Мазмұны
кіріспе..........................................................................................................
1 орман орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалаудың теориялық
1.1 Баға және табиғат ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау теориялары......................................................................
1.2 Қазіргі экономикалық және әлеуметтік географияда табиғат ресустарын пайдаланудағы
2 орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау мен тиімді пайдалану
2.1. Орман ресурстарын экономикалық-геграфиялық тұрғыдан бағалаудың әдісі............................................................................................. 18
2.2 Орман ресурстарын пайдалану төлемдерін топтастыру және жүйелеу........................................................................................................... 22
2.3 Қазақстандағы орман ресурстарының жағдайы .................................. 29
3. ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ОРМАН РЕСУРСТАРЫНА СИПАТТАМА................................................................................................ 45
3.1 Шығыс Қазақстан облысы орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау
3.2 Риддер орман шаруашылығы өндірісі кәсіпорнына сипаттама....................................................................................................... 58
қорытынды...............................................................................................
пайдаланылған әдебиеттер тізімі ............................................ 63
67
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Егемен ел болғалы 17 жыл ішінде
Нарықтық қатынастарға көшкенге дейін қалыптасқан табиғатты тегін пайдалану теориясы
Қазақстан территориясының 4 пайызға жетер-жетпес қана бөлігін алып жатқан
Қазіргі кездегі байқалған орман ресурстарын пайдаланудағы ысырапсыздыққа жол бермеудің
Жұмыстың зерттелу дәрежесі. Ғылыми жұмыстарды, арнайы әдебиеттерді, мерзімдік басылымдарды,
Аталған салада, яғни табиғат ресурстарын тиімді пайдалану саласында, теориялық
Жоспарлы экономика кезінде табиғат пайдалануда төлемдік жүйені қолданудың мүмкіндігі
Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және орналастыру тұрғысынан У.Б. Баймұратовтың
Қазіргі уақытқа дейін табиғат ресурстарының ішінде орман ресурстарын экономикалық-географиялық
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты –
Қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылды:
- табиғат ресурстарын, оның ішінде орман ресурстарын, экономикалық-географиялық тұрғыдан
- Қазақстан Республикасындағы орман ресурстарының бүгінгі жағдайын талдау;
- орман ресурстарын бағалаудың әдістерін ұсыну;
- баға және бағалау ұғымдарына талдау және
- табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін салық пен төлемнің айырмашылығы;
- Шығыс Қазақстан облысы орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау;
- Шығыс Қазақстан облысы орман ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемдер
Зерттеу нысаны. Зерттеу нысаны ретінде Қазақстан Республикасындағы орман ресурстары
Зерттеу тақырыбы. Қазақстандағы орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау және
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс– кіріспеден, 3 бөлімнен,
1 орман РЕСУРСТАРЫН ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН БАҒАЛАУДЫҢ
1.1 Баға және табиғат ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау теориялары
Жалпы өнімге және табиғат ресурстарына, оның ішінде табиғат байлығын
Табиғат пайдаланушы салалардың өніміне қалыптасатын бағаға К. Маркстің еңбек
Жоспарлы шаруашылық жағдайында, академик С.Г. Струмилиннің анықтамасы бойынша, табиғи
Нарық шаруашылығы жағдайында табиғи ресурстардың бағасы ретінде оларды пайдаланудан
Нарық шаруашылығы жағдайында уақыт факторын ескере отырып анықталатын жер
Экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуі біртекті сұранысты қанағаттандыратын және біркелкі
Табиғи еңбек өнімділігін көрсетуші бірден-бір құрал – нақты өлшеуші
Рента әртүрлі жолмен алынады. Мысалы, тау-кен-металлургиялық өнеркәсіп өнімдерін сату
Табиғи ресурстарды экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау сол ресурс түрлерінің саны
Табиғат ресурстарын бағалауда, бүгінгі күні түбегейлі зерттелген, минералдық-шикізат ресурстарын
Кен орнын геологиялық-экономикалық бағалаудың негізгі міндеті – барлаудың бір
Кен орнын жоспар-жоба алдындағы бағалау аймақтың минералдық-шикізат ресурстарын пайдаланудың
Жоспарлық-жобалық бағалау белгілі бір аумақтың өндіргіш күштерін және жекелеген
Кенді өндіру кезінде оны экономикалық-географиялық бағалаудың нәтижелері өндірісте тікелей
Өндірістегі кен орнын бағалау кезінде, оның бағалау нәтижелерін өндірісті
Осыған орай бағалаудың халықшаруашылықтық, жеке шаруашылықтық есепті түрлерін нақты
Кен орнын экономикалық тұрғыдан бағалау көрсеткіштерінің саны, олардың мөлшері,
Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау шамасы оларды шаруашылықта пайдаланған кезде
Табиғат ресурстарының бағасы оларды ашу, игеру және өндіруге дайындағанда
Баға арқылы әртүрлі өзара бір-бірінің орнын алмастыра алмайтын өнім
Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдерін анықтау үшін экономикалық бағалау нәтижелерін
Қазақстан Республикасының жағдайында табиғат ресурстарын төлемді пайдалану оларды тиімді
Табиғат ресурстары үшін төлемдер, оның ішінде пайдалану құқығы үшін,
Салық дегеніміз жеке немесе заңды тұлғалардың пайдасынан мемлекетке, мемлекеттік
1.2 Қазіргі экономикалық және әлеуметтік географиядағы табиғат ресурстарын пайдалануда
Баршамызға белгілі, бізді қоршаған табиғи орта, жер қыртысы (жер
Табиғи кешендердің жеке элементтері немесе олардың жиынтығы оларды шаруашылыққа
Академик А.Е. Ферсманның айтуы бойынша “…табиғатта пайдалы және пайдасыз,
Табиғат ресурстарының рөлі мен мәні қоғам өмірінде уақыт өткен
Табиғи ресурстардың адам өміріндегі рөлі жайында (негізінен философтар мен
Қазіргі кезде қоғам мен табиғаттың, қоғамның жекелеген топтарын бір-біріне
Табиғи ресурстардың қоғамдық өндіріске тигізетін әсерін қазіргі заманғы ғылым
Табиғат пен еңбек – қоғамның материалдық игілігін құрушы алғашқы
Жоғарыда атап өткендей, табиғат ресурстарын, әсіресе, жер, су, орман
Табиғи ортаны тиімді пайдалану үшін әртүрлі ғылым жетістіктерін ескеру
Табиғи ресурстарды пайдаланудың өндіріске, адам өміріне әсерін ғылымның әртүрлі
Табиғи ресурстарды ұлттық байлыққа жатқызуға бола ма деген сұрақ
Қоғамның өндірістік күшіне табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың әсері
Қоғамның “табиғи өндірістік күші” мәселесі қоғамдық өндірістік күшпен
Сонымен бірге, табиғат ресурстары табиғаттың сыйы және оған адам
Қоғам мен табиғаттың бір-біріне әсерінің мәнісін дұрыс түсіну табиғи
Табиғат ресурстарын пайдаланудағы салық пен төлемдер және оларды
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
Азаматтарға жеке қосалқы шаруашылық жүргізу үшін берілген бау-бақшалық және
Жергілікті өкілді органдар өз құзыры шегінде жер учаскесінің
Орман қорының жеріне салынатын салық, орман пайдалану кезінде ағаш
Қазақстан Республикасы Орман кодексінің 104-бабында орман ресурстарын және ормандардың
Орман ресурстарын пайдалану үшін түбірақы деп аталатын (өсіп тұрған
Түбірақы мынадай негізгі қызметтерді орындайды: орман ресурстарын жаңғырту, орман
Қазіргі кезде орман ресурстарын пайдалану Қазақстан Республикасының Орман кодексіне
Орман ресурстарына белгіленетін төлемдер: орман ресурстарын қорғау және жаңғырту;
Орман ресурстарын қорғау мен жаңғырту төлемінің құрамына: кесуге берілген
Қазақстан Республикасы мемлекеттік орман қорының ормандарынан көрсетілген шекті ставкалары
Отындық ағашқа төлем ставкасы 50 %-дан төмен белгіленеді. Ағашты
2 ОРМАН РЕСУРСТАРЫН ЭКОНОМИКАЛЫҚ- ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН БАҒАЛАУДЫҢ ЖӘНЕ ТӨЛЕМДЕР
2.1 Орман ресурстарын экономикалық-геграфиялық тұрғыдан бағалаудың әдісі
Орман ресурсы – биологиялық ресустарға жататыны белгілі, сондықтан олар
Минералды ресурстарға қарағанда орман сарқылмайтын және қайта қалпына келетін
Басқа табиғат русурстарына қарағанда орман ресурстарының ең бір басты
Орманның даму мүмкіншілігі ауыл шаруашылығының дамуымен биологиялық тұрғыдан ұқсас
R=Z - S,
мұндағы Z – жылдық дайын ағаш қорының құндылығы, нарықтық
Ауыл шаруашылығында, жер ресурсын бағалаудың ерекшелігі жердің құнарлылығына, одан
Орман алқаптары көбіне ауыл шаруашылығы өнімдерін өсіру үшін пайдаланылатынын
Ал су ресурсын алатын болсақ, басқа табиғат ресурстарына ұқсамайтын
Жоғарыда келтірілген табиғат ресурстарын бағалағанда жалпы ұқсастығы олардың орналасу
Орман ресурстарының басты ерекшелігі, яғни көп салалылығы мынаған келіп
Орман ресурстарын бағалағанда мына көрсеткіштерді ескерген жөн:
Орман ресурсы алып жатқан ауданның мөлшерін және ағаш қорының
табиғи ерекшелігін (ағаштың түрлері, жасы, тауарлық топтары т.б.).
табиғи және экономикалық тұрғыдан игеру мүмкіндігін.
Бұл әрине орман ресустарын өндірістік тұрғыдан пайдаланғанда, іске жарамды
Егер табиғат ресустарын сапасын анықтайтын нақтылы көрсеткіштер арқылы және
Жалпы орман ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалау теориялық жағынан басқа
Егер ертеректегі жұмыстарға көз жүгіртсек орман шаруашылығындағы экономика мәселесін
Орман ресурстарына баға қою дискуссиясында оны шығын арқылы емес
Сонымен, орман ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалау, В.К. Шкатовтың көзқарасы
Орман ресурстарын бағалауда екі ірі бағыт бар: біріншісі –
Қазақстандық ғалымдар табиғат ресустарын экономикалық тұрғыдан бағалауда З.Қ. Қарғажанов,
Орман қоры өздігінен қалпына келетін табиғат ресурсы болса да,
Соңғы уақыттарға дейін орман қорын экономикалық бағалауға мән берілмей
Орманды экономикалық бағалау, оған такса белгілеу басқа табиғат байлықтарын
Орман қорын экономикалық тұрғыдан бағалағанда оның бірнеше ерекшеліктерін ескеру
Орманның негізгі ресурсы ағаштарды өсіруге, қорғауға шығындар жұмсалатын мезгіл
Орман жер бетінде бір қалыпты орналаспаған. Орманды жердің өзінде
Орман қорын экономикалық бағалау оның потенциалды өнімділігіне сүйенуі тиіс.
Кадастрлық жас ағаш түріне, ағаш өсетін аймақтың жағдайына байланысты
Орман қорын тек қана шикізаттық табиғат ресурсы – ағаш
Аталған ерекшеліктер орман қорын ренталық қағиданың негізінде экономикалық бағалаудың
Орман қорының экономикалық бағасы деп оны тиімді, кешенді пайдаланғандағы
Орман қорын бағалауға қажетті шеткі шығын шамасын барлық аймаққа
Сонымен қатар шеткі шығын шамасына кейбір авторлар ұсынғандай, ағаш
Сонымен әр орманға аймақтарындағы шеткі шығын шамасы табиғи ерекшеліктерден
Шеткі шығын шамасы орман шаруашылық шараларының қалыптасқан, түбірімен өзгермейтін
Ормандағы ағаш қорының экономикалық бағалануы:
, (2)
мұндағы, Ма – кесімге жарамды ағаш қоры; rà –
Негізгі кесімге дейін санитарлық тазарту, күтіп-баптау, сирету кесімдері жүргізіледі,
Орман жерін бағалағанда, оны тиімді пайдаланғанда үздіксіз өнім алуға
, (3)
мұндағы, Мb – 1 га орман жеріндегі жылдық ағаш
Егер бағаланатын орман алқабынан жылма-жыл бірдей ағаш дайындауға болады
- орман жері ағашы пісіп жетілгенше пайдаланылмайды;
- жылдық ренталар тең;
- уақыт факторын есептейтін дисконттау коэффициенті тұрақты.
Орман тек қана ағаш шикізатын беріп қоймайды. Оның табиғи
Жалпы орман қорын бағалағанда мәліметтер толық болмағандықтан экологиялық қызметін
Орманның нақты көрсеткіштерімен сипаттауға келмейтін әлеуметтік құндылықтары да жеткілікті.
Орманды қалпына келтіру (өсіру, жаңғырту) құнын анықтаудың өзіндік ерекшелігі
Эл= Эз + Эд жердің құны мен ағаш қоры
Ауыл шаруашылық жерлерін қалпына келтіру құнын анықтау формуласына сәйкес
, (4)
мұнда: Сн, Си – 1м3 тақтайдың халық шаруашылық (нормалы)
2.2 Орман ресурстарын пайдалану төлемдерін топтастыру және жүйелеу
Орман ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемдер қазіргі кезде бір мағынаға
Қазақстан Республикасында табиғат пайдалану төлемдері табиғат пайдаланушыларды өздеріне берілген
Олар негізінен табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғи ортаны қорғау
Табиғат ресурстарының түріне байланысты төлемдер әмбебап және арнайы мақсатта
Жақын уақыттарға дейін әмбебап мақсаттағы табиғат ресурстарын пайдалану олардың
Төлем түрлерін, олардың атқаратын өндірістік қызметіне, мақсатына қарай төмендегідей
Табиғат ресурстарын пайдалану құқы үшін төлем.
Табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем.
Табиғат ресурстарын қорғау және қалпына келтіру төлемі.
Табиғат ресурстарын пайдалануды шектеу үшін төлем.
Табиғи ортаны ластағаны үшін төлем.
Табиғат қорғау заңдарын сақтамағаны үшін төлем.
Табиғат ресурстарын пайдалану құқы үшін төлемнің негізінде осы ресурс
Пайдалану құқы үшін төлем, негізінен келісімді, еркін сипатта болады,
Табиғат ресурстарын пайдалану құқы үшін төлемдер өнім өндірумен
Пайдалану құқы үшін төлемнің атқаратын бірден-бір қызметі табиғат ресурстарын
Пайдалану құқы үшін төлемдердің мәніне сәйкес олардың шамасы
Табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемдер негізінен екі түрден тұрады.
Қазіргі уақытта табиғи ресурстарды тиімді пайдалану жоғарыда аталған төлемдермен
Табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемдердің басты элементі ренталық
Мәселен, біріншіден, ренталық төлемдердің мөлшері табиғат ресурстары көздерінің әрқайсысының
Екіншіден, ренталық төлем пайдаланылуға берілген табиғат ресурстарының бар өлшеміне
Үшіншіден, ренталық төлемдер республикалық бюджетке бағытталып оның қаражаттық жағдайының
Сөйтіп, ренталық төлемдер табиғат пайдаланушылардың, оның ішінде орман ресурстарын
Табиғат ресурстарын қорғау және қалпына келтіру төлемінің негізінде орман
Бірақ төлемнің мұндай, мысалы, түрі барланған, өндіріске дайындалған минералдық
Табиғат ресурстарын пайдалануды шектеу үшін төлем табиғат ресурсын тұрақты
Бұл төлем тобының құрылымы мен мөлшерін белгілеу әсіресе жер,
Табиғи ортаны ластағаны үшін төлем да табиғат ресурстарын пайдаланушылар
Табиғи ортаны ластағаны үшін төлемдері қоршаған табиғи ортаны қорғау
Табиғат қорғау заңдарын сақтамағаны үшін төлем белгіленген нормалар, нормативтер,
Бұл төлемдер табиғи ортаны пайдалану мен қорғау ережелеріне сәйкес
Жоғарыда аталған негізгі төлем топтарының түрлерінен басқа жеке төлемдер
Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдерінің түрлерін экономикалық мәні мен мақсатын
Экономикалық бағыты бойынша біздің ойымызша ресурстарды пайдалану төлемдерін мынадай
Алғашқы төлем топтарының мәні жеткілікті түрде түсінікті де анық
Орнын толтыру төлемдері халық шаруашылығына келтірілген зиянды - қарастырылып
2.3. Қазақстандағы орман ресурстарының жағдайы
Қазақстан ТМД елдері ішінде территориясы жағынан екінші орынды, халқы
Қазақстанда орман жердің 26,2 млн. га бөлігін алып жатыр,
Қазақстан орман қорына бай болмағандықтан ағаш және ағаш өнімдерінің
Еліміздің орман байлығын қорғау оны тиімді пайдалану мен қорын
Осыған байланысты адам баласының алдында орманның табиғатқа жасайтын жағымды
Орман қорын қорғаудың және тиімді пайдаланудың басты мәселесі оны
Орман алқаптарының тіршілікте алатын орны айрықша. Құнарлы топырақ қабаты
Қазір жалпы республика аумағының 4,6 %-ын орман алқаптары алып
Кесте 1 – Республиканың орман алқабы туралы мәлімет (1
Облыстар Облыс ауданы, мың км2 Орман қорының ауданы, мың
%
Ақмола 146,9 905,7 379,2 2,6
Ақтөбе 300,6 199,6 47,7 0,2
Алматы 224,2 4837,6 1835,8 8,2
Атырау 118,6 52,7 16,4 0,1
Шығыс Қазақстан 283,3 3631,0 1766,1 6,2
Жамбыл 144,3 4188,4 2305,6 16,0
Батыс Қазақстан 151,3 212,5 101,0 0,7
Қарағанды 428,0 275,5 103,9 0,2
Қызылорда 226,0 66,02 3069,7 13,6
Қостанай 196,0 539,0 227,8 1,2
Маңғыстау 165,6 465,7 112,7 0,7
Павлодар 124,8 500,4 312,4 2,5
Солтүстік Қазақстан 98,0 684,5 539,5 5,5
Оңтүстік Қазақстан 117,5 3120,7 1609,8 13,7
Республика
бойынша 2724,9 26216,4 12427,8 4,6
Кесте 2 – Негізгі ормантүзуші ағаш түрлерінің орташа қоры
Ағаш түрлері Ауданы, мың га Қоры, млн м3 Орташа
Қарағай 831,8 97,45 117,2
Шырша 185,0 33,47 180,9
Май қарағай 400,1 58,64 146,6
Бал қарағай 176,3 29,80 169,0
Самырсын 44,7 9,01 201,6
Ағаш тәріздес арша 12,9 0,22 17,1
Қайың 921,6 85,05 92,3
Ырғай 322,3 30,09 93,4
Қандыағаш 2,2 0,25 113,6
Терек 79,2 9,20 116,2
Емен 2,6 0,32 123,1
Шетен ағашы 6,4 0,36 56,3
Үйеңкі 9,3 0,26 28,0
Боз тал 82,0 2,19 26,7
Ақ сексеуіл 2007,6 4,85 2,4
Қара сексеуіл 4129,3 10,29 2,5
Кесте 3 – Орман қорының негiзгi көрсеткiштерi
Орман қорының жалпы ауданы, млн. га 1991 1996 1999
- 24,2 24,3 24,6 24,4 24,7 24,7
Орманмен қамтылған жер ауданы, млн. га - - 8,7
Жалпы өсіп тұрған ағаш қоры, млн. м3 - 357,7
Оталған орман ауданы, мың га 58,0 37,2 35,9 48,7
Санитарлық мақсатпен оталған орман ауданы, мың га 50,8 33,5
Iске жарайтын кесiлген ағаш көлемi, мың м3 605,5 444,2
Орманорналастыру,
мың га 1571,4 3201,0 208,0 813,0 1275,0 5947,5 10316,8
Желден қорғау мақсатында ағаш отырғызу, мың га 11,9 0,6
Орманды қалпына келтiру, мың га. 82,6
35,6
26,0
10,4
12,1
9,3
12,6
Ағаш отырғызу,
мың га 61,3 25,1 13,5 4,0 7,0 6,0 8,4
Жас көшеттердi бағалы орман санатына енгізу,
мың га 65,5 48,7 40,8 48,8, 41,2 20,3 9,2
Қазақстанның ұлан-ғайыр территориясында ғылымға да, адамға да, өндіріс үшін
Қазақстан жерінде әртүрлі топырақ жамылғысына, жер бедеріне т.б. ерекшеліктеріне
Жалпы орман жамылғысының ішінде пайызға шаққанда қарағай – 9,4;
Жазық жердегі ормандар
Қайыңды және көк теректі ормандар. Қайыңды және көк
Қазақстанда табиғи-климат жағдайларына байланысты және антропогендік факторлардың әсеріне байланысты
Қайыңдар өздеріне тән қасиеттеріне байланысты әртүрлі топырақта және әртүрлі
Ақмола облысы Көкшетау өңірінің, Солтүстік Қазақстан облысындағы қайыңдардың орташа
Қайыңды және көк теректі ормандар ауданы Қазақстанда үнемі бірқалыпты
Орман қорын есептеу мәліметтері бойынша (01.01.1983 ж.) піскен және
Осы есеп бойынша піскен және пісіп тұрып қалған көк
1993 ж. алты облыс бойынша қайыңның көлемі 20,4 мың
Кесте 4 – Солтүстік және Орталық Қазақстанның әкімшілік облыстары
Облыстар Қайыңдар Көк теректер Қайыңдар мен Көк теректер
Бар-лығы Оның ішінде піскендері және пісіп тұрып қалғандары Бар-лығы
Қарағанды 13,9 0,6 9,8 2,8 23,7 3,4
Ақмола 218,8 15,8 41,1 10,8 259,9 26,6
Қостанай 104,3 10,0 21,9 3,3 126,2 13,3
Павлодар 37,7 1,5 9,6 4,0 47,3 5,5
Солтүстік Қазақстан 329,6 23,4 27,0 4,6 356,6 28,0
Барлығы 704,3 51,3 109,4 25,5 813,7 76,8
% 100 7,3 100 23,3 100 9,4
Жалпы қайыңды және көк теректер ормандар, әсіресе ауылшаруашылығы мақсатындағы
Қарағайлы орман. Еуразияның әртүрлі климаттық және топырақ жағдайларында қарағайлар
Торғай және Ертісмаңы орман жалдарындағы Наурызым қорығындағы орман түрлерінің
Қарағайлы орман қорының өсу құрылымы да әртүрлі (12 кесте).
Кесте 5 – Қарағай егістерінің өсу тобына қарай таралуы
Облыстар Ауданы, мың га Қоры, млн/м3
Жастары Орта жаста-
ғылары Пісіп кеткен-дері Піскен және пісіп тұрып қалған-дары Жиын-тығы
Ақмола 77,9 75,5 31,1 9,8 169,3 26,85 1,68
Қарағанды 1,1 13,5 7,7 4,8 5,6 3,12 0,40
Қостанай 56,3 6,1 4,8 5,5 72,7 6,87 1,11
Павлодар 72,0 83,5 26,6 14,3 196,4 21,75 2,00
Шығыс Қазақстан 148,9 121,2 83,4 59,4 412,9 41,36 6,83
Барлығы 356,2 299,8 155,6 93,6 905,4 99,95 12,02
% 39,3 33,1 17,2 10,4 100 100 12,0
Айта кету керек, Солтүстік Қазақстан, Орталық Қазақстан және Ертіс
Жайылмалы ормандар. Жайылмалы ормандар орманды қайта қалпына келтіру іс-шараларын
Орман шаруашылығын аудандастыру бойынша Қазақстан аумағында жайылмалы ормандар үш
Республиканың жайылымды ормандарының жартысынан көбі Орал аңғарында созылып жатыр.
Орал жайылмалары мен арналарының маңы едәуір орманды. Елек өзенінің
Орал өзенінің төменгі ағысы, Оралдан бастап және төменірек Каспий
Орал жайылмасында негізгі орман құрушы және үлкен шаруашылықтық маңызға
Қазақстанда боз талдарды, ақ және қара теректерді кесу 41-50
Ертіс жайылмалы орманы Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарының далалы
Ертіс маңы жайылмалы ормандарының жалпы ауданы 71 мың га-ға
Сексеуіл ормандары. Сексеуіл ормандары (сексеуілдер) – ағаштар мен бұталардан
Бұл ормандардың негізгі түрлеріне – ақ сексеуіл, қара сексеуіл
Қазақстанда сексеуіл ормандары Солтүстік Арал маңынан республиканың оңтүстік шекарасына
Қазақстанда сексеуіл ормандарының көлемі мемлекеттік орман қорын есепке алу
Орман қорын есепке алу мәліметтері сексеуілді ормандардың көлемі жылдан
В.Н. Бирюков, В.П. Бобровниктің орманөсіру аудандары бойынша жер бедерінің
Қара сексеуілдер негізінен сазды жазықтағы жайылмалы террасаларда, тақыр тәріздес
Қара сексеуілдер Мойынқұм құмдарының құмды еңісті дөңдерінің шыңдарында және
Сексеуілдер әдетте жүзгүн, жыңғыл, теріскен, кейде шеңгел, астрогалдармен бірге
Сексеуілдердің өсу қарқыны немесе көбеюі топырақтың әртүрлілігіне және климат
Тоғайлы ормандар. Тоғайлы ормандар немесе тоғай деп Орталық және
Қазақстанда тоғайлы ормандар республиканың оңтүстік бөлігіндегі Сырдария, Іле, Шу,
Бұрынғы тоғайлар шаруашылықта онша қажет емес, ну, қопалар болды.
Сырдария өзені жайылмасында туранга, жиде; шардара ауданында – тал;
Сонымен Қазақстанның жазық жердегі ормандарының қысқаша талдауы, республиканың әкімшілік
Таулы ормандар
Алтайдың таулы ормандары. Алтай – кең байтақ таулы жүйе.
Кенді Алтайда негізінен тайганың қылқан жапырақты ормандары орын алған
1966 жылдан бастап қылқан жапырақты ормандар облыста 730,1 мың
Кенді Алтайға – Үбі, Қалба, Ивановск, Үлбі және басқа
Таулы май қарағайлы және шыршалы ормандар. Май қарағай ормандары
Кенді Алтай тауларында өсімдіктер жамылғысы белдеулер бойынша тараған, төменгі
Орман белдеуінде ең негізгі көбірек кездесетін – сібір май
1750-1900 м биіктікте май қарағай ормандары бал қарағай мен
Шыршалы ормандар. Шыршалы ормандар Алтайда онша кең тарамаған.
Кенді Алтайдың шыршалы ну ормандарында (1100-1600 м биіктікте) торфты-балшықты,
Қазіргі уақытта май қарағай мен шыршалы ормандарға антропогендік жағдайлар
Оңтүстік Алтай мен Сауырдың сағыз қарағайлы ормандары. Бал қарағай,
Оңтүстік Алтайдың Қатон, Нарым, Күршім жоталарында қарағай осы белдеуде
Таудың солтүстік орташа құзды, төменгі және орта бөліктерінде, 1750-1800
Сауырда өсетін сағыз қарағай 1600-ден 2400 м биіктіктегі белдеуде
Сауыр қарағайы, жақсы жерде өскендіктен сақтау қорының жасы 200
Бұл ормандарда орындалған орман шаруашылығы қызметінің даму деңгейі төмен,
Кесу жұмыстары кезінде орманның жаңаруы өте қиын мәселе болуда,
Самырсын ормандары. Бұл ормандар көбіне аралас, құрамына – сібір,
Қазақстанда бал қарағай орманы немесе Сібір бал қарағайының оңтүстік
Самырсын орманының көлемі – 44,7 мың га. Бұл қылқан
Қазақстанда жеке тұрған самырсын 30-40 жыл аралығында жеміс бере
Шығыс-Қазақстан облысында өсетін самырсын жергілікті жердің табиғи жағдайына байланысты
Алтайдағы самырсынды орман суды қорғау қызметін атқарады, орманда пайдалы
Оңтүстік Қазақстанның таулы ормандары. Қылқан жапырақты ормандар. Тянь-Шаньнің сирек
Тянь-Шань орманының формациясы Солтүстік Тянь-Шань тау жүйелерінде, Іле мен
Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарына жататын Батыс Тянь-Шань тауларында
Сотүстік Тянь-Шань тауларында Шренка шыршасы мен май қарағай өз
Сотүстік Тянь-Шань тауларының әр бөліктерінде қылқан жапырақты ормандар әртүрлі
Өзен аңғарларында, тау өзен террасаларында қара топырақты шырша көшеттері
Тянь-Шань тауларының шыңдарында қисық Шренка шыршалары, ал орманның жоғары
Тянь-Шань ормандарындағы қылқан жапырақты шыршалар мен аршалардың көлемінің азаюы,
Бал қарағай ормандары. Тянь-Шаньнің таулы бал қарағай ормандары, сирек
Бұл ормандарда жеміс беретін тұқымдар жиі өседі. Олар шағын
Өзен арналарының жағалауында, жайылма терресаларда тал-терек және қайың ормандары
Алматы облысының Солтүстік Тянь-Шань тауларының орман қоры 01.01.1993 ж.
Бұл облыстардың ормандары Солтүстік Тянь-Шань тау жүйелерінде, арнайы орман
Батыс Тянь-Шань ормандары өз бетінше орман шаруашылық ауданы болып,
Жеміс беретін ормандарға мына орман-бақшалары жатады: қырғыз, Сиверс, Недзвецкий
Жергілікті жердің жер бедеріне байланысты жеміс беретін ормандар су
Қазақстанның сирек және эндемикалық ағаш түрлері мен бұтақтары
Қазақстан аумағында сирек және эндемикалық ағаш түрлері мен бұтақ
Республика территориясында эндемикалық ағаштар мен бұталардың еш жерде өспейтін
Ағашты және бұтақты өсімдіктердің көп түрі сирек, жоғалып бара
Орал өзені жағалауында кішігірім үлескіде шыққан тегі толық анықталмаған
Іле, Теріскей және Күнгей Алатауының субальпілі белдеуінде сирек кездесетін
Арал маңы Мойынқұмда бұтақты өсімдіктердің сирек эндемикалық түрінен жүзген,
Қазақ ССР Қызыл кітабына енген, жойылып бара жатқан ағаш
Шарын және Темірлік өзендерінің орта ағысында (Іле өзені алабы),
Теріскей Алатауда, Көпбел, Текес, Баянкөл, Нарынқол өзендерінің жайылмаларында Ярмоленко
Қызыл кітапқа бұлардан басқа жоғалып кетудің аз-ақ алдында тұрған
1995 ж. ҚР ҰҒА-ның президиумында республиканың орман өсімдіктері ресурсының
Қазақстанның экологиялық жүйесінің негізін құрушы, тірі өсімдіктер – табиғат
Бірақта, өндірістік масштабтағы өсімдіктер ресурсын тегін пайдалану сияқты, Қазақстанның
Әдебиет көздері деректері бойынша бүгінде республиканың шөлденген жерлері 179,9
Көптеген өсімдіктердің автохонды түрлерінің алғашқы генетикалық отаны Қазақстан, сонымен
Бағалы техникалық бұтақтар мен дәрілік өсімдіктердің жағдайы ерекше дабыл
Республикамызда ормандардың рөлі табиғат экожүйесі ретінде – экологиялық тепе-теңдікте
Республикада күзеттегі табиғат нысандары өте аз. Қорықтар осы аумақтың
Негізгі көгалдандыру (зеленая строительства) жұмыстары бойынша атқарылып жатқан істер:
Қорытындыда шығатын нәтиже, республиканың көптеген аумақтарында аграрлық және өнеркәсіп
Бұдан басқа, Қазақстанның Қызыл кітабына енген қайда өсетініне қарамастан,
3. Шығыс Қазақстан облысының орман ресурстарына сипаттама
3.1 Шығыс Қазақстан облысы орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау
Қазақстан Республикасы статистика жөніндегі Агенттігінің 01.01.2005 ж. мәліметтері
Облыс орманы Қалба жотасының қарағайлы, Кенді Алтайдың қылқан жапырақты
Облыстағы орман шаруашылығы кәсіпорындары шикізаттың барлық түрін толық қолдану
Орман өсімдіктері зонасы және климаты
Қазақстан аумағын кешенді физикалық-географиялық аудандастыру сұлбасында (Чупахин, 1970) сәйкес
Орман шаруашылығы облыстың солтүстік-батыс бөлігінде құрғақ дала зонашасында жатыр,
Тау жүйесінің күрделі орографиялық құрылымы биіктік белдеу зонасы бойынша
Биік таулы нивальды зона – Саур, Кенді және Оңтүстік
Биік таулы тундралы-шалғынды зона жазғы уақыттарда қар жамылғысы болмайтын
Таулы орманды (таулы-тайгалы) зона тундралы-шалғынды зонадан төмен теңіз деңгейінен
Шаруашылықтағы негізгі бағыты орман және тау-кен өнеркәсібі әртүрлі орман
Таулы орманды дала зонасы таулы орманды және дала зоналарының
Бұл зонада таулы орманды қара топырақ тәрізді сұр, таулы,
Ормандармен қатар жоғары өнімді шабындықтар мен жайылымдар кездеседі. Олар
Дала зонасы (теңіз деңгейінен 400-1200 м биіктікте) аласа таулар
Егістік жерлерде сілтісізденген, кәдімгі және оңтүстік қара топырақтар тараған.
Бұл зонада дәнді, майлы және азықтық дақылдар мол өнім
Шөлді-далалы және шөлді зона жусанды бетегелі, жусанды. Тұзды солтүстік
Шығыс Қазақстан облысының климаттық ерекшеліктері. Облыс климаты тұтасымен шұғыл
Орман қорына қысқаша сипаттама. Облыстың негізгі ағаш тұқымдастары: самырсын,
“Семей орманы” мемлекеттік табиғи орман қоры
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 1997 жылы қазан айындағы
“2030 стратегиясы” бойынша орман ресурстарын тұрақты дамытуда келесі приоритеттер
орманды қорғауға, пайдалануға мемлекеттік бақылау;
орман ресурстарын басқару;
орманды қорғау және күзету;
орманды қайта қалпына келтіру және орманды қорғау шараларын көбейту.
Қазақстан орман шаруашылығының негізгі экологиялық саясаты, ол орман қорларын
Семей өңірінің орманы айрықша орман жалдарын құрайтын, қайыңды-ырғайлы ормандар
Семей аймағы (1997 ж. Семей облысы Шығыс Қазақстан облысының
Аймақтың мемлекеттік орман қоры 1947 ж. ҚазССР Орман шаруашылығы
“Облыстық орындаушы комитетіндегі халық депутаттар Советінің орманды басқару және
Орман, балық және аң шаруашылығы Комитетінің 29.03.99 ж. (№63
Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 ж. 28 тамыздағы № 931
“2030 жылға дейін Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын
Жануарлар әлемі мен орманды қорғау мемлекетік мекемелерінің ауданы, филиалдары
Кесте 6 - “Семей орманы” (МТОҚ) мемлекеттік табиғи орман
Филиалдардың атауы Ауданы, мың га Әкімшілік аудандары
жалпы ағаш жамылғысы
Бөген
Бородулиха
Бөкебаев
Долон
Жаңасемей
Жарма 75,6
50,5
64,7
96,3
87,8
8,5
16,3
14,5
13,9
5,9
5,8
1,3 36,4
31,7
45,5
44,7
32,7
8,5
16,3
14,2
13,2
5,9
5,8
1,3
Бесқарағай
Бородулиха
Бесқарағай
Бесқарағай
Бесқарағай
Абай
Аякөз
Жарма
Көкпекті
Тарбағатай
Үржар
Семей қаласының жері
Барлығы 66,2 65,2
Канонерка
Морозов
Жаңашүлбі
Семей 45,9
30,5
45,5
95,8 30,3
12,8
35,5
60,6 Бесқарағай
Бесқарағай
Бородулиха
Семей қаласының жері
Қор бойынша барлығы 658,8 385,4
“Семей орманы” МТОҚ-ң конторы Семей қаласында орналасқан. Бұл аймақта
Орманды жалдар мен жайылмалы ормандар Ертіс өзенінің оң жағалауында,
Жарма филиалының аумағы алты әкімшілік ауданды және Семей қаласы
Бұл аумақтың орман жамылғысының қоры 58,5 %-ды құрайды. Төменде
Алғашқы кездері бұрынғы Семей облысының барлық орманы СССР Министрлер
Өткен жылдар ішінде мемлекеттік орман қорының санаты ыңғайлы бір
Ертіс маңындағы қарағайлы орман жалдарын (ленточные боры) қорғау және
Осы атап өтілген орман қорының аумағы негізінен, қарағайлы орман
Орман жалдары тарихи құрылымы Объ және Ертіс өзанаралық ежелгі
2002-2003 ж. аралығында орман жалдары қорының 32,4 мың га
Үкіметтің қабылданған қаулысы бойынша орман жалдары резерватында ұйымдастыру, оның
“Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы” (24 бап) Заңына сәйкес
Ерекше қорғалатын табиғи аумақта ағаштарды кесуге, елді-мекендер құрылысын орнықтыруға,
Орман қорының жалпы санаты бойынша орналасуы 2-кестеде берілген.
Кесте 7 – Резерват жерлерінің орман алқаптарының санаты бойынша
Орман алқабы санатының атауы Ауданы, га %
І. Орман алқабы
1. Орман жамылғысы, барлығы
оның ішінде орман дақылдары 385423
63480 58,5
9,6
2. Тағам және басқа мақсаттарға арналған плантациялар 3
3. Қоршалмаған орман дақылдары 4822 0,7
4. Орман питомниктері 339 0,1
5. Ормансыз ашық жерлер
а) кесінділер
б) өртенген, жойылып кеткен ағаш егіндері
в) прогалины
г) сирек ормандар
19698
114317
72003
5302
3,0
17,4
10,9
0,8
Ормансыз жерлердің барлығы
Орман алқабының барлығы 211320
601907 32,1
91,4
ІІ. Ормансыз алқаптар
а) жыртылған жерлер
б) шөп шабу
в) жайылым
г) жолдар, квартальные просеки
өртке қарсы жарылымдар
д) үй-жай (қора-қопсы)
е) сулар
ж) батпақтар
з) құмдар
и) т.б. орман алқаптары
1356
29023
10095
10094
1155
468
520
1469
2745
0,2
4,4
1,5
1,5
0,2
0,1
0,1
0,2
0,4
Ормансыз алқаптың барлығы
Жер қорының жалпы ауданы 56925
658832 8,6
100,0
Жалпы орман қоры ауданының 91,4 %-ын орман алқабы, ал
Аймақтың негізгі ағаш тұқымдастары – қарағай, барлық орман жамылғысының
Кесте 8 – Ағаш тұқымдары бойынша орман алқаптарының таралуы
Қамтитын ағаш тұқымдары Барлығы (бөлімінде – ауданы, мың га;
жастары орта
жаста
ғылары Пісіп кеткен-дері Піскені және пісіп тұрып қалғандары
І класс ІІ класс
барлы-ғы Оның ішінде пісіп тұрып қалған-дары
Қарағай
Үйеңкі – –
Қарағаш тектестер
Қайың
Ырғай
Терек –
Ағаш тектес қызыл тал
Негізгі ағаш тектестердің барлығы
Басқа ағаш тектестер (алма ағашы, мойыл, жиде)
Шоқ талдар –
Басқа бұташалар –
Барлығы –
Соңғы 15 жылда (4-кесте) қордағы орман жамылғысының қарағай егіндері
Мемлекеттік табиғи резерваттағы ормандарды кесуге тыйым салынған (“Орман кодексі”,
“Республикалық маңызы бар табиғаттың мемлекеттік ескерткіштері мен табиғи заказниктер
Климаты. Семей аймағы климатының әртүрлілігі мен ерекшелігі оның жалпы
Тау және тау алды аудандарда жазғы және қысқы
Кесте 9- “Семей орманы” (МТОҚ) мемлекеттік табиғи орман
Көрсеткіштердің атауы Өлшем бірлігі Зоналар бойынша көрсеткіштер
далалы шөлейт шөлді
Ауа температурасы:
орташажылдық
абсолютті жоғарғы
абсолютті төменгі
градус градус градус
+(2,1-3,2)
+43
-51
+(1,7-2,9)
+43
-49
+5,8
+42
-51
Атмосфералық жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері
мм
244-363
244-285
211
Көктемдегі соңғы үсік күн 23-34.05 29.05-02.06
Күздегі алғашқы үсік күн 9-14.09 23.08-08.09
Қар жамылғысы:
қалыңдығы
пайда болу уақыты
қардың түсу уақыты
см
күн
күн
21
27-30.10
7-8.04
5-50
19-30.10
7-14.04 20-дан жоғары
7.11
26.03
Топырақтың қату тереңдігі см 100 60 50
Басым желдердің бағыты:
суық кезде
жылы кезде румб
Ш және ОШ
Б және СБ
Басым желдердің орташа жылдамдымы:
қыста, көктемде
жазда
м/сек
4
3
3,3-4,4
Күшті желдер күнінің мөлшері (15 м/сек. жоғары):
суық кезеңде
жазда
күндер
8
12-15
Шаңды-боранды күндердің саны
күндер
22
17
Орташа жалғасуы:
жылы кезеңде
аязсыз кезеңде күндер
180
110
200
93-126
“Семей орманы” мемлекеттік табиғи орман қоры Семей өңірінде
Кесте 10 - Әкімшілік аудандар бойынша орман алқабы (01.07.2005
аудан, мың га
Аудандардың атауы Аудандардың жер көлемі Орман қорының жер көлемі
жалпы ағаш жамылғысы
Абай 2009,4 8,5 8,5 0,4
Аякөз 4958,8 16,3 16,3 0,3
Бесқарағай
(400,9 мың га орман қоры + 1,8 мың га
Бородулиха 698,8 95,9 67,2 9,6
Жарма 2340,3 14,5 14,2 0,6
Көкпекті
(14,0 мың га орман қоры + 64,9 мың га
Тарбағатай
(5,9 мың га орман қоры + 64,9 мың га
Үржар
(5,8 мың га орман қоры + 2,3 мың га
Семей қаласының жері 2780,6 97,0 61,9 2,2
Барлығы: 20101,4 728,5 415,2 2,1
Орманды экономикалық аудандастыруға байланысты, ҚазОШҒЗИ-ның құжаттары бойынша Солтүстік-Батыстағы орманды
Кесте 11 - Орман қорының жерін орман экономикалық және
Орман экономикалық ауданы (ОЭА) Орман шаруашылық ауданы (ОША) “Семей
Солтүстік-Қазақстан Ертіс маңы жайылмалы орманы Долон және Семей (жайылмалы
Орталық Ұсақшоқылардың оңтүстік шетіндегі ормандар Жарма
Шығыс Орман жалдары Бөген, Бородулиха,
Бөкебаев, Долон (жайылымсыз ормандар),
Жаңасемей, Канонерка, Морозов, Жаңашүлбі, Семей (жайылымсыз ормандапр)
Орманды қорғау. Орманды қорғаудың негізгі мәселелері – ол орман
2002 жылы жүргізілген орман-патологиялық зерттеулердің қорытындысы бойынша 66,1 мың
2001 жылы 56,6 мың га жерде ағаш діңгектеріне зиян
2002 жылы ормандарда зиянкестерге қарсы күрес қаржының жоқтығынан жүргізілмеді;
Орманды патологиялық бақылау. Орманды патологиялық бақылаудың негізгі нысандары: ол
Орман шаруашылығының профилактикасын және зиянкестермен күресті олардың биоэкологиялық мәліметтері
Орман шаруашылығындағы профилактика мен орманға әсерін тигізетін зиянкестермен
1. Орманның санитарлық жағдайын жақсарту бойынша істелетін жұмыстар:
- ауру және зиянкестілердің әсерінен зақым келген ағаштарды жою,
- 1999 жылы шыққан “Қазақстан Республикасы ормандарын зиянкестерден және
- жаңадан кепкен және құрғаған ағаштарды дер кезінде жинау;
- қыста және көктемде кесілген ағаштарды мамыр айының соңында
2. Орманның патологиялық жағдайын жақсарту жөніндегі жүргізілетін жұмыстар:
- негізгі зиянкестердің түрін және ауру қоздыратындарды сынақтан өткізу,
- 1983 жылы шыққан “СССР ормандарын патологиялық зерттеу жөніндегі
- басқару құжаттарына бйланысты әр орман мекемелерінде 5-6 учаскелерді,
- орман дақылдары аудандарындағы топырақты қазу жұмыстарын жүргізу.
Орманды күзету. Орманды қорғау орман шаруашылығындағы ең маңызды іс-шаралардың
Орманға зиян келтіретін ең жағымсыз жағдай – ол өрт,
Орманды өрттен қорғау үшін әр қилы кешенді өрт қауіпсіздігіне
Орманды өрттен қорғау бойынша аудандастыру, облыста төрт өрт қауіпсіздігін
Кесте 12 – Семей өңірінің өртенген орман аудандары
Өртенген орман аудандары Қордағы филиалдары Өрттің ұзақтығы (күн)
І. Ертісмаңы Бөген, Бородулиха, Бөкебаев, Долон, Жаңасемей, Канонерка, Морозов,
ІІ. Морозов Морозов 207
ІІІ. Жайлымалы Ертіс өзені жағалауы Семей қарағайлы орманы 206
IV. Шыңғыстау Жарма
Аймақтың орман жалдарындағы өрт қауіптілігі жоғарғы, өрт ең көп,
01.07.2003 ж. орман қорын есепке алу мәліметі бойынша өрт
Әуеғарыштық түсірулер мәліметі бойынша 1994-2002 жылдары резерваттың орман жалдарында
Кесте 13 – Жылдар бойынша орман өртінің таралу ауданы
Жылдар Өрт көлемі, га Бүлінген ағаштар саны, мың м3
Жалпы Оның ішінде орман жамылғысы
1994 1764 1372 72,6
1995 260 103 3,8
1996 3303 1842 121,5
1997 109675 84032 8157,2
1998 2501 1521 96,7
1999 16471 11854 1026,5
2000 2747 2211 260,1
2001 14370 8648 769,6
2004 3919 2591 230,4
Барлығы 155010 114174 10738,4
Ертіс бойындағы орман жалдарында жиі болатын өрттің ең жоғарғы
Жаз кезіндегі құрғақшылық – бұл өрттің жиілігіне себеп туғызады.
Бұл аралықта орман жалдарында өрттің болу жиілігі ең жоғарғы
еше жылдар бойы (1963, 1979, 1997, 2001) өрттен 70
Өрттің ең күрделілігі 1997 жылы Семейде (18428 га, оның
Л.Н. Грибановтың (1954, 1955, 1960, 1965), Л.С. Житневтің (1965)
Өрттің болуына себеп болатын тағы бір жағдай, ол ауылшаруашылық
3.2. Риддер орман шаруашылығы өндірісі кәсіпорынына сипаттама
Қазақстан Республикасы орман шаруашылығы комитетіне қарасты Шығыс Қазақстан орман
Кәсіпорын аумағының және оның әртүрлі орман өсіру аудандары солтүстіктен
Кәсіпорынның Ресей Федерациясымен шектесетін солтүстік-батыс бөлігінде, солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай
Осы аталған жоталар мен олардың сілемдері жер бедерінің сипатын
Климаттық көрсеткіштер Риддер қаласының қиыр шығысында орналасқан Риддер метеостанциясынан
Кесте 14 - Риддер орман шаруашылығы өндірісі кәсіпорынының климаттық
№ Көрсеткіштің аты Мәні Күні
1 Ауа температурасы, градус:
орташа жылдық
абсолюттік жоғарғы
абсолюттік төменгі
+1,5
+41,5
–46,7
VII
XII
2 Жылдық жауын-шашын мөлшері, мм 650
3 Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы, күн 120
4 Көктемдегі соңғы үсік
30.05
5 Күздегі соңғы үсік
07.09
6 Өзендердің қатуының соңғы көрсеткіші
7 Су басудың орташа көрсеткіші
8 Қар жамылғысы:
қалыңдығы, см
алғашқы түсу уақыты
орманға түсу уақыты
100-150
20.09
20.04
9 Топырақтың қату тереңдігі, см 500-100
10 Басым желдердің маусым бойынша бағыты, румб:
қыс
көктем
жаз
күз
3,В
3,В
3,В
3,В
11 Басым желдердің маусым бойынша орташа жылдамдықтары, м/сек
қыс
көктем
жаз
күз
3,5-4,5
3,5-4,5
3,5-4,5
3,5-4,5
12 Ауаның орташа ылғалдылығы, % 65,6
Орман өсімдіктерінің өсуі мен дамуына кері әсерін тигізетін мына
- жас өскінге зиян келтіруші күзгі және көктемгі үсіктер;
- жас көшеттер мен екпе өсімдіктерге зақым келтіретін үнемі
- бұтақтарының осалдығы салдарынан жас көшеттердің сақталуына теріс әсер
Кәсіпорын аумағының топырақ жамылғысы ұзақ уақыт топырақ түзілу процесі
Альпілік белдеу зонасында теңіз деңгейінен 1990-2000 м биіктікте альпі
Субальпілік белдеуде (1400-1500 метрден 1900-2100 метрге дейін) шалғын астында
Жоғарыда айтылған кәсіпорын аумағындағы топырақ-климаттық жағдайлар ағашты-бұталы және шөпті
Жергілікті эрозиялық процестер орман отырғызу жұмыстары кезінде, жол салу
Қазіргі уақытта біршама өзендердің жағалуында орманның тыйым салынған бөліктері
Грунт суаларының тереңдігі таулы жерлерде 0-ден бірнеше метрге дейін
Жалпы Риддер орман шаруашылығының аумағы жақсы шымдалған, ал батпақтар
Аудан экономикасында орман шаруашылығы маңызды орынға ие. “Риддер ОШӨК”
Кәсіпорын ормандары ауданның солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан және орман қорының
Аудан экономикасында және қоршаған ортаны қорғауда орман шаруашылығының ролі
Кәсіпорын ормандары жергілікті жердің ағашқа деген қажеттілігін толық қамтамасыз
Ауыл шаруашылық өндірісінің көлемі аз болса да, бір ғана
Орманнан самырсын бүршігінен басқа, дәрілік шикізат өнімдері және тамақ
1994 ж. 12,4 млн. теңгенің өнімі шығарылған. Қазақстан Республикасында,
Риддер орман жалдарында бірнеше емдеу орталықтары мен балалар лагерлері
Леса предприятия в соответствии с постановлением Совмина КазССР от
І топ ормандары. Онда ормандар 7 санатқа бөлінген:
- ауданы 908 га қала ормандары, оған Риддер қаласының
- қала, елді мекен және өндірістік кәсіпорын маңындағы –
- өндірістік бағалы балықтардың уылдырық шашатын орындарын қорғайтын орманның
- ауданы 217 га темір жол бойындағы қорғалатын ормандар,
- 155 га жерді алып жатқан республикалық және облыстық
- қала, елді мекендер және кәсіпорын маңындағы жасыл зоналы
- жалпы ауданы 8654 га болатын бағалы өндірістік балықтар
ІІ топ ормандары. Онда тек бір ғана орман санаты
ІІІ топ ормандары. Онда ормандар екі санатқа бөлінген:
- ауданы 289578 га пайдаланылуға берілген ормандар, оның басым
- кәсіпорынның солтүстігіндегі игерілмеген резервтегі ормандар, ауданы 16745 га.
Ормандардың экологиялық жағдайы
Риддер қаласының ауданындағы экологиялық жағдайдың нашарлауы соғыс жылдарынан кейін
Бірақ та, тау-кен және металлургиялық өнеркәсіптердің техникалық деңгейі төмендігінен,
Атмосферада, суда және топырақ жамылғысындағы концентраттардың мөлшері 10-15 есе
Әсіресе, улы газдардың атмосферада ұлғаюы Риддер орман шаруашылығының жағдайына
Кәсіпорыдағы кейінгі ревизиондық кезеңде басты орман пайдалануында шабу әдісі
Кесте 15 – 1995-2000 жж. тексеру кезеңдегі ормандар мен
Жойылудың себептері Ауданы, га Жойылып кеткен орман егістерінің ағаштар
Жалпы Оның ішінде піскені Пайдаланған ағаш өнімдері
Орман өрттері (орман өртенуі 19,8 0,5 – 0,5
Зиянкестермен мен аурулар –
Өнеркәсіптің, орманшаруашылық кәсіпорындардың, құрылыстың әсерінен –
Су басу 20,0 0,3 – 0,3
Барлық жойылған ормандар
Оның ішінде:
қылқан жапрырақты
жұмсақжапырақты
39,8
19,8
20,0
0,8
0,5
0,3
–
–
–
0,8
0,5
0,3
Тексеру кезеңінде 01.08.2005 жылғы жағдай бойынша кәсіпорынның аумағында
Қорытынды
Қазақстан ТМД елдері ішінде территориясы жағынан екінші орынды, халқы
Қазақстанда орман жердің 26,2 млн. га бөлігін алып жатыр,
Қазақстан орман қорына бай болмағандықтан ағаш және ағаш өнімдерінің
Еліміздің орман байлығын қорғау оны тиімді пайдалану мен қорын
Орман адамдарды әртүрлі өнімдерімен және қызметтерімен қамтамасыз етеді. Үй
Орман – қоғамдық өнімнің құрамдас бөлігі бола отырып, адамдар
Табиғат байлықтарын ұтымды пайдалану ағаш шикізатын, қалдықтарды және қосалқы
Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі алдында орман шикізат ресурстарын
Барлық дайындалатын ағаштарды толық және тиімді пайдалану мәселесі орман
Ағаштарды кешенді пайдалану түрлері сан алуан. Оларды негізінен мынадай
1. Сол кәсіпорында өзінің ұқсастығы мен өңдеу технологиясы негізгі
2. Берілген кәсіпорын шегінде өнімнің жаңа түрлерін құрау үшін
3. Ағаштардың әртүрлі құрам бөлшектерін бір өнеркәсіп шеңберінде бірнеше
4. Берілген өндірістегі ағаш қалдықтарын негізгі шикізат және басқа
Қазақстан үшін ағаш шикізатын қолдану үлкен мақсаттың бірі,
Өнеркәсіптердегі қалдықтарды қолдану негізсіз, оған қажет нормативті базаның қатысуынсыз
Іскер кесінділерді желімдеуді енгізумен жағдай түбірімен өзгереді. Бұл жағдайда
Өнеркәсіптердегі ағаш қалдықтарын қолданудың анализі – тұрмыс қажеттіліктеріне қолданылатын
Ағашты кешенді пайдалану проблемасын шешудің қате жолдары, қалдықтарды жұмсағанда
Отындық ағаштар (қылқанды және жұмсақ жапырақты түрі) – жаңқалар
Ағаш дайындаудан қалған қалдықтар, ағаш бұтақтары, бөлшек қалдықтар өндіру
Ағаш жапырақтарын (қылқанды және жапырақты түрі) мал азығы, тамақ
Ағаш қалдықтарының жиынтығын тасымалдау, әсіресе автомобиль транспортымен, өзіндік құнын
Транспорт – басты факторлардың бірі. Ағаш жаңқаларынан тақталар
1м3 ағаш жаңқасы тақталарының өзіндік құны кең диапозонда тұрақсызданады.
Бөлшек қалдық үлесінің көбеюі шикізат құрамын да төмендетеді, ал
Қазіргі уақытта Қазақстанда ағаш материалының жетіспеушілігінен өнеркәсіп салаларында және
Орман ресурстарын экономикалық-географиялық бағалаудың нәтижесінде оларды тиімді пайдаланудың жолын
ҚолданылҒан Әдебиеттер тiзiмi
1. Минц А.А. Экономическая оценка естественных ресурсов. – М.:
2. Васильев П.В. Экономическая оценка лесных ресурсов // Сб.:
3. Баймырзаев Қ.М., Ғабдолла О.Ж. Баға және табиғат ресурстарын
4. Григорьев В. Оценка предприятия: теория и практика. –
5. Ильев Л.И., Гордиенко Р.Н. Экономическая оценка лесов многоцелевого
6. О налогах и других обязательных платежах в бюджет
7. Каргажанов З.К., Баймырзаев К.М., Калиаскарова З.К. Платежи за
8. Нестеров П.М., Нестеров А.П. Экономика природопользования и рынок:
9. Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природопользования. – М.:
10. Васильев П.В. Экономика использования и воспроизводства лесных ресурсов.
12. Лесной кодекс Республики Казахстан. – Алматы: Юрист, -
13. Қарғажанов З.Қ., Баймырзаев Қ.М., Ғабдолла О.Ж. Табиғат ресурстарын
14. Жорабекова Ж.Т. Орман ресурстарын экономикалық-географиялық тұрғыдан бағалау мәселелері
15. Каргажанов З.К., Тлеубергенов М.А. и др. Теория и
16. Шкатов В.К. Рентные платежи в системе цен и
17. Анучин Н.П. Сортиментные и товарные таблицы. – М.:
18. Ильев Л.И. Основы лесного кадастра. – М.: Лесная
19. Байзаков С.Б. Экономическая оценка лесных ресурсов. – Алма-Ата:
20. Упушев Е.М. Экономика природопользования и охрана окружающей среды.
21. Тонкопий М.С. Экономика природопользования. – Алматы: Экономика, 1998.
22. Мұқаұлы С., Үпiшев Е. Табиғат пайдалану экономикасы. –
23. Родионова И.А., Бунакова Т.М. Экономическая география, –
24. Починкова С.В. Цена на лес в условиях рынка.
25. Каргажанов З.К., Баймырзаев К.М. Экономический механизм природопользования. –
26. Байзаков С.Б. Зависимость выхода хвойной массы от полноты
27. Упушев Е.М. Экология, природопользование, экономика. – Алматы: НИЦ
28. Лазарев А.С. Лесные таксы. – М.: Лесное хозяйство,
29. Закон Республики Казахстан “Об охране окружающей среды” //
30. Ильев Л.И. Об оценке полезных функций леса //
31. Олдак П.Г. Сохранение окружающей среды и развитие экономических
32. Струмилин С.Г. О цене “даровых благ” природы //
33. Қаженбаев С., Махмудов С. Табиғат қорғау. – Алматы:
34. Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. –
35. Мамбетқазиев Е., Сыбанбаев Қ. Табиғат қорғау. – Алматы:
36. Васильев П.В. Лес и древесина в будущем. –
Ф-ОБ-001/035
69