Жерді пайдалану құқығының режимі

Мазмұны
Кіріспе.............................9
Жерді пайдалану құқығының мәні мен қоғамдағы маңыздылығы.....12
Жерді пайдалану құқығының жалпы сипаттамасы...........12
Жерді пайдалану құқығының режимі.................27
Жерді пайдалану құқығының түрлері..................37
Жерді пайдалану құқығын жүзеге асырудың құқықтық негіздері.....40
Қазақстан Республикасының жерді пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік
Жерді пайдалану құқығының субъектілері және олардың құқықтары мен
Жерді пайдалану құқығын жетілдірудің өзекті мәселелері.........80
Қорытынды...........................87
Пайдаланылған әдебиеттер....................96
Аннотация
Қазіргі кезеңдегі нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы жерді ұтымды
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізін жалпы диалектикалық танымдық
Нормативтік сілтемелер
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Астана, 2009 – 25 б.
Қазақстан Республикасының Жер кодексі. Алматы: Юрист, 2009 –
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Алматы 2010
«Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер учаскелерін беру тәртібі
«Қазақстан Республикасының Жер кодексі» 20 маусым 2003 ж.
Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 8 мамырда қабылданған №576
Анықтамалар
Жер – табиғи байлық ауыл шаруашылығында негізгі өндіріс
Жерді пайдалану құқығы дегеніміз – бұл жер учаскесіне
Жерді пайдалану құқығының режимі дегеніміз – Қазақстан Республикасындағы
Меншік – материалдық иелікке иелік етудің тарихи құбылыс
Зат – жаратылыстағы табиғи қалпында тұрған немесе адамның
Жерді пайдалану құқығының субъектілері деп – құқық қабілеттілігі
Белгілер мен қысқартулар
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР ЖК – Қазақстан Республикасының Жер Кодексі
ҚР АК – Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
ҰҒА – Ұлттық Ғылым Академиясы
ҚСРО – Қазақ Советтік Республика Одағы
ВКП – Жалпыодақтық Коммунистік Партия
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Халықымыз Елбасымыздың жолдауларын жыл сайын асыға
Болашаққа серпін беретін Жолдауда көрсетілген аса маңызды мәселелердің
Жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың
Жұмыстың объектісі. Қазіргі таңдағы нарықтық қатынастардың дамындағы жерлерді
2002 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы
Өткен жылдары мемлекеттік және қоғамдық институттардың қарыштап дамуына
Тұжырымдаманы іске асырудың басты қорытындылары ұлттық заңнаманың негізгі
Жаңа кодификациялық актілер: 2003 жылы – Орман, Жер,
Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану (жерді ұтымды пайдалану) қызметінің
Күннен-күнге жер дауларының көптен кездесуіне байланысты жерді пайдалану
Қазақстан Республикасында жер пайдалану құқығын зерттеуге арналған еңбектер
Дегенменде Қазақстандық ғалымдардың құнды ғылыми еңбектері бар. Олардың
Жерді пайдалану құқығын төмендегідей ресейлік ғалымдар зерттеген Иконицкая
Дипломның зерттеу объектісі болып – республикамыздағы нарықтық қатынастар
Қазіргі кезеңдегі нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы жер ұтымды
Мен, зерттеудің әдістемелік және теориялық негізін жалпы диалектикалық
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Жер туралы қабылданған еліміздің заңдары,
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшу жағдайындағы жерді ұтымды
Жұмыс құрылымы мен көлемі мыналардан тұрады: Кіріспеден, екі
Жерді пайдалану құқығының мәні мен қоғамдағы маңыздылығы
Жерді пайдалану құқығының жалпы сипаттамасы
Жерді пайдалану құқығы дегеніміз – бұл жер учаскесіне
Жер пайдалану құқығы мынадай жағдайларда жүзеге асырылады:
мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың актілері негізінде
жер учаскелерінің жекеше (мемлекеттік емес) иелерімен жалдау шартын
жер пайдалану құқығын әмбебаптың мирасқорлық немесе заңды тұлғаның
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың актілері негізінде
Жер пайдаланудың мынадай түрлері бар:
уақытша өтеулі жер пайдалану:
қысқа мерзімді (5 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы
өтеусіз негізіндегі уақытша жер пайдалану (ақысыз беріледі) түрі,
Жер кодексінде немесе заттық құқытық мәніне қайшы келмейтіндіктен,
Жердің тұлғаның меншігінде болуы оның экономикалық және әлеуметтік
Сондықтан да жер құрылымы мәселесі, жерге меншік формасының
Көне Вавилондағы мемлекет пен құқық жер қатынастарын зерттеуде
Көне Қосөзендегі мемлекеттің қалыптасу процесі, бұл роцестің сыртқы
Көне вавилондық патшалықта жердің төмендегідей бөлініс категориялары болды:
сарай иелігіндегі жерлер;
храм иелігіндегі жерлер;
қауымдық иеліктегі жерлер;
жекеменшік иелігіндегі жерлер.
Соңғысы өз кезегінде іштей бірнеше түрге бөлінді. Жоғарыда
Хаммураби дәуіріндегі түрлі категориядағы жерлерге құқықтық режим мынадай
Сарай иелігіндегі жерлер сол сарай шаруашылығын қамтамасыз етуге
Қоғамдық иеліктегі жерлер ерекше категориядағы жерлер болып табылатын.
Соған қарамастан қауымдық байланыс сақталды. Қауымдық байланыс сақтауда
Хаммурапи дәуірінде жекеменшік жер иеліктері жердің ерекше категориясы
Жеке меншік жер иелігі құрамында ең үлкен категоряны
Жеке меншік жер иелігінің екінші түрі – бұл
Жерге байланысты құқықтық қатынастар Көне Вавилонда жерге мемлекеттік
Лев Исаакович Дембоның пікірі бойынша, дәл осы жағдайда
Жекелеген жер иелерінің құқықтық мүмкіндігі, сонымен қатар қауымдастықтың,
Тауар-ақша қатынасының дамуы, шаруалардың жерден айырылуы және дифференцияланып,
Хаммурапи Кодексінің талдауы мен оның өте ертедегі заңдарымен
Жерге жеке меншік нысаны рим құқығында қандай болды
Көне римде рулық қауымдастықтың ыдырауына байланысты, жер патрицийлер
Бұл қауымдастық жері мемлекеттік меншік болып есептеледі. Бұл
Ager occupatosius – бұл атаумен, римдіктер ертеден ager
Барлық жерлер, ager publicus құрайтын қағида, рим халқының
Рим заңгерлері, солардың ізімен барлық батыс заң ғылымы
Гракхов жер реформасы аger occupatosius жер иелігі түрінің
Рим империясының кейінгі дәуірінде, эмфитевзис, жалға берудің мұралық
Кеңес дәуіріндегі Қазақстанның тарих ғылымында көшпелі қазақтардың феодализм
Қоғамдық меншіктен жеке меншікке айналған жердің бірнеше объектісі,
Төрт түлік малдың жеке меншік объектісіне айналуы, сол
Қауымдық жер қатынастарының ыдырауына объектінің жеке меншікке айналуы
Қыстақ, қыста жайылым жерлерінен кейінгі маңызды жер, жазғы
Белгілі ру, тайпадан шыққан ірі мал иелері, қауымдық
Кейбір кеңес дәуірі ғалымдарының пікірі бойынша, Қазақстанның көшпелі
Көшпеліліердің төңкеріске дейінгі жерге иелік ету туралы мәліметтің
Сондай-ақ, ерекше атап өтетін мәселе бұл аймақтың адамдары
Жер шаруашылығы жағдайында жерді пайдалану төңірегіндегі мәселелер алға
Б.Я.Владимирцев моңғолдардың феодалдық қарым-қатынасының негізін көптеген құқық нормасы
Феодалдық жер қатынастарын моңғолдар өздері жаулап алған мемлекеттерге
ХІІІ-ХІҮ ғасырларда Қазақстанның барлық жерінде негізінен феодалдық жер
Социолистік жер қатынастары Ресейде 1917 жылғы Қазан төңкерісінен
Декреттің негізгі ережелері жерге жеке меншікті жоюға бағытталды
Сөйтіп, Декретте жер туралы мыналар ресми жарияланды:
жерге помещиктік меншік ешқандай төлемсіз бірден жойылсын.
помещиктік имение (иелігіндегі жер), соған тең монастыр, шіркеу
қандай да бір тәркіленген мүлік, бұдан былай барлық
1918 жылдың 27-қаңтарында жұмысшы, солдат және крестьян депутаттарының
Ресей Федерациясы Кеңес Республикасы шеңберіндегі жерге, жер қойнауындағы
Жер ешқандай төлемсіз (ашық немесе жабық) барлық еңбекші
Жерді пайдалану құқы, кім сол жерді өз еңбегімен
Құнарлы жерден алғаг өнімнің артығы және рынокқа өткізуге
Ауылшаруашылық машиналары мен тұқыммен сауда жасауға Кеңес үкіметінің
Астықпен сауда жасау, іште және сыртқа шығаруда мемлекет
Бұл ережелер КСРО-да жер қатынастарын реттеуде барлық кеңес
Көрнекті орыс ғалымы, экономист Н.Д.Кондратьев жерді социализациялаудың негізгі
Жерге жеке меншік жойылады және жер ортақ байлыққа
Әркәм жерді пайдалануға еңбек құқы бар, тек қана
Жерді шаруашылыққа пайдалану мен одан өнім алуға сырттан
Жерді пайдаланудан алынған өнімнің барлығына меншік құқығы сақталады.
Жерді тегін пайдалану барысында, ерекше салық түрінде жер
Жерді бөлуді жүзеге асырушы халық атынан өкілеттігі бар
Тағы бір көрнекті ғалым, экономист-аграрник А.В.Чаянов жерді мемлекет
Көрсетілген қағидаларды саралап, қарастырудан байқағанымыз жерді мемлекеттік иелікке
Көрсетілген жер құрылымы жүйелерінің басты өзгешеліктері негіздеу мен
Аталған қағидаларды тәжірибеде пайдалану барысында өрескел бұзылған. 1927
Сонымен, Қазан төңкерісінен кейінгі кезеңде жер туралы заңдарда
Қазан төңкерісінен кейінгі кезеңдегі Қазақстандағы жер қатынастары өзгерістеріндегі
Жер және жер-су жөніндегі комитеттер жер мәселесі бойынша
ВКП (б)-ның ХҮ съезі (1927-жыл, желтоқсан) лениндік кооператив
Осы кезде ВКП (б) Орталық комитетінің шілде Пленумының
Одан әрі колхоз және совхоз шаруашылығын дамыту 1935-1941
Бұл саяси міндетті жүзеге асыруды соғыс алдындағы жылдардағы
Мемлекеттік актіні колхоз бен совхоздарға бере отырып, жерге
Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстан ауыл шаруашылығына әскер
Қазақстан Коммунистік Партиясының Орталық Комитеті қалыптасқан қиын жағдайды
Жер құрылымын реттеудегі одан кейінгі реформалар колхоздарды таратып,
КСРО және Одақтас республикалардың жер туралы заңдарына Қазақ
Сол кезеңде КСРО-дағы жер қатынастарын қиын жағдайдан құтқару
Аталған негіздер ұзақ өмір сүрмеді, бірақ айтып кеткен
Жер қатынастарының жаңа кезеңі ресми түрде 1991-жылдың 16-желтоқсанында
Жер туралы кодекс республикада жер құрылымына реформа жасап,
республика азаматтарына жер учаскелерін алу құқығы берілді және
азамат бөлінетін жер көлеміне қойылатын қатаң шектеулер алынып
жер иелерінің қызметіне мемлекет, шаруашылық және басқа да
жер иелері мен жер пайдаланушылардың құқығы заңдастырылды; жерде
жергілікті атқару және өкілетті ұйымдардың қатынастарына реттеудегі уәкілдігі
жерге төлем төлеу белгіленген;
жер дауын шешу үшін сот билігінің рөлі күшейтілген
Алайда, жер туралы Кодекс жер қатынастарын қайта құруда
Жер туралы реформаның негізгі міндеті – жерде түрлі
Жер реформасының басты бағыттары болып мыналар белгіленді:
арнайы жер қорын қалыптастыру, бұл болашақта оны өте
мемлекеттік ауыл шаруашылық өнеркәсіптерінің мүліктерін жекешелендіру мен оның
селолық ел орналасқан жерлердің шекарасын белгілеу;
жер учаскелерін пайдалану құқығы туралы құжаттарды толтыру мен
Арнайы жер қорынан ең бірінші кезекте шаруашылық қожалығын
Жерде еңбек істейтін ауыл шаруашылық ұйымдары мүшелері шаруашылық
Селолық ел орналасқан жерлердің шекарасын айқындап алу не
1991-жылға дейін барлық жерді пайдаланушыларға КСРО бланкасымен толтырылған
Елімізде нарықтық қатынастардың кеңінен қанат жая алмай отыруына,
азаматтар, өзіне тиісті өмірлік мұрагерлік жолмен берілген жер
заңды тұлға (егер олардың меншігі мемлекеттің иелігінде болмаса)
азаматтар өздеріне тиісті өмірлік иелену құқығын, ал заңды
Сонымен, жоғарыда келтірілген жер туралы нормативтік актілердің маңыздығы
Жер қатынастарын адан әрі дамыту мен жетілдіру мәселесі
1.2 Жерді пайдалану құқығының режимі
Жерді пайдалану құқығының режимі дегеніміз – Қазақстан Республикасындағы
Кез-келген қоғамның меншікке деген көзқарасы сол қоғамдағы экономикалық
Меншік ерекше маңызды ұғым, сондықтан ондаған жылдар адамзат
Негізінен меншік термині көбіне-көп түрлі мағынада қолданылып жатады.
Кеңес мемлекеті тұсында экономистер, философтар мен заңгерлер меншікті
Соның ішінде зерттеушілер (оның ішінде заңгерлер) аталған ережеге
Көптеген жылдар бойы ғалымдара арасында төмендегі бағытта ғылыми
Мысалы, профессор Д.М.Генкин, меншік – материалдық иелікке иелік
Бұл жөнінде бұрында белгілі экономист М.В.Колганов былай деп
Кейбір экономистер, атап айтсақ, профессор В.П.Шкредовтың пікірі бойынша,
А.Е.Черноморец меншік теориясын зерттей келіп, мынадай қорытындыға келеді.
Біздің ойымызша, бұл мәселе төңірегіндегі Б.И.Пучинскийдің пікірі назар
«Меншік» категориясына қарасты зерттеулерін, М.К.Сүлейменов те экономикалық және
Бұл салада біршама маңызды зерттеуді профессор Е.А.Сухов өзінің
Жоғарыда айтылған пікір қорытындысынан байқағанымыз, Суханов меншік ұғымы
Ең бірінші мағынада меншікке анықтама бергенде, тұлғаның немесе
Меншікке берілген қарапайым анықтамадан кейін, мынадай түйін негізсіз,
Меншікті материалдық игілікті иелік ету деп ұғыну, бұндай
Меншіктік құқығының мазмұны (субъективті мағынада) меншік иесіне мүлікке
Пайдалану құқығы – мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін
Билік ету құқығы – мүліктің заң жүзінде тағдырын
Иелену, пайдалану, билеу құқықтарын қалпына келтіру немесе іске
Д.М.Генкин, өз позициясының дұрыстығын дәлелдейді және оны қорғай
С.Ф.Кечекьян, билік ұйымдары арқылы бір нәрсені жасату мүмкіншілігін
Алайда мына мәселені атап айту керек, Д.М.Генкиннің меншік
Меншіктің субъективтік құқығына Азаматтық құқық ғылымында берілген анықтаманың
Аталған мәселерден қорытынды шығара отырып, жоғарыда келтірілген анықтаманың
Жерге меншік құқығы. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігі мен егемендігін
Өркениетті нарықтық мемлекет құру объективті түрде қоғамдағы жер
1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы
Конституцияда көрсетілген ережеге сәйкес жерге жеке меншік құқығы
К.Победоноцев те, осы пікірде айтады. Меншікті шектеу сол
Бұрыннан белгілі, меншік құқығын шектеу үрдісі, әсіресе, ауыл
Аргентиналық заңгер А.Виваконың пікірінше, ауыл шаруашылық меншігінің құқықтық
Жерге меншік қатынастарын қазіргі мемлекеттік реттеу шет елдерге
аса ірі жер латифундияларды құруды болдырмау;
жер учаскесіне меншік иесі мен ауыл шаруашылық тауар
жерді шаруашылыққа пайдалану барысында экологиялық талаптардың орындалуын қамтамасыз
жер учаскелерін, олардың сапалық ерекшелігіне байланысты мақсатты пайдалануды
негативті әлеуметтік-экономикалық салдарды болдырмау мақсатында жер нарығын реттеу.
Біз жоғарыда атап өткендей, меншік құқығы иелену, пайдалану
Иелену құқығы, біз жоғарыда атап өткендей, бұл меншік
Барлық көрсетілген мақсаттар нақтылы түрде меншік құқығының мазмұнын
Иеленуге шектеу қою мына мақсатта, мына жағдайда көрініс
1996 ж. 8-сәуірде Қазақстан Республикасы Үкіметінің N401 Қаулысының:
Жер учаскесіне меншік иесінің көрсетілген міндеттерінің көпшілігі Қазақстан
Сол міндеттердің арасында мүлікті күтіп ұстау ауыртпалық жауакершілігіне
Жер туралы заңның 19-бабына сәйкес: «Меншік иесі өзінің
Бұл мәселе сатып алу, айырбас, сыйға тарту және
1.3 Жерді пайдалану құқығының түрлері
Жер кодексінің 29-бабында Жерді пайдалану құқығының түрлері көрсетілген.
Жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иеліктен шығарылатын
Жер учаскелері тұрақты жер пайдалану құқығымен мынадай мемлекеттік
кондоминиум объектілеріндегі үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды), үй-жайларды шаруашылық жүргізу
ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерінде жер пайдалануды жүзеге
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де жағдайларда
Тұрақты жер пайдалану құқығы шетелдік жер пайдаланушыларға тиесілі
Жер учаскесі азаматтар мен заңды тұлғаларға уақытша өтеулі
Егер Кодексте және Қазақстан Республикасының заң актілерінде өзгеше
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы қысқа мерзімді (5
Уақытша жер пайдалану құқығын табыстау мерзімдері жер учаскесіне
Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, сондай-ақ шартты бұзу
Жер учаскелері Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан Республикасының
шалғайдағы мал шаруашылығы (маусымдық жайылымдар) үшін;
тұрғын халықтың мал жаюы мен шөп шабуы үшін;
мемлекеттік жер пайдаланушыларға;
бақша өсіру үшін;
қызметтік жер телімі түрінде;
ортақ пайдаланылатын жолдарды салу, мемлекеттік меншіктегі және әлеуметтік-мәдени
тозған жәе бүлінген жерлерді қалпына келтіру кезінде;
концессия шартының қолданылу мерзіміне;
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен үйлерді (үй-жайларды) және
ғибадат объектілері үшін;
Кодексте және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге
2. Уақытша өтеусіз жер пайдалану мерзімі жер учаскелерін
Үйлер (үй-жайлар) мен ғимараттарға берілген жер учаскесін уақытша
Уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығы мынадай жағдайларда
Жер учаскесіне уақытша өтеулі (қысқа мерзімді және ұзақ
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде немесе шартта өзгеше
Мемлекеттен уақытша өтеулі ұзақ мерзімді жер
Аталған жағдайларда, жалдау құқықтарын кепілге беруді қоспағанда, жер
Жалға берілетін жер учаскесін үйлердің, құрылыстар мен ғимараттардың
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы шаруа немесе фермер
Кейінгі жер пайдалану (қосалқы жалдау) құқығы мынадай жағдайларда
Бастапқы жер пайдаланушы өзінің жер пайдалану құқығын иелігінен
2. Жерді пайдалану құқығын жүзеге асырудың құқықтық негіздері
2.1 Қазақстан Республикасында жерді пайдалану мен қорғау саласындағы
Президентіміздің 2005 жылғы Халыққа Жолдауында, біршама мәселелер
Бұл саладағы мемлекеттік басқару органдарының құзыреті, тәртібі мен
Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік басқарудың негізгі міндеттіне
Жер заңдарының орындалуы;
Қазақстан Республикасындағы егін шаруашылығымен және басқа да қызметпен
Жер қойнауының жай күйін қадағалау;
Жер қойнауын пайдаланудың жай күйін, оларға ықпал ететін
Жер қойнауына зиянды ықпал етуді болдырмау, сондай-ақ жер
Жерді пайдалану мен қорғауда мемлекеттік басқару және жер
Жер қорларын қорғауды мемлкеттік басқару жалпы және арнайы
Жалпы құзыреті бар органдар қатарына Үкімет және жергілікті
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жер пайдалану саласындағы құзыретіне
мемлекеттік меншік объектісі ретінде жер мемлекеттік қорын басқаруды
кен орындарын игерудің іс-тәжірибесін негізге ала отырып, жер
минералды шикізаттың стратегиялық және тапшы түрлеріне деген мемлекеттің
3,1) стратегиялық маңызы бар жер учаскелерінің (кен орындарының)
кең тараған пайдалы қазбалардың тізбесін анықтайды;
өндіруші өнеркәсіптің әртүрлі салаларында қызметті жүзеге асыратын жер
жер пайдалану құқығын беру тәртібін айқындайды;
конкурсқа шығарылуы тиіс, кең таралған пайдалы қазбалары бар
модельдік контрактылар әзірлейді және бекітеді;
кең таралған пайдалы қазбалардан басқа жер пайдалануға контрактылар
республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік табиғи-қорық қорының
жер пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарлардың,
келісім-шарттар шарттарының орындалуын қадағалаудың мониторингін және оны бақылауды
пайдалы қазбалар жатқан алаңдарда құрлыс салуға рұқсат беру
жерге зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көму және қалдық
жер пайдалану саласындағы техникалық регламенттерді бекітеді.
Ал құзыретті органдардың қызметтеріне келетін болсақ олар мыналар:
барлау, өндіру және бірлескен барлау мен өндіру жүогізуге
контрактінің шарттары туралы жер пайдаланушымен келіссөздер жүргізу, жер
жер мемлекеттік зерттеу жөніндегі жұмыстарды жүргізуге аранлаған жобалық-схемалық
кең тараған пайдалы қазбаларды барлауға, өндіруге немесе бірлесіп
жер пайдаланушылардың келісім-шарттардың талаптарын орындауының мониторингі және оны
Келісім-шарттардың талаптарын орындауды сақтау мониторингінің және оны бақылаудың
осы Заңның 14-бабына сәйкес жер қойнауын пайдалану құқығын
келісім-шартты заңнамада көзделген тәртіппен және негіздер бойынша орындауды
Қазақстан Республикасы Үкіметіне контрактінің орындалу барысы туралы жыл
мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, жер пайдалану құқығын
көмірсутегі шикізатын өндіру жөніндегі кен орындарын игеру жобаларын
техникалық регламаенттерді қосапағанда, жер пайдалану саласындағы нормативтік құқықтық
жер пайдалану саласындағы техникалық регламенттерді әзірлеу;
жер пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізі кезінде адам өмірі
2. Құзыретті орган:
контрактіні жасау және атқару жөінідегі өзінің қызметінің барысында
өндіру жөніндегі операцияларды жүргізуге кен орындарының қорларына мемлекеттік
8-1-бап. Жер қойнауын зерттеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті
жер геологиялық зерттеу және кешенді пайдалану саласындағы мемлекеттік
тау-кен жұмыстарын дамытудың жосапраларын (жобаларын) бекітеді;
көмірсутегі шикізатын қоспағанда, пайдалы қазбаларды өндіру жөніндегі кен
осы Заңның 13-бабының 1-5-тармағында көзделген жағдайларда тәулігіне екі
пайдалы қазбалар қорларының, пайдалануға берілетін жер қойнауы учаскелері
пайдалы қазбалар қорларының мемлекеттік балансын, кен орындарының және
тарихи шығындардың көлемін, жер қойнауы туралы геологиялық ақпарат
жер геологиялық ақпаратының республикалық және аумақтық қорларын ұйымдастырады
атқарушы органдар мен жер пайдаланушылардың Қазақстан Республикасының жер
жерлерді зерттеу және пайдалану мониторингін жүзеге асырады;
жер ұтымды және кешенді пайдаланылуын бақылауды жүзеге асырады;
жылдық жұмыс бағдарламаларын келіседі;
жер қойнауын зерттеу және пайдалану саласындағы нормативтік-техникалық құжаттарды
8-2-бап. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның құзыреті.
жер қойнауын қорғауға мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
жер қойнауына зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көмудің және
жер зерттеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп
келісім-шарттық аумақтағы немесе оның шегінен тыс жерлердегі барлауға
8-3-бап. Жер пайдалану саласындағы өзге де уәкілетті органдардың
жер пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарлардың,
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы
жер пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу немесе келісім-шартқа байланысты
жер пайдалаушылардың Қазақстанда шығарылатын тауарларды, жұмыстар мен көрсетілген
Қазақстан Республикасында дамытылатын басым жоғары технологиялық өндірістердің тізбесін
жер пайдаланушылардың сатып алынған тауарлары, жұмыстары мен көрсетілетін
жер пайдаланушылардан және (немесе) жер қойнауын пайдалану жөніндегі
2. Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясаттың іске
қазақстандық кадрларға қатысты қазақстандық мазмұнды есептеу әдістемесін құзыретті
жер пайдаланушылардың қазақстандық кадрларды тарту бөлігінде қазақстандық мазмұн
9-бап. Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) атқарушы
Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) атқарушы органдар:
жер туралы заңдарға сәйкес, контрактыда белгіленген мөлшерде және
өздеріне заң актілері берген құзырет шегінде жер қойнауын
контракт жасалған кезде аймақ тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық және экологиялық
3-1) қазақстандық мазмұн мен аумақтарды әлеуметтік дамыту бөлігінде
3-2) жер пайдаланушыларға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
3-3) жер пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын
кең таралған пайдалы қазбаларды барлауға, өндіруге және бірлескен
4-1) жер пайдалануға байланысты ғылыми, тарихи-мәдени және эстетикалық
құзыретті орталық атқарушы органдармен келісе отырып, жергілікті маңызы
Қазақстан Республикасы мен басқа мемлекеттер арасындағы жер қойнауын
Қазақстан Республикасы Президентінің «Жер туралы» Заң күші бар
Бұл саладағы жергілікті атқарушы органдарының өкілеттігі «Қазақстан Республикасының
Арнайы өкілеттігі бар мемлекеттік органдар жерді пайдалану мен
Арнайы өкілеттігі бар органдар жерді пайдалану мен қорғауда
жер сапасының өзгеруін тексеруді ұйымдастырады;
жердің дұрыс пайдаланылуын және жер заңдарының бұзылмауын қадағалайды;
жерді пайдалануға және қорғауға қатысты мәселелер бойынша құқықтық
ластанған және құнарлығын жоғалтқан жерлерді тыңайту туралы ұсыныстар
қала ғимараттарын тұрғызу және жерді реттеуге қатысты құжаттарды
жердің сапасын артыру мақсатында мелиоративтендірілген және рекультивацияланған жерлерді
Сонымен қатар, жерді пайдалану мен қорғауды мемлекет тарапынан
заңды түрде тіркелген тұлғалар мен жеке азаматтардың жер
белгіленген жергілікті атқарушы органдардың уақытша пайдалануға берілген жер
жер қатынастары мен жерді реттеу жөніндегі жер иелерінің
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік санитарлық-эпидемиялогиялық органдарының қызметіне:
жер учаскелерін пайдаланушылардың санитарлық заңды бұзбауын;
қорғалатын санитарлық қорғандық және сауықтыру және рекреациялық зоналарды
өнідірістік радиоактивті улы материалдар мен қалдықтарды пайдалантын, қайта
ифекциялық және паразитарлық ауру қоздырғыштардың жерді ластамауын қадағалау;
жаңа және қайта жөделетін ғимараттар мен құрылыстардың орналасуы
Мемлекетіміздегі жүргізіліп жатқан жер реформасы өзінің бастауын жер
А.И.Дембо, «жер пайдалану құқығы өз алдына дербес құқық
Қазақстан Республикасында жерге заттық құқық жүйесі жердің азаматтық
Жерге заттық құқық жер қатынастарының мүліктік аспектілерін көрсетіп,
Жерге заттық құқықтың мәні мен мазмұнын түсіну үшін
Екіншіден, заттық құқық қатынастары белгілі заттардың субъектілерге меншікке
Үшіншіден, заттық құқық затқа байланысты және тәуелді.
Төртішіден, заттық құқық абсолютті құқықтар. Абсолютті құқықтың объектісі
Заттық құқықтар меншік құқығына және меншік иесі болмайтын
Меншік құқығы – заттық құқықтың негізгісі, одан басқа
Елімізде бірінші рет жерге заттық құқық ұғымы Қазақстан
Жерге заттық құқықтық мынадай ерекшеліктері бар. Жерді пайдалану
Белгілі бір мүлік ретінде жер заттық құқықтың объектісі
Жерге заттық құқық жүйесі төмендегі негізгі қағидалары мен
Заттық құқықтар заңда белгіленген;
Жерге басқа заттық құқықтар жерге меншік құқығына тәуелді;
Жерге заттық құқықтың субъектісі өзінің құқықтарын жердің меншік
Жерге өзге заттық құқықтардың өз алдына дербестігі (шектеулі);
Жерге заттық құқықтардың көлемі мен мазмұнының жер учаскесі
Жерге өзге де заттық құқықтардың субъектілері жер құқық
Жерге заттық құқықтар жер учаскелерімен тығыз байланысты, жер
Бұрынғы жер және аазаматтық құқық туралы еңбектерді бұл
Жерді меншік және басқа да құқықтық объектісі ретінде
Меншік құқығы, өзінің барлық өзгеше ерекшеліктеріне қарамастан, үлкен
Сонымен, Азаматтық Кодекстің 117-бабына сәйкес жер азаматтық құқықтың
Алайда барлық игілік (материалдық және рухани) меншік құқығының
Бірақ та бұл өте жалпылама көзқарас болар еді,
Зат – жаратылыстағы табиғи қалпында тұрған немесе адамның
Сонымен, азаматтық құқық ғылыми зат ұғым ретінде табиғат
Меншік иесі өзімдікі деп танитын және өз билігін
Азаматтық Кодекстің 115-бабының 2-тармағына сәйкес, жоғарыда аталғандай, азаматтық
«Объект» және «мүлік» ұғымдары арақатынасында бұл екі ұдайлық
В.В.Гребенников «мүлік» ұғымы жайында айта келіп, «мүлік» терминімен
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады. «Объект», «мүлік»,
Енді дерге тек қана мемлекеттік меншік болған жағдай
Кеңес дәуіріндегі барлық ғылыми және оқулық әдебиеттерде КСРО
Г.А.Аксененок те өз пікірінде: «Бүкіл тарихи кезеңде таптар
Ауыл шаруашылығында негізгі өндіріс құралы жер болғандықтан және
Жерге меншіктің өзіндік ерекшелігі, жер адамның шаруашылық қызметінің
Құқықтық қатынастың басқа объектілерінен жердің айырмашылығы сол, ол
Жердің ерекше объекті ретіндегі тағы бір ерекшелігіне Боголюбов
Жердің бұл ерекшелігін Петров В.В. жер қатынастары объектісі
Г.А.Аксененок бұл жерде жылжымайтын мүлік ұғымында нені айтып
Г.А.Аксененоктың көзқарасы мына жағдайда да бізді бей-жай қалдырмайды,
Жер қойнауы, оның байлығы жер бетіндегі халықтардың өмір
Жердің шектеулілігі дейді ол, даралық көріністе шартты жағдайда
Жерді тиімді және басқа да табиғи байлықтармен үндестіре
Қазақстан Республикасы өз егемендігі мен тәуелсіздігін алғаннан кейін,
Айтылған жағдайлар мен себептер республикадағы жер қатынастарына өзгерістердің
Жер әрбір мемлекеттің ең негізгі ұлттық байлығы. Қазіргі
Қазақстан Республикасында жер реформасы 1991-жылдың 28-маусымында қабылданған «Қазақ
Елімізде жер реформасының тереңдеуі мен жер қатынастарының түбегейлі
Қазақстан Республикасының Президенті 1995-жылдың 22-желтоқсанында қабылдаған «Жер туралы»
1995-жылы ауыл шаруашылығында жасалған жұмыстардың қорытындысы туралы республикалық
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасында жеке меншікке берілген жер
Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» жерді жеке меншікке және
мемлекет меншігіндегі жер учаскелері жеке меншікке сатылуы немесе
тұрақты немесе уақытша пайдалануға берілуі мүмкін;
заңда көрсетілген басқа да мақсаттарда пайдаланылуы мүмкін [72-бет].
Қазақстан Республикасында аграрлық секторда жүргізіліп жатқан ыеформаларға байланысты
Қазақстан Республикасында жерлер пайдалану мақсатына қарай 7 категорияға
Өркениетті Батыс Еуропа мемлекеттерінің Конституцияларында да шектеулі жерге
Италияның Конституциясы жеке меншік иелеріне біраз міндеттер жүктейді.
Германиыяның заңдары бойынша жердің жеке меншік иесі өзінің
Америка Құрама Штаттарының заңдары жер меншігін мемлекеттік реттеу
Канада заңдылықтары бойынша фермерлерге жерді сату кезінде шек
Келтірілген мысалдардан көруге болады, барлық өркениетті мемлекеттерде жерге
Барлық өркениетті дамыған мемлекеттерде жерді шектеулі жеке меншікке
Жер қатынастарын дұрыс реттеуде, жерге жеке меншік құқығын
Қазақстан Республикасының «Жер кодексіне» сәйкес азаматтардың жеке меншігінде
Мынадай жерлер жеке меншікке берілмейді:
Ауыл шаруашылғына арналған жерлер (жеке меншікке берілген жерлерден
Қорғаныс жерлері;
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
Орман қорларының жерлері;
Су қорларының жерлері;
Елді мекен жерлеріндегі жалпы пайдаланатын жерлер.
Яғни, Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» бойынша жеке меншік
Қазақстан Республикасы «Жер кодексі» бойынша азаматтар мен заңды
«Жер кодексіне» сәйкес жер учаскелерінің меншік иелері мемлекеттік
Жер учаскесіне меншік құқығы басқа адамға мәміле жасалған
Жер учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақытша пайдалану
Жеке меншікке сатылатын жер учаскелерінің сатылатын бағасы Қазақстан
Мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке беру мынадай
а) жер учаскесіне меншік құқығын беру туралы ұсыныс
ә) жерге орналастырудың жобасын талқылау және бекіту;
б) жергілікті жер шекарасын анықтау;
в) жерге құқық беретін құжаттарды жасау және беру;
г) жерге құқықты мемлекеттік тіркеуден өткізу.
«Жер туралы» заң бойынша жер учаскесі мемлекеттік қажеттілік
Жерге жеке меншік институтын енгізудің қажеттілігін негіздей келе,
Жалпы жерге жеке меншік туралы кең ауқымды мынадай
«Жер кодексіне» сәйкес жер белгіленген негіздерде, шарттар мен
Азаматтық-құқықтық қатынаста негізігі тауар қалыптастырушы бірлік жер учаскесі
Осыған байланысты, жер учаскесінің баста белгілері, сол жерге
Бұл қағиданы сақтау ең алдымен сол территорияны зоналық
Үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға), сонымен қатар аяқталмаған құрылыстарға және
Егер жер пайдаланушы өзіне тиесілі үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды
Жер учаскесіне заттық құқық объектісі ретінде мінездеме беруде
Жер кодексінің 53-бабында белгіленгеніндей екі немесе бірнеше тұлғаның
Жер учаскесі әрбір меншік иесінің үлесі анықталған (үлестік
Ортақ меншіктегі (ортақтасып жер пайдаланудағы) жер учаскесін пайдалану
Ортақ үлестік меншіктегі немесе ортақтасып үлестік жер пайдаланудағы
Ортақ үлестік меншіктің (ортақтасып үлестік жер пайдаланудың) қатысушылары
Егер жер үлесін нақтылы бөліп беруге заң актілерінде
Егер де жер учаскесін бөлу мүмкін емес деп
Дәл осындай шарт пен тәртіп жер учаскесін бөлуде
Жұбайларға тиесілі меншік құқығының немесе жер пайдалану құқығының
Жұбайлардың қалауы бойынша жерге жеке меншік (жерді пайдалану
Жерге құқықтық қатынаста кейбір ерекшелік көп пәтерді үйлерді
Көп пәтерлі немесе кондоминимумның өзге де объектісін орналастыру,
Әрбір меншік иесі және сол үйді жалдап тұрушы
Меншіктің мынадай нысанын қолдану мүмкіншілігі бар, яғни пәтер
Үй-жайдың әрбір меншік иесінің (өзге де құқық иесінің)
Пәтерге (үй-жайға) меншік құқығының басқа тұлғаға ауысуы жер
Ортақ меншікті басқару және оны пайдалану, жалпы үйді,
Меншік иелерінің қалауы бойынша тұрғын үй кооперативтері не
2.2 Жерді пайдалану құқығының субъектілері және олардың құқықтары
Жерді пайдалану құқығының субъектілері деп – құқық қабілеттілігі
Жер кодексінің 30-бабына сәйкес Жер пайдалану құқығының субъектілері
мемлекеттік және мемлекеттік емес;
ұлттық және шетелдік;
жеке және заңды тұлғалар;
тұрақты және уақытша;
бастапқы және кейінгі болып бөлінеді.
Жер пайдалану құқығы:
мемлекеттік органдар актілерінің;
азаматтық-құқықтық мәмілелердің негізінде;
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздерде туындайды.
Жер кодексінің 31-бабына сәйкес Жер пайдалану құқығы мынандай
жер пайдалану құқығын табыстау;
жер пайдалану құқығын беру;
жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен ауысуы
Азаматтар жерге жеке меншік құқығының субъектісі Қазақстан Республикасы
Құқықтық реттеу құқықтың әрбір салалары бойынша субъектінің белгілі
Азаматтық құқық субъектілік мүмкіндігі тұлғаның құқыққа қабілеттігі мен
Азаматтық құқық субъектілік дейді М.В.Кротов жеке азамат, заңды
Сонымен қорыта айтсақ, азаматтық құқық субъектілік құқық бірлігі
Заң әдебиеттерінде құқық субъектілікті қорытындылайтын категория ретінде емес,
Азаматтық құқық қабілеттігі. Заң құқық қабілеттікті азаматтық құқыққа
Азаматтар меншік құқығына сай мүлікке ие бола алады,
Сонымен қатар, азаматтар басқа да мүліктік және жеке
Азаматтардың құқық қабілеттігін іске асырудың жалпы шарты, оның
Құқық қабілеттіліктен әрекет қабілеттіліктің айырмашылығы сол, ол азаматтың
Әрине, кәмелетке толған азаматқа азаматтық әрекет қабілеттілік бар
Кәмелетке толмағандар, оның ішінде 14 жасқа толмағандар (жасөспірімдер),
Он төрт жасқа толғаннан кейін кәмелетке толмаған жасөспірім
Жер кодексінде көрсетілгендей, жер учаскесіне меншік құқығына байланысты
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі жылжымайтын мүлік және оған
Азаматтың ішімдікке салынуы немесе нашақорлыққа әуестенуінің өзі, оның
Ішімдікке салынып немесе нашақорлыққа әуестенген азаматтардың мүліктік қатынасын
Әрекет қабілеттігі жоқ немесе әрекет қабілеттігі толық емес
Неке және отбасы туралы Заңның 103-бабының 1-тармағында көрсетілгендей,
Нақтылап атап айтатын мәселе, неке және отбасы туралы
Біз жоғарыда атап өткендей, кәмелетке толмағандар атынан, яғни
Әрекетке қабілетсіз деп танылған азаматтың атынан мәмілені оның
Азаматтық кодекстің 33-бабына сәйкес заңды тұлға дегеніміз меншік,
Заңды тұлғаның құқық субъектілігі оны құру сәтінен пайда
Азаматтық заңдар заңды тұлғаның әртүрлі түрін қарастырады: мемлекеттік
Заңды тұлғалардың қандай түрі болсын, барлығы (мемлекеттіктен басқасы)
Жер қойнауын пайдаланушының мыналарға құқығы бар:
келісім-шартта белгіленген талаптарға сәйкес оған берілген келісім-шарт аумағы
келісім-шартта өзгеше көзделмесе, өз қарауы бойынша өз қызметінің
келісім-шарт аумағында, ал қажет болған жағдайда белгіленген тәртіппен
бірінші кезекте Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген мерзімнен тыс
жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге байланысты жұмыстардың
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шарттарды сақтаумен өзінің құқығының
Қазақстан Республикасының заңнамасында және келісім-шартпен белгіленген шарттарда өз
Жер қойнауын пайдаланушыға заңнамаға сәйкес оның құқығын қорғауға
Жер қойнауын пайдаланушыға қойылатын жер қойнауын және қоршаған
Болжамдауды, жоспарлауды, жобалауды қоса алғандағы жер пайдалану сатысында
кен орындарын игерудің арнайы әдістерін қолдану есебінен жер
жердің техногендік шөлейттенуінің алдын алу;
жер қойнауын пайдалану операцияларын бастағанға дейін табиғат қорғау
өндірім мен минералдық шикізатты қайта өңдеу қалдықтарын пайдалану;
жер беті және жер асты суларының тартылуы мен
қорғашан ортада экологиялық қауіпсіз тәсілмен бұрғылау және жанар-жағармай
мұнай кен орындарының ішкі қатпарлық қысымын ұстау жүйесінде
атмосфералық ауаға ластаушы заттарды шығаруды болдырмау;
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бекітілген кен орындарын
Жерді тиімді және кешенді пайдалану және жер қойнауын
Су жинау алаңшаларына және ауыз су немесе өндірістік
Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде, әсіресе
Жер қойнауын қорғауды мемлекеттік бақылау:
Жер қойнауын қорғаудың мемлекеттік мониторингі;
Жер қойнауын қорғау саласына жататын лицензиялық-келісім-шарттық талаптардың сақталуын
Жер қойнауын зиянды заттарды, радиоактивтік қалдықтарды көмуді және
Жер қойнауының ластанудан, су басудан, өрттен сақталуын және
Жер қойнауын пайдалану объектілерін консервациялау және жоюды бақылау;
Жер қойнауын пайдалану жөнінде операциялар жүргізу кезінде аварияларды
Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы Қазақстан
Жер қойнауын тиімді және кешенді пайдалану жөніндегі талаптарды
Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде жобалық
Операцияларды жүргізу қараған және бекіткен кен орындарын игерудің
Ілеспе өндірілген мұнай газын тиісті рұқсатсыз жазу [102-бет].
Жер қойнауын пайдалану принциптеріне мыналар жатады:
Жер қойнауын арнайы пайдалануға ақы төлеу;
Жер қойнауын ұтымды және кешенді пайдалану;
Жер қойнауын пайдалану мен қорғау шараларын көтермелеу;
Қалдықсыз және аз қалдық қалдыратын технологияларды қолдану;
Жер қойнауын пайдалану және минералдық шикізатты ұқсату жобалары
Жер қойнауын пайдалану мен қорғау саласында жалпы ұлттық
Пайдалы қазбалар кен көздерін кен өндіру және минералдық
Жер қойнауын пайдалануға қатысты жұмыстардың қауіпсіздігін сақтау;
Жер қойнауын пайдаланудың айналадағы табиғи ортаға жасайтын ықпалын
Жер қойнауын және минералдық шикізатты ұқсату туралы заңдардың
Жер қойнауын қорғаудың тиімділігін арттыруға бағытталған шараларды көтермелеу;
Қалдықсыз және аз қалдық қалдыратын технологияларды пайдалану 103-бет].
Б.В.Ерофеевтің пікірі бойынша жер пайдалану құқығының субъектісі өз
Жер пайдалану құқығы субъектілерінің құқықтары мен міндеттері Б.В.Ерофеев
Жер пайдаланушылардың жерді мақсатты пайдалануды жүзеге асыруын олардың
Жалпы теориялық тұрғыдан қарағанда, құқықтық мәртебе адамның және
«Құқық статусы (мәртебесі)» термині Г.А.Аксененок, Н.И.Краснов және басқа
Құқық қатынастарында қатысу немесе заңда белгіленген құқықты іске
Н.И.Краснов жер пайдалану құқығының субъектісінің теориялық мәселелерін талдай
Қорыта келгенде, жерге жеке меншік құқығының субъектісі «Жер
Барлық жерге жеке меншік құқығының субъектілері жер құқық
Сонымен жер кодексінде былай деп жазылған: «Үйлерді (құрылыстарды,
Жер кодексінің бабына сәйкес меншік иесі өзінің жер
Біздегі белгілі заңды тұлға туралы жалпы ережелер бойынша,
Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабына сәйкес, шетелдік және азаматтығы
Жер кодексі бойынша шет ел азаматтары және заңды
Жоғарыда айтылғандардан, мынадай қорытынды шығаруға болады, яғни шетел
Жоғарыда біз жерге жеке меншік құқығына байланысты жер
Жер пайдалану құқығының пайда болу негіздеріне тоқталатын болсақ,
Сонымен қатар жер туралы заң жерге заттық құқықтарды
Егер бұрынғы жер заңдарына көз жүгіртетін болсақ, тұрақты
шаруа (фермер) қожалықтарына;
шаруашылық жүргізу немесе жер басқару құқығындағы үйлер мен
ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін мемлекеттік және
ерекше қорғалатын табиғат аумақтары жерінде пайдаланушы тұлғаларға.
Сонымен қатар заңда көрсетілген жағдайларды ескере отырып, басқа
Жер учаскелеріне жеке меншік құқығымен байланысты азаматтық-құқықтық қатынастары
Жер кодексі меншік иесінің жер учаскесіне иелену, пайдалану
Одан әрі Жер кодексі мынаны айқындайды, меншік иесі
Атап өтетін мәселе, жоғарыда көрсетілген жеке меншік құқығын
Атап өтетін мәселе, жер туралы заңдарда жер учаскелерін
Сатып алу-сату туралы жалпы ережесі Азаматтық кодекстің 25-тарауында
Жер учаскесін сату шартының элементтері.
Шарттың екі жағы болып сатушы мен сатып алушы
Жерге жеке меншік құқығын міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден
Шарт жасау барысында сатып алушы меншік иесінің
Жер учаскесі тек қана жалғыз тұлғаның жеке
Жер учаскесіне ортақ бірлескен меншік түрі жұбайлардың ортақ
Жер учаскесі жұбайлардың ортақ меншігіде болған жағдайда, жер
Ортақ меншік жер учаскесін бөлу мүмкін болмаған жағдайда,
барлық жер учаскесінің сатылуы;
жер учаскесінің үлес бөлігінің сатылуы.
Сонымен АК 212-бабының 1-тармағына сәйкес, үлестік меншіктегі мүлікке
Үлесті меншік құқығындағы үлесті бөгде тұлғаларға сату кезінде
Үлесті сатушы жазбаша түрде үлестік меншіктің басқа да
Үлесті сату кезінде ортақ үлес меншігі иелерінің артықшылық
Сатып алудағы жоғарыда көрсетілген артықшылық құқы жалпы үлес
Бұл мәселені қарасытыра отырып, мына жағдайды да ескерген
Мынадай жағдай да болуы мүмкін, жер учаскесінің иесі
Біз жоғарыда атап өткендей, азаматтық құқық нормалары жылжымайтын
жер учаскесінің орналасқан жіне ол туралы мәлімет;
кадастрлық нөмір (код);
жердің әр түрін жеке көрсету арқылы оның алыңын
мақсатты белгілеу;
заңға сәйкес анықталған жердің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі.
Сонымен қатар, шартқа жер учаскесінің жоспары тіркелуі қажет.
Жер учаскесін сатып алу-сату шарты жазбаша түрде бір
Жер учаскесін сатып алу-сату шартын жасау мемлекеттік тіркеу
Тауардың құны жалпы ереже бойыша екі жақтың келісімі
Сатушының негізгі міндеті – жер учаскесін сатып алушыға
Жер учаскесінде түрлі ғимараттардың, көпжылдық өсімадіктердің, су қоймаларының,
Кәсіпорын беруге дайындау, өткізу актісін жасау және оны
Сонымен қатар, құқықтық нормативтік актілер негізінде анықталған жерді
Мүлікті сыйлаудың тәртібі мен негізгі ережелері Азаматтық кодекстің
Сыйға тарту шартының осы тұжырымдамасының бізді бірінші бөлігі
Сыйға тарту шартының жалпы ережелері азаматтық құқықтың курсында
Жер учаскесін сыйға шартында екі жақтан да, сатып
Жер учаскесінің бөлігін сыйлау шарты немесе жер үлесін
Жер учаскесін сыйлау шарты жазбаша нысанда жүзеге асырылуы
жас балалар мен әрекетке қабілетсіз деп танылған азаматардың
емдеу, тәрбиелеу мекемелерінің, әлеуметтік қоғам мекемелерінің және сол
мемлекеттік қызметкерлерге олардың лауазымды жағдайына байланысты немесе олардың
Сыйға тартушының құқықтары мен міндеттері. Сыйға тартушының басты
Сыйға тарту уәде берген сыйға тартушы міндеттері егер
егер шарт жасалғаннан кейін сый берушінің мүліктік және
егер сый алушы сыйға тартушының өміріне, оның отбасына
Сый алушы өзіне сый берілгенге дейін кез-келген уақытта
2.3 Жерді пайдалану құқығын жетулдірудің өзекті мәселелері
Елімізде жер реформасының тереңдеуі мен жер қатынастарының түбегейлі
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995-жылдың 22-желтоқсанында қабылдаған «Жер туралы»
Сонымен қатар 2003-жылғы қабылданған Жер кодексі де жер
1995-жылы ауыл шаруашылығнда жасалған жұмыстардың қорытындысы туралы республикалық
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасында жеке меншікке берілген жер
Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» жерді жеке меншікке және
мемлекет меншігіндегі жер учаскелері жеке меншікке сатылуы немесе
тұрақты немесе уақытша пайдалануға берілуі мүмкін;
заңда көрсетілген басқа да мақсаттарда пайдалануы мүмкін.
Қазақстан Республикасында аграрлық секторда жүргізіліп жатқан реформаларға байланысты
Қазақстан Республикасында жерлер пайдалану мақсатына қарай 7 категорияға
Конституциямызға сәйкес, республикамызда жерге шектеулі жеке меншік бар.
Өркениетті Батыс Еуропа мемлекеттерінің Конституцияларында да шектеулі жерге
Италияның Конституциясы жеке меншік иелеріне біраз міндеттер жүктейді.
Америка Құрама Штаттарының заңдары жер меншігін мемлекеттік реттеу
Канада заңдылықтары бойынша фермерлерге жерді сату кезінде шек
Келтірілген мысалдардан көруге болады, барлық өркениетті мемлекеттерде жерге
Барлық өркениетті дамыған мемлекеттерде жерді шектеулі жеке меншікке
Жер қатынастарын дұрыс реттеуде, жерге жеке меншік құқығын
Қазақстан Республикасының «Жер кодексіне» сәйкес азаматтардың жеке меншігінде
Мынадай жерлер жеке меншікке берілмейді:
Ауыл шаруашылғына арналған жерлер (жеке меншікке берілген жерлерден
Қорғаныс жерлері;
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
Орман қорларының жерлері;
Су қорларының жерлері;
Елді мекен жерлеріндегі жалпы пайдаланатын жерлер [119-бет].
Яғни, Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» бойынша жеке меншік
Қазақстан Республикасы «Жер кодексі» бойынша азаматтар мен заңды
«Жер кодексіне» сәйкес жер учаскелерінің меншік иелері мемлекеттік
Жер учаскесіне меншік құқығы басқа адамға мәміле жасалған
Жер учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақытша пайдалану
Жеке меншікке сатылатын жер учаскелерінің сатылатын бағасы Қазақстан
Мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке беру мынадай
а) жер учаскесіне меншік құқығын беру туралы ұсыныс
ә) жерге орналастырудың жобасын талқылау және бекіту;
б) жергілікті жер шекарасын анықтау;
в) жерге құқық беретін құжаттарды жасау және беру;
г) жерге құқықты мемлекеттік тіркеуден өткізу.
«Жер туралы» заң бойынша жер учаскесі мемлекеттік қажеттілік
Жерге жеке меншік институтын енгізудің қажеттілігін негіздей келе,
Жалпы жерге жеке меншік туралы кең ауқымды мынадай
«Жер кодексіне» сәйкес жер белгіленген негіздерде, шарттар мен
Азаматтық-құқықтық қатынаста негізіг тауар қалыптастырушы бірлік жер учаскесі
Осыған байланысты, жер учаскесінің баста белгілері, сол жерге
Бұл қағиданы сақтау ең алдымен сол территорияны зоналық
Үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға), сонымен қатар аяқталмаған құрылыстарға және
Егер жер пайдаланушы өзіне тиесілі үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды
Жер учаскесіне заттық құқық объектісі ретінде мінездеме беруде
Жер кодексінің 53-бабында белгіленгеніндей екі немесе бірнеше тұлғаның
Жер учаскесі әрбір меншік иесінің үлесі анықталған (үлестік
Ортақ меншіктегі (ортақтасып жер пайдаланудағы) жер учаскесін пайдалану
Ортақ үлестік меншіктегі немесе ортақтасып үлестік жер пайдаланудағы
Ортақ үлестік меншіктің (ортақтасып үлестік жер пайдаланудың) қатысушылары
Егер жер үлесін нақтылы бөліп беруге заң актілерінде
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Президенті 1995-жылдың 22-желтоқсанында қабылдаған «Жер туралы»
Сонымен қатар 2003 жылғы қабылданған Жер кодексі де
1995-жылы ауыл шаруашылығында жасалған жұмыстардың қорытындысы туралы республикалық
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасында жеке меншікке берілген жер
Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» жерді жеке меншікке және
мемлекет меншігіндегі жер учаскелері жеке меншікке сатылуы немесе
тұрақты немесе уақытша пайдалануға берілуі мүмкін;
заңда көрсетілген басқа да мақсаттарда пайдаланылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында аграрлық секторда жүргізіліп жатқан ыеформаларға байланысты
Қазақстан Республикасында жерлер пайдалану мақсатына қарай 7 категоряға
Өркениетті Батыс Еуропа мемлекеттерінің Конституцияларында да шектеулі жерге
Италияның Конституциясы жеке меншік иелеріне біраз міндеттер жүктейді.
Германиыяның заңдары бойынша жердің жеке меншік иесі өзінің
Америка Құрама Штаттарының заңдары жер меншігін мемлекеттік реттеу
Канада заңдылықтары бойынша фермерлерге жерді сату кезінде шек
Келтірілген мысалдардан көруге болады, барлық өркениетті мемлекеттерде жерге
Барлық өркениетті дамыған мемлекеттерде жерді шектеулі жеке меншікке
Жер қатынастарын дұрыс реттеуде, жерге жеке меншік құқығын
Қазақстан Республикасының «Жер кодексіне» сәйкес азаматтардың жеке меншігінде
Мынадай жерлер жеке меншікке берілмейді:
Ауыл шаруашылғына арналған жерлер (жеке меншікке берілген жерлерден
Қорғаныс жерлері;
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
Орман қорларының жерлері;
Су қорларының жерлері;
Елді мекен жерлеріндегі жалпы пайдаланатын жерлер.
Яғни, Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» бойынша жеке меншік
Қазақстан Республикасы «Жер кодексі» бойынша азаматтар мен заңды
«Жер кодексіне» сәйкес жер учаскелерінің меншік иелері мемлекеттік
Жер учаскесіне меншік құқығы басқа адамға мәміле жасалған
Жер учаскесінің меншік иесі жер учаскесін уақытша пайдалану
Жеке меншікке сатылатын жер учаскелерінің сатылатын бағасы Қазақстан
Мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке беру мынадай
а) жер учаскесіне меншік құқығын беру туралы ұсыныс
ә) жерге орналастырудың жобасын талқылау және бекіту;
б) жергілікті жер шекарасын анықтау;
в) жерге құқық беретін құжаттарды жасау және беру;
г) жерге құқықты мемлекеттік тіркеуден өткізу.
«Жер туралы» заң бойынша жер учаскесі мемлекеттік қажеттілік
Жерге жеке меншік институтын енгізудің қажеттілігін негіздей келе,
Жалпы жерге жеке меншік туралы кең ауқымды мынадай
«Жер кодексіне» сәйкес жер белгіленген негіздерде, шарттар мен
Азаматтық-құқықтық қатынаста негізіг тауар қалыптастырушы бірлік жер учаскесі
Осыған байланысты, жер учаскесінің баста белгілері, сол жерге
Бұл қағиданы сақтау ең алдымен сол территорияны зоналық
Үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға), сонымен қатар аяқталмаған құрылыстарға және
Егер жер пайдаланушы өзіне тиесілі үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды
Жер учаскесіне заттық құқық объектісі ретінде мінездеме беруде
Жер кодексінің 53-бабында белгіленгеніндей екі немесе бірнеше тұлғаның
Жер учаскесі әрбір меншік иесінің үлесі анықталған (үлестік
Ортақ меншіктегі (ортақтасып жер пайдаланудағы) жер учаскесін пайдалану
Ортақ үлестік меншіктегі немесе ортақтасып үлестік жер пайдаланудағы
Ортақ үлестік меншіктің (ортақтасып үлестік жер пайдаланудың) қатысушылары
Егер жер үлесін нақтылы бөліп беруге заң актілерінде
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен «Қазақстан 2030 жылға дейінгі
Нарықтық экономикаға өту кезеңінде қоғамдық қатынастарды дамыту, оның
Жерге жеке меншік құқығының жаңа құқық институты және
Жерге жеке меншік құқығы дегеніміз - Қазақстан Республикасы
Жер – заттық құқық объектісі болғанымен, оның құқықтық
Жерге жеке меншік құқығының объектісі дегеніміз жер задарында
Орталықтандырылған тоталитарлық жүйе негізінде қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық, құқықтық қатынастар
Ал еліміздің тарихи даму кезеңіндегі әр түрлі жағдайларды
еліміздің нарыққа көшуіне байланысты орын алып отырған жағдайлардың
аталған қатынастарды жетілдіру бағытында революциялық қадамдарға жол бермей,
Автор диссертациялық зерттеуді жүргізу үстінде осы мәселелер бойынша
жер құқығының нарықтық экономика кезінде жеке сала ретінде
жер учаскелері азаматтық айналымда болғанымен, оның табиғи объектілік
жер азаматтық айналымда ерекше рөл атқаратын болғандықтан, жер
жер учаскелеріне байланысты жасалатын азаматтық-құқықтық мәмілелерді бір жүйеге
Сонымен қорыта келгенде, жоғарыда аталған мәселелерді жетілдіру мақсатында
Жерді қорғау мен басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар
Бұл үшін:
басқарудың бюрократтануын бәсеңдету;
мемлекеттік органдардың кәсіби деңгейін оңтайландыру қажет деген пікірдемін.
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Астана, 2009 – 25 б.
Қазақстан Республикасының Жер кодексі. Алматы: Юрист, 2009 –
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2030: барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және
Бектұрғанов Ә.Е. «Қазақстан Республикасындағы жер құқық қатынастары». Алматы,
Покровский И.А. «история римского права». М., 1915 –
Дембо Л.И. «Земельные правоотношения в классово-антоганистическом обществе». Л.,
Еренов А.Е. «Очерки по истории феодальных земельных отношений
Масанов Н.Э. «Кочевая цивилизация казахов». Алматы, «Горизонт», 1995
Городеков Н.И. «Киргизы и кара-киргизы Сыр-Дарьинской области» Т.1,
Бренштам А. «Социально-экономический строй орхоно-енисейских трюков VI-VIII веков».
Зиманов С.З. «Общественный строй казахов первой половины ХІХ
Владимирцев Б.Я. «Общественный строй монголов». Л., 1934 –
Казанцев Н.Д. «Земельное право». М., 1971 – 620
«Взгляд М.И. Барановского, А.В.Чаянова, Н.Д.Кондратьева, Л.Н.Юровского и современность»
Балязин Б.Н. Профессор Аленсандр Чаянов. М.: Агропромиздат, 1990
Иконицкая И.А. «Тенденции развития земельного законадательства Российской Федерации»
«Преображенная степь». Алматы: Кайнар, 1967 – 130 с.
Ерәли Ә. «Жеке меншігінің құқықтық негіздері». Алматы: Шартарап,
Матеи У., Суханов Е.А. «Основные положения права собственности».
Маркс К. «Предисловие к критике политической экономии». Т.29,
Маркс К. «Формы предшествующие капиталистическому производству». М.: Госкомиздат,
Генкин Д.М. «Право собственности в СССР». М., 1961
Боровиков Н.А. «Право личной собственности в СССР». М.,
Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. –
Колганов М.В. «Собственность. Докапиталистические формации». М., 1962 -310
Толстой Ю.К., Яковлев В.Ф. «Прово собственности в СССР»
Братусь С.Н. «О соотношении социальной собственности и права
Черноморец А.Е. «Теоретические проблемы права собственности в с/х
Мозолин В.П. «Право собственности в РФ в период
Пучиноский Б.И., Сафиулин Д.Н. «Правовая экономика – проблемы
Сулейменов Б.И., Сафиулин Д.Н. «Правовая экономика – проблемы
Суханов Е.А. Лекции о праве собственности. М., 1991
Суханов Е.А. «Общие положения о праве собственности и
«Право собственности и другие вещные права» // Гражданский
Венедиктов А.В. «Государственная социалистическая собственность» М.: АН СССР,
Генкин Д.М. Некоторые вопросы теории права собственности //
Кечекьян С.Ф. «Правоотношение в социолистическом обществе». М.: АН
«Гражданское право». Часть 1. Учебник. Под ред.: Сергеев
Иконицкая И.А. «Земельное право Российской Федерации: теория и
Победоносцев К. Курс гражданского права. Т.2. , Часть
Аксененок Г.А., Кикоть В.А., Фомина Л.П. «Критика современных
Кикоть В.А. «Современная тенденция и противоречеи учения о
«Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер учаскелерін беру тәртібі
«Советское земельное право» Отв. ред.: Балезин В.П., Краснов
Дембо Л.И. «Основные проблемы советского водного законадательства». М.:
Турубинер А.М. «Право государственной собственности на землю в
Сулейменов М.К. «Вещные права в РК». Алматы, 1999
«Гражданский кодекс Российской Федерации». Часть первая. Научно-практический комментарий.
Черноморец А.Е. «право собственности в сельском хозяйстве Российской
Гребенников В.В. «Роль института собственности в становлении гражданского
Аксененок Г.А. «Земельные правоотношения в СССР». М., 1958
Маркс К., Энгельс Ф. Соч. 2-е изд. Т.12.
Дембо Л.И. «Основные теоретические проблемы земельного собственности». Ученые
К.Маркс Т.1 – 1949 – 185 с.
Малько А.В. «Стимулы и ограничения в праве». Теоретики-иныормационный
«Земля и право». Пособие для российских землевладельцев. Отв.
«Земельное право России». Учебник по специальности правоведение. Под
Аграрные отношения: теория, историческая практика, перспективы развития. Отв.
Банькин В.А. «Регулирование процесса формирования новых форм собственности
Дебердеев А., Шалыгина В.А., Цой С., Мейрманова Г.
Егемен Қазақстан. 1999 ж. 4 сәуір
Галятин М.Ю. США: правовые регулирование использования земель.М., 1991
«Қазақстан Республикасының Жер кодексі» 20 июнь 2003 ж.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 мамырда қабылданған
Иконицкая И.А. «Право собственности на землю в Российской
Мухитдинов Н.Б. «Основы горного права». Алматы, 1983 –
Егемен Қазақстан. 1995 ж. 18 шілде
Ерофеев Б.В. «Земельное право России». Общая часть. М.:
Әсіпұлы С. Қазақ жерсіз қала бере ме? //
Байдельдинов Д. «Долгожданный законопроект «О земле»: надо подаждать
Байсалов С.Б. «Проблемы правого обеспечения рационального использования и
Байтұрсын І. «Жер дауы ел дауына айналып барады»
Волков Г.А., Голиченков А.К., Козырь О.М. Развитие рынка
Еренов А., Мухитдинов Н., Косанов Ж., Хаджиев А.
Еркінбаева Л. «Жерге жеке меншік құқығы туралы» //
Еркінбаева Л. «Жерге жеке меншік құқығы туралы» //
Еркінбаева Л. «Жер реформасы міндеттері мен принциптері» //
Жүнісбекова Ж. «Ерекше қорғалатын табиғи қорықтардың құқықтық жағдайы»
Иконицкая И.А., Краснов Н.И., Павлов Э.И., Самончин О.А.,
Куратов С. «Жер кімнің меншігі» // Ана тілі
Международный сельскохозяйственный журнал // Земельные отношения и землеустройства.
Мұқанов М. Қазақстан Республикасы Бас пракуратурасының назарына «Жер
Мүсіреп Ғ. «Жер дауы күзге қалдырылды» \\ Егемен
Райымбеков Қ. «Жер қатынастарын реттеудің жаңа өлшемдері» //
Стамқұлов Ә. «Жер туралы заңның ерекшеліктері» // Қазақстан
Ханыкин В. «Земельная собственность и предпринимательский менеджмент» //
Харьков В.Н. «Рациональное использование земельных ресурсов: понятие и
Шемшученко Ю.С., Мунтян В.Л., Розовский Б.Г. «Юридическая ответственность
Мұстафаев С. «Жерді заңды пайдалану қылмысының ерекшелігі туралы»
Мұстафаев С. «Жер пайдаланушылар мен жер учаскелері меншік
Мұстафаев С. «Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерді пайдалану және
Мұстафаев С. «Жерді құқықтық қорғау мәселелері» // Заң
Мұстафаев С. «Жер туралы заң бойынша жер пайдаланушылардың
Мұстафаев С. «Тұрақты жер пайдалану құқығының пайда болуы»
Мұстафаев С. «Жер пайдалану жеңіл-желпілікті көтермейді, оны құқықтық-заңдылық
Мұстафаев С. «Жерді тұрақты пайдалануға беру құқығының тиімділік
Тауасарұлы С. «Мерзімсіз жер пайдалану құқығының атаулы ұғымы
Мұстафаев С. «Жер құқығы жүйесінде тұрақты жер пайдалану
Мұстафаев С. «Жерді тұрақты пайдаланушылардың құқықтық жағдайы» //
Мұстафаев С. «Мировые опыты в ограничении права землепользования
Мұстафаев С. «Тұрақты жер пайдалану қатынастарына қатысушы тұлғаларды
Мұстафаев С. «Жерді тұрақты пайдалануға беру құқығы ұлттық
Мұстафаев С. «Тұрақты жер пайдалану құқығын бұзғаны үшін
Мұстафаев С. «Жерге деген абсолюттік жеке меншік құқығы