МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ......................................................................................................................3
1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ФАКТОРЛЫҚ ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1 Кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық мәні және қызмет ету
1.2 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі жайындағы жалпы түсінік ...........................9
1.3 Кәсіпорынның қызмет тиімділігіне әсер ететін факторлар.............................13
2. «БИКЕН-ЖАРНАМА» ЖШС МЫСАЛЫНДА КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТ ЕТУ ТИІМДІЛІГІН
2.1 «Бикен-жарнама» ЖШС-нің қызметінінің тиімділігін факторлық талдау....16
2.2 «Бикен-жарнама» ЖШС қаржылық-шаруашылық қызметінің тиімділігін бағалау........................................................................................................................22
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫНДАР ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1 Қазақстанда кәсіпорын қызметінің даму жолдары және шет
3.2 «Бикен-жарнама» ЖШС қызметінің тиімділігін арттыру жолдары...............41
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................46
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ..............................................................48
Кіріспе
Қазақстан бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен инновациялық серпілістің
Қазақстан Республикасы Президентінің халыққа арнаған барлық жолдауында ел
Үкімет ұлттық тауарлар мен қызмет көрсетудің бәсеке қабілеттілігін
Қазіргі таңда әлемдік экономикада бәсекелестіктің қарқыны артуда. Сонымен
Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда әр шаруашылық субъектісінің қызметі
Әлемдік экономикалық ойды ұғыну, зерттеу және жалпылау кәсіпкерліктің
Қазіргі заман жағдайында кәсіпорын күнкөрісін қамтамасыздандыру үшін басқару
Берілген курстық жұмыста «Бикен-жарнама» ЖШС кәсіпкерлік қызметін арттырумен
Осыған орай, курстық жұмыстың мақсаты: нарық жағдайында кәсіпорын
Курстық жұмыстың міндеттері:
Кәсіпорын қызметінің экономикалық мәні және қызмет ету тиімділігін;
Кәсіпорын қызметінің тиімділігі жайындағы жалпы түсінігін
Кәсіпорынның қызмет тиімділігіне әсер ететін факторларды ашып көрсету.
Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік
Қазіргі заманғы экономикада кәсіпкерліктің рөлі өте маңызды болып
Нарықтың әртүрлі сфераларын жеңіп алу және әлемдік қауымдастықтың
КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ФАКТОРЛЫҚ ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
1.1. Кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық мәні және қызмет ету
Кәсіпкерлік субъектісінің қызметіне баға беру оның тиімділігінің соңғы
«Кәсіпкерлік – бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің толық экономикалық
Анықтаманың өзінде айтылғандай, кәсіпкерлік – бұл нарықтық экономика
Кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігі қызмет етудің барлық сатысындағы
Кәсіпкерлікті дамытудың экономикалық тиімділігінің негізі – оған қол
Әр түрлі ғалым-экономистер кәсіпкерліктің тиімділігін арттыруға, оның маңызын
К.Решетинскийдің пікірінше, тиімділік белгілі бір қатынасты білдіреді және
Тиімділік бұл – пайдалы әсер мен оған жету
Кәсіпкерлік тиімділігінің төрт түрі анықталған, олар:
Экономикалық тиімділік келесі постулат арқылы корсетіледі: Кәсіпорында шешім
Әлеуметтік тиімділік қолда бар шектеулі құралдармен кәсіпорынның барлық
Техникалық тиімділік – кәсіпорынның техникалық мақсатына
Экологиялық тиімділік – кәсіпорынның экологиялық мақсаттарға жетуіне зейін
Қызмет ету тәжірибесінде экономикалық, әлеуметтік, техникалық және экологиялық
Нарық жағдайында әрбір кәсіпорын экономикалық тәуелсіз тауар өндіруші
Жоғарыда айтылған экономикалық әсер натуралды және құнды көрсеткішпен
Осындай көрсеткіштерге мысалы: жалпы өнім, тауарлы өнім, өткізілген
Кәсіпкерлікте экономикалық қызметтің тиімділігі «тиімділік» категориясының баға беру
Экономикалық қызмет ету тиімділігі өндірістік потенциалдың пайдалану дәрежесін
Қызмет ету тиімділігі – тауар өндіру мақсатында ресурстарды
Экономикалық қызмет тиімділігін жоғарылату мәселесі келесі: әрбір еңбек,
Кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін жоғарылату қажеттілігі мен мүмкіндігі
Өндірісті басқару жүйесінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін объективті анықтай
Өнеркәсіпте шағын кәсіпкерліктің қызмет ету тиімділігін өлшеудің бастапқы
Нарықтық экономиканың және кәсіпкерліктің негізгі табысы болып табылатындықтан,
Кәсiпкерлiк дегенiмiз – белгiлi бiр iстi iстей бiлу.
Турлерi:
атқаратын мiндетiне қарай бөлiнедi: өндiрiстiк, коммерциялық, қаржылық, консультациялық.
Меншiк турлерi бойынша: жеке меншiк, мемлекеттiк меншiк, қоғамдық
Кәсiпкерлiктiң ұйымдық- экономикалық формасы:
Концерн – көп салалы АҚ әр түрлi компаниялардың
Ассоциация – экономиканың дербес кәсiпорындардың ерiктi бiрлестiгi. Маманданған
Консорциум – iрi финанс операцияларын жүргiзу үшiн (өте
Синдикат – бiр саланың кәсiпкерлерiн тауар сатуға бiрiктiру.
Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын
Кәсiпкерлiктiң ұйымдық-құқықтық формалары коммерциялық және коммерциялық емес деп
1.Жекелік
2.Ұжымдық
3.Корпоративтi
Жекелiк кәсiпкерлiк немесе жеке кәсіпкерлік заңды тұлға құрмастан
Ұжымдық кәсiпкерлiктiң түрлерi: шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар.
Корпоративті кәсіпкерлікке ассоциациялар мен бiрлестiктер, концерндер, холдингтер
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесiне (салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым
Қатысушылары серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен
Серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiнiң бүкiл мүлкімен жауап беретін
Бiр немесе бiрнеше адам құрған жарғылық капиталы құрылтай
Қатысушылары серiктестiк мiндеттемелерi бойынша өздерiнiң жарғылық капиталға қосқан
Өзiнiң қызметiн жүзеге асыру үшiн қаражат тарту мақсатында
Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға және мүшелерiнiң
Қазакстан Республикасында кәсiпкерлiктiң дамуы.
Қазакстанда кәсiпкерлiк ерте заманнан келедi. Көшпелi шаруашылық жағдайында
1.2 Кәсіпорын қызметінің тиімділігі жайындағы жалпы түсінік
Кәсіпорын (қызметінің тиімділігі өндірістің нәтижелерін (тиімділігін) шығындар мен
1) қорытындылаушы;
2) техника-экономикалық.
Бірінші топтың көрсеткіштеріне табыстың деңгейі, еңбек өнімділігі (еңбек
Өнім динамикасы мен ресурстар динамикасы (шығындары арақатынасы экономикалық
Өндірістің экономикалық тиімділігінің жеткілікгі жоғары қарқынды және бірыңғай
Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші жанды еңбек өнімділігі
Бір жұмыс істеушіге Сату
шаққандағы сату көлемі
орташа саны
Бір жұмыс істеушіні
ұстау үшін кеткен
шығындар
Бір жұмыс істеушіге
негізгі қызметтен түскен
пайда
Біздің кәсіпорындарда еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткіші бір жұмыс
Бұл тәуелділік мына формуламен көрсетіледі:
Мұнда ДN -өнімді сатудан түскен табыс (ақша);
R - жұмыс істеушілердің тізімдік орташа саны;
r - жұмысшылардың тізімдік орташа саны;
- бір жұмысшыға шаққанда жылдық орташа өндірілген өнім;
— жұмыс істеушілер құрамындағы
Формуладан, біз бөлшекті бір санға (r) көбейтіп және
Осы себептердің бизнес-жоспармен салыстырғандағы есеп беру жылындағы бір
1 кесте
Көрсеткіштер Жоспар бойынша Іс жүзінде Ауытқуы (+,-)
Босатылған бағамен өнімді сатудан
14537
-485
Жұмыс істеушілердің тізімдік орташа
Бір жұмыс істеушіге шаққандағы орташа жылдық
27020
-493
Жұмыс істеушілердің тізімдік орташа саны, адам 355
345
-10
Жұмыс істеушілер құрамындағы жұмысшылардың
64,13
-0,89
Бір жұмысшыға шаққандағы орташа жылдық өндірілген өнім, теңге
42136
-179
Басқа барлық жеке көрсеткіштер шамалары жағынан бірдей болып
Ауыстыру саны есептеу формуласына кіретін жеке көрсеткіштер санына
Есептеуді тексеру ауытқулар балансын салыстыру жолымен жүргізіледі: кейбір
Аталған жеке көрсеткіш әсер еткен қорытынды көрсеткіштің өзгеру
Жеке көрсекіштердің базистік шамасын нақтысымен алмастырудың кезектілігі туралы
Алдымен сан мен құрылымның жеке көрсеткіштері шамасын өзгертеді,
Бұл жағдайда ауыстыруды негізгіден бастайды, одан кейін алдыңғыға
Біздің мысалымызда, бір жұмыс істеушіге жылдық орташа өндірілген
2-кесте Жұмысшылардың үлес салмағы мен жұмысшының еңбек
Рет нөмірі
Өзара әсер ететін жеке көрсеткіштер қортынды көрсеткіші Алдағы
есеп теу-дің Ауыстырудың
жұмыс-шылар-дың үлес салмағы
жұмыс-шының еңбек өнімділігі
жұмыс іс-теушінің орташа жылдық өнім өндіруі, теңге
1.
жоспар 0,6502 жоспар 42315 жоспар 27513
2. 1 нақты 0,6413 жоспар
42315 есептеу 27137 -376 жұмысшылармен қамтамасыз етілмеуі
3. 2
нақты 0,6413
нақты 42136
нақты 27020
117
жұмысшының еңбек өнімділігінің төмендеуі
Кестеден көрінгендей, жұмысшыларды жеткіліксіз мөлшерде алғандықган және бір
[27020 - 27513 = (-376)+(-117)] = - 493,
1.3 Кәсіпорынның қызмет тиімділігіне әсер ететін факторлар.
Фактор сөзі (латын тілінен аударғанда – істеуші, өндіруші)
Нарық жағдайында өнеркәсіптегі шағын кәсіпкерліктің тиімділігіне көптеген факторлар
Жағымды – бұл факторлар аты айтып тұрғандай-ақ шағын
Жағымсыз – керісінше бұл әсер ету бағытына байланысты
Кәсіпкерліктің тиімділігін арттыратын факторларға мыналар жатады.
Өндіріс процесінде негізгі қорларды қолдану.
Экономиканың құрылымын дамыту, оңтайлы инвестициялық факторлар, ұтымды басқару,
Ауқымды инвестицияларды тарту.
Әлемдік деңгейдегі менеджментқызметі құлдырау жағдайында болған аса ірі
Әлемдік рынокқа шығу және әлемдік шаруашылық байланысқа белсенді
Бірінші топқа жататын факторлар шағын кәсіпкерліктің өндірістік ресурстарын,
Осы мүмкіншіліктердің әрі қарай іске асырылуы екінші факторға
Олардың жүзеге асырылуы келесілерге бағытталған.
Нарықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында өндірістің ырғақтылығын қажетті
Тиімді коммерциялық жұмысты жүргізу үшін өндіріс шығындарын азайту
Кәсіпорынның техникалық және экономикалық деңгейін қамтитын табыс көлеміне
Нарық жағдайында шағын кәсіпкерліктің өндірістік қызметі сыртқы факторларға
Әлемдік нарықтың және ішкі нарықтағы жағдайдың өзгеруімен байланысты.
Мемлекет ішінде немесе глобалдымасштабтағы саяси жағдайдың өзгеруімен байланысты.
Инфляциялық процестермен байланысты.
Мемлекеттің қызметімен байланысты.
Жоғарыда айтылғандай кәсіпкерлік қызметтің дамуына байланысты және байланысты
Кәсіпкерлік қызметіне байланысты қызмет ету тиімділігінің басты факторларына
Кәсіпкерлік субъектісінің қызметіне байланысты емес факторларға жататындар: мемлекет
Маңыздылығы кем емес тиімділікке әсер ететін факторлардың бірі
Жоғарыда қарастырылған факторлардан басқа кәсіпкерлік субъектісінің қызмет ету
Кәсіпорындардың ең басты маңыздылығы – бұл әлеуметтік аспектілігінде.
Сонымен , жоғарыда баяндалғандай экономиканың жаңа жағдайындағы рынокқа
ІІ.«Бикен-жарнама» ЖШС мысалында кәсіпорын қызмет ету тиімділігін талдау
2.1 «Бикен-жарнама» ЖШС-нің қызметін факторлық талдау
«Бикен-жарнама» кәсіпорны 1993 жылы екі кәсіпорынның бірігуі негізінде
Серіктестік мемлекеттік тіркеуден өткен кейін, жеке меншік құқығы
Серіктестік өзінің қызметін толық шаруашылық есеп негізінде жүзеге
Серіктестіктің жарғылық қоры 62000 (алпыс екі мың) теңге
Құрылтайшы жарғылық капиталға өзінің жарнасы көлемінде серіктестіктің міндеттерімен
Серіктестікті құру және қызмет атқарудың мақсаты өндірілген өнім,
Серіктестік келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады: өндірістік, сауда-саттық,
металдық құрылғылар, визуалды және түстік жарнаманы дайындау, құру
жарнамалық өнімді шығару, символдарды шығару, фирмалық белгілер, дизайнерлік
көркем-безендірушілік қызмет, көркем және сувенирлік өнімдерді шығару;
баспашылық қызмет, полиграфиялық және баспа өнімдерін шығару;
қоғамдық тұтыну тауарлар өндірісі, өндірістік-техникалық тауарлар өндірісі;
өндірістік-техникалық өнімдерді сату, сатып алу бойынша коммерциялық қызметті
сауда-саттық қызмет;
әр түрлі өндірістік-техникалық бағыттағы өнімдерді көтерме және бөлшек
делдалдық және жабдықтау қызметі;
өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы келісімдік қатынастарды қалыптастыру, маркетинг,
жарнама-ақпараттық қызмет.
Серіктестік қызметінің мақсаты өз клиенттерін қанағаттандыру болып табылады.
Барлық өндірілетін өнім 6 топқа бөлінген:
Баспа өнімдері: жалаулар, ауыстырушылар, плакаттар, марапаттау ленталары, палаткалар,
Тігу өнімдері: баскиімдер, киім-кешек, арнайы қызметкерлер киімі, жалаулар
Шелкография – бұйымға логотипті жасау, оның ішіне: стикерлер,
Тігін өнімі: погондар, тігіншемелер.
Биллбордтар.
Түсті жарнама.
Техникалық-экономикалық көрсеткіштердің талдауы келесі бағыттарды анықтады: 1) зерттелген
3-кесте. «Бикен-жарнама» ЖШС-ның техникалық-экономикалық көрсеткіштері.
№п/п Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
1 Өнім өткізуден түскен табыс, мың тг. 114666
2 Өнімнің өзіндік құны, мың тг. 93680 209363
3 Жиынтық табыс, мың тг. 20986 39237
4 Негізгі қызметтен түскен табыс, мың тг. 10460
5 Негізгі емес қызметтен түскен табыс, мың тг.
6 Салық салудан кейінгі негізгі емес қызметтен түскен
7 Таза табыс, мың тг. 7322 8484
8 Жұмысшылардың орташа тізімі, адам 112 124
9 Қорқайтарымдылық, тг. 3,91 6,28
10 Қорсыйымдылық, тг. 0,26 0,16
11 Активті бөлімнің қорқайтарымдылығы 4,50 7049
12 Еңбектің қорқаруландырылуы, мың тг. 262,142 319,227
13 Материал қайтарымдылығы, тг. 21,10 31,11
14 Материал сыйымдылығы, тг. 0,047 0,032
15 Бір жұмысшының жылдық орташа тигізген үлесі, мың
Талданатын периодтың ішінде кәсіпорын қызметін суреттеу үшін кәсіпорынның
4-кесте Кәсіпорын өндірістік күштерін тиімді пайдаланудың талдауы.
Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
Күштерді тиімді пайдалану (%):
Баспа өнімдері 62,8 70,3
Тігу өнімдері 45,6 51,8
Тігін өнімдері 27,6 33,3
Шелкография өнімдері 73,3 81,1
Биллбордтар 40,0 49,7
Өнімнің 5 негізгі топтары бойынша өндірістік күштерді орташа
Барлық талданатын период кезеңінде кәсіпорын өндірістік күштерінің тиімді
Мысалы баспа өнімдерінен өндірістік күштердің максималды тиімді пайдаланылуы
Жалпы алғанда зерттелген период аралығында өндірістік күштердің пайдаланылу
Кәсіпорында негізгі қорлар көлемі интенсивті өскендіктен, кәсіпорын өндіріс
Өндірістік күштердің пайдалану тиімділігін анықтағаннан кейін, негізгі капиталды
5-кесте Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалану мен мүліктік жағдайының
Көрсеткіштері 2007жылы 2008жылы
Қорқайтарымдылығы 3,91 6,28
Қорсыйымдылығы 0,26 0,16
Негізгі қорлардың активті бөлімінің қорқайтарымдылығы 4,50 7,49
Еңбектің капиталқаруландырылуы 262142,9 319227
Ескіру коэффициенті 0,42 0,45
Қажеттілік коэффициенті 0,58 0,55
Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті 0,14 0,26
Талдауды жүргізу барысында келесі бағыттар айқындалды:
Негізгі қорлардың қорқайтарымдылық динамикасының талдауы келесіні көрсетеді: зерттелген
Қорқайтарымдылық негізгі қорлардың активті бөлімінің көлеміне тәуелді болғандықтан,
Қорсыйымдылық қорқайтарымдылық көрсеткішіне сәйкес керісінше өзгереді: 0,26-дан 0,16-ға
Қорлардың қажеттілік дәрежесі төмендейді, бұны қорлардың ескіру және
Еңбектің қорқаруландырылуы зерттелетін периодта өскен, бұл кәсіпорын негізгі
Жалпы кәсіпорын бойынша келесілерді белгілеп өтуге болады: 1)
Кәсіпорынны негізгі қорларын пайдалану тиімділігін анықтағаннан кейін, материалдар
6-кесте Материалдар мен айналым қорларын пайдалану анализі.
Көрсеткіштер 2007жылы 2008жылы
Материал қайтарымдылығы 21,10 31,11
Материал сыйымдылығы 0,047 0,032
Айналмалы қорларының айналым саны 16,82 21,97
Бір айналымның айналу ұзақтығы 21,40 16,39
2008 жылы материал қайтарымдылығының көлемі жоғарылады, алайда қолданылған
Өнімнің материалсыйымдылығының көлемі материалқайтарымдылығына кері болғандықтан, сәйкесінше көрсеткіш
Материалдық айналмалы қорларының айналым саны өсті, бұл өткізуден
Бір айналымдық ұзақтығы жасалатын айналым санына тәуелді болғандықтан,
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттауда еңбек қорларын пайдалану сапасы
Еңбек ресурстарын тиімді пайдалануды анықтау үшін өндірілген өнімнің
7-кестеде көрсетілген талдау негізінде 1 жұмысшымен жасалған орташа
7-кесте Еңбек ресурстарын тиімді пайдалануын талдау.
№ Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
1 1 жұмысшымен жасалған орташа жылдық жұмыс 1023804
2 Жұмысшы еңбекақысының 1 теңгесіне шаққанда шығарылатын өнім
3 Кадрлар ағымы коэффициенті 18,8 22,6
Жұмысшылардың еңбекақы көлемі төмендеді, өйткені еңбекақының өсу қарқыны
Кадрлар ағымы өте жоғары. Жалпы алғанда еңбек ресурстарын
2.2 «Бикен-Жарнама» ЖШС қаржылық-шаруашылық қызметінің тиімділігін бағалау.
Өндірістің ағымдағы және болашақ қызметінде қолданылатын ішкі резервтерін
8-кестенің берілгендері бойынша жалпы капитал рентабельділігі төмендеді, 2007
Өзіндік капитал рентабельділігінің динамикасын талдауға назар аударсық, оның
8-кестедегі берілгендердің анализі келесіні көрсетті: сатылымдар рентабельділігі төмендеді,
8-кесте-Рентабельділік коэффициенттерінің көмегімен «Бикен-Жарнама» кәсіпорын рентабельділігін бағалау
№ Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
1 Жалпы капител рентабельділігі 0,19 0,18
2 Өзіндік капитал рентабельділігі 0,33 0,30
3 Сатылымдар рентабельділігі 0,18 0,16
4 Өндірістік қорлар рентабельділігі 0,16 0,10
Өнімнің өзіндік құны 2008 жылға қарай 8%-ке өсті,
1-сурет. Сатылым рентабельділігі өзгеруінің графигі.
1 мен 2 сандарының арасында – 2007 жыл
Өндірістік қорлардың рентабельділігі де талдау периодында төмендеді, оның
Кәсіпорын рентабельділігінің көрсеткіштерін анықтағаннан кейін оның әр түрлі
9-кестедегі берілгендерді талдау барысында жалпы және өзіндік капиталдың
Кәсіпорын өнімдері өткізуден түскен табыстың өсу қарқыны жоғары
Кәсіпорынның ағымдағы активтер ағымдылық айналымдылығының талдауы нәтижесінде 2008
Қорлар мен шығындар талдауы барысында 2007 жылға дейін
деңгейіне жетті – 31,11 айналым саны. Бұндай жағдайға
9-кесте Кәсіпорынның кәсіби белсенділігінің көрсеткіштері.
Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті 22,9 5,17
Өзіндік капитал айналымдылық коэффициенті 5,19 8,70
Негізгі капитал айналымдылық коэффициенті 6,08 10,43
Қорлар мен шығындар айналымдылығының коэффициенті 21,09 31,11
Дайын өнім айналымдылығының коэффициенті 100,41 257,08
Дебиторлық борыштар айналымдылығының коэффициенті 15,56 25,37
Мобильді қорлар айналымдылығының коэффициенті 119,07 336,4
Кредиторлық борыштар айналымдылығының коэффициенті 30,67 50,40
Ағымдық активтер айналымдылығының коэффициенті 6,77 5,70
Дайын өнім айналымдылығы жыл сайын жоғарылады, 2008 жылға
Дәл осындай жағдай ақша қорларының айналымдылығымен қайталанды, 2007
Дебиторлық борыштар айналымдылығы күрт өзгерулерге ұшырады. 2007 жылы
Кредиторлық борыштар жағдайы дебиторлық борыштар жағдайына ұқсас. Оның
Жалпы кәсіби белсенділік көрсеткіштерін бағалай отырып, зерттелген периодта
Ал рентабельділік көрсеткіштерінің жағдайы басқаша, зерттелген периодтың соңында
Сатылым рентабельділігінің жағдайлары бірқалыпты емес, оның бір-ақ көрсеткіші
Кәсіпорынның ағымдағы активтер айналымдылығының көрсеткіштері ірі өзгерулерге тап
Ең тапшылықты ресурстар бұл – қаржылық ресурстарды тиімді
10-кесте-Кәсіпорынның өтімділік көрсеткіштерін талдау.
Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
Өзіндік айналым қорларының көлемі, мың теңге. 4779,795 5329,725
Өзіндік айналым қорларының маневрлігі 0,22 0,19
Жалпы жабу коэффициенті 1,60 1,60
Жылдам өтімділік коэффициенті 1,76 1,83
Абсолютті өтімділік коэффициенті 0,16 0,10
Активтерде айналым қорларының үлесі 0,51 0,50
Өзіндік айналым қорларымен қамтамасыз ету коэффициенті 0,25 0,22
ТМҚ-ны жабу коэффициенті 0,49 0,42
Өтімділік көрсеткіштерін талдау арқылы кәсіпорынның өз міндеттемелерін жабу
Кәсіпорын иелігінде өзіндік айналым қорларының үлкен көлемі 2008
Өзіндік айналым қорларының маневрлігін бағалауда оның кәсіпорындағы көрсеткіштері
Кәсіпорын қызметінің спецификасын бағалай отырып, яғни өндіріс қорсыйымдылығының
Маневрлік көрсеткіштерінің төмендеуі байқалды. Көрсеткіштің төмендеуі келесіге тәуелді
Кәсіпорын өзінің міндеттемелерін жабу қабілеттілігін сипаттайтын көрсеткіштің бірі
Бұл көрсеткіштің осындай көрінісі кәсіпорын ағымдағы активтері көлемінің
Жылдам өтімділік коэффициенті көмегімен жылдам өтімділікті активтер активтер
Келесі талданатын көрсеткіш Активтерде айналым қорларының үлесі болып
Айнылым қорларын сипаттау үшін, осы қорлардың ішінде запастардың
Өтімділікті талдауды аяқтайтын запастарды жабу коэффициенті тауарлы-материалдық қорлар
Жалпы кәсіпорын өтімділігін талдау келесіні көрсетті: кәсіпорынның ағымдағы
Активтер құрамындағы айналым қорларының үлесі өсуде, запастар мен
Болашақ инвесторлар, банктер және контрагенттер кәсіпорынның қаржылық жағдайына
11-кестедегі берілгендердің талдауын өзіндік капитал шоғырландыруды коэффициентінен (тәуелсіздік
Көрсеткіштің осындай деңгейі жоғары және осы көрсеткішке тіркелген
Өзіндік капитал шоғырландырылуының кері көрсеткіші ретінде қаржылық тәуелділік
11-кесте-Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау.
Көрсеткіштер 2007 жылы 2008 жылы
Тәуелсіздік коэффициенті 0,58 0,59
Тәуелділік коэффициенті 0,42 0,41
Қаржыландыру коэффициенті 4,90 5,30
Қарыздық және өзіндік қорлар арасындағы байланыс коэффициенті 0,20
Қаржылық тұрақтылық коэффициенті 0,62 0,61
Инвестициялау коэффициенті 1,17 1,20
Ұзақ мерзімді қаржылық қорларды жұмылдыру коэффициенті 0,07 0,02
Кредиторлық борыштар коэффициенті 0,11 0,11
Бұл көрсеткіштің төменгі деңгейі өзіндік капиталдың кәсіпорын қорларының
Бұны келесі көрсеткіштерді есептеу арқылы көруге болады. Қаржылық
Зерттелген периодта бұл көрсекіш оның тиімсіз деңгейінен де
Әрі қарай жұмылдырылатын ұзақ мерзімді қарыздық қорлар коэффициенттерін
Кредиторлық борыштар коэффициентінің нәтижесінде жалпы қорлар көлеміндегі кредиторлық
Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффициенті болып
Қаржыландыру коэффициентіне кері көрсеткіш қарыздық және өзіндік қорлар
Тағы бір көрсеткішті есептейік, капитал құрылымының қалыптасу рационалдығын
3. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру жолдары.
3.1 Қазақстанда кәсіпорынның даму жолдары және шет елдік
Кәсіпкерлік – шағын бизнес дамуынан басталды. Шағын бизнесте
Алғашқыда кәсіпкерлік кәсіпшіліктен және сауда салаларынан бастау алады.
Біртіндеп 15 ғасырға таман көпестер, кәсіпқойлардан тұратын кәсіпкерлер
19 ғасырдың екінші жартысында кәсіпкер және капитал иесі
Жеке, отбасылық және шағын кәсіпкерлік инициативалар шағын кәсіпорындар
Нарық сұранысына оперативті икемділігі;
Жаңа техниканы ендірумен байланысты жұмысты орындауда мобильділігі;
Ресурстарды тиімді пайдалану, соның ішінде екінші сатылы өндіріс;
өндірістік емес басқарушылық құрылымдарда жанама шығындарды азайту;
капитал айналымының жоғарғы жылдамдығы.
Осы артықшылықтар негізінде шағын бизнестің:
тауарлық нарықты тұтынушыларға қажетті бұйымдармен толтыруды жылдамдатады;
Кәсіпорындар – нарық қатынастарының негізі. Нарықтың монополияға қарсы
Кәсіпорын – меншіктің әр түрлі формалар негізінде халық
Қазіргі таңда кәсіпорындар енді-енді аяғына тұрып келеді. Мұнда
Әр түрлі экономикалық жағдайларда кәсіпорындардың тиімділігі мен көлемінің
АҚШ. Бұл елдің шағын кәсіпорындарына жұмысшы күшінің жартысы
Өнеркәсіп салаларында шағын кәсіпорындардың тиімділігі бірдей емес. Кейбір
Халық тұтынатын тауарлар шығаратын салаларда (тағам, жеңіл, аяқ
тігін салаларында) орташа және шағын кәсіпорындардың үлесі жоғары,
Жапония. Бұл елде шағын және орташа кәсіпорындар өңдеу
12-кесте АҚШ-тың өңдеуші өнеркәсіп саласындағы әр түрлі көлемдегі
Өнеркәсіп салалары Ірі: орташа және шағын кәсіпорындарының тауар
Машина жасау 64:26:10
Қара металлургия 76:19:3
Темекі 64:33:3
Тағам 12:55:33
Жеңіл 12:58:30
Аяқ киім 4:73:23
Тігін 7:53:40
Резіңке (техникалық және пластмассалық) 34:43:23
13-кестедегі келтірілген деректер Жапония халық шаруашылығында шағын және
Шағын бизнесті сүйемелдеу 40 жылдары сыртқы сауда және
Жапонияның шағын кәсіпорындарына мемлекеттік салық салу ставкасы 12,
13-кесте Жапонияның халық шаруашылығындағы орташа және шағын
Көрсеткіштер Орташа және шағын кәсіпорындарының үлесі, %-і
Кәсіпорындар саны 99,2
Соның ішінде:
Өңдеу өнеркәсібінде 99,5
Көтерме және бөлшек саудада 99,4
Олардағы жұмыскер және қызметкерлердің саны 80,6
Соның ішінде:
Өңдеу өнеркәсібінде
Көтерме және бөлшек саудада 87,0
Өткізу көлемі
Соның ішінде:
өңдеу өнеркәсібінде 51,8
Бөлшек саудада 80,4
Қазақстан Республикада шағын кәсіпорындардың әрекеті «Шаруашылық қызметтің еркіндігі
Қазақстан Республикасының аймақтық ерекшелігі шағын бизнестің дамуына қолайлы.
Республикадағы шикізат ресурстарын кешенді және ұтымды игерудегі әлі
Шағын бизнес - өндірісті құрылымдық жағынан қайта құруға
Жұмыспен қамтамасыз етілмеген еңбек ресурстары санының, әсіресе жергілікті
Республиканың Еуразиялық географиялық орналасу ерекшелігі;
Республиканың көптеген аймақтарының шағын бизнесті дамытуға табиғи-географиялық бейімділігі.
Соңғы жылдардағы статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитет
Бұл бағдарлама кәсіпкерлікті қолдайтын мемлекеттік оргшандарды жетілдіре беру
Жасақталуы және олар ауылшаруашылығы өнімдерін шығарудың кемінде 70
Дүние жүзінің экономикасы дамыған елдерінің іс-тәжірибесін ескерсек, олардың
Шағын бизнесті дамыту мақсатымен бизнес-кластарды мына бағыттарда ұйымдастыру
халықтық кәсіпшілік бұйымдарын өндіру
көкөніс пен жеміс-жидек өнімдерін консервілеу
сут өнімдерін өндіру және қалдық өнімдерді пайдалану;
тұрмыстық техникаларды, музыкалық аспаптарды жөндеу;
жеке ресторандар, қонақ үйлерді және магазиндерді ашу.
Енді шағын кәсіпкерлік субъектілерінің кейбір ерекшеліктері мен кемшіліктеріне
Кәсіпорындардың келесі ерекшеліктерін атап көрсетуге болады: шаруашылықтың жергілікті
Халықаралық Еңбек Бюросының Мәлімдемесінде былай деп айтылған :
Кәсіпорын иелері қор жинауға және инвестициялауға үлкен көңіл
Кәсіпорындар ірі компанияларға қарағанда жұмысбастылар санын көбейтуге әсер
Солай бола тұрса да, шағын кәсіпкерлікке кейбір кемшіліктер
Тәжірибе көрсеткендей, шағын кәсіпорындардың сәтсіздіктерінің көбісі менеджерлердің тәжірибелерінің
Қоғамдағы біресе пайда болатын, біресе жойылатын сұранысты іздеу
Әлемдік және отандық тәжірибе көрсетіп отырғандай, әртүрлі ұйымдық
Европалық Одақ Комиссиясы ұсынған көрсеткіштер мынадай: жұмыскерлер саны
Экономикалық ынтымақтастық және дамудың халықаралық ұйымы 19-ға дейін
Қазіргі заманғы экономикада шағын кәсіпкерліктің рөлі өте маңызды
Ірі өндіріспен салыстырғанда шағын кәсіпорындар бірқатар басымдықтарға ие.
Нарық жағдайында шағын кәсіпкерліктің тиімділігі мен басқару стратегиясын
Кәсіпкерлік қызметті басқару кезінде тиімді шешім қабылдау үшін
Қызмет ету тиімділігін арттыру шағын кәсіпкерлікті қаржылық ресурстармен
Кәсіпорын табысты және шығынсыз қызметін қалыптастыру қажет. Ал
үшін кәсіпорынның өндірістік қуаттарын барынша толық қолдану керек,
Яғни нарық жағдайында істеп тұрған кәсіпорындардың экономикалық дамуды
Сонымен қатар дамыған елдер тәжірибесінде көп қолданылатын кәсіпкерлік
Көптеген зерттеулерге сәйкес өндірістік және еңбек ресурстарын пайдаланудың
Кәсіпорынның қызмет ету тиімділігін арттыру және көптеген көрсеткіштерін
Кәсіпорын әрі қарай дамуы үшін маркетинг қызметін ұйымдастыру
Дамыған маркетинг нарықты бақылауға, ақпаратты технологияны енгізуге мүмкіндік
Кәсіпкерлік нысаны өзінің басты мақсаты қызмет ету тиімділігін
Екіншіден, қаржы қорының басқа да көздерін пайдалану. Кәсіпорынның
Меншікті және сырттан тартылған қарыз құралдардың пайдалану көздерінің
Кәсіпкерлік қызметтің түріне және саласына байланысты нақты бір
Жабдықтаушылар мен тұтынушыларды зейін салып таңдау;
Баға, өткізу, инвестициялық, тағы сол сияқты саясаттардың шараларын
Нәтижелерді талдау және алдағы қызметін бағыттау;
Стратегиялық дамудың меқсаттарын нақты білу.
Осы айтылғандармен қоса, кәсіпкерлікті дамыту үшін инновациялық әдістерді
Кәсіпкерлік қызметтің шет елдік тәжірибесін талдау нарықтық экономикасы
-1- мазмұны бойынша мемлекеттік реттеу: ұйымдық-басқарушылық, экономикалық және
-2- Бағытталуы бойынша мемлекеттік реттеу тікелей және жанама
Ұйымдық-басқарушылық әдіс шектерді анықтау үшін қолданылады. Ұйымдық басқарушылық
Институционалдық әдістерді қолдану шағын бизнес инфрақұрылымын және оған
Мемлекеттік реттеудің тікелей әдістеріне басқару объектісіне тікелей әсер
Кәсіпкерлікті қолдауда мемлекет қызметінің бірінші бағыты шағын және
Мемлекет қызметінің келесі бағыты бизнеске кеңінен ақпараттық қолдау
Келесі бағыт бұл – сәйкес салық салу және
Соңғы бағыт – қоғамның сипаттамасының өзгеруін қоғамдық салада
3.2 «Бикен-жарнама» ЖШС қызметінің тиімділігін арттыру жолдары
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен дамыту:
1. қаржылық қолдау көрсету;
2. шағын кәсіпкерлікті қолдау орталықтарының желісін ұйымдастыру;
3. бизнес-инкубаторлардың қызметін ұйымдастыру;
4. бір жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттік меншік объектілерін
5. өнеркәсіп өндірісін ұйымдастыру және халыққа қызмет көрсету
Осы шарттар сауда-делдалдық қызметті жүзеге асыратын
шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қолданылмайды.
Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі
Бағдарлама мақсаты:
Шағын кәсіпкерлік субъектілер қызметі саласын барынша кеңейтуге және
Бағдарламаның міндеттері:
- шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін барынша ашық заңнамалық
- экономиканы бюрократиясыздандыру және әкімшілік кедергілерді жою;
- шағын кәсіпкерлікте көлеңкелі айналымды қысқарту;
- емлекетке бейінді емес функцияларды рыноктық ортаға, бірінші
- кластерлік-желілік ұстаным негізінде өмір сүруге қабілетті инфрақұрылымдық
- нновациялық экономикада кәсіпкерліктің қатысуы.
Қаржыландыру көлемі мен көздері:
2005ж. – 11181,12
2006 ж. – 10215,12
2007 ж. – 10000.
Көрсетілген мақсатқа жыл сайын бөлінетін қаражат шегінде республикалық
Бұл ретте, қаржыландыру көлемі белгіленген тәртіппен тиісті жыл
Күтілетін нәтижелер:
Бағдарламаны іске асырудың нәтижесінде:
- 2005-2006 жж. Қазақстан Республикасының бірқатар заңнамалық кесімдері
- 2005 ж. шағын кәсіпкерлік саласында мемлекеттік органдардың
- 2005 ж. кластерлік-желілік ұстаным негізінде шағын
- 2005 ж. Үлкен қаржылық маркет құрылады;
- бастапқы кезеңде 2005 ж. негізінен аудан орталықтар
- 2005-2006 жж. Кезеңімен мемлекеттің бейінді емес
- үш жыл ішінде шағын бизнес субъектілеріне кредит
- мемлекеттің жеке сектормен өзара іс-әрекетінің жаңа идеологиясы
Эеономикалық дамудың осы кезеңінде мемлекеттің негізгі рөлі кәсіпкерлікті
Кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымдары – бұл субъектілердің дамуына жәрдемдесетін
Қазіргі уақытта кәсіпкерлікті қолдау саласында көптеген түрлі
Институттардың құрылымының функционалдық бағытына байланысты инфрақұрылымдар былай айқындалады:
қаржы институттары;
қоғамдық ұйымдар, салалық қауымдастықтар;
бизнес-инкубаторлар, индустриялық және технологиялық парктер;
ақпараттық-талдамалық, маркетингтік, консалтингтік, оқыту орталықтары;
халықаралық институттар.
Мемлекет бастамасы бойынша құрылған қаржы институттары мынадай ұйымдардан
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» (Қор) АҚ және оның
лизингтік компаниялар;
микрокредиттік және микроқаржы ұйымдары.
Қор қызметінің негізгі мақсаты - өз қаржы қаражатын
Қордың барлық облыс орталықтарында және Астана қаласында бөлімшелері
Қор қызметі басталғаннан бері қазіргі уақытта тек қана
Берілген қаражаттың салалық құрылымы мынадай: қаржыландырудың негізгі көлемі
Қордың шағын кәсіпкерлік субъектілерін қаржылай қолдауы республиканың барлық
Қордың проблемалары: бұл – оларда кепілдік қаражаттың жеткіліксіздігі
Микрокредиттік және микроқаржы ұйымдары елдің кредит беру жүйесінің
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік статистикалық тізілім мәліметтері бойынша микрокредиттік
Қоғамдық ұйымдар мен салалық бірлестіктер (қауымдастықтар) азаматтық қоғам
Қазақстандық Үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар салыстырмалы түрде әлі
Қазіргі уақытта экономиканың басым салаларын дамытуда және нақты
Негізінен жоғары оқу орындарының базасында немесе ғылыми-зерттеу
Технопарктер қаржылық дербестікке жеткен жоқ. және мемлекет пен
Ақпараттық-талдамалық, маркетингтік, консалтингтік, оқыту орталықтары.
Кәсіпкерлік құрудың бірінші кезеңінде бірқатар проблемалармен түйіседі, олар:
Консалтингтік компаниялар шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мынадай бағыттар бойынша
құқықтық қамтамасыз ету;
аудит және бухгалтерия;
маркетингтік зерттеулер;
бизнес-жоспарлау;
салық заңнамасы;
кедендік рәсімдер және т.б.
Консалтингтік компаниялардың қызметтері қымбат және әрбір шағын кәсіпкерлік
Халықаралық институттар. Бүгінгі күнде қазақстандық шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
Қазақстанда халықаралық ұйымдар мен шетелдік қорлардың өкілдіктері іске
Құрамына мемлекеттік органдар мен республикалық қоғамдық бірлестіктердің өкілдері
2006-2007 жж. мемлекеттік органдар жанынан құрамына олардың қызметкерлері
Комиссия мен Кеңестің негізгі міндеттері шағын және орта
Шағын кәсіпкерлік субъектілері мен қолдаудың инфрақұрылымдары арасындағы негізгі
Қорытынды.
Шағын кәсіпорынды дамыту нарықта тауарлармен толтыру мен қызметпен
Шағын кәсіпкерліктің дамуына мемлекет тарапынан қолдау көрсету өте
Менің ойымша республикада шағын кәсіпорындарды дамыту үшін салық
Шағын кәсіпорындарды дамытуда мемлекеттік тіркеу іс-шаралары жеңілдетілген. Астанада
Мемлекет тарапынан тек мемлекеттік кәсіпорындарға қолдау көрсетіледі. Осы
Әрине бүгінгі таңда Қазақстандағы Банк жүйесінің дамуы ТМД
Қарастырылған «Бикен-жарнама» кәсіпорны ұйымдық-құқықтық нысанындағы жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Материал қайтарымдылығы өсіп, материал сыйымдылығы төмендеді. Осылайша «Бикен-реклама»
Жұмысшылардың еңбекақы көлемі төмендеді, өйткені еңбекақының өсу қарқыны
Кадрлар ағымы өте жоғары. Жалпы алғанда еңбек ресурстарын
Кәсіпорынның сатылымдар рентабельділігі төмендеді, бұл өнімнің өзіндік құнының
Бәсекелес кәсіпорындар – жарнамалық өнімді өндірушілер саны өсіп,
2008 жылы қорлар айналымдылығы өзінің максималды деңгейіне жетті.
Тәуелсіздік коэффициентінің жоғары деңгейі және осы көрсеткішке тіркелген
Соңғы мәліметтер бойынша өзіндік капитал тек негізгі қорларды
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ:
«Қазақстан Республикасының 2007 – 2015 жылдарғы арналған Индустриялықөинновациялық
Назарбаев Н№А№ «Қазақстан-2030» Елбасының Қазақстан халқына жолдауы. ҚР
«Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында». Қазақстан
«Социально-экономическая характеристика рынка труда в Казахстане»/Труд в Казахстане6
Закон РК «О коллективных договорах»/Вопросы труда6 1997, №4.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылға Қазақстан халқына Жолдауы.
Фатхудинов «Организация производства».
Софронов «Экономика предприятия», 2007.
Поршнев «Производственный менеджмент».
Салық кодексі, 1999.
Еңбек туралы заңы, 1999.
Стандарттау, сертификаттау туралы заңдары, 1999 13 тамыз.
Окаев К.О. «Предпринимательская деятельность».
«Закон о предпринимательской деятельности».
Сборниики по законодательству о предпринимательской деятельности.
«Экономика фирмы», под редакцией В.Я. Горфинкеля,
В.А. Швандера, Москва, 2008.
17. М.Б. Бисенғазиев, А.Ш Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері».
18. Под редакцией Осипова «Основы предпринимательского дела», Москва,
19. Мейірбеков, Әлімбетов «Кәсіпорын экономикасы».
20. Жолдасбаева «Кәсіпорын экономикасы».
21. Волков, И. Ильин «Экономика предприятия».
22. Горфинке «Экономика предприятия».
23. Смирнова «Экономика предприятия».
24. Грузинов В.К. «Экономика предприятия», 1998, Москва.
25. Окаев, Дюкова «Экономика промышленного предприятия».
26. В.А. Горемыкин, Н.В. Нестеров «Стратегия развития предприятия».
27. «Стратегическое планирование», под редакцией Уткина А., 1999г.,
28. «Производственный менеджмент», Поршнев.
29. «Кәсіпорын экономикасы және өнеркәсіптік салалары», под редакцией
30. «Промышленность Казахстана» журнал.
31. Н.Ә. Назарбаев «Новое время, новая экономика».
32. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның
3