Адамды кепілге алу үшін қылмыстық жауапкершілік
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І. ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТАММА
1.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік орнататын заңдардың
1.2. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері
ІІ. АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Адамды кепілге алудың объектісі және объективті жағы
2.2. Адамды кепілге алудың субъектісі және субъективті жағы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Конституциямыздың 1 – бабына сәйкес «Қазақстан Республикасы өзін демократиялы,
Қазақстан халқын толғандыратын мәселелердің қатарында соңғы жылдары әрбір азаматтың
Қылмыстылықпен тиімді күресуге ықпал ететін бағыттардың бірі – қылмыстық
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің
Берілген мақсатқа сүйене отырып келесі міндеттер қойыған:
• қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік орнататын заңдардың
• қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстарға жалпы сипаттама беру түрлерін
• адамды кепілге алу қылмысына қылмыс құрамының элементтері (объект,
Берілген дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін қазақстандық және ресейлік авторлардың
І ТАРАУ. ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.
1.1. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік орнататын заңдардың
Қазіргі әрекет етуші Қылмыстық кодекс қоғамдық қауіпсіздікке қол сұғушылық
Мұндай қол сұғушылықтардың кеңірек шеңбері 1903 жылғы Қылмыстық Заңдар
Бұл тарауда өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін сақтамау туралы да
Екінші тарау негізінен өзге іс-әрекеттердің белгілерін қамтыды (қылмыстық қауымдастықтар
1922 жылғы алғашқы кеңестік Қылмыстық кодекс ерекше бөлімнің баптарын
Заң шығарушының қылмыстық – құқықтық қорғаудың дербес объектісі ретіндегі
Авторлардың арасында 1959 жылғы Қылмыстық кодекстің мағынасында қылмыстық заңмен
1997 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қабылданды.1 Қазіргі жағдайда
бұрын оларды жасау үшін қылмыстық жауапкершілік көзделмеген немесе Қылмыстық
қылмыстық кодекстің ІХ тарауына бұрын Қылмыстық кодекстің өзге тарауларында
Жаңа Қылмыстық кодексте қылмыстардың негізгі және сараланған түрлерінің белгілері
Көптеген баптардың санкциялары да елеулі өзгерістерге ұшыратылды. Қоғамдық қауіпсіздікке
Соңғы кезде құқық қорғау органдары біздің қоғам үшін жаңа
Адамды кепілге алу «Халықаралық сипаттағы қылмыстар» еңбегінде профессор И.И.Карпец
Адамды кепілге алу сипаты бірнеше мемлекеттердің мүдделеріне нұсқан келтіретін
Адамды кепілге алу халықаралық сипаттағы қылмыс ретінде 17 желтоқсан
Бұл Конвенцияның 9-бабы оны американдық мемлекеттер ұйымына мүше болып
Адамдарды кепілге алумен күресу жөніндегі келісімдерді жасасу Еуропалық Кеңес
Адамдарды кепілге алу үшін қылмыстық жауапкершілік халықаралық терроризммен күресу
1979 жылғы Конвенцияның 1 – бабына сәйкес кепілге алушылық
Адамдарды кепілге алу туралы халықаралық – құқықтық нормаларды ұлттық
1.2. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түсінігі, түрлері
Әрекет етуші Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қоғамдық қауіпсіздікке және
«Қауіпсідік» ұғымы әлдекімге әлденеден қауіп төнбейтін жағдай, қауіптіліктің болмауы,
«қоғамдық қауіпсіздік – Қазақстан азаматтары өмірінің, денсаулығы мен берекетінің,
Егер қауіптің қайнар көздерін олардың ішкі энергиясының нысандарының ерекшеліктері
Қылмыстық кодекстің «Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар»
Әрине, негізінен тұлғаның кез-келген қоғамға қауіпті мінез-құлқы әлеуметке қарсы
Бірінші топқа азаматтар, қандайда бір ұйымдардың немесе мемлекетің өкілдерінің
Ұйымдасқан қылмыстық топты немесе қылмыстық қауымдастықты (қылмыстық ұйымды) құру
Айналадағылар үшін қауіптің әлеуметтік қайнар көзі болып табылатын іс-әрекеттер
Сонымен қатар, теңіз қарақшылығы мен әуе немесе су көлігін
Жаңа Қылмыстық кодекс жоғары қауіптің қайнар көздерінің екінші түрін
Қылмыстық кодекстің 9 тарауының атауы бұл қылмыстардың топтық объектілері
Қоғамдық қауіпсіздік дегеніміз тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің өмірлік маңызды
Қоғамдық тәртіп дегеніміз қоғамдық тыныштықтың жай-күйін, азаматтардың қоғамдық орындардағы
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың объективті жағы
Бұл тараудағы қылмыстардың бірқатары құрамы бойынша формальді болып келеді.
Бірқатар қылмыстар құрамдары бойынша материалдық болып келеді. Мысалы, радиоактивті
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың көпшілігі кінәнің
Бұл қылмыстардың субъектілері болып 16 жасқа толған, ақыл-есі дұрыс
Қолсұғушылықтың тікелей объектісіне байланысты ҚР Қылмыстық кодексінің 9 тарауына
1) қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар: терроризм (233 – б.),
2) жұмыстар жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзумен байланысты қылмыстар:
3) жалпы қауіпті заттарды ұстау ережелерін бұзумен байланысты қылмыстар:
4) қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар: бұзақылық (257 – б.),
соңғы бірнеше жылда адамдарды кепілдікке алумен байланысты қылмыстардың өсуі
«1998 жылы төрт қазақстандық кепілге алынды. 1999 жылы 14
Ресейде адамдарды кепілге алу динамикасын келесі сандар сипаттайды: 1990
«Тіркелген қылмыстар және қылмыстық қудалау органдары қызметінің нәтижелері туралы
Мысалдар ретінде келесілерді келтіруге болады: 1973 жылы Внуково әуежайында
Адамды кепілге алуды жалпыға қауіпті қылмыстардың қатарына жатқызу субъективті
Заң шығарушы адамды кепілге алудың сипаты мен қоғамдық қауіптілік
Көпшілік Батыс елдерінің заңдылықтары адамдарды кепілге алу үшін жоғарылатылған
Германияның Қылмыстық кодексі адамды кепілге алу үшін кемінде 5
Францияда 1971 жылы адамды кепілге алуға кінәлі деп танылған
Атап өтуіміз қажет, кінәліліредің әрекет ету тәсілдері, кез-келген қоғам
ІІ ТАРАУ. АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Адамды кепілге алудың объектісі және объективті жағы
Қылмыстық жауаптылықтың негізін дұрыс анықтау құқық қолдану органдары қызметінің
Қылмыстың объектісі деп, сол қылмыстық іс-әрекеттің неге бағытталғанын, оның
Қылмыстық заңмен қол сұғушылықтан қорғалатын қатынастардың тізбегі Қылмыстық кодекстің
Қылмыстық заңмен кез-келген қоғамдық қатынастар қорғала бермейді. Сондықтан да,
Қылмыстың жалпы объектісі болып танылатын қоғамдық қатынастардың өзі тарихи
Қоғамдық қатынастар қоғамның қоғамдық – экономикалық формацияларына байланысты пайда
Бірақ жалпы объектінің түсінігі біртектес нақты іс-әрекеттердің ерекшелігін бейнелеуде
Топтық объект дегеніміз қылмыстық қол сұғушылықтан қылмыстық заң қорғайтын
Қылмыстың тікелей объектісі деп қылмыстық заң қорғайтын нақты қатынастарға
Бұрын адамды кепілге алу (ҚР ҚК-нің 234-б.) тұлғаның өміріне,
ҚР Қылмыстық кодексінің 254 – бабына («Адамды кепілге алу»)
Баптың атауы оның мазмұнымен норманы жәбірленушілер шеңбері бойынша қолданудың
Аталған қылмыстың тікелей объектісі – қоғамдық қауіпсіздік. Адамды кепілге
Егер ҚР Қылмыстық кодексі 234 – бабының диспозициясын негізге
Кепілге алынған адам түсінігі Қазақстанның қылмыстық құқығына 198 жылға
Энциклопедиялар мен түсіндірме сөздіктердің көпшілігінде кепілге алушылық әскери мәселелерді
Қазіргі кезде «кепілге алынған адам» терминін бір түрлі түсіну
Қылмыстың объективті жолы дегеніміз қоғамдық қауіпті әрекеттің объективті шындықта
Қылмыс құрамының объективті жағына келесі белгілер жатады: қоғамға ауіпті
Жоғарыда аталған белгілер өзара байланысты компоненттердің жиынтығы ретінде келесі
1) міндетті белгілер – барлық қылмыс құрамдарында кездеседі (оларға
2) негізгі белгілер – ерекше бөлім нормаларының диспозициясына ең
3) факультативті белгілер – кейбір қылмыс құрамдары үшін ғана
Қылмыстық іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) – объективті жақтың ең
Күш жұмсау жағынан іс-әрекет адамның белсенді қылығы арқылы сипатталады.
Қылмыстық – құқықтық сипатқа ие болу үшін, әрекет міндетті
Сонымен, қылмыстық – құқықтық әрекет адамның қауіпті, ерікті және
Объективті жағынан алғанда қылмыс тек әрекет арқылы ғана емес
Қылмыстық – құқықтық әрекет сиықты, әрекетсіздік те ерікті түрде
Әрбір қылмыстық – құқықтық іс-әрекет қылмысты заңмен қорғалатын объектілерді
Қылмыстық заңмен қорғалатын объектілердегі зиянды өзгерістердің сипатына қарай ҚК
Басқа жағдайларда қылмыстық заң қоғамдық қауіпті іс-әрекет жасалып болған
Себепті байланыс – материалдық қылмыстардың объективті жағының сипаты. Орын
Қылмыс жасаудың уақыты – қылмыс құрамының белгісі болып табылады
Қылмыс жасаудың жағдайы – бұл қылмыс жасалуының объективті шарттары.
Қылмыс жасаудың құралдары мен қарулары – қылмыс жасауда пайдаланылған
Қылмысты жасау тәсілі деп қылмыскердің қылмыс жасауда пайдаланған әдісін
Қылмыстың объективті жағының маңызы келесіде: ең алдымен ол қылмыс
Сонымен қатар объективті жақ қылмыс құрмадарын ажыратудың негізі болып
Қарастырылып отырған қылмыстың объективті жағы адамды кепілге алуды жүзеге
1) адамды кепілге алу;
2) адамды кепілдік ретінде ұстау. Кепілге алынған адам ұғымына
Адамды кепілге алу немесе ұстау психикалық күш қолданумен қоса
Қарастырылып отырған қылмыс құрамының міндетті белгісі кез-келген тірі адам
Адамды кепілге алу міндетті түрде кепілге алу мен кепілдік
Адамды кепілге алу немесе кепілдік ретінде ұстау мемлекетке, қандай
Кепілге алынған адамды босатудың шарты болып мемлекеттің, ұйымның немесе
Жоғарыда айтылғандар адамды кепілге алуға келесі анықтама беруге мүмкіндік
Қылмыстың объективті жағының құрылымының ерекшеліктері бойынша құрамды түрлерге бөлудің
Формальді қылмыс құрамдары үшін қоғамда қауіпті салдардың туындауы (сәйкесінше,
Кейде заң шығарушы қылмыстың аяқталған уақытын алдын – ала
ҚР Қылмыстық кодексінің 234-бабында көзделген қылмыс құрамы құрылымы бойынша
2.2. Адамды кепілге алудың субъектісі және субъективті жағы
Есі дұрыс, қылмыс жасаған кезде қылмыстың заңда көзделген белгілі
Қылмыс субъектісінің белгілері қандай ? Егер қылмыс жасаған жеке
Қылмыстың субъектісі міндетті түрде есі дұрыс, яғни өзінің әрекетін
Бұл көрсетілген үш белгі қылмыс субъектісінің ортақ заңды белгілері
Сонымен қатар, ҚР ҚК-нің Ерекше бөлімінде кейбір жағдайларда тиісті
ҚР Қылмыстық кодексінің 15 – б. 2 – т.
Қылмыстың субъективтік жағы дегеніміз адамның өзі жасаған қылмыстық іс-әрекетке
Сыртқы көріністі білдіретін қылмыстың объективті жағына қарағанда субъективтік жағы
Қылмыстың субъективтік жағына мыналар жатады: кінә, қылмыс жасаудағы ниет
Бұл белгілердің барлығы өз жиынтығында қылмыс жасаған адамның психикасында
Бұл белгілердің әрқайсысының мәні әртүрлі.
Кінә - қылмыстың кез-келген құрамының субъективтік жағының міндетті белгісі.
Қылмыстық заңға сәйкес, кінә бұл әрқашан не қасақаналық, не
Қылмыстың субъективтік жағына оның міндетті белгісі болып табылатын кінәмен
Егер қылмыстық кодекстің Ерекше бөліміндегі нақты қылмыс құрамында ниет
Қылмыстық ниет деп белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей
Сонымен, қылмыстың мақсаты қылмыстық ниетке негізделіп пайда болады, ал
Қылмыстық ниет пен мақсат өзара тығыз байланысты ұғым. Адамның
Қылмыс жасаудағы ниет пен мақсаттың кінәдан айырмашылығы, олар бір
Қылмыстың субъективтік жақтарын – кінәнің нысандарын, қылмыс жасаудағы ниет
Қылмыстың субъективтік жағының мазмұнын мұқият зерттеу қажеттігі Қазақстан Республикасы
Адамды кепілге алу қылмысының субъективтік жағы тікелей қасақаналық түріндегі
Бұл құрамның субъективті жағының міндетті белгісі – кінәлілер көздейтін
ҚР Қылмыстық кодексінің 234 – бабының 2 – тармағы
А. Адамдар тобының алдын-ала сөз байласуы бойынша. Егер адамды
Б. Бірнеше рет. Бұл қылмыстың бірнеше рет жасалуы дегеніміз
В. Өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдана отырып. Өмірге
Г. қаруды немесе қару ретінде пайдаланылатын заттарды қолдана отырып.
Қару ретінде пайдаланылатын өзге де заттар дегеніміз олармен адамның
Д. Көрінеу кәмелетке толмаған адамға қатысты, яғни 18 жасқа
Е. Айыптыға жүктілік жағдайы көрінеу мәлім әйелге қатысты (жүктілік
Іс көпе – көрінеу дәрменсіз күндегі адамға қатысты.
Жасалған әрекетті ҚР Қылмыстық кодексінің 234 – бабының 2
З. Екі немесе одан да көп адамға қатысты жасалған
И. пайдакүнемдікпен немесе жалдау арқылы адамды кепілге алу айыптының
ҚР Қылмыстық кодексінің 234 – бабының 2 – бөлімінің
ҚР ҚК-нің 234 – б. 3 – т. заң
1959 ж. Қазақ ССР ҚК 115 – 1 –
Адамды кепілге алудың ерекше сараланған түрі ретіндегі «өзге де
А.Е.Беляевтің пікірі бойынша терроризмнің, адамды кепілге алудың ауыр зардаптарына
И.Ш.Борчашвилидің пікірі бойынша терроризм, адамды кепілге алу кезінде ауыр
Аталған саралаушы белгіле түсінік беретін заңгер ғалымдар арасында денсаулыққа
Адамды кепілге алудың объектісі, сонымен қатар, оның мазмұны жәбірленушінің
Адамды кепілге алудың ерекше сараланған түрі үшін (ҚР ҚК-нің
Абайсызда адам өміріне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп
Абайсызда адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп
Себептік байланыс «қажеттілікпен, заңдылықпен садарды туындатады»1.
Іс-әрекет пен салдар арасында себептік байланыстың бар екендігін келесілер
Осылайша, іс-әрекетті ҚР ҚК-нің 234 – б. 3 –
Ауыр зардаптың туындайы және адамды кепілге алу мен ауыр
ҚР ҚК-нің 234 – б. 3 – т. бойынша
Бірінші жағдайда кінәлі адамды кепілге алу кезінде аамның өлуі
Екінші жағдайда, яғни, қылмыстық немқұрайлықта кінәлі қажетті ұқыптылық пен
Абайсызда адам өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп
Жоғарыда аталғандардың негізінде келесі қорытынды жасауға болады: ҚР ҚК-нің
ҚР ҚК-нің 234 – б., 3 – т. заңшығарушы
Н.И.Загородников әділ атап кеткендей «Қасақана кісі өлтіру спецификалық, ауыр
Заңшығарушы қасақана кісі өлтірудің ееркше қоғамдық қауіптілігін ескереді және
Егер қолсұғушылықтың объектісі адамның өмірі емес, ал, мысалы, адамды
ҚР ҚК-нің 234 – бабының ескертуіне сәйкес кепілге алынған
Отандық заңдылықта адамды кепілге алу қылмысына қатысты мұндай норма
Кінәлі адамды кедергісіз кепіл ретінде ұстай алатынын түсінуі (мысалы,
Егер кінәлі заңда билік өкілдеріне қарсыласу барысында кепілге алынған
Адамды кепілге алуға кінәлі тұлғаны қылмыстық жауаптылықтан босату оның
Егер кінәлі кепіле алынған адамдарды босатқанымен оның іс-әрекеттерінде өзге
Әдебиеттерде кепілге алынған адамды босату егер кінәлі жәбірленушіні заңсыз
Сонымен, жоғарыда аталған жәбірленушіні босатудың еріктілігі критерийі ҚР ҚК-нің
Біріншісі – кінәлінің жәбірленушіні заңсыз ұстауды жалғастыруға объективті және
Екіншісі – шарт бойынша босату жәбірленуші немесе өзге тұлға
Сонымен, төмендегі жағдайлар адамды кепілге алу қылмыстық жауаптылықтан босатудың
а) кепілге алынғандарды өз еркімен босататын – еріктілік немесе
б) айыптының іс-әрекеттерінде қылмыстың өзге құрамының болмауы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғарыда аталғандардың негізінде келесі қорытынды жасауға болады.
Адамды кепілге алуды кепілге алынған адамды босату шарты ретінде
Адамды кепілге алумен тиімді күресу қазіргі жағдай талаптарына сәйкес
ҚРҚК 234 – б. – 2 б. «б» -
• адамды ұрлау (125 – б.);
• бас бостандығынан заңсыз айыру (126 – б.);
• терроризм (233 – б.);
• үйлерді, құрылыстарды, қатынас және байланыс құралдарын басып алу
• әуе немесе су көлігін не жылжымалы темір жол
Осылайша ҚР ҚК-нің 234 – б. Ескертуін екінші бөлммен
Заң шығарушының пікірі бойынша адамды кепілге алуды қару қолдана
ҚР ҚК 234 – б. 2 – б. «г»
ҚР ҚК 234 – б. қолдану тәжірибесі адамды кепілге
НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1999. А.: Жеті Жарғы, 2002.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. Алматы, Жеті Жарғы, 1999
3. Международная конвенция о борьбе с захватом заложников. 17.12.1979.
4. О судебной практике по делам о вымогательстве Постановления
5. Ұлттық қауіпсіздік туралы ҚР Заңы №233 / Қазақстан
АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТТЕР
1. Гаухман Л.Д. «Борьба с гасильственными посягательствами». М.: «Юридическая
2. Иванов В.Н. «Уголовное законодательство Союза ССР и союзных
3. Данилин И.Н. «Уголовно-правовая охрана общественного порядка». М.: «Юридическая
4. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Учебник. /
5. Ағыбаев А.Н. «Қылмыстық құқық» Ерекше бөлім: Алматы: Жеті
6. Уголовное право Казахстана (Особенная часть). Учебник для ВУЗов
7. Уголовное право. Особенная часть. Учебник / Под ред.профессора
8. Уголовное право. Особенная часть. Учебник для ВУЗов. Отв.ред.
9. Уголовное право Российской Федерации. Особенная часть: учебник /
10. Российское уголовное право. Особенная часть: Учебник / Под
11. Российское уголовное право. Особенная часть. / Под ед.
12. Угловное право Казахской ССР. Особенная часть. Уч.пособие. Часть
13. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. / Жауапты ред.С.М.Рахметов,
14. Досмамбетов Б. К вопросу о понятий захвата заложника.
15. Егоров В.С. Уголовная ответственность за преступление против общественной
16. Уголовное право: Ч.Общая , ч.Особ. Учебник / Под
17. Новое уголовное право России. Особенная часть. Учебное пособие
18. Панов В.П. Международное уголовное право. Учеб.пособие. М.: Инфра
19. Скобликов П. Критерий добровольности освобождения похищенного и заложника.
20. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім. А.: Жеті
21. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы: Жалпы бөлім. / Жауапты
22. Досмамбетов Б.Ы. О совершенствований уголовного законодательства об ответственности
23. Досмамбетов Б. Расплата за заложника / Мир закона,
24. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации. М.: Проспект,
25. Комментарий к УК РК / Отв.ред. Борчашвили И.Ш.,
26. Ткаченко В.И. Преступление против общественной безопасности. М.: 1984,
27. Карпец И.И. Преступление международного характера. М.: Юридическая литература,
28. Расследование отдельных видов преступлении. Уч.пос./ Отв.ред. О.Баев. Воронеж,
29. Курс Советского уголовного права. Ч.Особ. / Отв.ред. Н.А.Беляев.
30. Матышевский П.С. Ответственность за преступление против общественной безопасности,
31. Кудайбергенов М.Б. Международное уголовное право. А.: 1999
32. Ефимов М.А. Борьба с преступлениями против общественного порядка,
33. Гришанин П.Ф., Владимиров В.А. Преступление против общественной безопасности,
34. Дурманов Н.Д. Уголовная ответственность за преступление против общественной