Қазақ мамлекетінің астаналары

Мазмұны
Кіріспе ........................3
1 Қазақстандағы қала мәдениетінің гүлденуі мен дамуы..............6
1.1 Қалалық орталықтардың пайда болуының алғы шарттары.................6 1.2 Сарайшық
2 Сарайшық – тарихи астана.......................30
2.1 Қазақ хандығы кезіндегі Сарайшық..................30
2.2 Сарайшық- қол өнер өндірісінің орталығы...................41
2.3 Сарайшық шаһарының күйреуі себептері....................52
Қорытынды............................62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.....................64
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазақ елінің территориясында орта ғасырлық қалалардың
Тарихымыздың өзекті түйіндерінің бірі Сарайшықтың ғасырлар көшіндегі орнын айқындау,
Объектісі: Орта ғасырлық Қазақстандағы Сарайшық тарихы.
Пәні: Сарайшықтың құрылуы мен дамуы, Астана кезіндегі жағдайы, қолөнері
Жұмыстың мақсаты: ғылыми айналысқа түскен жазбаша деректерге, тарихи
Сарайшық қаласының пайда болуы мен қалыптасуы зерттеу;
жоғарыдағы зерттеу еңбектерді және жазбаша, заттық жәдігерлерді пайдалана отыра,
Сарайшықта билік еткен хандарды анықтау;
Сарайшықтың табиғаты мен онда жерленген тұлғаларды қарастыру;
Қолөнері мен сауда-саттығын ашу;
Қаланың күйреу себептерін анықтау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Біздің сөз өткелі отырған Шығыс Дешті-Қыпшақтың
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі: Қазақстан тарихында орта
-обьективтілік;
-тарихилық;
-жүйелілік;
-сұрыптау;
-Талдау әдістері қолданылды.
Диптомдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Біріншіден, Сарайшық шаһарының тарихына қатысты
Тақырыптың хронологиясы: Шығыс Дешті-Қыпшақтың бірден-бір орта ғасырдағы Жалқы кіндігі
Жұмыстың практикалық маңызы: Зерттеу жұмысы-орта ғасырдағы Қазақстан тарихының күні
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау және
1 Қазақстанда қала мәдениетінің гүлденуі мен дамуы
Қала орталықтарының пайда болуының алғы шарттары
XVIII ғасырдың алғашқы жартысында, Қазақстанның Ресейге қосылар кезеңінде ұшы-қиырына
Жалпы, «таза көшпелілер» туралы тарихта дерек жоқ. Шығыс халықтарын
Мың жыл бұрын Иерусалимде дүниеге келіп, мұсылман елдерінің көпшілігін
Ұлы Тигр мен Евфрат өзендерінің аралығындағы Месопотамия жеріндегі «қалалардың
IV ғасырдың ортасында Шумер мемлекетінің Урук аймағында 17 елді
Археологтар б.з.д. VII - VI мыңжылдыққа жататын ежелгі Чатал-Құйық
Қытайда б.з.д. XIX ғасырдың ортасы мен XVII ғасырдың алғашқы
Орта Азия аймағындағы ежелгі қалалардың орны Оңтүстік Түркіменстаннан, Копет-Даг
Қазақстандағы Оралдан Ертіске дейін созылып жатқан далалық белдеудегі ең
Иасы-Түркістан қаласының ежелгі атауы.Археологтар ертедегі Иасының орны қазіргі Күлтөбеге
XVI ғасырдың ортасынан бастап Яссы қазақтардың қолына қарады. Тап
Ескі Түркістанның үйлері біздің заманымызға дейін сақталмады. Тек, XIV
«Кесене салдыруда Әмір Темір саяси есепті көздеді, - деп
Кесене іргетасының үш жағынан сары құм тастан жасалған белдеушелер
Оюлаған, сүйекпен апталған есіктен бірден ғимараттың орталық ең үлкен
Орталық «қазандық» бөлмесінен кейін Қожа Ахметтің мәйіті жатқан көрхана
Кесенеде басқа да бөлмелер - мешіт пен қажылыққа келгендерге
Испиджаб – Сайрам. Оңтүстік Қазақстанның орта ғасырдағы ірі қалаларының
Көшелерінде жағалай тізіліп бой түзеп өсіп тұрған терек ағаштары.
«Қаланың рабаты және бұқаралық мединесі болды. Ол жерде үсті
Исфиджабқа қауіп оңтүстіктен де төніп тұратын: байлыққа толы жеріне
1214 жылы Сайрамды Тараз қаласы секілді ірі империяның билеушісі
Бұл жолы ол туралы жазған Чань-Чунь. Шыңғыс ханның шақыртуымен
Көне Сайрамның жобасын, ішкі қамалдың, шахристан мен рабаттардың бұрынғы
Отырар- Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд, Фараб-Оң. Қазақстан облысы Темір темір
1.2 Сарайшық қаласының қалыптасуы мен өркендеуінің негізгі себептері
Қазақстанның қиыр батысында, өлкенің терістігінен бастау алатын өзендермен өрнектелген
Каспийдің солтүстік-шығыс өңірі, өзінің ерекше қолайлы географиялық жағдайына байланысты
Батыс Қазақстан өлкесінің даму тарихыңдағы ең бір жарқын кезең
Мындаған жылдар бұрын саудагерлер, әскери бөлімдер, басына оқиға іздеген
Шыңғысханның құдіретімен құрылған Ұлы империя оның үш ұлының ортасында
Қазіргі Атырау қаласынан 50 шақырым жерде, Жайық өзенінің оң
Батыс Қазақстан - ең алдымен жағрапиялық ұғым. Сонымен катар
Территориясының көлемі жағынан (736 мың шаршы км) бұл аймақ
Әбілғазы Баһадұр ханның (XVII ғ.) Сарайшықтың негізін Бату хан
Ол керуеннің ішінен екі жақсы кісіні бір аулақ жерге
Сарайшық өзге қалалармен қатар, Ертістен Дунайға дейінгі ұлан-байтақ өлкені
Осылайша, Сарайшықта салтанатты сәулетті сарайлар, керуен-сарайлар, моншалар, мешіт-медреселер және
Сарайшық алғашқы кірпіші қаланғанынан бастап Жошы Ұлысының тақ үшін
Алтын Орданың өзге қалалары сияқты, Сарайшық та, бұрын қоныс,
Ел аузында "Сарайшықтың сырлы қышы" деген де сөз сақталған.
Осы қалада біздің аттылы-арбалы сапарымыз аяқталды. Біз онсыз да
Бұл қалада түркіден шыққан құрметті тақуа діндар кісінің тұрар
Сарайшықтың қарқынды дамуы, әсіресе қоғамдық және діни ғимараттардың көбейіп
1996—2000 жж. зерттеулер нәтижесінде Сарайшықтың қалыптасып дамуының үш кезеңі
Қаланың гүлдену уақыты XIV ғ. сәйкес келеді. XV—XVI ғғ.
Соңғы екі ғасырда Жайықтың негізгі арнасы әрнеше өзгерістерге ұшырады.
Сарайшықтьщ қирандылары мен жәдігерліктерін ғылыми тұрғыдан зерттеу жұмыстарының екі
1937 ж. Н.К.Арзютовтың жетекшілігмен Қазақстанды зерттеу Қоғамынъщ Батыс-Казақстандағы бөлімшесі
1950 ж. Ә.Х.Марғұлан тағы да Жайықтың суы мәдени қабаттарын
Сарайшықтың тарихи мәні, оның Қазақ мемлекеттілігінің алғашқы қалыптасу кезеңіндегі
Қала өмірінің екінші кезеңі XIV ғ. екінші жартысынан басталады.
1360-1370 жж. Алтын Ордада тақ үшін ақсүйек топтары арасында
Сарайшық осы кезенде үлкен саяси, діни-идеологиялық маңызға ие болды.
Бұл кезде соғылған ақшаларға қарайтын болсақ, Алтын Ордада әредік
Зәулім сарайлардың шикі кірпіштен қаланған қабырғаларының биіктігі 6 м.
Болжаммен, бұл құрылысты Жошы ұрпағы - Орыс хан
Қазақ хандығының негізін қалаушылардың бірі -Жәнібектің баласы, әрі көреген
Орыс тарихи әдебиеттерінің хабарлауы бойынша, XVIII ғ. ортасына дейін
Қала өмірінің үшінші кезеңі XV-XVI ғғ. сәйкес келеді. Сарайшықта
Алтын Орданың құлауы барысында Жошы әулетінің өкілдері бұл мемлекетті
Қаланың маңыздылығы мен Барақтың жеке тұлғасына ерекше мән берілгендігі
Жайықтың арнасында осы кезеңде табиғи өзгерістер болған тәрізді. Австрияның
Ноғай Ордасының құрамына жиырмадан астам тайпа мен рулар енді:
Осы ғасырда-ақ тұрғындары тастап кеткен Сарайшықтың бөліктері жерлеу орындары
Сөйтіп, Сарайшықтың өркендеуіне қала тұрғындарының мол арзан қолөнері мен
1.3 Сарайшықтың табиғаты мен қорымында жерленген тұлғалар
Табиғаты. Екі мың жыл бойы бұл жол жұртқа терістіктегі
Өзені өзі шұрайлы да қуатты, әрі кірпияз болды.922 жылы
Бір аңызда Сарайшық қаласындағы әйгілі "Секер көлі" туралы дерек
Көлге аққулар үнемі қонып жүрсін деп Жәнібек хан арнайы
Сарайшыктың саздары,
Крңқылдайды қаздары.
Су сұрасаң бал берген,
Нотшының кыздары.
Алғаш рет "Секер көлді" көру үшін Сарайшыққа барып, көл
"Тарихтан мәлім, 1573 жылы казак-орыстар Сарайшық қаласын қарақшылықпен тонар
Арабиядан шыққан саудагер ибн-Батута 1334 жылы былай деп
Ибн Батута 1334 жылы емес, Жәнібек хан өмір сүрген
Тарихи қорымда жерленген Тұлғалар.
Қазақ халқы қашаннан өзінің ұшы-қиырсыз кең даласының табиғи-географиялық жағдайына
Ендеше, аталмыш қала қай уакытта салынды, өмір сүрген дәуірі,
Қадырғали би өз еңбегінде Қасым ханның атақты хан болғанын,
"Қазақстан тарихының" авторлары орыс тарихшысы Н.М. Карамзиннің еңбегіне сүйене
Бүл турасында әлі дәл жауап жоқ, бірақ түрлі
Сарайшықтың жеті ханы
"Сарайшықта таққа отырған ғүлама да ибалы, ғажайып ақылды, мүсылман
Тарихта таңба басқандай ғып айтылатын әйгілі Сартақ, белгілі Берке,
он бес жыл билік құрады. Қейбір аңызға құлақ түрсек,
Қара қасқа атты Қамбар мен Ер Тарғынның сүйегі де
Бұған қоса Қазақ мемлекетінің алғашқы хандарының бірі Қасым да
Бір сөзбен айтқанда, қазірде қаласы түгіл, қалқайып тұрған көне
Ол рас, ел ішіндегі дуалы ауызды дарабоз қариялар "Сарайшықта
Мөңке Темір (1266-1282)
Сарайшықтағы хандар зиратханасында алғаш жерленген деп есептелетін ол Алтын
Ғийас-ад-дин-Тоқта (Тоқтай)(1291-1312)
Алтын Орданың 22 жыл бойы ханы болған Токта Батудың
1288 жылы Тоқтаның Ордада билік құрған бауырлары оның ұйымдастыру,
Бірақта күшін талас талай Шыңғыс ұрпағының ағасының інісіне, інісіңің
Жәнібек (1343-1357)
Тарихта Жәнібек атты ұлы тұлғалар әр кезеңде де өмір
Күллі Шыңғыс ұрпағы сияқты Жәнібек те жастай хан тағын
Әмір Охас (14... - 1447)
Ноғай Ордасының ханы. Алтъш Орда аймағында өз шабуылын 1396
Ноғай Ордасының басқару тағына Едігенің немересі, яғни Нұредденұлы Охас
Ших-Мамай (1542-1549)
Ноғай хандарының бірі, Едігенің туажаты, Нұредденге шөбере, Охасқа немере,
Қасым хан (1511-1523)
Әуедден ел бірлігі үшін туған Қасым хан тұсында қазақ
Міне, осы шақта "қазақ жерін қорушы" аталып, "ала тайын
Жүсіп (1549-1554)
Ол Мәскеу мемлекетінің Еділ бойына орнығу саясаты әбден күшейген
Міне Сарайшық зиратханасында жерленген жеті хан деп осыларды айтып
2 Сарайшық – тарихи астана
2.1 Қазақ хандығы кезіндегі Сарайшық
Б.д.II ғасырының ортасында Батыс Қазақстан территориясында "іркілмес хұндар" (ғұңдар)
VI ғасырдың 50-60-жылдары шығыста Сары теңізден (Тынық мұхит), батыста
Бізше, бұл қарекетсіздіктің басты бір себебі - дерек көздерінің
Асылы, осынау өлкенің өткенін зерттеу ісінін ең басты одқылығы
Соңғы кезге дейін қыпшақ, қимақ, қаңлы біртұтас халық деген
Қыпшақтар кезінде Жошы ұлысының, кейін Алтын Орда халқының негізін
Араб саяхатшысы әл-Омари (XIV ғасырдың алғашқы жартысы) да Алтын
Алтын Орданың Батыс шекарасын Дунай өзеніне дейін тіреп, шығысын
Алтын Орданың тарихына немқұрайлы қарау тарихымызды жұтандандыруы былай тұрсын,
Мөңке Темір Батудың баласы емес, немересі. 1369 жылы Талас
Алтын Орданың Жошы ұлысының хан ордасы екенін тамаша дерек
Ноғай-қазақ бір туған. Ноғай ордасының құрылуы Алтын Орданың құдіретті
Шоқанның: "По старшинству племенных союзов они составляют старшие орды:
Кіші жүздің тағы бір ерекшелігіне көңіл аударған жөн. Оның
XX ғасырдың басына дейін Кіші жүз халқының саны жағынан
Халқының ерлігін, көптігін, күш-қуатын жақсы біліп, соған арқа сүйеген
Алтын Орда және қазақ тарихындағы Сарайшық қаласының рөлі. Алтын
Орыс (Үрұс) ханның шөбересі Жәнібек өзінің немере інісі (шын
Көшпелі моңғолдар құрған Алтын Орда тек көшпенділердің ғана елі
Алтын Орданың тарихын, өсіресе оның қалалық тұрмысын жаңа көзқараспен
Қазақ жеріне моңғол хандары салған қалалардың ішінде кезінде ішкі
Жазба дерек көздерінен Сарайшық жөнінде көтпеген немесе біз білмеген
Сарайшық жайындағы алғашқы нақтылы дерек араб саяхатшысы Ибн Баттута
Ибн Баттутаның әңгімесі — Сарайшық жөніндегі тұңғыш тарихи жазба.
Исламның Өзбек ханның тұсында (1312—1342) Алтын Ордадағы ресми мемлекеттік
Халықтың зердесі таңғажайып. 1996 жылы мен Атырау университетінде лекция
Бұл айтылғандардан Сарайшықты Бату салдырғанын, шамамен Сарай қаласымен бір
Меніңше, Левшиннің күмән-күдігінде онша негіз де жоқ. Қатенің осынау
Әлбетте, Әбілғазының шығармасы әлде автордың, әлде аудармашының, әлде көшірмешінің
Тақырыбымызға қайта оралар болсақ, Сарайшықтың айрықша маңызды орын алуы
1373 жылы мұнда олар өз есімін теңгеге ойып жазғызды.
Сарайшықтьщ өмір сүруін қашан тоқтатқанын, қай кезде күл-қоқысқа айналғанын
Бір қызығы, Қазан революциясына дейінгі орыс тарихнамасында Сарайшықты Алтын
А.Левшиннің сипаттауына қарағанда, Сарайшықтың үш бұрышты екі дуалы болған.
Қаланың қалдығынан қазына қоймасын іздеген бекініс қазақтары оны қайта-қайта
1989 жылдан бері бұнда Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясы жұмыс
Батыс Қазақстан аймағы көп жағдайда жас тәуелсіз мемлекетіміздің болашағын
Нысана не? Ол - баяғы мешеулік, кертартпалық. Мақсат не?
2.2 Сарайшық-қол өнер өндірісінің орталығы
Сауда. Керуен жолының тоғыз торабында орналасқан қала, сөз
Иран және Сириялық оюлармен өрнектелген, шыңылтырмен (эмаль) және алтынмен
Сарайшыққа сауда керуендері көп жол жүріп, қиыншылықпен жеткен. Мысалы,
Солардың ішіндегі ертеден белгілері - Генуя көпесі Франческо Пеголоттидің
Флоренциялық Франческо Бальдуччи Пеголоттидің 1339 немесе 1340 жылы жазылған
Содан кейін ол осы жерде «кенеп маталарды сатып, күміс
Мұндай күбылыстардан Сарайшық та тыс қалмаған. Оның ақша сарайында
Көптеген көпестер мен саяхатшылардың осынау жолдардың бағыт-бағдарлары туралы, тауарлардың
XIII-XIV ғғ. керуенші сауда жолдарының қауіпсіздігі туралы итальяндық Франческо
Ал егерде оның жанында өзінің туысқаны немесе жақын дос-жараны
Ұлы сауда қаласы Сарайшық туралы естеліктер адамдар ортасында ұзақ
Сарайшықта жүргізілген қазба жұмыстары сырттан әкелінгер тауарларды жйі қолданғаны
Қолөнер. Қазба жұмыстары кезінде қыш ыдыстар, олардың ішінде жергілікті
Қызыл қыштан жасалған күнделікті қолданылатын ыдыстарды оюлап, бедерлеп (гравюралап),
Қала қолөнершілері сату үшін құстардың суреттерімен өрнектелген ыдыстар өндірген;
Қала тұрғындарының шаруашылық қызметі XIV ғ. ортасында алуан түрлі
Ыдыстың екінші түрі кашин балшығынан көркемделіп жасалған пиала, тостаған,
Құтылардың ішкі бетін жапырақтармен, толқын тәріздес сызықтарға жүргізілген бұрамалы,
Ішін ақ ангобпен бояп, оның үстінен қоңыр және жасыл
Денесіне жабысқан қанатын жалпақ жасыл сызықпен айналдыра жүргізіп, тұла
Сарайшық қалашығынан табылған шыңылтырлы кашин бұйымдар жиынтығында біраз тостаған
Қалыпталған керамикадағы өрнектердің кейбір элементтері көгілдір, күрең қызыл, ашық
Хорезм, Сырдария қалалары, Соғды шеберлерінің керамика өндіруде, оны көркемдеуде
XVIII ғасырдағы орыс зерттеушісі Н.П. Рычковтың сипаттауы бойынша: «Сарайшық
ою салынбаған. Тостағанның түбі құстың, шамасы, құйрығын жайып тұрған
Сарайшық қалашығынан табылған шыңылтырлы кашин бұйымдар жиынтығында біраз тостаған
Көркем керамиканың тамаша үлгілеріне сұр балшықтан бірдей қалыпқа құйылып
Қалыпталған керамикадағы өрнектердің кейбір элементтері көгілдір, күрең қызыл, ашық
Хорезм, Сырдария қалалары, Соғды шеберлерінің керамика өндіруде, оны көркемдеуде
Алайда оларға бастапқы кезде өз Отандарынан айырылу өте киын
Қалада, сондай-ақ, сүйектен әр түрлі бұйымдар жасайтын шеберханалар болған.
Қазба кезінде тері өңдеушілердің көптеген былғарыдан жасалған дорба, белдік,
Осында құрылыспен тікелей байланысы бар алебастр өндірісі де жолға
Балта, тесе, тескіш сияқты ағаш шеберлерінің өр түрлі құрал-саймандары,
Жанына "Бұл күбіге көз жасын құяр болар", - деп
Астаналық Сарайдан басқа қалаларда теңгелер көп табылмаған. Олардың ішінде
Нумизматикаға көз жүгіртсек, Сарайшық 1310-1370 жж. экономикалық және мәдени
Тоқтамыс билігінің алғашқы кезінен-ақ жергілікті нарықтық орта қайтадан астаналық
Сонымен ХIV ғасырдың басынан бастап, Сарайшық қаласы қанатын кеңге
Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Сарайшық орнынынан пеш табылды.Жалпы, пештің күйдіру
Сарайшықта XIII-XV ғасырларда, әсіресе керемикалық қолөнер өндірісі бай сұранысқа
Сарайшықта темірден заттар жасау қөлөнері де айтарлықтай орын алған.
Ыдыстың үшінші түрі - сұр түсті ерекше саз құрамынан
Қалада сондай-ақ, сүйектен әр түрлі бұйымдар жасайтын шеберханалар балған.
Қола құюшылар көркем тоғаларды, табақтарды, жылқы бейнелі құлыптарды, шынжырларды,
Осында құрылыспен тікелей байланысы бар алебастр өндірісі де жалға
Ноғай Ордасы кезеңінде Сарайшықтың Қырыммен байланысы өсті де, Герей
Қаланың маңыздылығы мен Барақтың жеке тұлғасына ерекше мән берілгендігі
2.3 Сарайшық шаһарының күйреуінің себептері
Сарайшықтың өмір сүруін қашан тоқтатқанын, қай кезде күл-қоқысқа айналғанын
Әз-Жәнібек Сарайшық қаласының ортасында мешіт салдырмақшы болып, мынадай әмір
Келесі күні хан жеңдеттері бір адамды ұстаса ол орыс
Сарайшық ХVІ ғ. аяғында өзінің ежелгі құдіретінен айрылып, шағын
Кеңес үкіметі тұсында Қазақстанда көне қалалар, олардың өзіндік мәдениеті
кетті деген пікірі күмән тудырады. Шынында да, орыс деректерінде
Сарайшық қаласы моңғол шапқыншылығына дейінгі дәуірде, X-XII ғасырларда өмір
Сарайшыкта жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесі көрсеткендей - ондағы үйлер,
Сарайшық талқандалған 1580 жылдары қазақ хандығында Хақназар хан өлтіріліп,
Бұл кезеңде Хиуа хандығын басып алып, өз жағдайын біршама
Ресей де Қазақ хандығымен келісімге белгілі себептермен мүдделі болатын.
1598 жылы Тәуекел өліп, Есімхан таққа отырды. Есімхан заманында
Қалмақтардың бақытына қарай, Ресей олардың қоныстануына жағдай жасайды. Ресейдің
Ресейде крепостнойлық басыбайлылықтан шегіне жете күйзелген, жер иелерінің құлдығынан
Сарайшықты 1580 жылы тонайтын да осылар. Жайықты өрлей жоғары
XVI ғасырдың аяғында Ресейдің иелігін екі есеге дейін өсіруге
Сөйтіп, Еділ мен Жайық, Кама мен Тобыл өзендерінің аралығында
Екі өзен аралығына ХУІІ-ХУІІІ ғасырлардағы қоныстанушылар туралы деректерге орын
Бұл кезенде түстікте Қара теңізге, терістікте Балтық теңізіне тікелей
Каспий теңізінен басталып, Жайық бойымен Орьшбор бағытына Жайық шебі
1640 жыддары Жайықтың Каспийге құяр сағасына жақын, Сарайшықтан 45
Қазақ халқын жан-жақтан жау анталап, қыспаққа алып, "Ақтабан шұбырындыға"
Ата қоныстан әділетсіздікпен шеттетілген қазақтар қалмақтгармен де, казактармен де
Каспий теңізінен басталып, Жайық бойымен Орынбор, Верхнояйцк қамалына жеткізілген
Казак-қалмақ-казактар арсындағы жер дауы ушыға түсті. 1759 жылы Жайық
Кезінде Ресейді дүр сілкіндірген Е.Пугачев көтерілісі патша саясатына наразы
Алтын Орданың құлауы барысында Жошы әулетінің өкілдері бұл мемлекетті
Қаланың маңыздылығы мен Барақтың жеке тұлғасына ерекше мән берілгендігі
1420 жылдардан кейін Сарайшық атақты әмір Едігенің баласы Нұрадиннің
Қазақ хандығының негізін қалаушылардың бірі – Жәнібектің
Сарайшық қазынасының тоналуы XX ғасырға дейін ұласады. 1904 жылы
"XVII ғасыр басында ойрат одағын құрған дүрбіт, хошеуіт, торғауыт,
1635 жылдар шамасында Жоңғарияда ойрат тайпалары бірігіп, Жоңғар мемлекетін
Т.Әліпкали П.И.Рычковтың "Орынбор губерниясынын топографиясы" еңбегіндегі деректерге сүйеніп, мына
"Ақ Жайық өңіріне аяқ басқан алғашқы казактар Василий Гугняның
Казактардың осы және бұдан өзге де топтары кезінде бай
Гурьевтегі балық кәсіпшілігі Каспийдің балығын Астрахан арқылы Ресейге асырып
Жайық өңірі С.Разин, Е.Пугачев бастаған шаруалар көтерілістерінің кең жайылған
Атырау өңірінің табиғи байлықтарын зерттеген экспедиция жетекшісі, ірі ғалым
Патша өкіметінің рұқсатымен 1801 жылы Бөкей Сұлтанмен бірге 5000
Патша өкіметі қазақ даласына жәрмеңкелер ашып, халықты қанаудың келесі
Қазақ жерінің ХУІІ-ХҮІІІ ғасырлардағы тарихына көз салсақ, көрші империяның
"I Петрдің ісін жалғастырушылардың бірі, Орынбор өлкесінің Генерал-губернаторы Неплюевтің
XIX ғасырдың бірінші жартысында Жайық шебі өзінің әскери қорғаныстық
Бөкей ордасы өмір сүрген кезенде де қазақтар үшін жер
1827 жылы Ішкі ордада айта каларлықтай жұт болады.
Сарайшықтағы қамалда әскери гарнизон және түрме болған. Халыққа әділетсіздігі
Махамбеттің атақты көтерілістен 5-7 жылдай бұрын 1829-1831 жылдары екі
Қайыпқали мен Шөке Нұралыханұлы өздері хан болып билеу үшін
Сарайшық ұзақ жылдар бойы казак әскерлерінің әскери қорғаны болып
Тарихи деректерде Сарайшықтың XIX ғасырдың екінші жартысында
Кеңес үкіметі кезеңінде де Сарайшықта балық кәсіпшілігімен айналысатын колхоздар
Сарайшық қаласының күйзеліп, тоқырап, ақырында шаһар ретінде маңызының жойылуына
Қорытынды
Сарайшық - Еуразия кеңістігінің ортағасырлық тарихындағы елеулі орны бар
Ол рас, ауызға көне Сарайшық қаласы алынса, алдымен еске
Сонымен Сарайшық астана болып қалыптасуына негіз болған Қасым хан
Қазіргі уақытта қалашық жер бетінен тым тез жоғалып
Өткенді білу - өркениет белгісі, ұлт тарихы, ел болмысы,
Алдымызда кесіліп көне Сарайшық қаласының орны жатыр. Жанымызда кәрі
Мұнда қанша құпия бар, азап бар, Тас ғасырда емес,
Біз күні кешеге дейін бұл қалаға дендеп назар аудармадық.
Батыс Қазақстан аймағы көп жағдайда жас тәуелсіз мемлекетіміздің болашағын
Біз күні кешеге дейін бұл қалаға дендеп назар аудармадық.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Ибрагимов Н. Ибн Баттута и его путешествия по
1988.–320 б.
2 Байпақов К. Қазақстанның Ежелгі қалалары. –
316 б.
3 Мұстафин.Ж. Сарайшық қаласының қалыптасуы. // Қазақ тарихы. 2001
4 Көне заманнан бүгінге дейінгі Қазақ ССР тарихы.– Алматы,1983.
5 Левшин.А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз – кайсацких орд
Алматы, 1996. –654 б.
6 Әбілғазы. Түрік шежіресі. – Алматы, 1992. –116 б.
7 Бес ғасыр жырлайды. 5 томдық. – Алматы, 1989.
8 Байпақов.А.Ұлы Жібек жолы және орта ғасырлық Қазақстан –
9 Байтұрсынұлы.Д. Сарайшық қаласы. // Атамекен-Ай. 2005. №7 35
10 Ермұқанов.Б.Б.Қазақстан: тарихи- публицистикалық көзқарас. – Алматы, 2000. -
11 Кәрібай.Б.Түркістан және қазақ хандығы. – Алматы, 1999. –
12 Уәлиханов Ш. Таңдамалы. – Алматы, 1985. – 560
13 Ғизатов.Ж. Сарайшық- тарихи астана. – Ақтөбе, 2004. –
14 Қазақ мамлекетінің астаналары. // Қазақстан - Заман. 2008
15 Федоров-Давыдов Г.А. Город и область Саксин в ХІІ-ХІҮ
1969. – 310 б.
16 Орынғали Қ. Сарайшық хандары. – Алматы, 2004.
17 Зиходер В.Н. Каспинский свод сведений о Восточной Европе.Т.2.
1967. – 412 б.
18 Сарайшық аңыздары // Ана тілі газеті. 1993.
19 Юдин. В.П. Центральная Азия в XIV-XVIII веках глазами
20 Ахиетов.С.Е. Қазақ мемлекетінің құрылуы және қазақ хандығының
21 Тасмағамбетов.И. Сарайшық. – Алматы, – 2001. – 320
22 Сұлтанов.Т. Қазақ хандығының құрылуы .– Алматы, 2003. –
23 Қостанай таңы. // Сарайшық сара жол. –
24 Ғизатов.Ж. Сарайшық туралы. // Қазақ тарихы. 2008. №
25 Ғизатов.Ж. Аңызға айналған Сарайшық. // Қазақ тарихы. 2008.
26 Самашев.З. Сарайшықтан табылған ақшалар. // Абай. 2007 ж.
27 Мұстафин.Ж. Сарайшық қаласының тарихы мен тағдыры. Автореферат
тарих. ғыл. конд: - Атырау: АМУ, 2005. – 27
28 Левшин.А. Описание орд и степей казахов.– Астана, 2007.–
29 Қазыбек.Н. Алтын Орданың құрылуынан құлауына дейін. – Алматы,
30 Қоңыратбаев.Т. Григорьевтің қазақтар туралы зерттеуі. // Қазақстан мұғалімі.
1982. сәуір. 22 б.
31 Нұғыманов.Б. Едіге. // Егемен Қазақстан. 2003ж. 29 -
32 Қазақ ССР қысқаша энциклопедиясы. – Алматы, 1984. –
33 Абдрахман.Х. Қазақ Ордасының құрылуы. – Алматы, 2002. –
34 Ермұқанов.Б. Қазақ мемлекеттілігі және қазақтардың мемлекеттілігі. –
35 Греков.Б.А. Золотая Орда и ее падение. – Москва,
36 Баласағұн. Ж. Құтты білік. – Алматы, 1986. –
61
0
63
31
65