МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................3
I. ЗАЙМДАР – ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ
1.1 Займ түсінігі және мәні............................5
1.2 Несиенің құрылымы.............8
1.3 Займ түрлері және мәні..........................11
II. БАНКТІК ЖӘНЕ БАНКТЕН ТЫС МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ЗАЕМДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Банктік заем есебін зерттеу..................14
2.2. Банктен тыс мекемелердің берген займдық қаржыларын есепке
ҚОРЫТЫНДЫ........................26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................28
КІРІСПЕ
Банктегі есеп саясатын зерттеу, яғни банктің есеп саясаты осы
Банктің есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару құжаттарымен,
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
• бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
• жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы
Банктің бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының дайындалған
Бас банк қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында (пояснительная записка) жыл бойы орындалған жұмыстар
Қазақстандағы банктік заем аясын реттеуге бағытталған заңдардың жүзеге асу
Банктік қызмет аясын реттеуге арналған арнайы заң актілерінің қатарына
Курстық жұмыстың мақсаты: Банктік және банктен тыс мекемелердің займдарының
Курстық жұмыстың міндеттері.
- Займ түсінігі және мәнін ашу;
- Несиенің құрылымын реттеу;
- Займ түрлері және мәнін анықтау;
- Банктік заем есебін зерттеу;
- Банктен тыс мекемелердің берген займдық қаржыларын есепке
Курстық жұмыстың негізгі зерттелетін мәселесі – банктік заем, яғни
Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен
Курстық жұмыста ғылыми конференциялар мен кезеңдік баспалар материалдары кеңінен
I. ЗАЙМДАР – ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ
1.1 Займ түсінігі және мәні
Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге асатын
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша қаржысының уақытша
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның әр түрлі сатыларында болатын
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субъектілері ақшаларды уақытша босатуға және
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында ттуындаған қарам-қайшылық
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.
Несие беруші мен қарызға алушының арасында мүдделілік бірдей болған
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке ауыспалы айналымынан туындайтын несиеге қажеттілік
Түрліше несие қарым-қатынастарындағы несиенің мән-маңызы сол немесе бапсқа қоғамдық
Құндық қатынастың ерекше формасы сияқты несиенің пайда болуы шаруашылық
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық негізде
Сонымен, несинің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары төмендегідей тізбектеледі:
• Жеке таура өндірушілердің өндірістік қорлар айналымы мен жеке
• Несие беруші мен қарызға алушының заңды тұрғыдан дербестігі;
• Несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс процесінде
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтардың, ұйымдардың және кәсіпорындардың табыстары мен
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану керек,
- несие мәмілесі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек.
- несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын, қозғалыс сатыларын, несиенің
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт – құрылым. Өзге
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші –
Қарызға алушы – несиелік қатынастар жағы, несие алып, алған
Қазіргі заман талабына сай қарызға алушылар – кәсіпрындар, кәсіпкерлер,
Несие беруші мен қарызға алушы өзара іс әрекеттерінде қарама-қайшылықтың
1.2 Несиенің құрылымы
Несиеленген құн ұдайы өндіріс процесін жылдамдататын ерекшелікке ие. Себебі,
Осылайша, несиеленген құн өндірістік қорлардың ауыспалы айналымының үздіксіз болуын
Несиенің құрастырылған құрылымы оның біртұтастығын айқындайды. Ол элементтерінің бірлігін
Несиеленген құн қозғалысының сатыларын қарастырсақ, келесідей көрсетіледі:
Но – Қан – Нп... – Рб... – Нқ...
мұндағы: Но – несие орналастыру;
Қан – қарызға алушының несиені алуы;
Нп – несиенің пайдаланылуы;
Рб - ресурстарды босату;
Нқ – несиенің қайтарылуы;
Бқ – банктің аталмыш қарызды алуы.
Несиеленген құнды орналастыру (несиенің ұсынылуы) Он - несие қозғалысының
Несие алу қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандырады, өйткені несиелік
Несиені пайдалану қарых алушының оны өз шаруашылығында пайда-ланып, несие
Несиеніің қайтарылуы уақытша пайдаланылған құнның қарыз алушыдан несие берушіге
Уақытша пайдаланылғаннан кейін құнды несие берушінің алу актісі несие
Осы қарастырылған кезеңдер несиеленген құнның толық айналымының бір бөлігі
Несиенің мәнін табу оның негізін ашады, яғни несиелік қатынастар
Несиенің қайтарылуы – уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие берушіге
Несиенің әлеуметтік-экономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа тән екендігінде.
Банкке, несие берушіге қарыз алушының несиені қайтаруы соңғысына кез
Несиенің құрылымын, қозғалыс кезеңдерін және негізін талдау нәтижесінде оның
Несиенің тағы да көп анықтамалары бар. Мысалы, несие –
Несиеге – кеңейтілген қайта өндіру мақсатында жеделдік, төлемдік, қайтару
Несие мәні қатынастардың несиенің – қайтару, төлемдік, мерзімдік, қолма-қол
Бұл принциптер несиенің алғашқы даму кезеңдерімен бастап қалыптасты, ол
Несиенің қайтарылу принципі – қарыз алушының несиенің пайдаланғаннан кейін
Несиенің төлемділігі – қарыз алушыға берілген несиенің уақытында қайтарылуын
Несиенің жеделдік принципі қарыз алушыға кез келген тиімді уақытта
Белгіленген мерзімді бұзу – несие беруші үшін қарыз алушыға
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың мақсатқа сай
Бұл принциптердің барлығы бір-бірімен өзара байланысты және олардың бір
Займ түрлері және мәні
Несиенің түрлері – ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты әрбір несиені
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
• Несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына. Өнім өндіретін
• Экономиканың салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне беріл-ген несие өнеркәсіптік
• Несиенің қамтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге, мысалы,
• Несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып
Дегенмен, бұрыңғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін жағдайлар
Несие түрлері – бұл оның несиелерді жіктеу үшін пайдаланатын,
Қазақстанда несие түрлері былайша жіктеледі:
- Айналым қаражатын қалыптастыруға берілетін несие;
- Негізгі құрал-жабдықты қалыптастыруға берілетін несие;
- ТМҚ аясында шұғыл қажеттілікке, сондай-ақ нормативтен тыс қорлардың
- өндірістің маусымдық шығыны аясында берілетін несие;
- жол үстіндегі есеп айырысу құжаттары аясында берілетін несие,
- төлем несиелері.
Қамтамасыз етілуі бйынша:
- жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен, ТМҚ-пен, кепілдікпен, мақтандыру келісімшартымен
- ішінара қамтамасыз етілген;
- Қамтамасыз етілуі болмайтынбанкілік.
Қайтарылу мерзімі бойынша:
- Қысқа мерзімді;
- Орта мерзімді;
- Ұзақ мерзімді.
Өтелу тәртібі бойынша:
- Бөліп-бөліп төлеу;
- Бір жолғы өтеу;
- Кезең сайын бір қалыпты өтеу.
Тәуекелді деңгейі бойынша:
- Субстандартты;
- Стандартты;
- Күмәнді;
- Сенімді;
- Сенімсіз;
- Ұзартпалы.
Ақылылығы бойынша:
- Қалыпты пайыздық мөлшерлемесі;
- Жоғары пайыздың мөлшерлемесі;
- Төмен пайыздың мөлшерлемесі;
- Пайызсыз.
Салалық бағыты бойынша:
- Сауда-саттық несиесі;
- өнеркәсіп несиесі;
- ауыл шаруашылық несиесі;
- құрылыс несиесі.
Ашылатын шот түрлері бойынша:
- жай ссудалық шот бойынша несие;
- арнайы ссуда шоты бойынша несие;
- контокоррренттік шот бойынша несие;
- овердрафт бойынша несие;
- несие желісі бойынша несие;
Несиенің айрықша түріне жылдам сатылатын жылжымалы мүлікпен немесе құқықпен
Ломбардтық несиені негізгі әр алуан түрлеріне құндықағаз кепілдігімен, тауар
Жаңартпалы несие – ссуда капиталының ұлттық және әлемдік нарықтарында
Несие желісі қарыз алушының алдындағы несие ұйымның оған несие
Овердрафт несие ұйымның шот иесіне, оның ағымдағы банк шотына
II. БАНКТІК ЖӘНЕ БАНКТЕН ТЫС МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ЗАЙМДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Банктік заем есебін зерттеу
Қазақстан Республикасының Азаматтық
1. Банк заемы шарты бойынша заем беруші заемшыға
2. Банк заемы
Банк заемы шартының ұғымы мен құқықтық табиғаты туралы бірнеше
Қазіргі уақытта екінші деңгейдегі банктер мемлекеттік басқару
Сонымен қатар банк заемы шартының табиғатында алдынвла жасалатын шарттың
Банк заемы шартын реалды деген көзқарасты ұстанатын авторлар
РСФСРдің 1922 жылғы Азаматтық Кодексінде 2 түрлі шарты көрсетілді:
Банк заемы шартын консенсуалды шарт деп санайтын авторлар,
1) Заемшы мен банктің заем шартынын, мазмұнын құрастыру
2) Банкпен заемшы ұсынған құжаттардың қаралуы. Құжаттар
П.Г.Ефимова "Банковское право" М1994 ж.182 бет Парков М.М. "Основы
3) Тараптардың бірігіп шарттың жобасына өзгертулер мен толықтырулар
4) Тараптардың шартқа қол қоюы; Бұдан туындайтыны, шарт
Банк заемы шартының консенсуалдығынан, оның екі жақты міндеттілігі туындайды.
Банк заемы шартының ерекшеліктері:
1) Заем беруші ретінде ақшалай нысанда заем беруге Қазақстан
2) Шарттың нысанасы алда берілуі мүмкін ақша болып табылады.
3) Шарт жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Жазбаша нысанды
4) Заемды мемлекеттік банктер берген немесе ол мемлекеттік ақша
В) Азаматтық Кодекстің 722 бабының 2 тармағындағы заем шартында
Сонымен қатар ғалымдар банк заемы шартының
Жоғарыда айтылып кеткендей, Қазақстан Республикасында банк заемын беруге
Шарттың тараптары заем беруші мен заемшы болып табылады. Қазақстан
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (келесідей банк заемдарын береді:
2) 2 ші деңгейдегі банктер:
а) Мемлекеттік банк Қазақстан Республикасының Үкіметінің шешімімен құрылған
б) Коммерциялық банктер банктік қызметті жүзеге асыруға құқығы бар,
3) Жекелеген банктік қызметті жүзеге асыратын ұйымдар банк болып
Заемшыға заңнама арнайы талап қоймаған. Сондықтанда заемшы ретінде кез
Заемшы ретінде банк болатын болса, Қазақстан Республикасының территориясында, ал
Оң заемдік тарихы — бұрын берілген банкаралық заемдарды және
Заңды тұлғалар үшін:
1) Заемшыны оң рспутациясы;
2) Оң заемдік тарихы;
1.Банк заемы шарты бойынша заем беруші заемшыға қарызға ақша
2.Банк заемы шартына осы Кодекстің 728-бабында
Банк заемы шартының ерекшеліктері
Банк заемы шартының мынадай ерекшеліктері бар:
1) заем беруші ақша нысанында заем беруге Қазақстан
2) шарттың нысанасы алдағы уақытта берілуі мүмкін ақша болып
3) шарт жазбаша түрде жасалуы тиіс. Жазбаша түрді сақтамау
4) заемды мемлекеттік банктер берген немесе ол мемлекеттің ақша
5) банктік заем шартына, банк заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
Қажет уақытында талап ететін депозиттердің ерекшеліктері мынада: біріншіден, ақшаларды
Мерзімді депозит анық белгілі бір мерзімі бар, ол бойын-ша
Мерзімді депозиттердің ерекшеліктері мыналар болып табылады:
Біріншіден, шоттардағы қаражаттар есеп айырысуға арналмаған және оларға чектер
Екіншіден, шоттардағы қаражаттар жай айналады;
Үшіншіден, мерзімді депозиттер бойынша пайыз төленеді (бұл кезде пайыздық
Төртіншіден, мерзімді депозиттер үшін қажет уақытында талап етілетін депозиттерге
Біздің банктік жүйеге қатысты мерзімді депозиттердің біршама көп көрсететін
Қазіргі уақытта нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде депозиттерді жіктеу
1) депозиттің мерзімі,
2) салымшылардың категориясы.
Аталып өткендей депозиттердің мерзімі бойынша оларды потенциалда банктік ресурстар
Банкаралық займдар - банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын қолдау үшін
Банкаралық займдардың ерекшелігі мынада: біріншіден, банкаралық ресурстар банкаралық ақша
Банкаралық ақша нарығында депозиттерді берудің және қайтарудың іс жүзінде
Банктердің нақтылы тартылған ресурстар шегінде жұмыс істеуі банкаралық несиелеуде
Егер ертең коммерциялық банктін
Коммерциялық банктер басқа кез келген заңды тұлға сияқты ресурстарды
Банк қызметіндегі банктердің меншікті
Меншікті капиталды қалыптастыру коммерциялық банктер қызметінің басталуы алдындағы міндетті
Ерекше несиелік ресурс болып эмиссиондық ресурс табылады. Оның несиелік
Үлестірілмеген пайда - бұл банктің қарамағында қалатын пайданың жинақталған
2.2. Банктен тыс мекемелердің берген займдық қаржыларын есепке
Мемлекет кәсіпорындарын қаржыландыру, банкілерден тыс басқа да мекемелер мен
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілі ретінде үшінші тұлғаның кепілдігі, кепілге
Кепілдеме кепілгер-кәсіпорыннан несие берушіге борышкерден алынуға тиісті соманың уақытында
Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тәсіл ретінде, кепілдеме кәсіпорындардың қазіргі
Кепілдемеге қарай кепілгердің ортақ жауапкершілігі емес, жәрдем ету жауапкершілігі
Сұраныс пен ұсынысты ұтымдылығына сәйкес пайдалану үшін ресустар-дың бөлініп
Белгілі қоғамдық қажеттілікті қаржыландыру үшін және өз бетімен оперативті
Бұл қорлар қаржы нарығының қатысушы ретінде және инвесторы болып
Қазақстанда мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға мыналар жатады:
• Зейнетақы қоры
• Халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттік қоры
• Әлеуметтік сақтандыру қоры
• Міндетті медициналық сақтандыру қоры(ММСҚ)
Зейнетақы қоры. Олардың негізі мідеті:
• Балаларға жәрдемақы мен зейтетақы төлеу үшін мақсаты алым
• Халықты әлеуметтік қолдау бойынша аймақтық бағдарламаға келісімшарт негізінде
• өзін-өзі қаржыландыру негізінде ұдайы өндіру қаржы кеңейту.
1993 жылдан бастап ол Еңбек және әлеуметтік қорғау министірлігі
Зейнетақы қоры кәсіпорын, мекеме, ұйымдардың,сонымен қатар кәсіпкерлік қызметтің түріне
Бухгалтерлік есеп реформасының бастапқы үдерісінде Ұлттық банкте және екінші
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес заңды тұлға болып табылатын банктер
- ҚР Азаматтық кодексі. 1994 ж. 27 желтоқсанда өзгертулер
- ҚР Салық кодексі №209-11 2001 ж 12 маусымда
- ҚР Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар
- «ҚР Ұлттық банк туралы» 30 наурыз 1995 жылғы
- «ҚР банк және банк қызметтері туралы» 1995 жылғы
- «ҚР-ғы төлемдер және ақша аудару туралы» Заң;
- «Бағалы қағаздар нарьпы туралы» 1997 жылдағы 5 наурыздағы
- «КР валюталық реттеу туралы» 1996 жылғы 24 желтоқсанда
- Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары,
және қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары, Қазақстан стандарттары;
- ҚР-ның екінші деңгейлі банктері бухгалтерлік есебінің шот жоспары.
Қазақстанда бухгалтерлік есеп жүйесін реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бар
1-сурет. Бухгалтерлік есепті реттеу жүйесі
Бірінші деңгейлі бухгалтерлік жүйені Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп туралы
Екінші деңгенлі бухгалтерлік есеп жүйесін реттеу бухгалтерлік есеп стандартын,
«Төлемдер және ақшаны аудару туралы» заң мемлекетте төлемдерді және
Нарықтық экономика жағдайында банктерде бухгалтерлік есептің жүзеге асуын жетілдірудің
Бүгінгі таңда әлемдік тәжірибе бойынша бухгалтерлік есепте екі әр
Компания қызметінде, сондай-ақ банк саласында да шетел инвесторлары мен
Қазіргі қолданыстағы реттеуші органдардың есеп беруге қоятын талаптарында есеп
Қазақстанның 1996 жылғы бухгалтерлік стандарты 1997 ж. 1 қаңтарында
Банктерді одан әрі жетілдіру және бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына
Бухгалтерлік есепті реттеудің төртінші деңгейі — банктің есеп саясаты.
Олар тек қана бухгалтерлік есепті реттеуді жүзеге асыратын, оны
Банктің есеп саясаты ұғымына ол таңдаған бухгалтерлік есепті жүргізу
Есеп саясатын қалыптастыру үшін банк бухгалтерлік есепті нақты бағытта
Коммерциялық банктер іс жүзінде көбінесе несиені нақты ақшалай емес,
Дисконтталған вексельдердің талдамалық есебі вексельдерді дисконттауды немесе басқа да
Орта мерзімді және ұзақ мерзімді құнды қағаздарды есепке алу.
Жыл сайынғы аударым, ондағы шығарылған бағалы қағаздың мерзімін және
Облигацияларды сату жолымен тартылған займдық қаражаттары бойынша операциялары. Облигация
Кәсіпорын облигацияларын шығарудың шарты заңдармен және кәсіпорындар мен мекемелердің
ҚОРЫТЫНДЫ
Банктің есеп саясаты сол банкте қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
• Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негізгі қралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
• Тағы да басқалар.Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік
Банктегі бухгалтерлік есеп мыналарды қамтамасыз етуі қажет:
- меншікті және тартылған қаражаттардың пайдаланылуын, банктің қаржылық құралдарының
- алдын ала бекітілген тиімділік және өтімділік деңгейі арқылы
- алғашқы құжаттар түпнұсқасы бухгалтерлік жазуларды бара-бар бекіту және
- қаржылық-шаруашылық операцияларды мерзіміне сай өз уақытында тіркеу.
Банктегі бухгалтерлік есептің объектісі - толық шаруашылық бірлік және
Қолма-қол ақшалармеп есеп айырысулар - бұл нақты ақшалармен төлемдер
Мұндай нақты ақшаларға: банкноталар және монеталар жатады. Қолма-қол ақшалармен
Еліміздің экономикасында несиелік жүйенің атқаратын ролі мен орны ерекше.
Несиелік іс – мемлекеттің, жеке және заңды тұлғалардың уақытша
Осы орайда, салымшылардың мүдделерін қорғау, барлық несие жүйесінің өтімділігі
Экономика дамуының сатысына қарамастан, несиенің арқасында қарыз беру капиталы
Қазақстанда экономиканың шикізаттық бағытынан арылып, жоғары дамыған өңдеу секторын
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ақша, Несие, Банктер: Оқу құралы./ Жалпы ред. Басқарған профессор
Көшекенова Б. А. Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары: Оқу
Баймуханова С. Б. Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп: Оқу
Тасмағанбетов Т. А. Әбленов Д. О. Бизнестегі есеп пен
Кеулімжаев Қ. К. Әжібаев З. Н. Құдайбергенов Н. А.
1998 жылы 5 желтоқсанда Ұлттық банк Басқармасының №268 қаулысымен
«ҚР-нда вексель айналысы» туралы ҚР заңы 28.04.2007 жылы №97.
Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2008
Міржақыпова С. Банктегі бухгалтерлік есеп//Алматы-2005
Питер С. Роуз
Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2009 ж.
Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы -2008 ж.
Мақыш С.Б. Банк ісі, Алматы, 2006
Колесникова И.В. Банковское дело, 2005
Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы- 2008;
Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы –
Кеулімжаев Қ.К. Бухгалтерлік есеп принциптері// Алматы – 2007
3