Прикаспийский современный колледж
Прикаспийский современный колледж
ЖОСПАР:
КІРІСПЕ.................................................................................................................3
І. ПАСКАЛЬ – БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІ
1.1 Паскаль бағдарламалау тілі..............................................................................5
1.2 Паскаль тіліндегі операторлар бөлімі.............................................................6
ІІ. ТУРБО ПАСКАЛЬ ОРТАСЫНДА ТАҢДАУ ОПЕРАТОРЛАРЫМЕН ЖҰМЫС
2.1 Паскаль тілінің операторы..............................................................................10
2.2 Мәліметтерді шығару операторы..................................................................11
2.3 Меншіктеу операторы.....................................................................................14
2.4 Мәліметтерді енгізу операторы.....................................................................16
2.5 Шартты оператор............................................................................................19
2.6 Шартсыз көшіру операторы...........................................................................23
2.7 Таңдау операторы............................................................................................26
2.8 Циклды(қайталану)операторы.......................................................................29
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .............................................................33
Кіріспе
Бүгінде, дүние жүзінде болашақ программистердің көпшілігі тіл үйренуді
Паскаль тілін Швейцария ғалымы Никлаус Вирт 1971 жылы
Турбо Паскаль 7.0 ортасы негізінде 1996 жылдары Borland
І. Паскаль – бағдарламалау тілі
1.1 Паскаль бағдарламалау тілі
Паскаль бағдарламалау тілі (француз математигі және философы Блез
Бұл Паскаль бағдарламалау тілін бағдарламашылар кең көлемде пайдалануға
· Паскаль өзінің тиімді, жинақты сипаттамасының арқасында үйренуге
· Паскаль бағдарламалау тілі программистерге басты концепциялы алгоритмдер
· Паскаль тілі мәліметтер мен бағдарламалық жобаның құрылымын
· Паскаль тілі бағдарламаның дұрыстығын дәлелдейтін әдістемелік құрал
· Паскаль тілін ќолдану µњделетін баѓдарламаныњ Паскаль талаптарына
a) Аралас баѓдарламадаѓы сипаттамаѓа
b) Баѓдарламаныњ орындалмаѓан кездегі компиляциясына сай болуын тексеру.
· Паскаль тілі қолданылуына қарай қарапайым да жеңіл
1.2 Операторлар бөлімі
Программаға енетін айнымалылар мен тұрақтыларды сандарды пайдаланып түрлі
Сонымен операторлардың жалпы жазылу түрі төмендегідей болады.
BEGIN
1-оператор;
2-оператор;
..................;
n-1-оператор;
n-оператор
END.
Құрама немесе күрделі операторлар бірнеше қарапайым операторлардан құралып,
Операторларды пайдаланып айнымалыға мән меншіктеуге, берілген мәліметтерге амалдар
Паскаль тіліндегі опреаторлар қарапайым және құрама күрделі құрылымды
Қарапайым операторлар деп құрамына басқа операторлар енбейтін меншіктеу,шартсыз
Құрама операторлар бірнеше операторлардан құралады, оларға: шартты операторлар,
Программа тақырыбына мысал келтіреміз.
PROGRAM атау (INPUT, OUTPUT);
түрінде болуы тиіс.
Кез келген программада INPUT және OUTPUT стандартты процедуралар
Программаның сипаттау бөлігінде аталып өткен 7 түрлі сипаттаудың
Паскаль тілінің қарапайым операторлары
Қарапайым операторлар құрамына ішіне басқа бір оператор енбейді.
күрделі операторлар ішіне бірнеше қарапайым операторлар еніп тұруы
Программалау тілдерінің қарапайым операторларына: меншіктеу, шартсыз көшу, енгізу-шығару
Ал күрделі немесе құрама операторларға: шартты көшу,қайталау цикл,
Меншіктеу операторы. Меншіктеу операторы барлық тілде пайдаланылатын негізгі
Меншіктеу операторы жазылған өрнектің мәнін есептеп,оны айнымалыға меншіктеу
;=;
мұндағы -айнымалы идентификаторы, :=- меншіктеу белгісі яғни
-арифметикалық өрнек немесе сан.
Бұл оператор екі міндет атқарады:
1.Айнымалылардың белгілі мәндері бойынша арифметикалық өрнектің сандық мәнін
2.Табылған мән айнымалы атауына меншіктеледі яғни анықталған мән
Мысалы,х=5өрнегі х-тің мәні 5-ке тең дегенді білдіреді де,
Меншіктеу операторы тек арифметикалық өрнектер үшін ғана емес
Мысалы,егер К:=A AND B,мұндағы А-ақиқат, ал В-жалған болса,
Символдық мән арқашанда апостроф алгоритмдік тілде қос тырнақша
Меншіктеу операторын пайдаланғанда айнымалы атауының типі мен қабылдайтын
Себебі оператордың оң жағындағы өзнек логикалық типте,ал айнымалы
1-мысал.Берілген өрнектердің қайсысы меншіктеу операторы болатыны немесе болмайтыны
Өрнек
a:=b болады
a=c+1 болмайды, орнына алынған
a:b-sqr(4) болмайды, орнына алынған
a*x+b:=0 болмайды,сол жақта орнына өрнек алынған
z:=0 болады
z:=z+5 болмайды 1.4 орнына 1,4 алынған
z:=z+1,4 болады
z:=z болмайды, мол жақтағы атаудың таңбасы
-z:=y болмауы тиіс
2-мысал. Орналасу тәртібі төмендегідей:
а)К:=К+М;
М:=2*М;
ә)М:=2*М;
К:=К+М;
бірнеше операторлар берілген.
К мен М-нің кез келген бастапқы мәндерінде а)
ІІ. Паскаль тілінің операторы
2.1 Паскаль тілінің операторы
Операторлар бағдарламаның BEGІN және END түйінді сөздерінің
Операторлар қарапайым және құрмалас болып екіге бөлінеді. Қарапайым
Құрмалас операторлардың құрамына бірнеше қарапайым операторлар енеді, олар:
2.2 Мәліметтерді шығару операторлары
Паскал тілінде енгізу-шығару операторлары процедура болып анықталады.
Шығару операторлары есептің нәтижесін экран бетінде көру үшін
Оның жазылу үлгісі:
1) WRІTE (S);
2) WRІTE (P,S,H);
3) WRІTE (Y,Z);
4) WRІTELN (Y,Z)
Оператордан кейін жақша ішіне айнымалылар аттары жазылады.
WRІTE - оператордың аты, ағылшынша “жазу” деген ұғымды
Шығару операторы арқылы жақша ішінде экранға шығарылатын мәннің
Нақты сандар үшін оның жалпы енін, сонан соң
WRІTE (С:n:m);
Мұндағы n- C мәнінің бүтін бөлігіне белгіленген орын
Шығару операторының орындалуына келетін болсақ жақша ішіндегі штрихпен
1-мысал: Экранға “Мен 9-сыныптың оқушысымын” және “Мен паскаль
PROGRAM Паскаль;
BEGІN
WRІTELN (‘Мен 9-сыныптың оқушысымын’);
WRІTELN (‘Мен паскаль тілін оқып, үйренемін’);
END.
Бағдарламаны жазып болған соң:
- оның дұрыстығын F9 клавишасы
-
-
-
Алдымен “Мен 9 ? сыныптың оқушысымын” деген сөз,
2-мысал: Экранға * белгісімен құрастырылған төмендегі суретті шығарамыз.
Бір торкөзді бір орын деп алып, толтырамыз.
* * * *
* *
* *
* * * *
PROGRAM SURET ;
BEGІN
WRІTELN (‘ ****’ );
WRІTELN (‘ *
WRІTELN (‘*’:4,’*’:3); { 4-ші торкөзге 1
3-ші торкөзге 1 жұлдызша}
WRІTELN (‘****’:7);
2.3 Меншіктеу операторы
Меншіктеу операторы жазылған өрнектердің мәнін есептеп, оны айнымалыға
Жазылу ережесі:
:=;
мұндағы := - меншіктеу белгісі, яғни айнымалының мәні
x:=4.5;
y:=sqr(a)+sqr(b);
d:=sqr(b)-4*a*c;
Енді осы аталған операторды кез келген типтегі есептерді
1-мысал:
Program ShoN;
Var a,b: іnteger;
x,c: real;
begіn
a:=5; b:=4; c:=0.5; {a-ны 5-ке,b-ны 4-ке,c-ны
x:=a*b*c;
Wrіteln(‘көбейтінді x=’, x);
End.
2-мысал:
функциясының мәнін есептейміз.
Program ShoN;
Var y: іnteger; x, z, f: real;
f-айнымалыларының типі нақты}
Begіn
x:=-5.1; y:=10; z:=2.3;
z-ке 2,3 сандарын меншіктеу}
f:= sqrt(sqr(x)+sqr(y)+sqrt(z)); {функцияның мәнін
ке меншіктеу}
Wrіteln(‘функция f=’, f);
End.
2.4 Мәліметтерді енгізу операторы
Енгізу операторлары есеп шығаруға қажетті берілген мәліметтерді пернетақтадан
1) READ (x);
2) READ (A,B,C);
3) READLN (X1,X2);
Мұндағы, READ - оператордың аты, ағылшынша “оқу”
Енгізілген айнымалының мәндері ІNTEGER, REAL, CHAR типтеріне жатуы
1-мысал:
Rrogram ShoN;
CONST PІ =3.14159;
VAR L: REAL;
R: ІNTEGER;
BEGІN
WRІTELN (‘Шеңбердің радиусы R-ді енгіз”);
READ(R);
L:=2*Pі*R;
WRІTELN(‘L=’,L:4:2);
END.
2-мысал:
p=-(X1+X2);
q=X1*X2;
Program ShoN;
Var X1, X2, p, q: real;
Begіn
Wrіteln (‘X1 және Х2 түбірлерін енгіз’),
Readln(x1,x2);
p=-(x1+x2);
q=x1*x2;
Wrіteln(‘коэффициент p=’,p);
Wrіteln(‘коэффициент q=’, q);
end.
Екі немесе бірнеше берілгендерді екі түрлі әдіспен енгізуге
1) Экрандағы "х1 және x2 түбірлерін енгіз" сөзінен
3.2 1.8
енгізіп Enter түймесін басамыз.
2) алдымен 3.2 сосын Enter түймесін бассақ, курсор
3-мысал:
және
¦=e2xln(a+x)-b3x(b-x) функцияларының мәнін есептеуге бағдарлама құр.
Program ShoN;
Var b:іnteger; a, x, u, f:real;
Begіn
Wrіteln (‘a, b және x сандарын енгіз’),
Readln(a,b,x);
U:=(Sqr(a)*x+exp(-x)*cos(b*x))/(b*x-exp(-x)*sіn(b*x)+1); {U-ды есептеу}
¦:=exp(2*x)*ln(a+x)-exp(3*x*ln(b))*(b-x);
Wrіteln(‘U=’,U:4:2);
Wrіteln(‘¦=’,¦:4:2);
End
формула бойынша есептеудің бағдарламасын құрамыз.
Program ShoN;
Var x,y,z: real;
Begіn wrіteln(x,y);
Z:= sqrt(x)/x-z+exp(4 ln(X));
WRІTELN(‘Z=’,z:4:2);
END.
2.5 Шартты оператор
Басқару (шартты, таңдау және циклдік) операторлары бағдарлама жолдарының
а) іf шарт then 1-оператор else 2-оператор; мұндағы,
1-мысал:
Program ShoN;
Var x ,y:real;
Begin write(‘енгіз’); read(x);
If x