ЖОСПАР
Кіріспе..............................................................................................................2
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ сауда жӘне Әлем экономикасымен байланысты
1.1.Сауда капиталы мен сауда пайдасының мәні...............................................4
1.2.Сауда үлгілері........................................................................5
1.3.Халықаралық сауданың қазіргі кездегі түрлері және құрылымы..............6
2. Қазіргі Нарықтық экономикадағы халықаралық сауда
2.1. Халықаралык экономикалық қатынастар жүйесіндегі халықаралық сауда.....................................................................................................................9
2.2. Дүниежүзілік сауданың қарқынды дамуы.................................................13
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымының сыртқы саудадағы ролі мен
3. Қазақстанның халықаралық саудадағы орны жӘне ролі
3.1.Қазақстанның халықаралық саудадағы кедергілері.................................. 26
3.2. Халықаралық сауданың дамуының басты бағыттары мен келешегі........28
ҚОРЫТЫНДЫ.....................................................................................................32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................35
КІРІСПЕ
Сауда капиталы өндірісте шығарылған
Тауарды сатып өткізу, айналыс
Тауарды сатып алу және
Тауарды толық тұтынушыларға
Капитализм де сыртқы сауданың ерекше
Төлем балансына сырткы саудадан, тасымал кұралдары төлемінен, шетелге
1. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА
1.1.Сауда капиталы мен сауда
Капиталистік қоғамда сауда капиталы,
Шын мәнінде сауда
Айналыс процесі тауарды сатып алу үшін капиталды
Сауда қызметкерінің жұмыс күні
1.2.Сауда үлгілері
Көтерме сауда дегеніміз - бір капиталистің басқа капиталискс
Бөлшек сауда дегеніміз - сауда
Капитализм тусында сыртқы
1. қоғамдык еңбек бөлінісінің және ұлттық мемлекеттердің
2. капиталистер экономика
3. неғұрлым көп тауар массаларын едәуір қашықтыққа тасымалдауды
Сыртқы сауда, тауарларды баска елдерге
1.3. Халықаралық сауданың қазіргі кездегі
құрылымы
Халықаралык сауда - мемлекеттер және
Дүниежүзілік сауданың динамикасы мен
Халықаралық сауда объектілерінің катарына қазіргі уақытта жобалау
Бірақ қатаң
Дүнисжүзілік саудадағы тұрақсыздық экономикалық
Халықаралық сауда - экономикалық
ЕАСТ- Еуропалық еркін сауда ассоцияциясы
2. ҚАЗІРГІ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА
2.1. Халықаралык экономикалық қатынастар жүйесіндегі халықаралық сауда
Халықаралық экономикалық қатынастардың
Американ ғалымы Дж.Скастың пікірінше "қандай бір ел болмасын
Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі
Ғылыми-техникалық өрлеудің ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер,
Халықаралық сауда
Сыртқы сауда да "фритретерствоны" (еркін сауда), немесе "протекционизмді"
Фритретерство саясатының ең алғаш А.Смит өзінің "Салыстырмалы артықшылықтар
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
Халыкаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
1. халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
2. экономикада жаңа салалардың пайда
3. дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4. тарифтер мен сауда туралы Бас
5. коптеген елдердің импортына кедергілердің жиылып, кеден
6. сауда-экономикалық интеграция процестері дамып, жалпыға бірдей рыноктардың
7. сыртқы рынокқа бейімделген экономикасы бар "жаңа индустриалды
Соңғы онжылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкіге біліне бастады.
Егер 1950 жылы АҚШ-тың үлесіне дүниежүзілік экспорттың 3/1
Сөйтіп 90 жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығына
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы төрт жүзге жуық критерийлерден
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында бәсекелікті нақты
Мамандардың болжауы бойынша XXI ғасырдың алғашқы жылдарында бәсекеге
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға (шаруашылық қызметіне жаңа
XX ғасырдың соңғы ширегінде халықаралык экономикалық қатынастар жүйесінде
Өнеркәсібі дамыған елдер арасындағы халықаралық еңбек бөлінісінің теңдеуі
Қазіргі уақытта негізгі тауар тасқыны "үлкен үштік "
Халықаралық сауданы реттеп, оның еркін дамуы жолындағы кедергілерді
ГАТТ-ты құру туралы келісімге 1947 жылы ең алдымен
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы - қатысушы елдердің өзара саудасын
ГАТТ-тың құкықтық механизмі төмендегі принциптерге негізделген болатын:
1. Мемлекетаралық сауда қарым-қатынастарыңда бір-бірінс ең қолайлы жағдай
2. Алаламау (дискриминациялау) принципі. Бұл принципке
3. Ұлттық рынокты қорғауда мүмкіндігінше тарифтік құралдарды қолдану,
4. Көп жақты келіссөздер арқылы кеден бажын прогрессивті
5. Дамушы елдермен сауда қарым-қатынастарында преференциялар (жеңілдіктер мен
6. Сауда-саттық қатынастарындағы кездескен қайшылықтарды келіссөздер арқылы шешу.
ГАТТ-тың қызмет жасаған жылдардағы жұмыс нәтижелері томендегідей болды.
1996 жылдың басында ГАТТ-тың мүшелігінде 130 мемлекет болды.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының жоғарғы баскарушы органы — Министрлер
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының құрылуы халықаралық экономикалық қатынастарды, оның
БСҰ-бейбіт, қатар өмір сүру принциптерін мейілінше тиянақтайтын беделді
2.2. Дүниежүзілік сауданың қарқынды дамуы
Дүниежүзілік сауданың ең қарқынды және өскелең дамып келе
Өнеркәсібі дамыған елдерде ғылыми сыйымды тауарлар экспорты жылына
Инжиниринг - клиентке көрсетілетін инженерлік қызметтердің жиынтығы. Оның
Лизинг - машиналар мен жабдықтарды белгілі бір мерзімде
Консалтинг — жобаларды дайындау және жүзеге асыру кезіндегі
Соңғы онжылдықта (1999-2009ж.ж) өнеркосібі дамыған елдердің машиналар мен
Халыкаралық саудада жедел дамып келе жатқан саланың бірі
Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ХВҚ) мәлімсттері бойынша соңғы онжылдықта
2005 жылы халықаралық сауданың көлемі 9,5%-ке жоғарылап, осы
Дүниежүзілік сауданың 2000-жылдардың орта шенінде жедел өсу АҚШ-тың,
Егер сауда саласындағы кедергілер біртіндеп жойыла берсе, онда
Жекелеген елдердің дүниежүзілік саудадағы ролін қарастырсақ, онда дуниежүзіндегі
Алманияның сыртқы сауда айналымы 802 млрд доллар болып,
Жапонияның бұл көрсеткіштерімен қатар 672 млрд доллар мен
Дүниежүзілік саудада жүріп жатқан процестерді талдасақ, оның басты
Ең ірі тоғыз халықаралық аймақтың сауда одақтарының құрамы
1. Еуропалық Одақ - Австрия, Алмания, Ұлыбритания, Италия,
2. Еуропалық еркін сауда ассоциациясы — Исландия, Норвегия,
3. Еркін сауда туралы Солтүстік Америкалық келісім —
4. Азия-Тынық мұхит экономикалық ынтымақтастығы—
5. "Меркосур" - Бразилия, Аргентина, Парагвай, Уругвай,
6. Оңтустік Африкалық даму
7. Батыс Африкалык, экономикалық және валюталық одақ -
8. Оңтүстік Азиялық аймақтың ынтымактастық ассоцияциясы - Индия,
9. Анд пакті-Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия,
Аталған одақтастықтарды құрудың негізінде саяси, экономикалық тарихи мәні
Біртұтас олемдік рыноктар жүйесін қалыптастыру бағытыңда әлі де
2.3. Бүкіләлемдік сауда ұйымының сыртқы саудадағы ролі мен
Бүкіләлемдік сауда ұйымы-бұл әрі ұйым, әрі құқықтық документтер
БСҰ 1995 жылдың 1 қаңтарында 1993 жылы 15
БСҰ-ның ГАТТ-тан айырмашылығы оған ГАТТ-қа қарағанда көбірек мемлекеттер
ГАТТ және БСҰ екі принципке негізделген; дискриминациядан бас
Бұл екі принцип өз кезегінде 4 элементтерден тұрады:
-дискриминациясыз сауда, яғни саудада өзара ең қолайлы режим
-сауданы көбінесе тарифтік тәсілдермен реттеу, сандық және басқа
-сауда саясатының транспаренттілігі;
-сауда дауларын консультациялар және келіссөздер арқылы шешу және
БСҰ-ның ең маңызды функциялары:
-Уругвайлық раундтың документтер пакетінің келісімдері мен шарттарының орындалуын
-мүдделі мүше-елдердің арасында көпжақты сауда келісімдері мен консультациялар
-сауда дауларын шешу;
-мүше елдердің ұлттық сауда саясатының мониторингі;
-БСҰ компетенциясына қатысты мәселелер бойынша дамушы мемлекеттергк техникалық
БСҰ-ға мүше болудан жалпы артықшылқтарды келесі жолмен соммалауға
-серіктестерге қысым көрсетілген жағдайда, ұлттық мүдделерді қорғауды қамтамасыз
-халықаралық сауданың жаңа ережелерін жасау кезінде әлемдік сауда
БСҰ-ның барлық мүше-елдері «Көпжақты сауда келісімдері» (КСК) деген
Уругвайлық раундтың документтер пакетінің 2-ші бөлігі (1-4 қосымшалардан
Уругвайлық раундтың келісімдер пакетінің жиынтығы елуден жоғары тауарлар
Қосымша 1А:
Тауарлар саудасы бойынша Көпжақты Келісімдер:
Тарифтер мен сауда туралы 1994 жылғы Генералды Келісім
Тарифтер мен сауда туралы Генералды Келісім 1947- тауарлар
Ауыл шаруашылығы бойынша келісім-ауыл шаруашылық тауарлар саудасын реттеудің
Текстиль бұйымдары мен киім бойынша келісім-текстиль мен киім
Санитарлы және фитосанитарлы нормаларды қолдану бойынша келісім- санитарлы
Саудадағы техникалық барьерлер бойынша келісім-стандарттар, техникалық регламенттер, сертификациялау
Саудамен байланысты инвестициялық шаралар бойынша келісім-капиталенгізілімімен байланысты отандық
VII ГАТТ 1994 бабы тауарлардың кедендік бағасын қолдану
Тиеу алдындағы инспекция бойынша келісім-тиеу алдындағы инспекцияны жүргізудің
Шығу тегі ережелері бойынша келісім-тауарлардың шығу тегінің принциптерін
Импорттық лицензиялау процедуралары бойынша келісім-импортты лицензиялау формалары мен
Компенсациялық шаралар мен субсидиялар бойынша келісім-субсидиялауға қарсы қарсы
VI ГАТТ 1994 бабын қолдану бойынша келісім (антидемпинг)-демпингке
Қорғау шаралары бойынша келісім-өсіп келе жатқан импортқа қарсы
Қосымша 1В:
Қызмет саудасы бойынша Генералды келісім-қызмет саудасы режимінің негіздерін,
Қосымша 1С:
Интеллектуалды меншік құқықтарының саудалық аспектілері бойынша келісім- интеллектуалды
Қосымша 2:
Дауларды шешуді реттейтін ережелер мен процедуралар туралы келісімшарттар-БСҰ-ның
Қосымша 3:
Сауда саясатын шолу механизмі-БСҰ мүшелерінің сауда саясатының жалпы
Қосымша 4:
Плюрилатеральді келісімдер (қатысушылардың шектеулі ортасы үшін, яғни БСҰ-ның
Азаматтық авиатехника саудасы бойынша келісім (осы сектордағы сауданың
БСҰ-ның ең жоғарғы органы ұйымның барлық қатысушыларының өкілдерін
Конференция сессиялары кем дегенде екі жылда бір рес
1996 жылдың желтоқсан айындағы Сингапурдегі бірінші конференция сауданың
1998 жылы Женевада өткізілген екінші конференция ГАТТ/БСҰ-ның 50
Үшінші конференция 1999 жылы Сиэтлде (АҚШ) құрылды және
Генералды кеңес Министрлік конференцияға бағынышты, ол ағымдағы жұмыстың
Генералды кеңестің басшылығында бұдан басқа екі арнайы орган
Генералды кеңес БСҰ иерархиясының келесі деңгейіндегі үш кеңесті
Тауарларды сату бойынша кеңес өз кезегінде тауарларды сату
Қызметтер саудасы бойынша кеңес ГАТС келісімдерінің орындалуын бақылайды.
Интеллектуалды меншік құқықтарының сауда аспектілері бойынша кеңессәйкес келісімнің
Министрлік конференция (немесе Генкеңес) үш жылдық өкілеттілігі бар
Көптеген арнайы комитеттер мен жұмыс топтары қоршаған ортаны
Ұйымның атқарушы органы Женевадағы БСҰ Секретариаты болып табылады,
БСҰ консенсус негізінді шешім қабылдауға тәжірибеленген, дегенмен де-юремен
БСҰ-ны бекіту туралы келісімге сәйкес ұйымның қатысушы елдері
Қазіргі кезде БСҰ құрамына 150 мемлекет кіреді және
30-ға жуық мемлекетте БСҰ-ның бақылаушысы статусы бар. Олардың
Бұдан басқа алпыстан жоғары халықаралық ұйымдарда БСҰ-ның әр
ГАТТ/БСҰ жартығасырлық өмір сүру кезінде әзірленген Бүкіләлемдік сауда
Бірінші кезеңінде арнайы жұмыс топтары қосылушы елдің экономикалық
Ең алдымен келіссөздер БСҰ мүшелерінің қосылушы елдің нарықтарына
Өз кезегінде қосылушы ел әдетте БСҰ-ның басқа мүшелері
Бекітілген процедураға сәйкес нарықтарға ену либерализациясы және қосылу
-жұмыс тобының баяндамасы, онда қосылушы елдің келіссөздер нәтижесі
-тауарлар саласындағы тарифтік жеңілдіктер мен ауыл шаруашылығын қолдау
-қызметтер бойынша арнайы міндеттер тізімі және РНБ-ден алынған
-қосылу туралы протокол, онда екі және көп жақты
БСҰ-ға жаңа елдердің қосылуының маңызды шарттарының бірі-олардың ұлттық
Қосылудың ең соңғы кезеңінде Генералды кеңеспен бекітілген және
3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДАДАҒЫ ОРНЫ МЕН
РӨЛІ
3.1.Қазақстанның халықаралық саудадағы кедергілері
Жоғарыда аталған халықаралық сауданың артықшылықтарына қарамастан, көптеген елдер
Кеден тарифтері. Бұл импортқа келетін тауарлар және қызмет
Импорт үлесі. Бұл импортқа келетін қайсыбір тауарлар және
Басқа шектеулер. Аталғаннан баска да елдер арасындағы сауда
Кеден тарифтерінің, импорт үлесінің және басқа да шектеулердің
Ұлт қорғанысына байланысты салаларды қорғау. Ұлт қорғанысы үшін
Жаңа салаларды қорғау. Көптеген елдер, өздеріндегі индустрияландыруды бастағанда,
Экономиканы диверсификациялау. Бұл әрекеттің де дәлелі алдағы сияқты.
Сонымен, әрбір елдің мамандандырылып, бір-бірімен сауда жасауды. олардың
тиімді болатындығын байқадық. Алайда бұл тұста, тарифтер мен
Еркін сауда ассоциациялары (ҒТА) бірнеше елдердін өзара саудадағы
Кеден одақтары мемлекеттер арасында еркін сауда мүмкіндігін туғызып,
Еуропа Экономикалық Бірлестігі 1992 жылдан бастап бірыңгай нарық
Егер біз қашан болмасын басқа елге барып көрсек,
Әрбір елде тауар және қызмет көрсетулер сатушылары оларды
3.2. Халықаралық сауданың дамуының басты
Әлем экономикасында тауарлар мен қызмет көрсетулерді ұлттық шекара
Шет елдерден сатылып алынатын тауарлар мен қызмет көрсетулер
Егер ұлттық валюта құны баска валюталармен салыстырғанда немесе
Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында халықаралық экономикалық
Бір елдегі жеке кісілер мен фирмалар сияқты, елдегі
Көптеген жағдайларда, халықаралық саудаға екі ел емес, әр
Қайсыбір елдерде, басқа жақта өндіруге болмайтын нәрселер өндірілуі
топырақ ерекшеліктеріне байланысты, Флоридада бидайға қарағанда апельсин өсірген
Әрбір мемлекеттегі ерекше жағдайлар оларға қайсыбір тауарлар және
Дороти Диксон заң колледжінде оқып жүріп, сабақтан бос
Әлемдегі барлық елдер өздершің салыстырмалы артықшылықтарының ең үлкен
Елдер арасындағы еркін сауданы қолдаушылар (ешқандай шектеулерсіз)
1. Тұтынушыларға пайда түсіреді.
2. Қайта қойылатын шектеулік шараларды болдырмайды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі кезде қоғамды және экономиканы зерттейтін ғылым саласы
1991 жылдың соңында Кеңес Одағының ыдырауына байланысты,
Тауар шаруашылығын зерттеуге бірінші қадам жасалысымен-ак методологиялык
Функционалды талдау экономикалык құбылыстардың өзара байланысын "көлбеу сызығы
Себеп-салдарлы талдаудың функционалды талдаудан айрмашылығы, ол тауар шаруашылығы
Бұл екі талдау тауар
Өндірістің барлық факторлары
Қоғамдық өндірістің алғашқы нысаны натуралды шаруашылық, онсыз шаруашылықтардың
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Н.Ә. Назарбаев. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
2. Н.Ә. Назарбаев «Еуразиялық одақ туралы» Казахстанская Правда
3. Послание Президента страны к народу Казахстана. Стратегия
4. Елемесов Р.Е. «Халықаралық қатынастар» Алматы 2002.
5. Курс экономической теории. Под ред. Чепурина М.Н.,
6. Мамыров Н.К., Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики
7. Таналинов А. «Бұрыңғы КСРО елдерінің кешегі мен
8. «Саясат» журналы #3 2002 жылы
9. «Саясат» журналы #4 2002 жылы
10. «Саясат» журналы #5 2002 жылы
11. «Континент», № 19. 23.10.2003 г.
12. «Континент», № 6. 29.03.2003 г.
13. Азия – экономика и жизнь /1998 г.
14. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2004, №4(16)
15. Вестник КазГУ. Серия экономическая /2003, №9
Қосымша А.
Сызба - 1
Мемлекеттер Экспорт млрд. долл Дүниежүзілік саудадағы үлесі-%
1. АҚШ 512 12,3
2. Алмания 421 10,1
3. Жапония 397 9,5
4. Франция 236 5,7
5.Ұлыбритания 205 4,9
6. Италия 189 4,5
7. Канада 165 4,0
8. Гонконг 152 3,7
9. Голландия 148 3,6
10. Бельгия (Люксембург) 131 3,1
11. Қытай 121 2,9
12. Сингапур 96 2,3
1З.Оңтүстік Корея 96 2,3
14. Тайвань 93 2,2
15 Испания 73 1,7
Қосымша Ә.
Сызба - 2
ГАТТ шеңберіндегі сауда келіссөздерінің тізбесі.
Келіссөздер жүргізілген орын Жылдар Қорытынды
Женева (Швейцария) 1947 Кеден тарифтерін төмендету
Аннеси (Франция) 1949
Торки (Англия) 1950
Женева 1956
Женева 1960-1961 (Диллон Раунды)
Женева 1964-1979 (Кеннеди Тарифтерді төмендету демлингке қарсы
Раунды) кодексті жасау
Токио 1973-1979 Тарифтерді төмендету
(Жапония) (Токио-Раунды) ГАТТ-тың міндеттерін жетілдірін, күшейтетін кодекстерді жасап,
Пунта-Дель-Эсте 1986-1994 (Уругвай Раунды) Кедендік кедергілерді азайту (БСҰ)
Қосымша Б.
Сызба - 3
Халықаралық сауданың 1995-09 жылдардағы көлемі.
1995 -98 1999 2000 2004 2007 2009
1 Халықаралық
сауданың көлемі млрд. долл
3650 3600 4050 4700 5020
2 Халықаралық сауда колемінің 11 6 -5 12
өсімі, %
3 Халықаралық саудадағы баға
Деңгеиінің өзгеруі, % 5 1 -5 2 6
4 Халықаралық сауда көлемінің 6 5 4,0 9,5
5 Өнеркәсібі дамыған елдердегі
Импорттың өсімі, % 6 4 2 10 8
6 Мұнай экспорттаушы елдердегі импорттың өсімі, % 5
7 Дамушы елдердегі импорттың осімі, % 11 13
1