Несиелік тәуекел

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.................................................................................................................. 6
1 ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУ: ТЕОРИЯСЫ, ОТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ
8
1.1 Несиелік тәуекел түсінігі және оны басқару мен
8
1.2 Тәуекелдерді төмендету әдістері мен тәсілдерін қолдану тәжірибесі...............................................................................................................
13
1.3 Проблемалық несиелерді басқарудың шетелдік тәжіриебесі..................... 17
2 «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ
22
2.1 Банктің қызметі мен қаржылық нәтижелерін талдау................................... 22
2.2 Банктің несиелік қызметі және оны талдау.................................................. 30
2.3 Банктің проблемалық несиелерді басқаруы тұрғысында несиелік тәуекелін
37
3 БАНКТІҢ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.............................................................................................................
48
3.1 Стресс-тестілеу әдісін қолданумен ықтималды банктік тәуекелдерді бағалау....................................................................................................................
48
3.2 Проблемалық несиелерді азайту тұрғысында несиелік қабілеттілікті бағалау
57
3.2 Банктердің несиелік тәуекелін басқару кезеңдері........................................ 60
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................... 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................................................... 68
А ҚОСЫМШАСЫ – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2010
70
Ә ҚОСЫМШАСЫ – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2010
71
Б ҚОСЫМШАСЫ - «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2010
73
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның бүгінгі дамып отырған банк секторының
Несиелік тәуекел отандық банктердің дамуына қауіп төндіріп отырған
Проблемалық қарыздарды тиімді басқару банктердің маңызды міндеттерінің бірі
Қазақстандық коммерциялық банктер үшін мұндай мәселе қосарлы көрініс
Демек, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің несиелік-тәуекел менеджментінің тиімділігін
Ендеше, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің несиелік-тәуекел менеджментінің тиімділігін
ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің проблемалық несиелерді басқару тұрғысындағы
Зерттеу жұмысының мақсаты мен басты міндеттері. Зерттеудің мақсаты
Қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді көздейді:
несиелік тәуекелдің және несиелік тәуекел-менеджментінің экономикалық мәнін ашу
банктік несие тәуекел-менеджментінің құрылымы мен оның элементтерін анықтау;
ҚР-ғы ЕДБ-дің несиелік тәуекел-менеджментінің несиелік қоржынын сапасын басқару
проблемалық несиелерді айқындау және олармен банктердің жұмысына баға
екінші деңгейдегі банктердің жиынтық несие тәуекелін болжау
несиелік тәуекелді басқаруда экономикалық-математикалық әдістерді пайдалану жолдарын ұсыну.
Зерттеу пәніне: ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің несиелік тәуекел-
Зерттеу обектісі болып «Қазақстан Халық Банкі» акционерлік
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеудің әдістемелік және
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы. Зерттеудің статистикалық және
Сонымен қатар, ғылыми жұмыста көрсетілген төмендегідей шетелдік экономистердің
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден,
1 ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУ: ТЕОРИЯСЫ, ОТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ
1.1 Несиелік тәуекел түсінігі және оны басқару мен
Бірқатар банктерде тәуекел-менеджмент жүйесі мүлдем құрылмаған болса, басқаларында
Қарыз алушыларды несиелеу кезінде туындайтын төлемсіздікті, жалпы
экономикадағы өзгерістерге сезімтал қандай да бір салаға банктің
қиындықты айтарлықтай сезінетін клиенттерге тиесілі болатын несиелер мен
жаңа, дәстүрлі емес, аз зерттелген салаларға банктің араласу
несиелер ұсыну, банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру бойынша
жаңа және жақында тартылған клиенттердің үлес салмағын;
аз уақыттың ішінде тәжірибеге жаңа қызметтердің неғұрлым мол
тез құнсызданатын немесе нашар өтімді кепілзаттарының қабылдануын.
Несие тәуекелділігін басқаруға байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкелетін
несиелік саясат туралы жазбаша құжаттың болмауы немесе нашар
несиелік портфель концентрациясына қатысты шектеу қойылмауы;
несиелік жетекшілердің орталықтандырылуы мен деорталықтандырылуы;
несиелік объекттің жеткіліксіз талдауы;
қарыз алушыны үстіртін талдау;
кепілзатының асыра бағалануы;
клиентпен байланыстың жиі болмауы немесе тіптен болмауы;
бақылау аралығының ұзаруы (кәсіпорындарды несиелеуде) немесе тіптен жүргізілмеуі;
құжаттарға байланысты жеткіліксіз бақылау;
қарыз қаржыларды шектен тыс қолдану;
несиелік құжаттар топтамасының толық болмауы немесе қатаң қадағаланбауы;
несиелік процесті тиімді бақылап, уақытында аудиторлық тексеруге ұсынбау
Несиелік қоржынның сапасын бағалау критерийлеріне несиелік тәуекел, табыстылық
қарыз алушының әлеуетті шығындарды бағалауға байланысты тәуекелі;
келісім-шартты клиент орындамаған жағдайда, ақшалай шығындардың көлемін бағалайтын
Сурет 1. Несиелік тәуекелді бөлу
Қазақстанда несие тәуекелділігін басқару жүйесінде жекелеген элементтер
Зерттелген анықтамаларды нәтижелей келе, несие тәуекелділігі – бұл
Несие тәуекелділігі жіктемесі - бұл несиелік қатынастар құрылымының,
Халықаралық банктік тәжірибеде тәуекелдерді басқару процесі қаржылық менеджменттің
Тәуекелді басқару - бұл өзіне: тәуекелдерді болжауды, олардың
Сурет 2. Несие операцияларын және несие тәуекелділігін басқару
бойынша қолданылатын тәсілдемелер (шаралар)
Бұл жерде, несиелеу жүйесі несиелік қатынастарды ұйымдастырудың басты
Банктің несие тәуекелділігі сыртқы ортамен қатар ішкі орта
Несиелік тәуекел деңгейіне қарай,, яғни қарыз алушының келісім-шартта
Стандартты;
Күмәнді
- 1-санатты күмәнді-төлемдерді уақытылы және толық төлеген
- 2-санатты күмәнді-төлемдерді кешіктіріп немесе жартылай төлеген жағдайларда;
- 3-санатты күмәнді-төлемдерді уақытылы және толық
- 4-санатты күмәнді-төлемдерді кешіктірген немесе толық төлемеген
- 5-санатты күмәнді;
3) Үмітсіз.
Стандартты несие –қайтару мерзімі жетпеген және оның
1 және 2-санатты күмәнді несиелерге мынадай несиелер
3-санатты күмәнді несиеге-негізі қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша
4-санатты күмәнді несиелерге -60-90 күнгі дейін төлем
Егер келесі негіздердің бірі болса, онда несие үмітсіз
негізгі қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша төлемнің 90
қарыз алушыны банкрот деп жариялағанда;
кем дегенде бір жыл мерзімде сауықтыру шаруалары
форс-мажорлық, қарыз алушыға материалдық залал келтірген және
1.2 Тәуекелдерді төмендету әдістері мен тәсілдерін қолдану тәжірибесі
Банктердің несие қоржындарына байланысты тәуекелдерді тежеу үшін өткен
Сыртқы қаржыландыру есебінен өзінің бизнес стратегиясын қаржыландыратын ЕДБ–ң
Бұл ретте, жылжымайтын мүлік пен құрылыс секторларын несиелеу
ҚР ЕДБ тәуекел-менеджментін дамыту және олардың жай-күйі туралы
Несие жүйесіндегі тәуекелдерді басқарудың теориялық және практикалық маңыздылығының
Несие тәуекелділігін туындататын факторлардың бірі пайыз мөлшерлемелеріндегі өзгерістер
Пайыз мөлшерлемесінің деңгейі несиелер мен инвестициялардың деңгейіне, меншікті
Біріншісі – қазақстандық нарықтағы бәсекенің қарқынына қатысты. Егер
Бүгінгі күні Қазақстан шикізат отаны болып санала отырып,
Несиелер бойынша мөлшерлеме белгілеу кейбір базалық мөлшерлеменің немесе
Несие бойынша мөлшерлеме = Тққ + Нс +
мұндағы, Тққ – тартылған қаражаттың құны;
Нс – мерзімге байланысты сыйақы;
Қмот – қарызшының міндеттеме орындамау тәуекелі бойынша сыйақы;
Ош – операциялық шығындар;
Пм – пайда маржасы.
Осы үлгіні ЕДБ қалауы бойынша түрлендіруге болады, біз
Несие бойынша мөлшерлеме = Тққ + Нстқ
мұндағы,
Тққ – тартылған қаражаттың құны;
Нстқ – несие саясатындағы тәуекелдер құны.
Тартылған қаражаттың құны (Тққ) несиелік ресурстың банк
ҚР Ұлттық банк және ҚР ҚҚА қолданатын соңғы
Кесте 1
«Несие нарығының жағдайы және өлшемдерінің болжамы»
Зерттеудің мақсаты Сапалық параметрлер негізінде: несиелік ресурстар
Зерттеу әдісі Сауалнама жүргізу арқылы тұтас әдіс
Мақсатты топ (респонденттер) Сауалнама банктің жалпы несие саясатын
Зерттеу жүргізу жиілігі Тоқсандық - жылына 4
Сауалнаманың құрылымы
Сауалнама 3 бөлімнен тұрады (толтыру бойынша барынша егжей-тегжейлі
банктік несиелеу нарығы;
тәуекелдерді бағалау картасы;
тәуекелдер мен үрдістерді сапалық бағалауға арналған деректер және
«Банктік несиелеу нарығы» «корпоративтік сектор»
«жеке тұлғалар»
«несие портфелінің сапасы»
Сұрақтар секциялары Корпоративтік сектор: несиелік ресурстарға сұраныс,
Жеке тұлғалар: тұтыну және ипотекалық несиелеу бойынша сұрақтар
Зерттеу нәтижелері «ұлғайту» («жұмсарту») параметрлерін белгілеген респонденттер үлестерінің
Е С К Е Р Т У -
Нәтижелерді сондай-ақ респонденттердің пікірін көрсететін біріктірілген көрсеткіш болып
Индекске арналған деректер мынадай формула бойынша есептеледі:
«Диффузия индексі» = («айтарлықтай қатайған» деп жауап берген
(3)
ҚР Ұлттық банкпен қолданылған «Несие нарығының жағдайы және
зерттеудің дәлділік қағидасы, бұл зерттеу барысында қойылатын сұрақтардың
зерттеудің нақтылылық қағидасы, әр тоқсанның соңғы есептік күніндегі
зерттеудің шынайылық қағидасы, бұл мүлікке қатысты құқықтық және
зерттеудің табыстылық қағидасы, бұл табыстың алынуына сенімділік мөлшері
зерттеудің көздеу қағидасы, бұл операция сәтсіз аяқталса, қосымша
1.3 Проблемалық несиелерді басқарудың шетелдік тәжіриебесі
Проблемалық қарыздарды тиімді басқару банктердің маңызды міндеттерінің бірі
Ресейлік экономист А.В. Непомнящийдің айтуы бойынша «ресейлік банктердегі
Микаэл Горский пайымдауынша «қайтарылмаған және мерзімі өткен несиелер
Банктердегі проблемалық несиелер несиені алған кәсіпорын қиын жағдайға
Алайда үмітсіз мезгілі өткен қарыз болады, ол кәсіпорын
Проблемалық қарыздың түрлі анықтамалары бар. Ресейлік анықтама шетелдік
Проблемалық қарыз түсінігі жиі банктерде проблемалық несие терминімен
Ресей Федерациясының Орталық банкі проблемалық несие түсінігіне мерзімі
Халықаралық валюта қоры проблемалық несие түсінігін былайша көрсетеді:
АҚШ-тың федералдық банк жүйесі проблемалық несиелерге табыс, яғни
Банктік несие бойынша Базель комитетінің анықтамасына сәйкес прорблемалық
«Несиелік ұйымдардың ссудалық қарызы: проблемалары мен оны реттеу
Біздің ойымызша, проблемалық қарыз дегеніміз қарызды қайтармау немесе
Әлемдік және отандық қаржылық тәжірибеде несиелерді банк үшін
Бұрын проблемалық несиелермен жұмыс істеуге банктер қажетті деңгейде
Түрлі банктер проблемалық қарызды болдырмауға қатысты түрліше жұмыстар
Проблемалық қарызбен күресу үшін тиімді құрал ретінде коллекторлық
Станислав Короптың айтуы бойынша «проблемалық несиелермен жұмыс жүргізудің
Қазіргі уақытта проблемалық қарыздың бір бөлігін банк коллекторлық
Сонымен қатар антиколлекторлық ұйымдар бар. Олардың клиенттері болып
Несие берерден бұрын банк қарыз алушының қаржылық жағдайын
«Ресей және шетелдік банктік тәжірибеде қарыз алушының несиелік
«Несиелік қабілеттілікті бағалау банктің қарыз алушыны оған несие
«Несиелік ұйымдардың несиелер, ссудалық және оған теңестірілген қарыз
Бұл нұсқаулықта «өзге де қол жетімді мәліметтерді» қолдану
бір немесе бірнеше жеткізушілер және (немесе) тапсырыс берушілерге
саланың жағдайы, қарыз алушының нарықтағы бәсекелестік жайғасымы, бағалық
компанияны басқаруы;
компанияның сенімділігі (иелерінің сенімділігі, өткізу желілерінің әртараптандырылуы);
несиелік тарихы (нақты қарыз алушының банктермен жұмыс жасау
сот істерінің болуы немесе болмауы;
қарыз алушының қаржылық топтар мен холдингтерге қатыстылығы;
аймақ көлеміндегі қарыз алушының мәнділігі [17, 53б.].
Несиелік тәуекелді бағалау кезінде сапалық және сандық көрсеткіштер
Несиелік қабілеттілікті бағалаудың сандық көрсеткіштері үш топқа бөлінеді:
Салалық ерекшелік көрсеткіштері:
сала дамуының динмикасы;
саланы дамыту перспективалары;
аталмыш өнімге нарықтың (саланың) қажеттілігі.
Аймақтық ерекшелік көрсеткіштері:
аймақ экономикасының даму динмикасы;
аймақ экономикасын дамыту перспективалары;
аймақ нарығының аталмыш өнімге қажеттілігі.
Кәсіпорын қызметінің көрсеткіштері:
қарыз алушының несиелік тарихы;
кәсіби кадрлық құрамды бағалау;
кәсіпорынның моральдық-психологиялық жағдайын бағалау;
салаға байланысты кәсіпорынның нарықтағы қызметінің мерзімі;
кәсіпорынның экономикалық саясаты;
кәсіпорынның техникалық жарақтануы;
кәсіпорынның кадрлық саясаты [14, 63б.].
Сандық көрсеткіштер – бұл қаржылық-экономикалық көрсеткіштер.
М.В. Помазановтың пікірінше, қаржылық көрсеткіштер өте көп болмауы
Егер қарыз алушының несиелік тарихы оң болса, несие
Негізінен банктер қарыз алушылардың қаржылық жағдайын бағалау үшін
Қарыз алушының балансын баланс баптарының өсу қарқынынғ олардың
«Капитал туралы соңғы Базель келісіміне сәйкес несиелу кезінде
2 «ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ
2.1 Банктің қызметі мен қаржылық нәтижелерін талдау
Қазақстан Халық Банкінің тарихы - бұл Қазақстан аумағындағы
«Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамының негізі қайта құрылған
Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс
Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін небәрі 4 жылдың
Социалистік қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастардың өзі
Жинақ кассалары сонымен қатар мемлекеттік заем облигацияларының, басқа
Бұл кезеңдегі жинақ ісінде мемлекеттік кредит беру қалыптасып,
1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындағы салымшылар саны
60-жылдардың басында жинақ кассаларында тұрғындардан пәтер, коммуналдық және
Жинақ жүйесінің одан әрі дамуы үшін ақша бірлігін
1988 жылғы банктік реформа бойынша банк жүйесін екі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік пен егемендікке қол жеткізуімен
1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан өзінің нарықтық экономика
1993 жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының Үкіметіне қарайтын
Ал 1995 жылы Банк жабық тұрпаттағы Акционерлік қоғам
1995 жылдың аяғында-ақ Қазақстан Халық Банкі республикадағы аса
1998 жылдың шілдесінде акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен Банк
Сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларына, оның ішінде
2001 жылдың қараша айында өткен сауда-саттық аукционында Қазақстан
Халық Банкінің бүгінгі тарихы – бұл оны жекешелендіру
Қазақстан Халық Банкі АҚ Қазақстанның банк
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ отандық қаржы нарықтарында
Банктің қаржылық жағдайын талдайтын болсақ, баланс активтерінен бастайық.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
Сурет 3. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның активтерінің
Активтердің жалпы құрамы 2008 жылы 1 651 349
2008 - 2010 жылдары
Кесте 2
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның активтерінің құрылымының серпіні
млн.теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2008-2009жж
Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,%
Ақша қаражаттары және оның баламалары
161 088
10,0
480 622
24,0
392 898
19,0
3 есе
(18,3)
Міндетті резервтер 30 825 2,0 25 949 1,3
Қаржы активтерінің пайдасы мен шығынының шынайы бағасы
14 987
1,0
8 528
0,4
6 051
0,3
(43,0)
(29,0)
Несиелік мекемелердегі қаражаттар
10 357
1,0
56 101
3,0
56 123
3,0
5 есе
0,03
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар
135 801
8,2
200 221
10,0
281 294
10,0
47,0
40,0
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
8 689
1,0
17 186
1,0
174 419
8,3
2 есе
9 есе
Бағалы металдар 34
1 445 0,1 1 665 0,1
15,2
Клиенттерге берілген қарыздар
1 188 280
80,0
1 133 235
56,0
1 089 273
52,0
(4,6)
(4,0)
Негізгі қаражаттар 58 023 4,0 63 158 3,1
Сатуға ұсталатын активтер - 8 447 0,4
16,0
Іскерлік абырой 3 190 0,2 3 190 0,2
(3,2)
Материалдық емес активтер
6 436
0,4
7 475
0,4
5 834
0,4
16,0
(22,0)
Сақтандыру активтері
4 417
0,3
4 945
0,2
9 274
0,4
12,0
87,5
Өзге де активтер 29 222 2,0 12 507
Активетрдің барлығы:
1 651 349
100,0
2 023 009
100,0
2 097 935
100,0
23,0
4,0
Е С К Е Р Т У- [
Банктің активтері құрамында клиенттерге берілген қарыздар талданып отырған
Банктің міндеттемелерінің жалпы үлесі 2008 жыл мен 2007
Сурет 4. Міндеттемелердің 2008-2010 жылдардағы өзгерісі, млн.теңге
Банктің қаржылық міндеттемелері 2008-2010 жылдары
Кесте 3
Банктің міндеттемелерінің серпіні
млн теңге
Атауы 2008жыл 2009 жыл 2010 жыл 2008-2009жж
Сомасы Үлес,% Сомасы Үлес,% Сомасы Үлес,%
Клиент қаражаттары 867 392 60,0 1 274 069
Несиелік мекемекелердің қаражаттары
289 608
20,0
172 706
10,0
71 403
4,0
(40,3)
(59,0)
Пайда не залалдар арқылы әділ құны бағаланатын қаржы
6 047
0,4
3 201
0,2
2 910
0,2
(47,0)
(9,0)
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
262 991
18,0
263 893
15,1
252 167
14,2
0,3
(4,4)
Қорлар 2 889 0,2 4 433 0,3 3
Мерзімі ұзартылған салық міндеттемелері
8 854
1,0
6 194
0,4
8 242
0,5
(30,0)
33,0
Сақтандыру міндеттемелері
8 618
1,0
9 586
1,0
15 664
1,0
11,2
63,4
Өзге де міндеттемелері 13 894 1,0 7 975
Барлық міндеттемелер 1 460 294 100,0 1 742
Е С К Е Р Т У- [
Ал бұл жылдары несиелік мекемелердің қаражаттары есебінен банктің
Банктің міндеттемелері құрамында клиент қаражаттары талданып отырған жылдары
Капитал - қаржы менеджментінің басты ұғымдарының
Сурет 5. Банк капиталының өзгерісі, млн.теңге
Банктің капиталының өсуі тұрақты. Ол 2009 жылы 280
Кесте 4
Банктің капиталының серпіні
млн теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2008-2009жж
Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,%
Жарғылық капитал 65 531 34,2 143 695 51,1
Эмиссиялық табыс 1 908 1,0 1 317 1,0
Сатып алынған өзіндік акциялар 69 0,03 103 0,03
Бөлінбеген пайда және басқа да қорлар
123 428
65,0
135 693
48,2
171 744
54,0
10,0
26,5
Миноритарлық акционерлердің үлесі 257 0,1 350 0,1 -
Капитал 191 055 100,0 280 952 100,0 317
Е С К Е Р Т У- [
Банктің жарғылық капиталы 2009 жылмен 2008 жылды салыстырғанда
Сонымен, банктің активтерінің өсуі қарқынды, активтер жылдан жылға
2.2 Банктің несиелік қызметі және оны талдау
Несие операциялары коммерциялық банктердің активті қызметінің негізін құрайды,
Екіншіден, банктер елдің экономикасын дамытуға бағытталған инвестицияларға несие
Үішншіден, бұл қызметті табысты жүзеге асырған кезде оның
Несие операциялары – бұл несие берушінің қарыз алушыға
Несие беру – сауда, кәсіпкерлік қызмет пен пайда
Банк қарыз алушылармен несие қатынастарын орнату үшін клиенттің
Коммерциялық банктер қарыз алушыларға несиелер бере отырып, тәуекелге
Келесі суретте «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның клиенттерге ұсынған
Сурет 6. Банк несиелерінің жиынтық көлемінің динмикасы, млрд.
Суретте көрініс тауып отырғандай, «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның
Банктердің несиелеу қызметінде несиелік тәуекелді болдырмау немесе азайту
Келесі келтірілген кестеде алынған қамтамасыз етулер шеңберіндегі несиелердің
Қамтамасыз етулер шеңберінде несиелердің ағымдағы құнына талдау жасайтын
Кесте 5
Банктің алынған қамтамасыз етулері шеңберіндегі несиелердің ағымдағы құны
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2009-2010жж
Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,%
Жылжымайтын мүлік немесе оған құқықтар 722,4 55,42 841,1
Кепілдемелер 13,4 1,03 30,1 2,25 283,3 21,10 9,4
Ақша қаражаттары 49,4 3,79 38,5 2,87 48,8 3,64
Ауыл шаруашылығы өнімдері 20,5 1,57 39,0 2,91 31,2
Көлік құралдары 16,1 1,23 28,2 2,10 26,0 1,94
Жабдықтар 4,1 0,31 8,1 0,60 18,9 1,41 2,3
Корпоративті акциялар 5,5 0,42 6,1 0,45 18,6 1,38
Тауарлы-материалдық запастар 17,2 1,32 29,9 2,23 11,1 0,83
Аралас қамтамасыз ету 243,6 18,69 252,3 18,82 202,6
Қамтамасыз етілмеген несиелер 161,1 12,36 66,6 4,97 13,6
Барлығы: 1 303,3 100,0 1 340,3 100,0 1
Құнсыздануға резервтер (115,1) (8,83) (207,1) (15,45) (253,2) (18,86)
Несиелер жиынтығы: 1 188,2 91,17 1 133,2 84,55
Е С К Е Р Т У –
Екінші жайғасымда 2008 және 2009 жылдары аралас қамтамасыз
Соңғы жылдардың ерекшеліктерінің бірі банк бизнесі құрылымының өзгеруі
Отандық банктер бөлшек рыноктағы ипотекалық, автонесиелеуді, тұтыну несиесін
Осы арада тұтыну несиесін жүзеге асыруда банк мекемелері
Халыққа қызмет көрсетуді банктер тек қана несие қоржынын
Жекелегенде, тұтыну несиесінің жылдам дамуы инфляция деңгейінің өсуіне
Осы орайда банктің бөлшек нарықтағы несиелеу қызметін талдау
Кесте 6
Бөлшек нарықтағы несиелеу қарқыны
млн.теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2008-2009жж
Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,% Сомасы Үлесі,%
Ипотекалық несие
158 078 12 149 442 10 133 958
Тұтынушылық несие 188 542 15 149 073 11
Е С К Е Р Т У –
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның бөлшек нарықтағы несиелеуіне тоқталсақ.
Сурет 7. Ипотекалық және тұтыну несиелерінің серпіні,
Банктің ипотекалық несиелері жылдан жылға азайып отырған, 2009
Банктің несиелерінің құрамында тұтынушылық несиелер талданып отырған жылы
Жылжымайтың мүлікті кепілге салу арқылы болатын қарызды ипотека
- ипотекалық несие – бұл қатаң анықталған кепілзатпен
- ипотекалық қарыздың көбісі қатаң мақсатты тағайындауға ие
- ипотекалық несие алдын ала жасалған кестеге сәйкес
Ипотеканың айрықша маңызды принциптеріне мыналар жатады: кепілге салынатын
Банктің аталмыш несиесі бойынша көрсеткіштері келесі суретте бейнеленген
Сурет 8. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның ипотекалық
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның ипотекалық несиесі талданып отырған
Тұтыну несиесіне келсек, несие қатынасы банктер мен кәсіпорындардың,
Халықты несиелеу халықтың өмір деңгейін арттыруға бағытталған мемлекеттік
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның тұтыну несиесі бойынша көрсеткіштері
Сурет 9. Банктің тұтыну несиесінің серпіні, млн.
Банктің тұтыну несиесі талданып отырған кезеңдердің ішінде
2.3 Банктің проблемалық несиелерді басқаруы тұрғысында несиелік тәуекелін
Банктер қаржылық ұйымдар ретінде белгілі бір тәуекелдерге бейім
«Қазақстан Халық Банкі» акционерлік қоғамының қызметінде тәуекелдерді басқару
- несиелік тәуекел;
- валюталық тәуекел;
- өтімділік тәуекелі;
- нарықтық тәуекел.
Тәуекелдерді басқарудың әрекетті және тиімді жүйесінің болуы Банктің
Несиелік тәуекел – бұл кредитордың несиелік келісімнің шартында
Банк несиелік тәуекелге, яғни қаржылық құрал бойынша бір
Несие тәуекелділігі банк тәуекелділігінің құрамдасы, банк тәуекелділігі жөнінде
Тәуекелдерді басқару және белгіленген шектерде оларға мониторингті Несиелік
Банк бір қарыз алушыға немесе қарыз алушылар тобына,
Қажет болған жағдайда, сонымен қатар көптеген несиелерге қатысты
Баланстан тыс несиелік міндеттемелер қолданылмаған несиелік желілерді, кепілдмелер
Банктің несиелік тәуекелділігінің мкасималды көлемі нақты активтерге және
Баланстық шоттарда көрініс табатын қаржылық активтер үшін несиелік
Сурет 7. Банктің қаржылық активтері бойынша несиелік тәуекелінің
Суретте көрініс тауып отырғандай, Банктің қаржылық активтері бойынша
Кесте 7
Банктің 2008 және 2009 жылдардағы қаржылық активтерінің несиелік
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл
Несиелік тәуекел-дің таза көлемінің 2009/2008 өзгерісі %-бен
Несиелік тәуекелдің максимал-ды көлемі Қамтама-сыз ету Қамтамасыз етуді
Ақша қаражаттары мен оның эквиваленттері 137,2 0,7 136,5
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын
7-кестенің жалғасы
Несиелік мекемелердегі қаражаттар 10,4 - 10,4 56,1 -
Клиенттерге берілген несиелер
1 188,3 1 027,2 161,1 1 133,2 1
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар 135,8
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 8,7 - 8,7 17,2
Өзге де қаржылық активтер 2,9 - 2,9 2,7
Қаржылық активтер жиынтығы 1 498,2 1 029,5 468,7
Е С К Е Р Т У –
Кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы қамтамасыз етулер
Келесі кестеде 2009-2010 жылдардағы қаржылық активтер мен шартты
Кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы қамтамасыз етулер
Кесте 8
Банктің 2009 және 2010 жылдардағы қаржылық активтерінің несиелік
млрд. теңге
Атауы 2009 жыл 2010 жыл Несиелік тәуекел-дің таза
Несиелік тәуекелдің максимал-ды көлемі Қамтама-сыз ету Қамтамасыз етуді
Ақша қаражаттары мен оның эквиваленттері 438,2 5,4 432,8
Пайда және залал арқылы шынайы құны бойынша бағаланатын
Несиелік мекемелердегі қаражаттар 56,1 - 56,1 174,4 -
Клиенттерге берілген несиелер 1 133,2 1 066,6 66,6
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар 200,2
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 17,2 - 17,2 281,3
Өзге де қаржылық активтер 2,7 - 2,7 5,1
Қаржылық активтер жиынтығы 1856,2 1 075,7 780,4 1
Е С К Е Р Т У –
Келесі суретте қаржылық активтер құрамы бойынша 2009 және
2009 жыл
Сурет 11. 2009-2010 жылдардағы қаржылық активтер құрамдас бөліктерінің
Суретте көріп отырғандай, 2009 жылы көшбасшылық жайғасымда ақша
Ал 2010 жылы көшбасшылық жайғасымда ақша қаражаттары мен
Келесі суретте шартты қаржылық міндеттемелері бойынша несиелік тәуекелдің
Суретте көрініс тауып отырғандай, Банктің шартты қаржылық міндеттемелері
Сурет 12. Банктің шартты қаржылық міндеттемелері бойынша несиелік
Клиенттер несиелері ішкі бағалауға және өзге де аналитикалық
Банк 2009 жылы несиелерді тәуекелдің түрлі санаттары бойынша
Жаңа модельде келесі сыныптамалар қолданылады:
- рейтингтік балл 1 – несие бойынша ең
- рейтингтік балл 2 – несиенің өте жоғары
- рейтингтік балл 3 – несиенің жоғары сапасы,
- рейтингтік балл 4 – несиенің қанағаттанарлық сапасы,
- рейтингтік балл 5 – несиелік тәуекел экономика
- рейтингтік балл 6 – экономика жағдайына байланысты
- рейтингтік балл 7 – дефолт тәуекелінің жоғары
- рейтингтік тәуекел 8 - өте жоғары дефолт
- рейтингтік балл 9 – қарыз алушыға қатысты
- рейтингтік балл 10 – дефолт.
Аталмыш жаңа модель бойынша сыныптау өткен кезеңдерге берілмеген.
Сурет 13. Банктің 2009 жылғы тәуекел санаттары бойынша
13-сурет мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2009 жылы клиенттер несиелерінің
Ал 2010 жылы клиенттер несиелерінің көлемінде несиелік тәуекел
Ал 2008 жылға дейінгі несие тәуекелділігінің шамасын жіктеу
Несиелік тәуекел деңгейіне қарай, яғни қарыз алушының келісім-шартта
1. Бір тектес несиелер пулдары – ұқсас несиелік
2. 1-санаттағы күмәнді несиелер – несие алушының табыстарының
3. 2-санаттағы күмәнді несиелер - несие алушының табыстарының
4. 3-санаттағы күмәнді несиелер – несие алушының теріс
5. 4-санаттағы күмәнді несиелер - несие алушының теріс
6. 5-санаттағы күмәнді несиелер –мәнді операционды жоғалтуларды, нарықтағы
7. Үмітсіз несиелер – егер кері жағдайды растайтын
Келесі кестеде жоғарыда көрсетілген сыныптама негізінде 2007 және
9-кестеде бейнеленгендей несиелік тәуекел дәрежесін сипаттайтын сыныптама бойынша
Кесте 9
2007-2008 жж. несиелік тәуекел дәрежесін сипаттайтын сыныптама бойынша
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл Өзгерісі 2008/2007
Сомасы Үлесі,
% Сомасы Үлесі,
%
Біртектес несиелер пулдары 835,9 76,21 737,4 56,58 -11,8
1-санаттағы күмәнді 180,6 16,46 369,7 28,37 2,04 есе
2-санаттағы күмәнді 7,8 0,71 8,0 0,61 2,6
3-санаттағы күмәнді 46,4 4,23 97,4 7,47 2,1 есе
4-санаттағы күмәнді 4,2 0,38 16,3 1,25 3,9 есе
5-санаттағы күмәнді 2,8 0,26 20,4 1,57 7,3 есе
Үмітсіз несиелер 19,2 1,75 54,1 4,15 2,8 есе
Барлығы: 1 096,9 100,00 1 303,3 100,00 18,8
Құнсыздануға резервтер (56,7) 5,17 (115,0) 8,82 2 есе
Клиенттерге берілген несиелер 1 040,2 94,83 1 188,3
Е С К Е Р Т У –
Сонымен талдау нәтижесінде қаржылық активтер жиынтығы бойынша несиелік
БАНКТІҢ ПРОБЛЕМАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ БАСҚАРУЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Стресс-тестілеу әдісін қолданумен ықтималды банктік тәуекелдерді бағалау
Банктік қадағалау бойынша Базельдік комитетттің ұсыныстарына сәйкес –
- банк қызметінің табиғатын, көлемі мен күрделілігін есепке
- тәуекелге мәнді бейімділігі мен тәуекелдің шоғырлануын анықтау;
- бағалау процесінде банктің қолданатын алғашқы мәліметтерінің шынайылығы
- бағалау процесінде қолданылатын сценарийлердің негізділігі мен сенімділігі;
- стресс-тестілеу және алғашқы мәліметтерді талдау.» [28].
Осыған сәйкес тәуекелдерді сәйкестендіру және талдау банктердегі тәуекелдерді
Тәуекелдерді сәйкестендіру және талдау банк кездесетін тәуекелдерді сапалық,
Сапалық талдау тәуекелдерді анықтауды, олардың ерекшеліктерін зерттеуді, экономикалық
Тәуекелдерді сандық талдаудың мақсаты тәуекелдерді өлшеу болып табылады,
белгісіздік нысандандыру;
тәуекелдерді есептеу;
тәуекелдерді бағалау;
тәуекелдерді есепке алу.
Тәуекелдерді есептеу әдетте екі негізгі бағыт бойынша жүзеге
Бірінші бағыт – себепті оқиғаның ықтималды бөліну өлшемдерін,
Тәуекел факторлары мен олардың әсер ету дәрежесін
дисконт нормасын түзету әдісі;
тиімділік критерилерінің (таза дисконтталған табыс (NPV), табыстылықтың ішкі
сценарийлер әдісі;
төлем ағындарының ықтималды бөлінулерін талдау;
Монте-Карло әдісі (имитациялық әдіс) және т.б.
Екінші бағыт – «жаман оқиға» көлемінің «себепті оқиға»
Базель-2 ұсынатын тәуекелді бағалаудың қазіргі уақыттағы тәсілдемелері бірін-бірі
«тәуекелдің астарындағы өлшемді» бағалау (Value-at-Risk, VAR), ол нарықтың
Нарық өлшемдерінің өзгерісіне қоржынның сезімталдығын талдау – стресстік
Бұл әдістерді қолдану екі өзара байланысқан өлшемдер түріндегі
VAR әдістемесінің негізгі артықшылықтары мыналар болып табылады:
жоғалтулардың пайда болу ықтималдықтарына қатысты мүмкін жоғалтулар көлемімен
түрлі нарықтардыға операциялар бойынша тәуекелдерді өлшеу және салыстыру
жекелеген қаржылық құралдар (тәсілдемелер) тәуекелдерін бүкіл қоржын үшін
VAR әдістемесінің кемшіліктеріне мыналар жатады:
модельдік тәуекел (тәуекелді бағалау дәлдігінің қолданыстағы нарықтық бағалар
дағдарыс кезеңдерінде тәуекелдерді бағалаудың мүмкін болмауы.
Stress or Sensetive Testing әдісі нарықтық бағамның
Стресс-тестілеу банк қызметіне әсер етуі мүмкін айрықша, бірақ
Стресс-тестілеуді жүргізудің мақсаты – қаржылық құралдарды стресс-тестілеудің түрлі
Стресс-тестілеудің негізгі міндеттері:
мүмкін болатын ірі залалдарды банк капиталының жаба алу
банктің төлем қабілеттілігін бағалау;
тәуекел салдарын төмендету үшін банк тарапынан қолданылуы қажет
Стресс-тестілеуді жүргізу кезінде тәуекел ықтималды категория ретінде, яғни
Банктердегі тәуекелдерді басқару үшін стресс-тестілеуді жүйелі түрде өткізіп
Стресс-тестілеуді жүргізуге стандартты тәсілдеме келесі бес санатты бөліп
қаржылық индикаторлардың ауытқулары (Market Moves), оған мыналар жатады:
табыстылық қисығының қозғалуы (Parallel Shift in Yield Curve)
пайыздық мөлшерлемелер қисығының өзгеруі (Yield Curve Twist);
бағалардың жылдам өзгеруі (Price Shift), активтер бағасының жылдам
ұлттық валютаның девальвациясы;
нарықтың өтімділік деңгейінің өзгеруі (Liquidity);
несие құнының өзгеруі (Credit Tightening);
қаржылық нарықтардың өзара байланысының әсері (Contangion).
Статистикалық модельдерде қолданылатын параметрлердің дұрыстығын бағалау (Model Assumption).
Активтердің түрлі кластары мен тәуекелдердің түрлі санаттары арасындағы
Несие тәуекелділігі деңгейінің қарыз міндеттемелері нарығына әсері;
Құрылымдық сипаттағы конъюнктураның мәнді өзгерісі;
Банктік тәуекелдердің басты факторларының қатарына банктік қызмет нәтижелерін
банктік бизнестің іскерлік, экономикалық және/немесе саяси аймағындағы көзделмеген
банктік бизнестің пайдалылығына залал келтіруі мүмкін мемлекеттік органдардың
пайыздық мөлшерлемелердегі немесе сәйкес сыртқы нарықтық факторлардағы және
Кесте 10
Стресс-тестілеу әдісінің артықшылықтары және кемшіліктері
Стресс-тестілеу әдісінің артықшылықтары Стресс-тестілеудің кемшіліктері
кез-келген нарықтық сценарий кезінде ақша залалдарын максималды есептеуге
кез-келген нарықтық сценарий кезінде ақша залалдарын максималды есептеуге
қоржынның аталмыш құрамына ғана тән тәуекелдер сценарийін есепке
- әдіс жоғалтулардың пайда болу ықтималдығын есепке алуға
Е С К Е Р Т У -
Тәжірибе жүзінде стерсс-тестілеуді жүргізу үшін көбіне келесі әдістер
сценарийлік талдау;
сезімталдықты талдау.
Сценарийлік талдау тарихи немесе мүмкін гипотезалық оқиғалар негізінде
Сезімталдықты талдау банктің активтер қоржынына белгілі бір берілген
Стресс-тестілеудің сценарийлері, өз кезегінде, жай сценарилерге (бір факторлы)
Стресс-тестілеудің сценарийі, әдетте, тәуекелдерді бағалау және басқару бойынша
Стерсс-тестілеудің мүмкін сценарийлерін жасаудың мазмұны мен тәсілдемелерін қарастырайық.
Стресс-тестілеудің сценарийін жасау кезінде келесі параметрлер анықталады:
Стресс-тестілеу объектілері:
жеке қаржылық құралдары (түрлері, эмитенттері шеңберіндегі бағалы қағаздар;
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; қарыз қоржыны; пайыздық
пассивтер қоржыны (алынған займдар; талап етуге дейінгі депозиттер;
активтер мен міндеттемелердің жиынтығы (пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне сезімтал
Қолданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау;
сценарийлік талдау.
Стресс-тестілеумен берілетін тәуекел факторлары (тәуекел факторларының комбинациясы), оларға
Сыртқы факторлар:
елдің дербес рейтингісінің төмендеуі;
ұлттық валюта бағамының өсуі/төмендеуі;
мұнайға әлемдік бағалардың өсуі/төмендеуі;
пайыздық мөлшерлемелердің өсуі/төмендеу;
қаржылық құралдарға бағалардың өзгерісі;
заңнамадағы өзгерістер және т.с.с.
Ішкі факторлар:
ірі клиенттердің кері ағыны, клиенттердің басым бөлігінің кері
клиенттердің ағымдағы және жинақ шоттарынан ақшаның кері ағыны;
ақшалардың қосымша тартудың мүмкін болмауы;
ірі қарыз алушылар дефолты;
жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді және т.с.с.
Берілген факторлар әсер ететін тәуекелдерге мыналар жатады:
нарықтық тәуекелдер (пайыздық, валюталық, баға тәуекелі);
өтімділік тәуекелі;
несие тәуекелі;
кешенді тәуекел (келесі тәуекел түрлерінің жиынтығы; өтімділік тәуекелі,
Баланс шоттарындағы қалдықтар туралы, табыстар мен шығыстар шоттарындағы
Стресс-тестілеудің нәтижелері келесі бағалардан тұрады:
Сандық: талданып отырған тәуекел деңгейінің өзгерісін бағалау; баланс
Сапалық: мүмкін залалдарды банктің меншікті капиталының жаба алу
Мүмкін тәуекелдер салдарын төмендету үшін банк қолданатын әрекеттер
Стресс-тестілеу нәтижелері бойынша шешім қабылдау әдетте банк басшылығының
Жоғарыда айтылып өткендей, Банктік қадағалау бойынша Базель комитетінің
І. Мүмкін макроэкономикалық сілкіністердің салдарын бағалау.
Мүмкін макроэкономикалық сілкіністер салдарын бағалаудың стресс-тестілеуінің сценарийі көп
Мүмкін макроэкономикалық сілкіністерді стресс-тестілеу сценарийінің ұсынылатын параметрлері келесілер
Тестілеу объектісі: барлық активтер мен міндеттемелер (алдағы екі
Қолданылатын модель: сценарийлік талдау;
Тестілеуде қолданылатын тәуекел факторлары:
мұнайға әлемдік бағалардың 40%-дан жоғары өсуі (төмендеуі);
қысқа- және ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің бірінші
Қазақстан Республикасының дербес қарыз рейтингісінің төмендеуі;
шетел банктерінен алынған қарыздар бойынша мерзімдердің қысқаруы;
ұлттық валютаның ревальвациясы, девальвациясы;
және тағы басқалары.
Тәуекелдердің берілген факторлары әсер ететін тәуекелдер: тәуекел топтары
Макроэкономикалық факторларды қолданумен стресс-тестілеуді жарты жылда бір рет
ІІ. Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу.
Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стресс-тестілеудің сценарийі бір
Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стерсс-тестілеу сценарийлерін жасау
Тестілеу объектісі:
жеке қаржылық құралдар (бағалы қағаздар түрлері, эмитенттері
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне
пассивтер қоржыны (пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал міндеттемелер; валюталық
активтер мен міндеттемелер жиынтығы (пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал
Қолданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау;
сценарийлік талдау.
Тестілеуде қолданылатын тәуекел факторлары:
сыйақы мөлшемлемелері жалпы деңгейінің өзгерісі;
қаржылық нарықтардағы өтімділік деңгейінің өзгерісі;
қаржылық құралдарға бағалардың өзгерісі;
ұлттық валютаның АҚШ долларына қатысты 10% -дан жоғары
шетел валюталары бағамдарының бір-біріне қатысты 10%-дан жоғары төмендеуі
пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен міндеттемелер құрылымының
валюталық активтер мен міндеттемелер құрылымының өзгерісі және т.с.с.
Тәуекелдің берілген факторлары әсер ететін тәуекелдер:
пайыздық тәуекел;
валюталық тәуекел;
бағалық тәуекел;
тәуекелдер тобы.
Нарықтық тәуекелдерді бағалау үшін стресс-тестілеуді жарты жылда бір
ІІІ. Өтімділік тәуекелін бағалау үшін стресс-тестілеу.
Өтімділік тәуекелін бағалау үшін стерсс-тестілеу сценарийлерінің параметрлері:
Тестілеу объектісі:
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; қарыз қоржыны; валюта
пассивтер қоржыны (алынған қарыздар, талап етуге дейінгі депозиттер,
активтер мен міндеттемелер жиынтығы (валюталық активтер мен міндеттемелер,
Қоданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау (бір факторлы сценарийлер
сценарийлік талдау (көпфакторлы сценарийлер үшін).
Стресс-тестілеуде қолданылатын өтімділіктің нашарлау кезеңі.
Өтімділік тәуекелін бағалау үшін жасалатын стерсс-тестілеу сценарийлері бірфакторлы
ІV. Несиелік тәуекел салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу.
Базель комитетінің материалдарына сәйкес (724 параграф) банктерде стресс-тестілеуді
Несиелік тәуекелді бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийі параметрлері төменде
Тестілеу объектілері:
жеке және заңды тұлғаларға (банктерді қоспағанда) ұсынылған несиелік
өзге банктерге талаптар қоржыны (корреспонденттік шоттағы ақшалар, депозиттерді
заңды тұлғалардан алынған бағалы қағаздар (банктерді қоспағанда);
заңды және жеке тұлғалардың дебиторлық қарыздары.
Қолданылатын модельдер:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау (бірфакторлы сценарийлер үшін);
сценарийлік талдау (көпфакторлы сценарийлер үшін).
Несиелік тәуекел салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийі бірфакторлы
Несиелік тәуекелді бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийін қарыз алушылар
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «А»;
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «В»;
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «С».
3) қарыз алушылар мен банк дебиторларына талаптар сапасының
Несиелік өнімдер қоржыны әртараптандырылуының төменде берілген деңгейлерге дейін
салалар бойынша: несие қоржынындағы олардың үлесі 40%-дан (60%,
несиелерді қамтамасыз ету бойынша: қамтамасыз етудің бір түрінің
ірі қарыз алушылар бойынша: міндеттемелер бір қарыз алушыға
бланктік несиелер бойынша: қамтамасыз етілусіз берілген және/немесе болашақта
негізгі қарызды өтеу тәртібі бойынша: негізгі қарызды өтеу
қарыздардың мақсатты бағыты бойынша: мақсатты бағыттылықтың бір түрі
Cтресс-тестілеудің нәтижелері капитал бойынша және қосымша капиталды қалыптастырудың
V. Жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді енгізу
Жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді іске енгізу
Сезімталдықты талдауға әдетте жаңа банктік өнімдер мен қызмет
Сезімталдықты талдауды жүргізу үшін параметрлер стресс-тестілеуді жүргізу
Жүргізілген стресс-тестілеу нәтижелерінің негізінде мүмкін тәуекелді жағдайлардың салдарын
Стресс-тестілеу нәтижелері бойынша анықталған тәуекелді жағдайлардың мүмкін салдарын
тәуекел деңгейі тым жоғары болатын қаржылық операциялардан бас
қарыз капиталын көп көлемде тартудан бас тарту;
төмен өтімді нысандарда айналым активтерін шамадан тыс пайдаланудан
қысқа мерзімді қаржылық салымдар ретінде уақытша бос ақша
өте сенімді емес серіктестер қызметінен бас тарту;
инновациялық және өзге де жобалардан бас тарту;
тәуекелдер шоғырлануын шектеу;
банк қызметінің ең қауіпті түрлерін шектеу үшін банкішілік
банк қызметін әртараптандыру (инвестициялар, бағалы қағаздар қоржыны, валюта
3.2 Проблемалық несиелерді азайту тұрғысында несиелік қабілеттілікті бағалау
Тәуекелдерді басқару әлуетті қолайсыз факторлардың алдында банктің қаржылық
Несиеге қабілеттілігін талдаудың мақсаты-банкпен несиелеу мүмкіндігін және шарттары
Нақты бір кәсіпорынның қызметін зерттеу кезеңін белгілеу; материалдарды
Жұмыстың екінші кезеңіндегі сыртқы талдау өткізу кезінде әр
Үшінші кезеңде нағыз талдау жүргізіледі. Сандық өлшемдерді пайдалана
Сурет 14. Қолданылып жүрген несие қабілеттілікті бағалаудың әдістемелері
14-суретте ұсынылғандай, банктің қарыз алушысының несие қабілеттілігін бағалау
Несие қабілеттілікті анықтауда несие қағидаларының барлығы қатыстырылады және
Қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау барысында банк бірінші
Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалаудың көптеген әдістері мен
коэффициенттерді есептеу үшін өткен кезең есеп берулері қабылданады,
төлем қабілеттілік сандарға қарап емес, нақты бизнестің өтімділігіне,
қарыз алушыны тану үшін, болған төлем қабілетсіздік жағдайларына
сандық және сандық емес мәліметтерді жинай отырып, қарыз
бас банктің қайта қаржыландыру сияқты мөлшерлемелерінің өзгеруін клиент
шетелдің экономикалық, географиялық, әлеуметтік, саяси т.б. ерекшеліктерін ескере
Банктің несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі қарыз қабілеттілікті анықтауға
3.2 Банктердің несиелік тәуекелін басқару кезеңдері
Несие тәуекелін басқару бірнеше кезеңдерден тұратын белгілі бір
Тәуекелді сәйкестендіру (несиелік тәуекелдер факторын анықтау);
Несиелік тәуекел дәржесін бағалау;
Тәуекел стратегиясын таңдау (тәуекелді қабылдау туралы шешім, тәуекелмен
Тәуекелдерге бақылау жасау. Тәуекелдерді төмендету әдістерін таңдау және
Тәуекелдер мониторингі. Тәуекел дәржесіне бақылау жасау.
Несие тәуекелін жеке қатысушы тәуекеліне және салымдар жиынтығы
Кесте 11
Несиелік тәуекелдерді басқару кезеңдері және олардың мазмұны
Несиелік тәуекелді басқару кезеңдері Несиелік тәуекелді басқару кезеңдері
Нақты қатысушының
Қоржынның
Несиелік тәуекелді идентифика-циялау Тәуекел мәміле бойынша міндеттемелерді қатысушының
Несиелік тәуекелді сандық бағалау Қарыз алушының несие қабілеттілігін
несие келісімі бойынша міндеттемелерді орындамау ықтималдығын сипаттайтын көрсетікш
қарыз алушының міндеттемелерді орындамауы жағдайында банктің жоғалтулар көлемін
несие тәуекелінің деңгейі бойынша;
қатысушылардың өзара байланысының сипаты бойынша;
қатысушының міндеттемені орындамағаны жағдайында банк жоғалтуларының көлемін анықтау.
Шешім қабылдау Қатысушының несие тәуекелінің деңгейін сандық бағалаудың
11-кестенің жалғасы
Тәуекелдерді бақылау. Несиелік тәуекелді азайту әдістерін таңдау Несие
әртараптандыру, мүмкін залалдарды жабу үшін резервтер құру, лимиттерді
Несиелік тәуекелдер мониторингі Несиелік тәуекел деңгейінің өзгерісін жедел
Е С К Е Р Т У -
Тәуекелді идентификациялау. Жеке қатысушының нақты банктік активтері –
актив (мәселен, несие) өзге активтерден (несиелерден) бөлек қарастырылады;
актив банк қоржынының ажырағысыз бөлігі болып есептеледі.
Мұнымен бірге, актив тәуекелділігін бағалау мен операциялардың мақсаттылығы
Нақты қатысушы тәуекелі мен қоржынға жиынтық салымдар тәуекелінен
Несие тәуекелі факторларының банкке қатысы бойынша сыртқы сипаты,
Қатысушылар тәуекелі. Несиелік тәуекелдер – қарыздық, лизингтік, факторингтік,
Бұл тәуекелдер сыртқы сипатқа ие, себебі қатысушы банктің
Банк өнімінің түріне байланысты несиелік тәуекелдер мына түрлерге
Нормативтік тәуекелдер – реттеуші органдар мен шетел инвесторларының
Бұл нормативтер реттеуші органмен, яғни құзырлы мемлекеттік органмен
Қоржын тәуекелдері. Қарыз қоржыны бойынша тәуекелдерді анықтау кезеңі
Тәуекелдер сыныптамасы (тәуекелдер сыныптамасын жасау);
Себепті-салдарлы тәуекелділікті белгілеу;
Құрылымдық иерархияға сәйкес тәуекелдерді ранжирлеу.
Стресс-тестинг жүргізу.
Пайда болу тұрпаты бойынша тәуекелдер ішкі және сыртқы
Сыртқы тәуекелдер сыртқы ортада пайда болады және банк
Салалық тәуекел – белгілі бір саланың жағымсыз қызмет
Нарықтық тәуекел қаржы нарықтарының жағымсыз қозғалысымен байланысты тәуекелдердің
Валюталық тәуекел – банктің өз қызметін жүзеге асыру
Пайыздық тәуекел – сыйақы мөлшерлемелерінің жағымсыз өзгерісі салдарынан
а) банктің орналастырылған активтері мен тартылған міндеттемелерінің (бекітілген
ә) бір жағынан активтер, және екінші жағынан міндеттемелер
б) ұқсас құндылық сипаттамалары бар өзге тең жағдайларда
Валюталық және пайыздық тәуекелдің банк үшін бір мезгілде
Тәуекелдің келесі түрлері ішкі тәуекелдерге жатады:
Нарықтағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне активтердің сезімталдылық тәуекелі –
Нарықтағы валюта бағамының өзгерісіне активтердің сезімталдылық тәуекелі –
Қоржындарды шоғырландыру тәуекелі – Банк қызметін шектен тыс
Кесте 12
Банктің шоғырландыру тәуекелінің түрлері және тәуекелді анықтау
Түрі Тәуекелді анықтау
Аймақтар бойынша Банк активтерінің шектен тыс аймақтық шоғырландыруы
Салалар бойынша Банк активтерінің шектен тыс салалық шоғырлануы
Өнімдер бойынша (қаржы құралдары) Банк активтерінің шамадан тыс
Көлемдері бойынша
Мерпзімдері бойынша
Е С К Е Р Т У -
Активтер құнын жоғалту тәуекелі ішкі сипатқа ие және
Қарыз қоржыны бойынша өтімділікті жоғалту тәуекелі бірнеше қарыз
Өзге тәуекелдер. Қатысушылар мен қоржын тәуекелдерімен қатар Банкте
Операционды тәуекел – жетіспеушіліктер немесе қызметкерлер тарапынан ішкі
жауапкершілікті бөлу, басқару мен есеп беру құрылымын қоса
ақпараттық технологиялар саласындағы дұрыс жасалмаған стратегиялар, саясата/ немесе
дұрыс емес ақпаратпен немесе оның сәйкессіз қолданылуымен байланысты
персоналды сәйкессіз басқарумен және/немесе банктың біліктіліксіз штатымен байланысты
бизенс-процестерді сәйкессіз құрумен немесе ішкі тәртіптерді сақтауға әлсіз
банк операцияларына күтілмеген немесе бақыланбайтын сыртқы әсер ету
заңнаманың өзгеруімен байланысты тәуекелдер, немесе ішкі құжаттардағы/ банк
клиенттік базаның қысқаруына, клиенттер жіне контрагенттермен банкке қойылағн
Құқықтық тәуекел – банктің Қазақстан Республикасы заңнамалары талаптарын
Институционалды тәуекел – менеджменттің қате шешімдері, персоналдың қате
қатысушының қаржылық жағдайын және жоспарланатын жағдайын дұрыс емес
мәмілелерді жүзеге асыру кезінде қызметтік нұсқаулықтардан ауытқулардың болуынан
персоналдың өз қызметін асыра пайдалануы;
қызметтік нұсқаулықтарда, ережелерде, нұсқамалық материалдарда және т.с.с. болатын
қабылданатын шешімдердің құзыреттілігі бойынша ережелерді сақтамау.
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе келесі тұжырымдар мен ұсыныстарды
Несие тәуекелділігі - сыртқы және ішкі орта факторлары
2. Несие тәуекелділігін басқаруға байланысты айтарлықтай қиындықтарға
несиелік саясат туралы жазбаша құжаттың болмауы немесе нашар
несиелік портфель концентрациясына қатысты шектеу қойылмауы;
несиелік жетекшілердің орталықтандырылуы мен деорталықтандырылуы;
несиелік объекттің жеткіліксіз талдауы;
қарыз алушыны үстіртін талдау;
кепілзатының асыра бағалануы;
клиентпен байланыстың жиі болмауы немесе тіптен болмауы;
бақылау аралығының ұзаруы (кәсіпорындарды несиелеуде) немесе тіптен жүргізілмеуі;
құжаттарға байланысты жеткіліксіз бақылау;
қарыз қаржыларды шектен тыс қолдану;
несиелік құжаттар топтамасының толық болмауы немесе қатаң қадағаланбауы;
несиелік процесті тиімді бақылап, уақытында аудиторлық тексеруге ұсынбау
3. Проблемалық қарыздарды тиімді басқару банктердің маңызды міндеттерінің
4. Түрлі банктер проблемалық қарызды болдырмауға қатысты түрліше
Проблемалық қарызбен күресу үшін тиімді құрал ретінде коллекторлық
5. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның несиелерінің жиынтық көлеміне
6. 2010 жылы клиенттер несиелерінің көлемінде несиелік тәуекел
7. Сонымен талдау нәтижесінде қаржылық активтер жиынтығы бойынша
Банктің проблемалық несиелерді басқару жүйесіндегі қарыз алушының несие
- ең алдымен банктерде несиелік тәуекелдерді басқару құрылымында
коэффициенттерді есептеу үшін өткен кезең есеп берулері қабылданады,
төлем қабілеттілік сандарға қарап емес, нақты бизнестің өтімділігіне,
қарыз алушыны тану үшін, болған төлем қабілетсіздік жағдайларына
сандық және сандық емес мәліметтерді жинай отырып, қарыз
бас банктің қайта қаржыландыру сияқты мөлшерлемелерінің өзгеруін клиент
- шетелдің экономикалық, географиялық, әлеуметтік, саяси т.б. ерекшеліктерін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на
Лаврушин О. И. Банковское дело: Учебник. – М.:
Елекенова А. Несиелік тәуекелді басқару және бағалау//Экономика негіздері,
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы, Издат Маркет,
Балабанова И. Т. Банки и банковская деятельность. –
Жуков Е.Ф. Банки и банковские оперции. – М.:
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі сайтын.// www.nationalbank.kz
Лаврушин О.И. Управление деятельностью коммерческого банка (финансовый менеджмент).
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. – Алматы,
Горский М. Проблема задолженности – государственная проблема //
Александров А.Ю. Управление проблемными активами в кризисных условиях
Положение Банка России от 26 марта 2004 г.
http://www.ane.ru/aspirant/volkov.pdf
В.В. Заболоцкая. Методика оценки кредитоспособности предприятий малого
Т.А. Щербакова. Анализ финансового состояния корпоративного клиента и
Прасол А.Б. Лимитирование как способ снижения кредитного риска
Т.А. Щербакова. Анализ финансового состояния корпоративного клиента и
М.В. Помазанов. Разработка внутренних систем рейтингования заемщиков: типичные
В.А. Дуболазов. Нечетко-множественный подход к оценке кредитоспособности физических
«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» АҚ-ның сайты www.halykbank.kz
Травкин А.А. Банковское право. Юристь, 2003.-С.63
«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» АҚ-ның 2010 ж.
Мақыш С.Б., Ілиясов А.Ә. Банк ісі. Оқу құралы.
«Қазақстан Халық Жинақ Банкі» АҚ-ның 2010 жылғы
Ильясова А. Проблемы и недостатки в системе кредитования
Бохаев Д. Роль потребительского кредитования в системе розничного
Цылина Г.А . Ипотека. Жилье в кредит: Учебник
Базельский комитет по банковскому надзору, «Международная конвергенция измерения
Бондаренко Д.В. Стресс-тестирование деятельности банка: международная практика и
Лисак Б.И., Ким А.Б. Оценка вероятных банковских рисков
Гумар Н.А. Қарыз қабілеттілікті бағалау әдістерінің ерекшеліктері мен
Гумар Н.А. Скорингтің қарыз қабілеттілікті анықтау әдісі ретінде
Андрианова Ю.Р. Этапы управления крдеитным риском.// Банки Казахстана,
Е С К Е Р Т У -
Е С К Е Р Т У -
Е С К Е Р Т У- [
Е С К Е Р Т У- [
Е С К Е Р Т У- [
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У -
Қабылданған шешімнің жүзеге асырылуын қолдау (провизиялар қалыптастыру, ағымды
Сараптамалық жүйелерді қолдану (құқылық және кепілдік бағалау,
Сараптамалық бағалаудың арнайы процедураларын қолдану (компьютердік арнайы бағдарламаларды
Тәуелсіз сарапшы қызметтерін немесе әдістемелерін пайдалану (Moody’s, Standard
Несие қабілеттіліктің неғұрлым кеңейтілген әдіс, тәсілдерін қолдану
Несие қабілеттіліктің неғұрлым қалыптасқан әдісі (қаржылық есеп, баланс,
Қолданылып жүрген несие қабілеттілікті бағалаудың әдістемелері мен тәсілдері
Көрсеткіштерді анықтау мен бағалаудың қазіргі таңдамалы түрлерін қолдану
Ақпараттық базаны қалыптастыру (несиелік тарих, банктің ішкі ақпараттар
провизия (резервтер) құру
идентификациялау
банктің несие портфелін әртараптандыру (диверсификация)
несиені сақтандыру
қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау
несиеге шектеу (лимит) қою
несиені кепілдендіру немесе қамтамасыз ету
ранжирлеу
Несие операцияларын және несие тәуекелділігін басқару бойынша
қолданылатын тәсілдемелер (шаралар)
Несиені қамтамасыз ету тәуекелі
Операцияны аяқтау тәуекелі
Ішкі тәуекел
Қарыз алушыны алмастыру тәуекелі
Пайыздарды төлемеу тәуекелі
Негізгі қарыз сомасының төленбеу тәуекелі
Несиелік тәуекел
Шоғырландыру тәуекелі
Аударымдарды шектеу тәуекелі
Мемлекет (аймақ) тәуекелі
Несие алушының өз міндеттерін орындамау тәуекелі
Несие алу бойынша тәуекел