Мазмұны
Кiрiспе..............................................................................................................
1 тарау. Дебиторлық борыштар есебi...........................................................
1.1. Дебиторлық борыштар есебiнiң мақсаты...............................................
1.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер борышының есебi............
1.3. Күмәндi дебиторлық борыштар................................................................
2 тарау. Дебиторлық борыштар аудитi.......................................................
2.1. Дебиторлық борыштар аудитiнің мақсаты..............................................
2.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер борышының аудиті...........
2.3. Күмәндi дебиторлық борыштар резерв есебінің аудиті..........................
Қорытынды..........................................................................................................
Пайданылған әдебиеттер тiзiмi.........................................................................
Кіріспе
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын
ағымдағы активті сатып алуға төленген аванстық /алдын
тапсырылған /берілген/ шоттар бойынша алынуға тиісті
вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
ұйымның лауазымды адамдарының /тұлғаларының/ дебиторлық борышы:
басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың
Дипломдық жұмыста «Қос қанат» ЖШС нің мәліметтерін негізгі
Дипломдық жұмыс кіріспе, 3 тараудан және қорытындыдан тұрады.
1 тарау. Дебиторлық борыштар есебi
1.1. Дебиторлық борыштар есебiнiң мақсаты
Дебиторлық борыштар – бұл заңды тұлғалардың немесе жеке
Дебиторлық борыштардың ішінде субъектінің шаруашылық қызметінде жиі кездесетінін
талап ету мерзімі өткен дебиторлық борыштардың дұрыс шығысқа
Субъектінің басшысының қабылдаған шешіміне сәйкес талап ету мерзімі
1.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер борышының есебi
Кәсіпорындар мен ұйымдардың «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
алынуға тиісті борыштар шоттар;
алынған вексельдер;
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де борыштар.
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл
Қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
«Алынуға тиісті борыштар шоттары» деп аталатын шотта тиеліп
«Сатып – алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы» шоттарына
Мысалы, Сатып –
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Дт «Сатылған дайын өнімдердің өзіндік құны»
Кт «Дайын өнімдер»
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Дт «Алынуға тиісті борыштар шоты»
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына:
Дт «Алынуға тиісті борыштар шоттары»
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Дт «Ақшалар шоты»
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
Сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар
Шетелдік валютада сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиімді
Алынуға тиісті айыппұлдардың, өсімақылардың сомаларына «Алынуға тиісті борыштар
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысу операциялары
Тауарларды сату және сатып алу кезіндегі барлық қатынастар,
Дебиторлық қарыз айналыстан қаражатты айыратындығын көрсететін болғандақтан, шаруашылық
Сондықтан кейінгі кездері дебиторлық қарызды талап ету құқын
Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша
Ондай қаржылық агент болып банктерде басқа да несиелік,
Осы келісім-шартта, клиентке құқын өзіне қайтып беру мәселесі
Келісім шарттың жағдайы бойынша факторинг компания (қаржылық агент)
Факторинг келісім шарты бойынша марапаттау сомасы 1,9%
Енді шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
Жабдықтаушы-кәсіпорында («Қос қанат» ЖШС)
Контрактының шарты бойынша
«Қос қанат» ЖШС, «Эверест плюс»
ЖШС-ке тауарды жөнелтті:
тенге
жөнелтілген тауардың нақты
өзіндік құнына
- келісімшарттың құнына
- ҚҚС (15%)
2. Қаржылық агенттен жөнелтілген
тауардың 80% алынды
3. Қаржылық агентке көрсеткен қызметі
үшін, марапаттау сомасы шығысқа
жатқызылды
4. Қалған 20% қаржылық агенттен
алынды, бірақ осы сомадан марапаттау
сомасы шегерілді (326250х20%-6199)
5. Қарыздары зачет жасалды
Қарыз кәсіпорын («Эверест плюс» ЖШС)
«Қос қанат» ЖШС-тен жөнелтілген
тауар «Эверест плюс» ЖШС-ке тауар түсті:
- тауар құнына
- ҚҚС (15%)
2. Қаржылық агенттің талап еткен сомасы,
алынған тауар үшін төленді
3. Қарыздары зачет жасалды
Қаржылық агентте
1. Факторинг келісім шарты бойынша
«Қос қанат» ЖШС-гі қарыз сомасының
80% аударылды
2.Факторингі бойынша марапаттау сомасы
есептелінді (326250х1,9%)
3. «Эверест плюс» ЖШС-тен талап
етілген қаржы сомасы алынды
4.Факторинг келісім шартының жағдайы
бойынша Қаржылық агентке 20% қалған
сомасы аударылды (бірақ бұл жерде
марапаттау сомасы шегерілді)
5. Қарыздары зачет жасалды
Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар,
Тұрақты баға келісім-шартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады
Тұрақсыз баға келісім шартқа отыру барысындағы тұрақты бағаны
Вексель дегеніміз оның иесінің белгіленген мерзім, яғни
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық
ВЕКСЕЛЬ
100000 (жүз мың) тенге
Төленуге тиісті сома мөлшері
ВИТА фирмасы
Вексель бойынша ақша алушы ұйымның аты
13.12.2005 жыл
Төлену мерзімі
Қос қанат ЖШС
Вексель беруші ұйымның аты
Әділхан
Тиісті адамдардың қолдары және ұйымның мөр таңбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жыл мерзім
дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа
шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға дебиторлық қарыздарды нақты
пайыз түрінде төлем алу үшін негізі;
айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және
Жәй вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға
Аударылмалы вексель - /тратта/ кредитордың /транссангтың/ қарызкерге /трассатқа/
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге
Пайыздық вексельдердің атаулы құыныда төленетін пайыз сомасы өз
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді,
302 шотта пайыздық та, пайыздық емес те есептелінеді.
Пайыздық емес вексель бойынша қосымша шот
2«Вексельдің алынған сомасынан марапаттау сомасынан шегерілген (дисконт)»,
Алынған вексель бойынша марапаттау сомасы толық
1 кесте
Алынған вексельдер бойынша марапаттау сомасының көрінісі
Пайыздық вексель Пайызсыз вексель
Алғашқыда, марапаттау сомасы, толық көлемде болашақ кезеңнің табысы
332 шоттың дебеті мен 611 шоттың кредиті бойынша
Содан соң, есепті кезең барысында үоесіне сай есептелген
611 шоттың дебеті мен 724 шоттың кредитінде көрініс
Ақпарат көзі: В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі,
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісім шарттарға жатпайтын
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар Мемлекеттің
Вексельдер эмитенттер бойынша:
Төлем түрі бойынша: жәй және аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлығына қарай: қамтамасыз етілген және
Төлем тәртібі бойынша: мерзімдік вексель және ұсынушылық вексель
Сатылған тауарлар мен дайын өнімдер үшін вексельдер алынғанда:
Дт «Алынған вексельдер» шоты
Кт «Алынуға тиісті борыштар» шоты
Ал вексель бойынша сатып алушылардың борыштарының жабылуына, яғни
Дт «Ақшалар» шоты
Кт «Алынған вексельдер» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Айта кететін бір жағдай көптеген уақыттарда вексельде көрсетілген
500000+500000х5%х6/12=500000+12500=512500 теңге.
Егер осы сомадағы вексель алты айға емес тоғыз
500000+500000х5%х9/12=500000+18750=518750теңге.
2 кесте
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары шоты бойынша
№ Операциялардың мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Тиеп жіберген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген
301
701
2 Тиеп жіберген тауарға, өнімге, көрсетілген қызметке есептелінген
301
633
3 Борыш сомасы бұрын алынған аванс сомасынан шегерілді
4 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден есеп айырысу
441
301
5 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары олардың
687
301
6 Сатылып (тиеп жіберілген) тауар, өнім, көрсетілген қызмет
302 301,
321-323
7 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берген вексельдері
441
302
Ақпарат көзі: Бухгалтерлік есеп шоттарының Үлгі жоспарын қолдану
ҚР Қаржы министрінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №
Жоғарыда қарастырылған мысалымыз бойынша бухгалтерлік жазуларымыз келесі түрде
а) вексель алғанды:
Дт Алынған вексельдер шоты
Кт Алынуға тиісті борыштар шоты
ә) вексель бойынша сатып алушылардың борыштары есептелген пайыз
Дт Ақшалар шоты
Кт Алынған вексельдер шоты
Кт Пайыз бойынша кірістер шоты
Шаруашылық субъектісіне басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық борыштар
331 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы»;
332 «Есептелінген пайыздар»
333 «Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы»
334 «Басқалары»
Бұл шоттарда 30 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер»
331 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты субъектінің
Бухгалтерлік есепте қосылған құн салығы бойынша есеп айырысуды
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар
Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алыналы,
тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші
жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады, сатылған
Қосылған құн салығының сомасы зачетқа жатқызылатын болып
тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші
болса;
төленген салық сомасы кеден заңдылығымен сәйкес келсе, яғни
төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін қуаттайтын
темір жол және авиа билетінде көрсетілген салық сомасы
тұрғын-үй қызметінде пайдаланатын құжаттарында көрсетілген сома салық сомасымен
бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық сомасымен
Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса, олар зачетқа
Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат
332 «Есептелген пайыздар» шотында субъектінің шартта қаралған жалға
- Жалдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген займдар
- Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына: 421,422,431,441,451 шоттарының
332 «Есептелген пайыздар» шоты бойынша аналитикалық есеп –
333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздар» шотында дебиторлық
Аванс тек басшының жарлығымен және қажеттілік жеткен кезде
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің
333 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борыштары» шотында жұмысшылар
Кәсіпорын жүргізетін барлық шаруашылық операциялар дәлелді құжатттармен рәсімдеоуге
Бастапқы есеп құжаттары мынадай міндетті деректемелерді қамтуға тиісті:
құжаттың аталуы;
жасалған күні;
өз атынан құжат жасалған ұйымның атауы немесе кәсіпкерлің
операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
операцияның немесе оқиғаның барлық өлшемі (саны мен құны
операцияны жасауға және оны жасаудың дұрыстығына жауапты адамдардың
Аталған деректемелердің болуы бастапқы құжаттарға заңдық күш береді.
Ақшалай қаражаттар есеп беруші адамдарға жеткізіп берушілердің қызметі
Қазақстанның халық шаруашылығында кассалық операцияларды жүргізудің уақытша тәртібіне
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің:
іссапар орнына дейінгі және одан кері қарай тұрақты
тұрғын үй-жайды жалдау шығындарын;
тәулік ақысын;
ұсынылған құжаттарға (сақталым, кеңсемен, офиспен сөйлесудің шоты және
Қызметкер іссапардан орылғаннан кейінгі 3 күннің ішінде іссапарға
Басшылар іссапарға байланысты белгіленген нормадан тыс қосымша төлемдерді
Қызметкерді шетелге іссапарға жіберген кезде шетелдік валютадағы іссапар
Есеп беретін адамдармен есеп айырысудың жинақтамалы есебі 333
1. Шаруашылық шығындарына, операция мұқтаждықтарына, іссапарларға
есеп беруге қолма-қол ақшалар берілгенде: Дт 333
2. Аударым жолымен есеп беруге сомалар берілді (ұшаққа
Дт 333 Кт 441,431
3.Жол жүру билеттері сатып алында және чекпен төленді:
Дт 333 Кт 422
4. Есеп беретін тұлға сатып алған ТМҚ кіріске
Дт 201-206,208,223,222 Кт 333
5. Аванстық есептемелер тапсырылған бойда есеп беру сомаларын
6. Есеп беретін сомалар бойынша: Дт 331
7. Жұмсалмаған есеп беру сомаларын қайтару: Дт
8. Жұмсалмаған есеп беру сомаларын жалақыдан ұстап қалу:
9. Есеп беретін тұлға алдындағы кәсіпорынның берешегі (артық
Заңды тұлғалардың жұмысына, қызметіне ақы төлеу, олардан тауар
3 кесте
Қызметкерлер мен басқа да адамдардың берешегінің бухгалтерлік жазуы
күні Дт Кт Сомасы
тенге Операцияның
мазмұны
06.08.2004
821
333
1000
Бланкілер, ФШ, тауар чегі, ШФ сатып алынған
06.08.2004
331
333
160
ҚҚС есепке жатқызу
07.08.2004
201
333
1000
Шаруашылық тауарлары, ФЧ, ШФ, жүкқұжат сатып алынған
07.08.2004
125
333
18000
Ұялы телефон, ФЧ, ШФ сатып алынған
07.08.2004
331
333
3040
ҚҚС есепке жатқызылған
09.08.2004
203
333
6000
Бензин, ФЧ сатып алынған
09.08.2004 331
333 960 ҚҚС есепке жатқызылған, ФЧ ҚҚС бөліп
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың қаржылық
Бухгалтерлердегі қинайтын сұрақтардың бірі – есеп беруші адамдарда
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Салық кодексінің 517 бабына сәйкес фискальдық жады бар
” Фискальдық жады бар БКМ қолданбай қызмет көрсеткен
Теміржол және авиабилеттердің нысандарын қатаң есептіліктегі құжаттар ретінде
23.11.2002ж. № 458-11 ҚР Заңымен Салық кодексіне енгізілген
Есеп беретін адамдар АМҚС-да ЖЖМ сатып алған кезде
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) алушы осы Кодекстің 207
өнім беруші Қазақстан Республикасының аумағында өткізілген тауарларға (жұмыстарға,
”Фискальдық жады бар БКМларын қолдану Ережелері” атты ҚР
2002 жылдан бастап базарларда жеке тұлғалардан ТМҚ сатып
22.09.2000ж. № 1428 ”Мемлекеттік бюджеттің есебінен ұсталатын мемлекеттік
Іссапардан қайтқаннан кейін қызметкер бес күннің ішінде ақшалай
2002 жылдан бастап қызметтік іссапарлар кезінде және өкілдік
броньға шыққан шығындарға шығындарға ақы төлеуді қоса есептегенде,
Өкілдік шығындарды шегерімге жатқызу үшін растайтын құжаттар болуы
Жалпы әкімшілік – шаруашылық шығындары және қызметтегі іс-сапарлары
Жұмысшыларға берілген займ /қарыз/ сомаларына: 333-ші шот дебеттелініп,
Есепті кезеңде жоғалған, бүлінген немесе іздеуге салынған жетіспеушіліктерге
Есеп беруге тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген уақытта:
Есеп беруге тиісті тұлғалардың аванс ретінде алған сомаларының
Есеп беруге тиісті тұлғалардың субъектінің есебінен шығарған шығындарының
Жабдықтаушыларға оларлан алынған ақау материалдарды қайтаруға байланысты дебиторлық
Банктегі шоттан қателесіп, есептен шығарылған сомаға: 334 шот
Құны акцептелген, төленген тауарлы-материалдық қорлармен айналымнан тыс активтер
Ағымдағы жал бойынша алынуға тиісті жал төлемдері мен
Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру бойынша дебиторлық
Сонымен қатар 334 шотта төленуге тиісті жал төлемдері
1.3. Күмәндi дебиторлық борыштар
Қазіргі таңда сатылған тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін
Күмәнді қарыздарға – уақытысында төленбеген, жабылмаған және де
Біріншісі- тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар заңда
Екіншісі – резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындарды өтеу
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолйлы
Қазақстан Республикасы заңына сәйкес талап ету мерзімі
ЖШС күмәнді қарызды есептеу үшін өзінің есеп саясатында
4 кесте
Күмәнді қарыздың төрт кезеңі
Кезеңдері Сатылған өнімнің
көлемі, мың тенге Күмәнді қарыздың сомасы, мың тенге
1 2 3 4=3:2х100%
1-тоқсан 782,1 17 2,17
2-тоқсан 815,9 14 1,72
3-тоқсан 579,6 32 3,62
4-тоқсан 950,8 29 3,05
жылдық 3128,4 81 2,64
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың қаржылық
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың резерві
Әрбір категория үшін күмәнді қарыздың пайызы анықталады.
Мысалы: Түгендеу нәтижесінде төленбеген дебиторлық қарыздың деңгейі 1021
бірінші категория 340 мың тенге;
екінші категория 134 мың тенге;
үшінші категория 249 мың тенге;
төртінші категория 211 мың тенге;
бесінші категория 87 мың тенге.
Енді талап етілетін күмәнді соманы анықтаудың кестесін
Сонымен, топшылаған күмәнді қарыз сомасы 187,24 мың тенге
Күмәнді қарыздың бұл әдісі бірінші әдіске қарағанда анағұрлым
5 кесте
Күмәнді қарыздың объективі мәліметі
Дебиторлық қарыздың төлеу мерзімі Сомасы, мың тенге Күмәнді
Төлем мерзімі жетпеген 340 11 37,40
1-30 күннің аралығындағы 134 8 10,72
31-60 күннің аралығындағы 249 23 57,27
60-90 күннің аралығындағы 211 19 40,09
90 күннен жоғары 87 48 41,76
Жиыны 1021
187,24
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың
Егер сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
Дт «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шоты
Кт «Алынуға тиісті борыштар» шоты
311 «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шотында жинақталатын есебі
№ 10 жорнал-ордерде жүргізіледі. «Қос қанат» ЖШС осы
- Күмәнді қарыздар бойынша резерв құрылғанда:
Дт 821 «Жалпы әкімшілік шығындар» шоты
Кт 311 «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шот
- Күмәнді қарыздар бойынша құрылған резервтің есебінен
Дт 311 «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шот
Кт 301,302 және 303 шоттар
- Артық жасалынған күдікті қарыздар
Дт 821 шоты
Кт 311 шоты 20000 теңге бойынша
дебиторлық борыштар борыштар бабында, дебиторлық борыштары сомасынан күмәнді
Кез келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың барлығы
несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз әдісі
дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік
Мұндағы бірінші аталған әлісті мақсаты күмәнді дебиторлық борыштар
Жоғарыда аталаған несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген
Мысалы, «Қос Қанат» ЖШС –нің 2005 жылғы көрсеткіштері:
- сатылған тауарларының көлемі
- сатылған тауарларының қайтарылғаны
- сауда шегерімі
- күмәнді қарыздар бойынша резерв
6 кесте
Соңғы үш жылдағы «Қос Қанат» ЖШС-нің күмәнді қарыздар
жылдар Сатылған тауарларының көлемі Күмәнді қарыздар бойынша шығындары
2002 900000 29700 3,3
2003 930000 31500 3,38
2004 950000 36100 3,8
Барлығы 2780000 97300 3,2
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің мәліметтерінен алынды
«Қос Қанат» ЖШС –нің бухгалтері бұл жылдардағы күмәнді
(1000000-50000-10000) х 3,5%= 329000 тг.
Осы табылған күмәнді қарыздар сомасы бойынша мынандай бухгалтерлік
Дт 821 «Жалпы әкімшілік шығындар» шоты
Кт 311 «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шот
Жоғарыдағы сандарды ескере отырып, 2005 жылдың қаржылық есебінде
Негізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз
Күмәнді қарыздарды бағалау үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу
негізгі дебиторлық борышқа жасалған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек
Осы атап өткен екінші әдісіміз бойынша мысал келтірейік:
7 кесте
«Қос Қанат» ЖШС –нің 2004 жылғы 31
Сатып алушылар Түсуге тиісті борыш (барлығы) Уақтылы түспегені
тоқсан кешік- тірілгені Екі
тоқсан кешік-
тірілгені Үш
тоқсан кешік-
тірілгені Төрт тоқсан кешік-
тірілгені
ВИТА фирмасы 350000
150000 200000
РАЙ-К фирмасы 250000
100000 150000
Әділ ЖШС 500000 300000 100000
100000
Барлығы 1100000 300000 250000 200000 100000 250000
Күмәнді борыш пайызы
5 10 20 30 50
Күмәнді борыш бойынша резерв
15000 25000 40000 30000 125000
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың қаржылық
Жоғарыдағы берілген мысалымызда «Қос Қанат» ЖШС –нің алынуға
8 кесте
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар
№ Операциялардың мазмұны дебет кредит
1 Күмәнді қарыздарға резерв жасалды. 821 311
2 Күмәнді қарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен
333,334
3 Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша құрылған резерв
4 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
333,334
5 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
Ақпарат көзі: Бухгалтерлік есеп шоттарының Үлгі жоспарын қолдану
ҚР Қаржы министрінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №
Алдағы кезең шығындары» - деп есеп беретін кезеңде
- алдын ала (мерзімінен бұрын) төленген
- келесі кезеңдерге жазылған газет, жорнал және басқа
- маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық
Алдағы кезең шығындарына жаңа өндірісті дайындау және меңгеруге
341 «Сақтандыру полисі» шотында төленген сақтандыру полисінің сомасы
- Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу
- Сақтандыру полисін алу барыснда болған
342 «Жал төлемі» шоты алдағы кезеңдер үшін төленген
- Алдағы кезеңдер үшін төленген жал төлеміне:
- Есепті кезеңге жатқызылатын жал төлемінің есептен
343 «Басқалар» шоты, 342 шотында аталмай кеткен басқадай
«Берілген аванстар» бөлімшесі келесі шоттардан тұрады: 351 «тауарлы-материалдық
352 «орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген
Тауарлы-материалдық құндықтарды жеткізіп беруі үшін, орындалатын жұмыстар мен
Несие есебінен берілген аванс сомаларына: 351,352 шоттарының тиістілері
Шетел ақша бірлігі яғни валюта түрінде берілген аванстар
Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың пайдаланылғаннан қалғаны қайтарылғанда:
Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз сомаларды
Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығындар жыл сайын түгенделуі
11 тарау. Дебиторлық борыштар аудитi
2.1. Дебиторлық борыштар аудитiнің мақсаты
Аудитор дебиторлық борыштарды тексеруге кіріскен кезде тексеру
Дебиторлық борыштарды тексерудің аудиторлық бағдарламасы мынадай мәселелерді қамтуға
баланстың көрсеткіштерін Бас кітаптағы, есеп регистрларындағы және машинажазбаларындағы
субъектідегі дебиторлық борыштардың жағдайын олармен есеп айырысуларды түгендеу
аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін
күдікті қарыздар резервтерінің құрылу тәртіптерін және олардың
сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп
шағым-талан ету тәртіптерінің уақтылы сақталып, олардың қозғалысын бақылаудың
дебиторлық борыштар бойынша алынған материалдарды талдап, есеп
Дебиторлық борыштар бойынша есеп айырысуды тексере отырып, аудитор
«Ұзақ мерзімді активтер» бөліміне тексеру жүргізген кезінде де
Баланста «Ұзақ мерзімді активтер» бөліміне жатқызылған дебиторлық борыштар
алынуға тиісті шоттар;
алынған вексельдер;
негізгі серіктестіктер мен еншілес серіктестіктердің арасындағы ішкі топтардың
акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларының бдрыштары;
басқа да дебиторлық борыштар.
Ағымдағы активтерде аталған баптар сол күйінде қайталанып, оған
Аудитор баланстың сәйкес баптарындағы борыштардың қалдықтарының дұрыс көрсетілгендігін
Сатып алушылармен есеп беруге тиісті тұлғалармен, жұмыскерлермен және
Есеп айырысулардың түгендеудің нәтижесінде акт толдырылады. Актыда түгендеу
2.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер борышының аудиті
Дебиторлық борыштардың ішінде шаруашылық қызметінде жиі кездесетіні –
өнім сатуға сатып алушылармен және тапсырыс берушімен шарт
түгендеу (салыстыру) актілерімен есеп айырысу құжаттарымен расталған сатып
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштарын»
Бөлімшесінің шоттары бойынша жүргізілген синтетикалық есептің дұрыстығын.
Мұндай жағдайда аналитикалық есеп мынандай мәселелерді қамтамасыз етуге
вексельдермен қамтамасыз кетілген ақша қаражаттарының түсу мерзімі әлі
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімшенің
30 «Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштары» бөлімнің
талап ету мерзімі өткен дебиторлық борыштарының дұрыс шығысқа
Аудитор 301 «алынуға тиісті борыштар» шотының дебетінде көрсетілген
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың жедел
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есен айырысу үшін
Қарапайым вексель бұл жасалған сауда-саттықтар немесе орындалған жұмыстарды
Аудармалы вексель (тратта) немесе беруші (трассант) жазады да,
Бұл құжат борыштық міндеттемеге айналып, төлеуші (транссант)
Вексельдерді дисконттау олардың банкідегі есебін және қаржының айналымын
Аудит кезінде вексельдердің есебінің түрлері төлеуші субъектінің төлеу
2.3. Күмәнді борыштар резервтерінің есебінің аудиті
Шаруашылықтың басшысының шешімімен талап ету мерзімі өткен дебиторлық
Күшіндегі салық жөніндегі заң актілерінде күмәнді қарыздар –
Аудитор есепті жылдың аяғында тіркеліп, тізімделген дебиторлық борыштардың
Күмәнді қарыздар бойынша резервтерді құру, оларды жұмсау және
Жасалған резервтің көлемі борышкерлердің қаржылық жағдайы (төлем қабілеттілігі)
Жасалған күмәнді резервтер сомасына 821 «Жалпы және әкімшілік
Күмәнді деп танылып, өтеу мерзімі біткен дебиторлық борыштарды
Күмәнді қарыздарды жабуға жасалған резервтің жұмсалмаған сомасына 821
Жылдың соңында жасалған резерв бойынша қалдық тек қана
Жасалған резервтің есебінен субъектің шеккен басқада зияндарын жабуға
Аудиторлық дебиторлық борыштардың есебін тексерудің еншілес
Еншілес (тәуелді) серіктестіктермен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың ағымдағы
Бақылау жүйесінің тетігін қолына ұстап, көп салалы өндірісті
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық
Аудитор еншілес (тәуелді) серіктестіктердің және
Айдың басындағы және қалдақтарының және айлық айналымның карточкада
Еншілес (тәуелді) серіктестіктермен бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың дебиторлық
Дебиторлық борыштарға аудиторлық тексеру жүргізген кезде аудитордан баланстың
331 «Орын толтыруға тиісті қосылған құн салығы»;
332 «Есептелген сыйақылар»
333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың борыштары»
334 «Басқа да борыштар»
Бұл аталған дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті.
баланста көрсетілген мәліметтері мен Бас кітаптағы және есеп
жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған
қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарай (атқарылған жұмысты көрсетілген
қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалды құндылықтарды
Аудитор Қазақстан Республикасының Салық Кодексіне сәйкес бухгалтерлік есепте
Есептелген сыйақының есебінің аудиті. Аудитор 332 «Есептелген сыйақылар»
332 «Есептелген сыйақылар» шотының аналитикалық есебінің, займ
Аудитор басқадай дебиторлық борыштардың елеулі үлесін құрайтын 333
Есеп беруге тиісті сома деп шаруашылықтың
Аудитор берілген авансы бойынша есепті, оған тіркелген құжаттармен,
Аудитор авапстық кскпке тіркелген құжаттарының дұрыстығын, оларға төленген
субъектінің төрағасының есеп беруге тиісті сомаларды алуға құқық
есеп беруге тиісті тұлғаларға берілетін аванстың бекітілген көлемінен
бұрынғы алынған аванс сомалары бойынша есеп бермеген тұлғаларға
аванстық есепке жасалған шығындарының мақсаттылығы туралы көрсетілген соманы
есеп беруге тиісті сомалары шығындарының кіріске алынып, есепте
Кейбір жағдайларда ақша-қаражаттарды есеп айырысу кезінде субъекті бухгалтерінің
Шағын ұйымдардың бухгалтері, әдетте, есепті барлық операциялар бойынша
Жұмыскер аванстың қорытынды есебін тапсырғаннан кейін, бухгалтер оның
Бухгалтер іс-сапар немесе шаруашылық шығындары ретінде де есеп
Аудитор материалды шеккен зиянды өндіру бойынша есеп айырысуды
Күшіндегі заң актілеріне сәйкес табиғи кему нормасынан жоғарғысын,
Аудитор кем шыққан, талан-таражға салынған және ұрланған құндылықтар
Аудитор, сондай-ақ шаруашылықтың жұмыскерлеріне несиеге сатылған тауар және
Аудитор алынуға тиісті жалгерлік міндеттеме, бюджетке және бюджеттен
құжаттардың ерекшеліктерін, уақтылы және дұрыс толтырылғандығын. Шағым-талап алу
тексерудегі шаруашылықтың шағым-талаптарының негізділігін. Шағым-талап қанағаттандырылған жағдайда субъектінің
334 шоттың «Шағым-талап бойынша есеп айырысу» аралық шоттары
Аналитикалық есеп жүргізудің дұрыстығын, ол аналитикалық есеп жазуларының
Аудитор кем шыққандығы және ұрланғандығы турады шағым-талап материалдарының
Шаруашылықтың қоймасынан басқа сақтау орындарынан кем шыққан және
Басқадай дебиторлық борыштарды талдаған кезде, кәсіпорынның жұмыскердерінің құрал-саймандарды
Аудитор есеп айырысу жағдайые зерттегенде, қарыздардың уақтылы қайтарылмауы,
Аудитор шаруашылықтың балансында көрсетілген дебиторлық борыштардың нақтылығы анықтап,
8 кесте
«Қос қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың басындағы және
Реттік
саны Дебиторлық
борыштар
баптары Жылдың басындағы Жылдың аяғындағы Жылдық өзгеріс (+,
ның өзгеруі
сомасы,
мың.тг. үлес салмағы
% сомасы,
мың.тг үлес салмағы
% сомасы,
мың.тг үлес салмағы
%
1 Алынуға тиісті шоттар 708 43,4 703 37,9
2 Алынған векселдер - - 42
3 Басқада дебиторлық борыштар 506 34,6 1111 59,8
4 Авапстық төлемдер 250 22,0 - - 250
жиынтығы 1464 100,0 1856 100,0 392 +26,8 -
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің мәліметтерінен алынды
Кестеден көріп отырғандай, «Қос қанат» ЖШС нің 2004ж.
Шаруашылықтың қвржылық жағдайына, тіркелген дебиторлық борыштардың өзі емес,
Дебиторлық борыштардың пайда болуы есеп айырысу тәртібін
Дебиторлық борыштарды қалыпты және сенімді ақтамаған деп бөледі.
Аудитор дебиторлық борыштардың құрамымен және құрылымымен жалпы танысқаннан
Аудитордан дебиторлық борыштардың нақтылығын дұрыс толтырылуын және қайтарылу
бір немесе бірнеше басты борышкерлерге қайтарылмайтын дебиторлық борыштың
негізгі борышкердің біреуінің борыштарын төлемеген жағдайда шаруашылықтың қаржылық
дебиторлық борыштардың пайда болу мерзімі қалай таратылғандығына;
дебиторлық борыштардың ішіндегі мерзімі ұзартылған ескі вексельдердің үлесіне;
тұтынушының пайдасына шегерімдер, жеңілдіктер жасаудың және басқа да
Аудитор, сондай-ақ дебиторлық борыштардың көрсеткіштердің сапасын және
Кестеден көріп отырғандай, дебиторлық борыштың негізгі бөлігін, есеп
9 кесте
«Қос қанат» ЖШС-нің 2004 жылдың аяғындағы жағдайы бойынша
Дебиторлық борыштар баптары Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштарды
тығы
мың
теңге
1-ж.
1,5ж
дейін 1,5ж.
2ж.
дейін 2ж.
2,5ж.
дейін 2,5ж.
жоғары 3 айға дейін 3 айдан
6 айға
дейін 6айдан
9айға дейін 9 айдан
12 айға дейін
№ Б 1 2 3 4 5 6
1 Алынуға тиісті шоттар 160 93 35
141 105 123 46 703
2 Алынған вексельдер
9 15 18
42
3 Басқада дебиторлық борыштар
490 382 172 67 1111
4 Аванстық төлемдер
жиынтығы 160 93 35
640 502 313 113 1856
Ақпарат көзі: «Қос Қанат» ЖШС-нің мәліметтерінен алынды
Жылдың соңында қысқа мерзімді дебиторлық борыштардың жалпы
Жалпы сомадағы ұзақ мерзімді дебиторлық борыштардың үдес
Нақты жағдайдарына байланысты борыштардың басқа да аралық болу
Борыштардың қайтарылуының жинақталған көрсеткіші айналымдылығы болып табылады. Дебиторлық
Т
К = ------
Д
Мұнда: К - дебиторлық борыштардың айналым коэффиценті;
Т - өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс;
Д – орташа дебиторлық борыш.
Бұл коэффицент зерттеу кезеңінде қанша рет дебиторлық
Т
Да = Кұ -----
Д
Мұнда: Дс – жылдың соңындағы орташа дебиторлық
Т - өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс;
Кұ – кезеңнің ұзақтығы.
Аудитор кезеңнің соңындағы дебиторлық борыштарының ең соңғы
Қорытынды
Бұл таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
«Қос Қанат» ЖШС –гі ХҚЕС негізінде есеп
Есеп саясатың мақсаты: бухгалтерлік есеп операциялврын орындау барысында
Ресми түрде «Қос Қанат» ЖШС-нің есеп саясаты мына
Қазақстан Республикасы заң актілерінің бухгалтерлік есеп жүйесіне тән
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жүйесіндегі нормативтік актілердің, әдістемелік
Заңды тұлғалардың қайта құрылуына (біріктірілу, бөлу, қосылу факторларына
Меншік иесі мен жаңа бағыт ұсынған басшылардың өзгеруіне;
Активтер, меншікті капитал, міндеттемелер, шаруашылық нәтижесі және қаржы
• Қаржы құралдвры, оның ішінде дебиторлық берешек және
• Шетелдік компанияға инвестициялар (21-ХБЕС);
• Кейінгі қалдырылған салықтар (12-ХБЕС);
• Резервтер (37-ХБЕС);
• НҚ мен материалдық емес активтердің құнсыздануы
• Кіріс (18-ХБЕС);
• Сыйақы бойынша міндеттемелер (19-ХБЕС).
Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру тек қана жоғарыда
Отандық бухгалтерлік есепті жетілдіру үшін ары қарай дамыту
ұйымның қызметінің қаржылық нәтижесін барынша қарапайым және сенімді
мүмкіндікке қарай Қазақстандық ұйымдардың қаржылық жағдайын шетелдік компаниялардың
Есептің берешек және алашақ қарыздар объектісі бойынша
Қоюшы ұйымдар өз өнімдері мен тауарларын жөнелтілген өнімдер
Біріншісі, сатылған өнімдер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтердің жалпы
Екіншісі, шлттарды мерзіміне қарай төлеу әдісі бойынша берешектер
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы жалпы теорияны негізге
Пайданылған әдебиеттер тiзiмi
«Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі туралы » 2002жылғы
ҚР ның Қаржы министрлігінің 18.09.2002 жылғы № 438
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы»
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы. –Алмвты,
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ.. Радостовец В.В., Шмид О.И.
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп
8. Назарова В.Л. Шаруашылық жургізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп
9. Ә.Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп принциптері, Алматы, 2001
10. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы,
11. Кеулимжаев К.К. Финансовый учет на предприятии. –
12. Т.Ә.Әбдықалықов. Бухгалтерлік есеп және аудит –Алматы, Қазақ
13. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.А.Жантаева. Қаржылық есеп. Алматы,
14. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп .
15. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп . – Алматы:
16. Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов
17. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп
17. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Алматы,
Экономика, 2004
18. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит
19. Энциклопедия общего аудита. –М.:Дело и сервис, 1999
20. Шишкин А.К., Микрюков В.А., Дышкант И.А. Учет,
21. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. –Алматы:
44