МАЗМҰНЫ:
Кіріспе .........................................................................3
I. Тарау БЦП мен ауыратын балалардың тілін дамыту
1.1. БЦП ауруының клиникалық ерекшелігі және оның
классификациясы................................................15
1.2.БЦП ауруымен ауыратын
ерекшелігі.............................................................19
1.3. БЦП мен ауыратын балалардың сөйлеу тілінің ерекшеліктері..................23
II. Тарау. БЦП-ның қиын түрімен ауыратын балаларды
және мүлдем сөйлей алмайтын балаларды
реабилитациялық орталық жағдайында
коррекциялық - педагогикалық оқыту
2.1. Анықтаушы экспериментінің міндеті мен мазмұны...................................29
2.2. Қалыпты экспериментінің талдауы және мазмұны.....................................44
Қорытынды...........................................................53
Қолданылған әдебиеттер тізімі.....................................57
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі
Реабиалитациялық оңалту орталық- бұл арнайы (коррекциялық) ұжым, оның мақсаты-
Реабилитациялық оңалту орталықтың негізгі іс- әрекеті коррекциялық көмек көрсету.
Л. С. Выготский осы іс- шараның маңызы- балаға педагогикалық
Осы ойды Р.А. Сулейменова, Д.О. Морозова, К.А. Айдарбекова, Б.С.
Бірақ жүргізілген тәрбиеге қарағанда, арнайы білім мекемелерін медициналық көмек
Коррекциялық мекемеде жұмыс істейтін педагогтар бұл мәселеге көңіл аудармайды,
Сондықтан осы мәселемен шұғылданатын маман осы екі үлкен маңызы
Р.А. Сулейменованың анықтауы бойынша, осындай жағдайда, арнайы білім мекемесінде
Ең күрделі топты құрайды- церебралды паранойы бар балалар. Қазақстанда
Осы жағдайға үлкен әсер еткен, коррекциялық дамыту оқуының сапасын
Білім жүйесінде жүріп жатқан инновациялық процестер мүмкіншілігі шектелген балаларға
Практика дәлелдегендей, коррекциялық - педагогикалық іс- әрекетті ерте бастағанда,
Л.Ф. Обухованың ескертуі бойынша, баланың психологиялық дамуында педагогтың дұрыс
А.В. Бругулинскийдің анықтауы бойынша, оқу «адамның жақын, тез дамуының
Психикалық процесс ынтымақты іс- әрекетте қалыптасқанда, ол жақын даму
Коррекциялық педагогикалық оқу дегеніміз мынандай жүйелерді құрайды. Арнайы психологиялық-
Коррекциялық оқудың маңызы-баланың психофизикалық қалыптасытыру, соынмен бірге оның практикалық
- дефектінің структуралық күрделілігі (спецификалық ерекшелігі)
баланың жалпы дұрыс және аномалдық даму заңдылығы.
Л.С. Выготский бойынша коррекциялық жұмыс мақсаты- баланың аномалдық жағдайын
«Соқыр» баламен жұмыс деп ойламай, бала деп қабылдауы керек.
Кемістігі бар баланың коррекциялық және компенсациялық дамуы өздігінен болмайды.
Практикада байқалғаны, егер осы жұмыстарды ерте ұйымдастырса, солғұрлым баланың
Коррекциялық педагогикалық оқу педагогикалық шараларға негізделген, кемшілігі бар баланың
сенсуалистік (сезімдік). Осы бағытты жақтайтын зерттеулер аномальдық балалардың сезімі
Биологизаторлық (физиологиялық. Оның негізін қалаушы О. Декроли 1871-1933
әлеуметтік- іс шара. А.Н. Грабаров (1885-
оқу барысында концепциялық әсердің аномальдық балаға себебін тигізу.
диагностика мен коррекция дамуының бірліктігі
оқу және тәрбие бағытында коррекциялық даму принципі
диагностика мен балалардың мүмкіншілігін іс
баланың кемшіліктерін ерте анықтау принципі
коррекциялық оқу барысында индивидуалдық және дифференциялық қатынас принципі
кәсіби- техникалық, мектеп жасындағы және мектептің үздіксіз оқытуы
Балалардың БЦП ауруы кеңінен зерттеліп жатыр, ол өкінішке орай,
Л.С. Выготский 20 жылдарда осындай жұмыс бағытын сынаққа алған.
Көптеген авторлар еңбегінде (Л.О. Бадалян, К.Н. Сменов, Е.Г. Сольгубов,
Осындай ауру балалармен талдау жұмысын өткезгенде, психологиялық-педагогикалық және эмоционалдық
Практика кезінде байқалған тағы бір жағдай, кейбір балалардың күрделі
Сондықтан бұл мәселе өте актуалды мәселе болып саналады. Оның
Бұл «Алпамыс» орталығы 1995 жылы құрылған. Оның құрылуына ауру
Бүгінгі таңда ол ерекше балаларға реабилитациялық және әлеуметтік көмек
Бірақ осындай мекемедегі жұмыс тәжірибесі жазылмаған. Әдеби талдаулар, бағдарламалар
Балалардың мүмкіншілігін ашу үшін коррекциялық- педагогикалық процестерде жаңа технологияны
Орталықта әлеуметтік адаптациядан өтіп жатқан әр түрлі аурумен ауыратын
индивидуалдық (жеке дара)
дифференциалдық оқыту
әр баланың психофизикалық ерекшелігін ескеру
жүйесі және ерекше жағдай жасау
Психологиялық - педагогикалық консультацияның және реабилитацияның бағдарламасы қарасытырады:
тілдің коррекциясы
компьютерге үйрету
емдік денешынығуымен айналысуы
арттерапия
иппотерапия
психологпен оқу «Снузеленаны қолдана отырып»
еңбек терапиясы және агротерапия
ата- аналарға кеңес беру
күндізгі топқа жаз кезінде мәдени шаралар ұйымдастыру
ертегі терапия
театралдық іс- әрекет
«Алпамыс» орталығының өкілдері мүмкіншілігі шектелген балаларға әлеуметтік және медициналық-
Барлық іс- шаралардың мақсаты: мүмкіншілігі шектелген балаларға қоғамда өз
«Алпамыс» орталығының жұмысын білгісі келген адамдарға есігі үнемі ашық.
Сонымен, мүмкіншілігі шектелген балалардың жағдайын талдай келе анықталды, БЦП
Зерттеу мақсаты. БЦП мен ауыратын және сөлей алмайтын балаларды
Зерттеудің міндеттері:
Зерттеу проблемасы бойынша психико- педагогикалық әдебиетпен танысу
БЦП мен ауыратын балалармен жұмыс жасау әдісін білу
БЦП мен ауыратын балалардың клиникалық ерекшелігін көрсету
балалардың танымдық іс- әрекетін ашу
балалардың тіл ерекшелігін білу
коррекциялық, педагогикалық жұмыс міндетін анықтау
диагностика жұмысының нәтижесін көрсету
Зерттеу пәні: БЦП мен ауыратын және сөйлей алмайтын балаларды
Зерттеу объектісі. БЦП мен ауыратын және сөйлей алмайтын балалар.
Біздің зерттеу болжамымыз, БЦП күрделі түрімен ауыратын балаларды оқытуға
Зерттеу әдістері:
психологикалық- педагогикалық әдебиеттерді талдау
бақылау
педагогтармен, мамандармен, ата- аналармен сөйлесу
ата- аналар мен мамандар арасында сауалнама өткізу
педагогикалық эксперимент әдісі
сухбат әдісі
рейтинг әдісі
қателерді дүзету әдісі
Зерттеудің теориялық маңызы
Эксперимент арқылы дәлелденген сөйлей алмайтын балалар - Блисс тілі
Тәжірибелік маңыздылығы. Бұл әдісті әлеуметтік сферада, педагогтар
жұмысында, қосымша мектептерде қолдануға болады:
даун синдромымен ауыратын балаларға бұл таптырмайтын әдіс
ринолаликпен ауыратын балаларға (таңдайы жоқ)
ақыл- есі ауысқан балаларға
балалар және ересектер кеңіртек ауруымен ауыратындарға
Зерттеу нәтижесі: коррекциялық педагогикалық жұмыс семинарлары:
2001 жыл сәуір, оқытушылар және ЖМУ студенттері Талдықорған қаласының
2001 жыл наурыз САТР Алматы орталығының манандары
2002 жылы сәуір КЕНЕС Алматы қаласының мамандар орталығы
2003 жыл қыркүйек «Алпамыс» орталығы 2 деңгейдегі
2003 жыл желтоқсан реабилитациялық орталық Алматы қаласы
2004 жыл сәуір оқытушылар және ЖМУ студенттері Талдықорған қаласының
2001 жылы «Огни Алатау» газетінде «Оқи алмайтын балалар туралы
Спецально образовательно журналында «Білім ала алмайтын балалар боламайды» деген
3000 сөздік қазақша- орысша видео фильмдер
Абай атындағы АГУ институтының 75 жылдығына арналған ғылыми -
Халқаралық конференцияға қатысу, «Қазақстандағы кәсіби білімнің дамуы» Қарағанды қазан
Зерттеу базасы: Талдықорған қаласындағы Облыстық естімейтін және нашар еститін
Зерттеу кезеңі.
Міндеттер зерттеу жұмыстарының
І. Кезең 2001 жыл мамандарды оқыту және дайындау Швециядағы
2002 жыл II кезең дидактикалық материалды дайындау, проблемаларды анықтау
эксперименталдық оқыту
III кезең, 3003 жыл Талдықорған қаласындағы мамандарды Блисс тілі
Эксперименталдық іс- әрекетті іске асыру
Компьютерлік бағдарламаны қосу
ІҮ кезең 2004 жыл жобаның теориялық жұмысы
Эксперименталдық жұмысы
Семинар өткізу
Жүйелі түрде жұмыс жүргізу
Ү кезең, 2005 жыл, Блисс тілін мемлекеттік стандарт бағдарламасына
Жұмыстың көлемі және құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
1. БЦП МЕН АУЫРАТЫН БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ
1.1 БЦП ауруының клиникалық ерекшелігі және оның классификациясы.
«Балалардың церебралдық параличі» деген ұғымға мынадай топтағы аурулар кіреді,
Сонымен церебралдық паралич бұл күрделі ауру түрі, жеңіл түрі
Өзгеруге ыңғайлы. Жүру аппаратының және дене мүшенін ауруы бұл
Кейбір балаларда есейген сайын бұл мәселе күрделене береді.
БЦП ауруының клиникалық ерекшелігін 1853 жылы Лейтмин анықтап берді.
БЦП пайдалуының бірнеше себеп бар, бәрі күрделі. Бір себебі:
Кейбірде себебін анықтауға болмайды. Ғалымдар Мастюкова Е.М., М.В. Ипполитованың,
Спастикалық У.П. - мидың қабығының бұзылуы. Жүру аппаратының бұзылуы.
Гипокинез (Атетомдың УП- мидың негізгі нервысының бұзылуы)
Атаксикалық УП- мидың бұзылуы
Спастикалық УП- мидың қабығының бұзылуынан болады. Бұл ең жиі
Атетімдикалық УП, Атетоз- мидың артқы жағының зақымдалғаны. Сондықтан көптеген
Атаксикалық УП, Атаксия- бұл сирек кездесетін түрі, атаксия себебі
- Кейбір адамда екі немесе үш аурудың түрі
Маргарет Эндрюс дене мүшесінің классификациясын анықтайды.
Дмплегия- екі аяғы да ауырған
Гемипигия-дене мүшесінің бір жағы ауырады, аяғы мен қолы
Квадроплегия- екі қолы, аяғы, сонымен қатар денесі және мойыны
спастикалық диплегия
гемипаретикалық түрі
атоникалық - астатикалық түрі
гиперкинетикалық түрі
гениплегия екі түрде
Тәжірибе көрсеткендей, нағыз классикафикация баланың медициналық тексеруде өткізгенде қолданылады.
Сонымен практикада БЦП ауруының аралас түрінде кездеседі. Л.М. Шипицина,
Т.Г. Шамарин, Г.И. Бельванның 1999 жылы жүру маторикасы дамымаған
Гиперкинетикалық түрі баланың сөйлеу қабілеті 50 пайыз жоқ болады.
жеңіл- физикалық жағдайы орташа өз бетінше жүре алады, қалалық
Орташа түрі- бала жартылай көмек етуді талап етеді.
Күрделі - бала толық басқа адамның көмегіне бағынады, сонымен
Баланың церебалдық параличі жүру аппаратында байқалады, баланың дамуының өзінде
Жүру аппаратының патологиясы сенсорлық жетіспеушілікті, танымдылық іс- әрекеттің әлсіз
Жүру аппаратурасы әр түрлі деңгейді, түрде белгіленеді.
Гипергинезге байланысты
БЦП гиперкинетикалық формасы
1.2 БЦП ауруымен ауыратын балалардың танымдылық әрекетінің
Церебралдық параличтің дефектік құрылымында психикалық дамуында спецификалық ерекшелігі бар.
Ғалымдардың коррекциялық педагогикалық іс- әрекетіне байланысты еңбектерін талдағанда, балалардың
И.И. Мамайгуктың санауы бойынша, жүру әрекетінің бұзылуы заттың-практикалық іс-
Тәжірибие жұмысы бойынша, психикалық дамуының бұзылуы практикалық іс- әрекетті,
М.В. Ипполипованың айтуы бойынша ЦП ауруын баланың ақыл- есі,
Маргарит Эндрюстің санауы бойынша, астеноадинамикалық синдром көбінесе аяғы, қолы
Тәжірибе көрсеткендей, церебрастениялық синдром анық
Ойлау қабілетінің төмен екенін көруге болады, анық абстрактік, танымдық
Осы ғалымдардың айтуынша, ЦП ауыратын балалардың сөздік қоры аз,
Қабырлық финкцияның дұрыс жасамауы байланысты оның уақыттық және кеңдік
ЦП ауыратын балалардың балалардың эмоционалдық және сөздік қоры бұзылады.
Кейбірде эмоционалдық көңіл- күй қуанышқа да байланысты. Бұндай көңіл-
Көтеріңкі көңіл- күй адамның іс- әрекетіне де байланысты. Оның
Көп жүктеме, тәрбие кезінде жіберілген қателер бала бойына бекітіліп
Іс- әрекет кезіндегі спецификалық қателер және БЦП ауыратын балалардың
Балада иждивендік жағдай қалыптаса бастайды, оның өзбетінше жұмыс жасауы
Тұлғаның даму барысында танымдық қызығушылығы төмен, сынау қабілеті мүлдем
Семенованың, Мастюкованың, Смугинаның, Бадаляның, Журбанның, Тимонинаның зерттеулерінен байқалатыны, БЦП
Букарт осыған байланысты үш факторды көрсетеді, БЦП ауруымен ауыратын
сенсорлық және когнетивтік дамудың байланыс негізі бөлектеу болады.
Олар өздерінің зерттеу жұмысында шектелген, сақтау, ақпаратты қабылдау олардың
Емханада көп жатқанға байланысты ата- аналармен қарым- қатынасы күрделі,
Қорытынды
Орта нерв жүйесінің ерте шектелген дефектісі- церебралдық параличте оның
Семенованың, Б.С.Смуглинаның, К.С.Калитнюктің, Ш.Ковалеваның зерттеу жұмыстарынан мынаны байқауға болады,
Осы қозғалу, жүру потологиясы баланың танымдық іс- әрекетінің дамымай
1.3 БЦП мен ауыратын балалардың сөйлеу тілінің ерекшеліктері
БЦП мен ауыратын балалардың сөйлеу Е.М. Мастюкова, Г.Б.Семенова, Б.С.Смуглина,
Л.М. Шипицинаның зерттеуі бойынша белгілі ми қабығының дамуына байланысты,
Көбінесе тілдің нашарлауының бір түрі- дизатрия болып саналады. Дизатрия-
Дизатрия- латын тілінен енген сөз, сөздің дыбысталуының бұзылуы, дыбысты
Жалпы және сөйлеу моторикасының бұзылуы функциясы қол қозғалысының, бұзылуына
Псевдобульбарлық дизартрия -80 пайызы
БЦП мен ауыратын балалардың сөйлеу қабілетінің бұзылуымен алалин ауруы
Бұл өте күрделі түрі. Осыған байланысты баланың ойлау қабілеті
БЦП мен ауыратын балалардың коммуникативтік әрекеті төмендегі көрсетілген мысалдарға
қозғалыстың бұзылуы
мидың зақымдалуы
ұзақ уақыт госпилизациялық жағдайда болуы,
әлеуметтік- эмоционалдық мәселелер
физикалық дефектер
Әлсіз когнетивтік іс- әрекет және коммуникативтік тәжірибе жоқтығы бұл
Невербалдық қарым- қатынас дамыйды, егер ауру балаға түсінікпен қараса.
Ата- ана баласын түсінеді, бірінші рет осындай мәселені қозғаған
Тәжірибе көрсеткендей балаларды өз ойын жеткізуге үйрету, барлық жұмыс
Тұжырым.
Церебалдық параличпен ауыратын балалардың тілі бұзылған, орташа алғанда 70-80
Дизартрия-дыбысталуының бұзылуы.
алалия- ми қабыршығына байланысты тілдың дамымай қалуы
дислекция- оқуды меңгерудегі негізгі қиыншылықтар.
дисграфия- жазба тілдің қалыптасуының бұзылуы.
невратикалық және невроздың тіл кемістігі мутизімдік түрі.
сөздік апрокция
маторлық іс- әрекеттердің бұзылуына байланысты тілдің дамымай қалуы.
әрине сөздің құрылымы, тіл дамуының бұзылуы зақым денгейіне байланысты.
Жиі кездесетін түрі - дизартрия. Диагностикалық талдау жүргізгенде байқалғаны
Осы тәжірибе негізінде көргеніміз, БЦП мен ауыратын балалардың тіл
өз бетінше тамақтан алмайды
дәретханаға бара алмайды
жата алмайды бұның бәрі баланың психикасына, эмоциасына әсер етеді.
Қорытынды
«Баланың церебралдық параличі»
БЦП ауруы- өте күрделі ауру. Баланың дамуына байланысты оның
БЦП ауруының ерекшелігі ол балаға туғаннан пайда болуы, бала
баланың психозизикалық, индивидуалдық дамуына үлкен әсер етеді.
БЦП- мен ауырған балалардың көруі, естуі, эмоциолналдық әрекеті, тәртібі,
БЦП мен ауыратын балалар бір- біріне айырмашылығы болады: олардың
БЦП-ның ауыр түрімен ауыратын балалар, мүлдем сөйлей алмайтын балалардың
2 БЦП-НЫҢ ҚИЫН ТҮРІМЕН АУЫРАТЫН БАЛАЛАРДЫ ЖӘНЕ МҮЛДЕМ СӨЙЛЕЙ
2.1 Анықтаушы экспериментінің міндеті мен мазмұны.
Тәжірибелі- эксперименттік жұмыс міндетті түрде жаңа арнайы әдістің қолдануын
Біздің зерттеуіміздің болжамы мынада, БЦП- ның ауыр түрімен ауратын
БЦП-ның ауыр түрімен ауратын және тілі дамымаған балалардың жағдайын,
Блисс әдісін меңгеру жолын көрсету
реабилитациялық орталықта баланың құрбыларымен коммуникативтік жағдайда болуына, сол қоршаған
Бірінші айтып отыру эксперименті- бірнеше кезеңнен тұрады, мынадай педагогикалық
әңгімелесу
сауалнама.
Балалардың құжаттарымен жұмыс, бақылау
- БЦП-ның күрделі түрімен аурытаны балалармен және тілі мүлдем
Талдау, теңестіру әдісі көрсетті, Швециядар барлық ауру балалар мемлекеттік
Бірінші кезең, бірінші кезеңде барлық жұмыс бағыты моделдік топ
Барлық құжаттарды талдаған кезде, байқалған бір ерекшелік- барлық бислордың
Біздің экспериментімізді дұрыс бағытта жүргізу үшін
сіздің балаңызды оқыту дегенді қалай түсіңесіз?
сіз өз балаңыздың мүмкіншілігін білесіз бе?
оқып- білім алуды сіз қалай көріп тұрсыз?
сіз коррекциялық жұмыс барысында мамандармен жұмыс жасауға дайынсыз ба?
болашақта сіздің балаңыз қандай білім алуға мүмкіншілігі бар?
Сонымен қатар, қосымша жүргізілетін жұмыстар: отбасымен кездесу, индивидуалдық арнайы
Осы зерттеу арқылы бірнеше мәселелерді қамтуға болады, отбасын бірігіп
Көбінесе, ата- аналар осындай балаларын үйде ұстайды, оның басқа
Мәжит, Мұрат отбасылары өз проблемасын өздері шешуге тырысады, осындай
Сабит. Отбасы көптеген эксперименттерге қатысқан, баланың жазылмайтынына сеніп, барлығынан
Жайық, Жанболат отбасылары нақты нәтиже
Сауалнаманы талдаған уақытта байқағанымыз ата- аналар балаларының «оқуға қабілеті
Сондықтан біздің бірінші қадамымыз семинар өткізу болды. Мұнда біз
Эксперимент барысында біз мына төменгі сұрақтарға жауап алуымыз керек
Блиц сұрақ өтілді:
осы эксперименттің нақты жолы қандай?
Ата- аналар экспериментке қатысуға дайын ба?
Ата- ана -бала- маман, осы үшеуінің бірігіп істеген ісінің
өткізілген анализ көрсетті, ата- аналардың жартысы баласының келешекте білім
сіздің балаңыз өз бетінше не істей алады?
Оны не қызықтырады?
өз балаңызбен отбасыда қарым-қатынасыңыз қандай?
Қандай сөздерді ол біледі?
Сөз инструкциясын ол қалай түсінеді?
Ол өзінің қажеттілігін қалай түсіндіреді?
Ол өзінің қажеттілігін қалай түсіндіріледі?
Оның қарым- қатынасқа түсуге ынтасы бар ма?
Контакқа қалай кіресіздер?
Қандай сөзбен еркелетесіздер?
Ол нені жақсы көреді?
Әр баланың мүмкіншілігін анықтау мақсатында мынандай индивидуалдық қажет картасы
Баланың аты- жөні _____________________________________________
Қазіргі сәттегі жағдайы Мақсат __________________________________
Қандай кедергілер _____________________________________________
Шешім_______________________________________________________
Баға_________________________________________________________
Келесі қадамдар_______________________________________________
Осы қажет картасын толтырғаннан кейін ата- аналардың керектігін түсіндік,
Қалыптастырушы экспериментінің міндеті мен мазмұны
Осы зерттеу жұмыстар мамандарға көптеген мәселелерді талқылап, нақты бір
Әдістің мақсаты мынадай ерекшеліктен тұрды: үстелдің үстіне, сөрелерге, еденге
Бірінші кезеңде «До- блисс! әдісі қолданды. Тіл үйретудің бірінші
Сонымен қатар ақ- қара суреттерді қолдануда ұсынамыз. Егер бала
1. суреттегі бейнелеуді тану, оларды ажырата білу. Педагог 4
а. Педагог сұрайды:
- орындық қайда?
- ағаш қайда?
- үй қайда?
- балық қайда?
Б. Тап және көрсет:
- орындық қайда?
- ағаш қайда?
- үй қайда?
- балық қайда?
Нақты төрт суреттегі белгіні көрсету. Педагог төрт суреттегі белгіні
А. Көрсет, қай белгі қайыққа, ағашқа, машинаға ұқсас
Б. Тап, қай белгі үйге, машинаға, ағашқа, қайыққа ұқсас
3. заттың керектігін түсіну
педагог машинаның, басқыштың, қасықтың, қарындаштың суретерін көрсетеді.
А. Көрсет
- адам немен жүреді
- екінші қалай көтерілуге болады
- сорпаны немен ішеміз?
- немен сурет саламыз?
Б. Тап
- адам немен жүреді
- екінші ққалай көтерілуге болады
- сорпаны немен ішеміз?
- немен сурет саламыз?
4. затты табу және оны белгімен көрсету педагог нақты
- тарақ қайда?
- күн қайда?
- балық қайда?
- кітап қайда?
Б. Мұғалім белгісі бар суреттерді жауып символдарды көрсетіп сұрайды:
А. Маған тарақ, күн, балық, кітап белгілерін көрсетуді өтінеді.
Көрсетілген суреттерге белгілерін табу
Педагог 4 суретті
белгілерінің орнын алмастырып қояды. Бала әр суреттің символын көрсету
А. Тап және көрсет гүлге, балмүздаққа жыланға, көзге ұқсас
Б. Белгіні көрсет көзге, балмұздаққа, жыланға, гүлге ұқсас. Педагог
жай сюжетті әңгіменің суреттерін қарайды
шағын әңгіме құрастыру немесе сурет сөйлеген құрастыру
түн болды, аспаннан айды көрдік
жаңбыр жауды, гүлдер басын шұлғыды.
Бала ауырып қалды, төсекке жатты
жақында мейрам болады, қыз балаға жаңа көйлек сыйлады.
В. Тапсырманы қайталау, бірақ көрнекілік қолданбайды, бала
түн болды, аспанда ай көрінді (бала айды көрсету керек)
бала ауырып қалды, төсекке жатты
жаңбыр жауды, гүлдер басын шұлғыды (бала жаңбыр белгісін көрсетуі
жақында мейрам, қыз балаға жаңа көйлек сыйлады (бала қыздың
осы берілген тапсырманы талдаған кезде байқалғаны, балалардың барлығы да
Сонымен бірге, олардың ата- анасымен әңгімелескен соң байқағанымыз, әр
Ана тілі- қазақ тілі, орысша, қазақша түсінеді. Шыңғыс толық
Сәбиттің үйдегі қарым- қатынасы жақсы. Оны жақсы көреді, оның
Оқу кезіндегі баланың сөйлей алмауы, бірақ оның танымдық қызығушылығы
Самал 8 жаста, БЦП- ның спастикалық- гиперкинетикалық түрі. Квадроплегия
Жанболат 13 жаста, БЦП- ның гемипаретикалық түрі, орта түрі.
ПМПК- ның қорытындысы: имбицилдық денгейдегі олигофрения.
Оны қызықтыратын косметика, бижутерия, моншақтарды сараптап, тізіп отырғанды жақсы
Психикалық даму деңгейін тексергенде оның жұмыс істеу деңгейі өте
Сәкен И. 16 жаста, спастикалық диплегия, аяғы қатты зақымдалған,
Барлық оқу түріне біріккен іс-әрекетіне немқұрайлықпен қарайды. Тәртібінде де
Жайық 14 жаста, екі түрдегі гемиплегия. Оның сөйлеу, қозғалу,
имбецилдық деңгейде.
Мұрат 10 жаста, БЦП- ның аралас ауыр деңгейдегі
Аман 4 жаста, диагнозы БЦП-ның атомикалық- астатикалық түрі. Микроцефария
Өзбетінше жүреді, отырады. Қызығушылығы бір қалыпта емес, «қазір және
Сауалдама қарап болған соң, мынадай тұжырымға келдік:
барлық балалар оқи алады
танымдылығы төмен балалар Сәуле, Гаухар, Сәкен үшін белгілермен ғана
танымдығы жоғары балаларға (Самал, Жайық, Жанболат сияқты) бірден қарта
Самал, Сабит үшін отыру қабілетін бекітетін жаттығулар ойластыру, белгілерді
балалар толық үлкендерге тәуелді, оларда өзбетінше іс- әрекет жасау
ата- аналары балаларының тұрмыстық қажеттілігін түсінеді, олардың өзінің отбасының
Баян, Жанболат, Самал, Жайықта оқуға деген қызығушылық жоқ. Олар
Мәжит, Мұрат өздеріне айтылған сөзді түсінеді, сөйлесуге дайын. Үнемі
Барлық зерттеуден өтіп жатқан балаларда қоршаған орта туралы түсінік
Баян зейін қойып тыңдайды, бақылайды. «Саған не керек?» деп
Самал шығыс ойыншықтарда теріп отырады, бірақ оның қуанышын немесе
Сабит өзіне арналған сөзге қарамайды, өзбетінше отыра алмайды, үнемі
Сонымен, айта кету керек, БЦП- мен ауыратын бала индивидуалды,
Бірақ, ескеретін жағдай, тілсіз біз балаларды оқыта алмаймыз. Тіл
Функциялық зақымы бар кейбір адамдар вербалдық тілді әрең меңгеретінін.
Эмоционалдық жағдайы баланың қуанышты жағдайымен байланысты, немесе жағдайының күрт
Барлық БЦП мен ауыратын және сөйлеу қабілеті жоқ балаларды
зерттеуден өткен барлық балалардың диагнозы «оқи алмайды» деген сөз
барлық балалар моделдік топқа кеш енген.
экспериментке қатысқан барлық ата- ана
экспериментке қатысқан барлық балалардың ауру деңгейі әр түрлі, сондықтан
балалардың танымдық іс- әрекеті төмен.
Айтып отыру экспериментінің нәтижесін ескере отырып, байқағанымыз, БЦП- ның
Блисс тілі- жазу жүйесі, мұнда сөздер және түсініктер әр
Біздің зерттеуімізбен бақылауымыз көрсетеді, ойын кезінде балалармен бірге ойнап,
Тақырыптардың өздері өзгеріп отырады, баланың қызығушылығын бұл әдісі арттырады.
I Тарау
Коммуникативтік кезінде иә- жоқ деген белгілер арқылы оқыту қажет.
Мақсаты: қойылған сұрақтарға жауап беру, өз тілегін көрсете білу
Сабақтың барысы: педагог үстелге ойыншықтарды қояды, өз тілегі қалауы
Ескерту, үшін әрготерапевт
күрделі тапсырма береді.
Педагог түрлі- түсті кодекс ойыншықтар қояды. Екі қолдағы ақ-
Сұрақ: сен жасыл киімдегі қуыршақта алғың келе ме? Сен
II. Тарау
Белсенділігін арттыру тапсырмалары «Сен не істегін келеді?» деген сұраққа
Дидактикалық ойын, «Ойыншық таңда»
Мақсаты: баланың ішкі қажеттілігін түсіну
Сабақтың барысы: педагог балаларға үстелдің үстінде не жатқанын анықтауды
Мақсаты: белгілерді пайдалана отырып, сұрақты түсініп, соған жауап беру.
- дидактикалық ойын, «не істеу керек?»
мақсаты: сұрақты түсіну.
Баланың алдында бірнеше суреттер жатыр, кесе, тамақ, сағат, ойыншық.
Педагог: менің ойымша, сағатты көретін мезгіл келді- сағат белгісіне
Жаттығуларға қойылатын тағы бір талап- тапсырмалар балалардың ерекшелігіне сай
III. Тарау.
Тапсырмалар баланың біліктілігін қалыптастыру қажет және айтылған мәтін бойынша
- Дидактикалық ойын: «қуыршақтың бүгін туған күні»
Мақсаты: сыйлық- символдарды түсіну, көрсету
- Дидактикалық ойын: жаңа пәтерге көшу
Мақсаты: жиьаз, киім, ыдыс деген жалпы атауларды түсіну. Оларды
- Дидактикалық ойын: «Аю қайда?»
Мақсат: Бөлменің схемасымен танысу, сол жерде тұрған заттармен танысу,
- Дидактикалық ойын. «Қояндар мен қасқыр»
Мақсаты: жағдайды түсіну (ағаштың артына, ағаш тесігіне) Суреттерді қолдану.
Әлеуметтік адаптацияға арналған тапсырмалар
- Дидактикалық ойын: «дүкенге барайық»
Мақсаты: ойын жағдайын түсіну, тауар сатып алғанда керек тауарлардың
- Дидактикалық ойын: «Қуыршаққа не қажет?»
Мақсаты: ойын ситуациясын түсіну. Сурет белгілерін қолдану, қуыршақта жануарлар,
Педагогикалық бағдарламаны компьютер арқылы қолдану. Компьютер арқылы тапсырмалар беру.
- Дидактикалық ойын. «Барлық заттарды дұрыс қой»
Мақсаты: компьютер тышқанмен жұмыс жасай білу, түрлерді ажырату
- Дидактикалық ойын. «Үлкен- кішкентай»
Мақсаты: қарама- қарсы белгісін түсіну, қосымша тақырыптар: «Қоршаған ортаны
- дидактикалық ойын «Құстар емн жануарлар»
Мақсаты: сонымен жұмыс жасау, дәлелдеу мынау құс, мынау жануар.
Дидактикалық ойын. «Туған күн»
Мақсаты: шақырылатын қонақтардың атын атау, белгілер арқылы олардың қалай
- «Дене мүшелерін білу керек» атты дидактикалық ойын
мақсаты: өз дене мүшесін білу, аталған дене мүшесін белгілер
- Дидактикалық ойын. «Сен не көріп тұрсың?»
Мақсаты: қоршаған ортада өз орнын таба білу
Айнаға қара, сен не көріп тұрсын? Сол жақта не?
Белгілерді қолдану. Сөздік қорды байытуға арналған тапсырмалар. Іс әрекеттер:
Мақсаты: ойын міндетін түсіну, әр түрлі тапсырмалар ойлап табу,
дидактикалық ойын «суретші не салады?»
мақсаты: түстерді атау, жыл мезгілін, ауа райын әр түрлі
Заттарды ұстап көру арқылы анықтау ойыны.
дидактикалық ойын «Қапшықта не бар?»
мақсаты: заттарды ұстап, анықтау. Оның түрін, формасын анықтау. Сұраққа
қолданған жаттығу түрлері сабақ-тақырыбына сәйкес болу керек, сонда тақырыпты
Жаттығу жұмыстарын дұрыс таңдап алу керек, баланың біліктілігін қалыптастыру
Сабақтың міндетіне байланысты таңдап алынған жаттығулар балалардың талдауына, өз
сөйлеу қабілетін дамыту үшін алынған сөздік, жаңа сөздермен
Қалыптасу эксперименті көрсеткендей, баланың тіл меңгеруі педагогика және
Мысалы, Шыңғыс «жануарлар және құстар » тақырыбында сөйлескенді ұнатады,
Сәкен сен нені қалайсың? Дегенде, белгі арқылы қуыршақты көрсетті.
Блисс тілінің түрі мен әдісін зерттей келе, біз мынадай
сабақта қызықты обьектілерді қолдану, балаларға мүлдем мүмкін, қызықсыз болса
баланың таңдап алуын тосу, талдаусыз ештеңе ұсынбау
қате таңдап алынғанда нақты көрсететін затты беру, бірақ қатесін
Айтып отыру экспериментті балалардың да ата- аналарын осы экспериментке
Бақылау бойынша, индивидуалдық сабақ барысында, ата- ананың өзі сабақта
Сәкенге машина, мотацикл ұнайды, сурет салғанда, сол заттарға қарап
Зерттеу нәтижесі, айтып отыру экспериментінің барысында байқағанымыз, коррекциялық -
Айтып отыру экспериментінің жұмысын талдағанда байқалғаны, экспериментті жүйелі және
Мұрат 13 жас.
Бағдарлама Не істей алады Неге үйретеміз
Блисс 1000- ға жуық таным белгісін біледі, еркін сөйлеседі,
бағдарламасына қатынас алады, блисс тілін насихаттап, сабақта мұғалім ретінде
Картамен қолдана біледі
Сөз
Компьютер академия Жай тексті тереді, тышқанмен жұмыс жасай алады
Самал 11 жас
Бағдарлама Не біледі? Неге үйренуі
Блисс тілі
* 50 жуық белгі- символ
Арттерапия Түстерді таңдап алады, оның бірнеке жасауға дайын,
СБО Қолмен нан алады, өз бетінше қасық ұстайды,
Ертегітерапиясы Интанацияны жақсы қабылдайды, мұқият
тыңдайды, әділ дегенді жақсы көреді, өзіне рол алады, балаларға
Музыкатерапия Белсенді, музыканы тыңдағанды жақсы көреді, өлең айтады, ылғида
ритмикалық іс- әрекет жасайды.
Физиотерапия Шыдамды, допты ұстай алады. Мақсатты, басын ұстай алады,
Иппотерапия Аттан қорықпайды, ертоқымда үлкендермен бірге отыра алады. Денесін
Сабит 10 жаста
Бағдарлама Не біледі Неге үйренеді
Блисс тілі
Белгілерге қызықпайды, көптеген символдарды
физиотерапия Жүре алатын аппаратта тұрады, спортзалда ойнағанды жақсы
Иппотерапия Аттан қорқады, ертоқымда үлкендермен бірге отырады,
Қалыптасу эксперимент байқалғаны, әр баланың
Айтып отыру эксперименті кезінде оқуға деген қызығушылық тек Шыңғыс
Айтып кету керек:
барлық бойында оқуға деген қызығушылық артты
балалар Блисс тілі арқылы сөйлеседі, ұнаған затын таңдап алады,
балалар компьютермен жұмыс
Балалар топта жұмыс жасайды, өздерін жақсы сезіне алады. Балалар
Қорытынды
Айтып отыру экспериментінің мәліметтеріне қарағанда, экспериментке қатысқан балалардың кемістігінің
Балалардың шектелулігі немесе өз-әрекетімен іс- қимыл жасай алмау (жест,
Жүргізілген зерттеу бойынша, барлық балалар өз сезімін, тілегін, қателігін
Қалыптасу экспериментінің барысында мынадай шешімге келдік. БЦП-ның ауыр түрімен
Жетістікке жету үшін мынадай әдістер қолданылады: бақылау, сауалнама, құжаттарды
Зерттеу қорытындысы бойынша, айтып отыру эксперименті кезеңінде, коррекциялық -
Әрине, бұл жүйесі қолдану- күрделі және ұзаққа созылатын процесс,
ҚОРЫТЫНДЫ
Денсаулығында кемістік бар балаларға мемлекеттің және қоғамның көзқарасы өзгерген
«Мүмкіншілігі шектеулі балаларға әлеуметтік және медика-педагогикалық, коррекциялық көмек» атты
Осыған байланысты олар білім бағдарламасын меңгеріп қана қоймай, өмірлік
ҚР заңында «Ерекше» балалардың реабилитациясы, комплексті шара ұйымдастыру, жаңаша
Арнайы білім деген ұғым- бұл комплексті жүйе, баланың қоғамда
Ұзақ жылдар бойы бұл арнайы білім мекемелері тек қана
Бүгінгі таңда арнайы білім жүйесі үлкен өзгерістерге байланысты. Осыған
Арнайы мектеп бағдарламасы
Л.С. Выготкийдің (дамыта оқыту принципі), Л.В. Занкова мен М.С.
Аномалдық дамуының заңдылық ерекшелігі, мүмкіншілігі шектеулі балалардың барлығына бірдей,
БЦП- мен ауыратын және сөйлеу қабілеті жоқ балалардың құрылымы
Осыған байланысты осы категориядан балаларға «оқи алмайды» деген диагноз
аз, оның танымдық қабілеті төмен, ойын әрекеті қалыптаспаған мативациясы
Сонымен, оқу процесі барысында БЦП- ның әр түрлі түрімен
балаларда анықтай отырып, оларды жаңа технологияда меңгере отырып оқыту
Осындай науқас баласы бар ата- ананың да тәртібі өзгеше.
Практика көрсеткендей, осындай науқас болып, ата- ананың білімге, оқуға
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. - Алматы, 1991ж;
Жинкин Н.И. Психологические основы развития речи. В сб. «в
Петрова В.Г. Развитие речи
Логопедия /Под ред. Л.С.Волковой, С.М.Шаховской - М., 1998
Мастюкова Е.М. Лечебная педагогика. - М., 1997
Левина Р.Е. Недостатки чтения и письма у детей -
Лалаева Р.И. Нарушение устной речи и система их коррекций
Гнездилоов М.Ф. Методика руссского языка во вспомагательной школе. -Москва,
Бектаева Ш. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы: «Рауан»- 1997ж;
Аксенова А.К. Методика обучения русскому языку в коррекционной школе.
Воронкова В.В.,ПетроваВ.Г. К вопросу о дифференциаций учащихся вспомагательной школы
Занков А.В.О начальном обучений.- Москва, 2003г;
Львов М.Р., Рамзаев Т.Г., Светловская Н.Н. Методика обучения русскому
Ұйықбаев И. Қазақ тілін оқыту мәселелері. - Алматы, 1995ж;
Құлмағамбетова Б., Исанова А., Исинғарина М., Көккөзова
ТІРКЕМЕ А
«Маған ұнайды» атты тест сұрақтары:
1) Саған қай сабақ ұнайды?
Тіл дамыту, математика, ана тілі, ППО, сурет, ырғақ.
2) Саған қай сабақтар ұнамайды?
Математика, тіл дамыту, ППО, ана тілі, ырғақ
3) Саған қай түстер ұнайды?
Қызыл, жасыл, көк, сары, қара, ақ т.с.с
4) Сен өскенде кім болғың келеді?
Құрылысшы, аспаз, дәрігер т.с.с
5) Саған қай мамандық ұнамайды?
Дәрігер, аспаз, құрылысшы, суретші т.с.с
6) Саған қай жыл мезгілі ұнайды?
Жаз, күз, қыс, көктем
7) Жаз мезгілінде қандай өзгерістер болады?
Күн ыстық, жеміс- жидек піседі, оқушылар демалысқа шығады
8) Саған қандай аттар ұнайды?
Ажар, Айсұлу, Меруерт, Камшат
9) Саған қай қалалар ұнайды?
Алматы, Астана, Талдықорған, т.с.с
10) Сен қандай үлкен қалаларды білесің?
Өскемен, Алматы, Астана т.с.с
ТІРКЕМЕ Б
Бақылауға берілген 20 сөз.
Алақай
домбыра
күйші
құлын
мұғалім
оқушы
оқимын
жазамын
дәрігер
ұстаз
қалам
.пәтер
ұшқыш
чемодан
дүкенші
б.аға
інім
әпкем
мамандық
құрылысшы
3