Мазмұны:
Кіріспе.......................................................................
1 Апелляциялық сотта іс жүргізудің түсінігі........................
1.1 Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізудің түсінігі және даму
1.2 «Апелляция» институтының Қазақстан Республикасы және шет мемлекет құқық
2 Апелляциялық шағым, наразылық беру.........................
2.1 Апелляциялық шағым және наразылық келтіру құқығы.............
2.2 Апелляциялық шағымның, наразылықтың мазмұны және оны беру.......................................................................
3 Апелляциялық сатыда істі қарау......................................
3.1 Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі...................................
3.2 Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарастыру мерзімі мен процессуалды
3.3 Апелляциялық тәртіппен сот шешімін өзгерту немесе күшін жою
3.4 Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына шағымдану, наразылық келтіру...................................................................
Қорытынды........................................................
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Сот жүйесінің реформалануын, азаматтық процессуалдық ғылыми ойлардың
Сот шешімінің күшін жою – жоғары тұрған соттардың негізгі
Жұмыстың мәні. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу қазіргі
Зерттелу деңгейі. Апелляция институты заң әдебиеттерінде әртүрлі жақтардан зерттеліп,
Сонымен, біздің еліміздегі көлік міндеттемелеріне байланысты көптеген ғалымдардың бірқатар
Жұмыстың мақсаты. Бұл тақырыпты зерттеудегі басты мақсатым апелляциялық
Тақырыпты ашуда қойылған міндеттер:
Апелляциялық іс жүргізудің түсінігін және «апелляция» институтының Қазақстан Республикасында
Апелляциялық шағым мен наразылық беруге түсінік беру;
Апелляциялық сатыда істі қарауда соттың өкілеттігін анықтау;
Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарастыру мерзімі мен процессуалды тәртібіне
Апелляциялық тәртіппен сот шешімін өзгерту немесе күшін жою негіздерін
Жұмыстың әдістемелік негізі. Зерттеу барысында осы уақытқа деін дейін
Жұмыстың құрылымы. Жоғарыда көрсетілген авторлардың еңбектерін басшылыққа ала
1 Апелляциялық сотта іс жүргізудің түсінігі
1.1 Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізудің түсінігі және даму
Тараптардың арасындағы заңды қатынастарын анықтайтын сот шешімдері материалдық шындыққа
Шағымдану (наразылық келтіру) құқығын жүзеге асыру өзімен бірге заңды
Апелляция латын тілінен «appelatio» аударғанда шағым, наразылық дегенді білдіреді
АІЖК соттың апелляциялық инстанциядағы істерді жүргізуді азаматтық процессуалды заңаманың
Апелляциялық шағымданудың (наразылық келтірудің) азаматтық іс жүргізу заңамасына оны
Біріншіден, апелляция институты ол істі мәні бойынша екінші рет
Екіншіден, апелляция институты әділдіктің жүзеге асыруына тездігін және нақтылығын
Үшіншіден, апелляция институты сот практикасын бірдей құрастырылуын қамтамасыз етеді,
Апелляциялық институт-заңды күшіне енбеген бірінші инстанциядағы соттың шешімдері мен
Процесстің сатысы ретіндегі апелляциялық сот өндірісі – бұл өздік
Апелляциялық шағымдану (наразылық келтіру) институтының мақсаттары:
- бірінші инстанциясы бойынша шығарылған заңды күшіне енбеген сот
- бірінші инстанциядағы соттың дұрыс шешімді шығаруын қамтамасыз ету;
- іске қатысушы тұлғаларға олардың құқықтары мен заңды мүдделерін
Шығымдану институтының негізгі мақсаты болып қайта қарау функциясы
Апелляциялық сатыдағы сот мәлімделген талап қою шегінде жаңа фактілерді
Апелляциялық сатыда қарау кезінде сот іс бойынша жаңа фактілі
Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың істі дұрыс шешуін, құқықтық
Апелляциялық сатыдағы сот мәлімдеген талап қою шегінде жаңа фактілерді
Апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағымның шегінде шешімнің заңдылығы мен
Апелляциялық іс жүргізу сатысындағы пайда болған азаматтық іс жүргізу
А) қайта қарауда дұрыстығы анықталған шағымдалған немесе наразылық келтірілген
Ә) істің мәні бойынша бөлшектеп немесе толық шешілуімен сот
Б) өндірісті шешілуінсіз аяқтау, оның тоқтатылуы немесе қараусыз қалдырылуы;
В) бірінші инстанциядағы соттың заңсыз шешімдерін жою және істің
Берілген процесстің сатысы азаматтық процессуалды құқық қатынастарының ерекше спецификалық
А) аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге –
Б) облыстық және оларға теңестірілген бірінші сатыдағы соттар шығарған
1.2 «Апелляция» институтының Қазақстан Республикасы және шет мемлекет құқық
Еліміз Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық дамушы
Мемлекеттің негізі болып, табылатын заң жобаларының механизімін жүргізу үшін
Жаңа сот жүйесінің Конституциямен бекітілуі іс жүргізу өндірісіне апелляциялық
Ежелден сот жүйесіне белгілі, сот шешіміне шағымдану институтының үш
Апелляциялық институты өзінің жалпы негіздерін, Ежелгі Рим мемлекетіеің дамуы
Ежелгі Рим мемлекетінің ертерек даму кезеңінде, орталық үкіметтің даму
Эбуция заңы мен Юлия заңдарының нәтижесінде Римде іс жүргізу
Сот шешіміне шағымдану өтінішін апелляция ( appellatio-шақыру) деп атады.
Император Августтың билік ету кезеңінде сот шешіміне шағымданып, іс
Апелляциялық жүйе өзінің пайда болуымен көптеген мән-жайларды қиындатты. Мысалы:
Ежелгі Рим мемлекетінде пайда болған апелляциялық институттың, азаматтық іс
Германияның 1877 жылғы азаматтық іс жүргізу кодексінде, апелляция –сот
Францияда апелляция ұғымы ХІІІ ғасырдың аяғында пайда болды. 1667
Көптеген мемлекеттердің іс жүргізу өндірісінде қолданатын кассация инстанциясы жылғы
Алғашында шағымдану, құқық негіздерін Рим құқығынан ала отырып, екі
- құқық бұзушылыққа қолданылатын апелляция яғни оның мақсаты соттың
- фактілерді қолданылатын апелляция мақсаты – дәлелдерді қарауда, үкім
Жоғарыдағы Батыс Еуропа елдерінде пайда болған апелляция институттарының Рим
Ресейдің құқықтық жүйесін қарастыратын болсақ, ол ұзақ уақыт өзіндік
Апелляциялық өндіріс ХVІІІ ғасырдың аяғымен ХІХ ғасырдың ортасында мазмұны
1917 жылғы революциядан кейін, апелляция институты азаматтық іс жүргізу
Азаматтық іс жүргізу құқығының теориясына апелляцияның екі түрі бнлгілі,
Жартылай апелляциялық шағым дегеніміз – қатысушы жақтардың ұсынған негізгі
Толық апелляция кезінде, іске қатысушы жақтарға апелляциялық сотта қарау
Жоғарыдағы апелляцияның түрлерінің қайсысы біздің дамушы қоғамға ыңғайлы болар
Қоғамдағы жаңа экономикалық, құқықтық қатынастарды реттеу үшін, жалпы құқықтарды
Бөлімді қорытындылай келетін болсақ, мұнда апелляциялық сотта іс жүргізудің
Тараптардың арасындағы заңды қатынастарын анықтайтын сот шешімдері материалдық шындыққа
Шағымдану (наразылық келтіру) құқығын жүзеге асыру өзімен бірге заңды
Апелляция латын тілінен «appelatio» аударғанда шағым, наразылық дегенді білдіреді.
Апелляциялық институт-заңды күшіне енбеген бірінші инстанциядағы соттың шешімдері мен
Процесстің сатысы ретіндегі апелляциялық сот өндірісі – бұл өздік
Осы апелляциялық институттын келесі мақсаттары
- бірінші инстанциясы бойынша шығарылған заңды күшіне енбеген сот
- бірінші инстанциядағы соттың дұрыс шешімді шығаруын қамтамасыз ету;
- іске қатысушы тұлғаларға олардың құқықтары мен заңды мүдделерін
Екінші тарауда «Апелляция» институтының Қазақстан Республикасы және шет мемлекет
Еліміз Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық дамушы
Ежелден сот жүйесіне белгілі, сот шешіміне шағымдану институтының үш
2 Апелляциялық шағым, наразылықты беру
2.1 Апелляциялық шағымдану мен наразылық келтіру құқығы
Апелляциялық шағымдану (наразылық келтіру) құқығы – бұл заңды күшіне
Берілген құқық сотта қорғалуға жүгіну құқығының бір түрі ретінде
Апелляциялық шағымдану (наразылық келтіру) құқығының пайда болуы үшін шағымдануға
Бірақта апелляция бұл бірінші инстанциядағы басталған сот өндірісін басқа
Апелляциялық инстанциядағы сотта іс жүргізу барысында пайда болатын азаматтық
Апелляциялық шағымданудың (наразылық келтірудің) объектісі болып заңды күшіне енбеген
Сонымен соттың судьяның апелляциялық тәртіппен келесілердің шығарған шешімдерінің
Біріншіден, аудандық және оларға теңестірілген соттар;
Екіншіден, мүліктік дауды қараудың нәтижесі бойынша;
Үшіншіден, тараптары болып заңды тұлғалар, кәсіпкерлікпен айналысатын бірақ заңды
Төртіншіден, арыз бағасы бес мың айлық есептік көрсеткіштен аспайтын
Апелляциялық шағымның (наразылық келтірудің) объектісі ретінде сот шешімі толық
Апелляциялық шағымның (наразылық келтірудің) объектісі ретінде қосымша шешім
Апелляциялық шағымдану (наразылық келтіру) құқығының субъектілері - бұл апелляциялық
Біріншіден, іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғалар шағымдану
Екіншіден, АІЖК 54 бабына сәйкес тараптардың және даудың нысанасына
Үшіншіден, өкілеттіктері рәсімделген сот өкілдері сот шешіміне шағым жасай
Төртіншіден, заң іске қатыстырылмаған бірақ тұлғалардың апелляциялық шағым
Бесіншіден, наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі.
Апелляциялық шағымдардың (наразылықтар берудің (келтірудің)) мерзімдері АІЖК 334 бабының
Істі талқылағаннан кейін дереу бірінші сатыдағы сот шешім шығарады.
Айрықша күрделі істер бойынша дәлелді шешім жасау 5 күннен
Кейінгіге қалдырылған дәлелді шешімге апелляциялық шағым жасау (наразылық келтіру)
Бірқатар шетел мемлекеттерде шағым жасау үшін белгіленген мерзімнің бастапқы
Заңмен бекітілген 15 күндік мерзімнің өтуі апелляциялық шағым жасау
Шағымдану (наразылық келтіру) үшін заңмен бекітілген мерзімдерді, егер олар
2.2 Апелляциялық шағымданудың, наразылықтың мазмұны және оны беру
АІЖК 335 бабының 1 тармағына сәйкес апелляциялық шағымның немесе
Шағым немесе наразылық жолданатын соттың атауынан басталады. Онда
Егер апелляциялық шағымды заңды тұлға берсе, онда заңды тұлғаның
Шағымда немесе наразылықта қандай іс бойынша шешім шығарылғандығы, шағым
Шағымның немесе наразылықтың маңызды бөлігі бұл істі қараудың дұрыс
Бірақта істің қаралуы дұрыс еместігін көрсету жеткіліксіз. АІЖК 335
Мұндай талап прокурормен келтірілетін апелляциялық наразылыққа ғана тиесілі. Сот
Осымен, шағымданудың фактілі негізділігінің шегін шектейтін яғни АІЖК 335
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерден басқа, шағым жасайтын немесе наразылық келтіретін
Реквизиттердің бірі болып шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелетін құжаттардың
Шағымды, наразылықты беру (келтіру) күні және шағым, наразылық беретін
Апелляциялық шағымға мүдделі тұлғаның өзі немесе оның өкілі қол
Апелляциялық наразылыққа прокурор қол қояды.
Апелляциялық шағымға мемлекеттік баж төленгендігін растайтын құжаттарда қоса тіркеледі.
Апелляциялық шағымда немесе наразылықта айғақтарына апелляциялық шағым немесе наразылық
Апелляциялық шағымдар немесе наразылықтар іске қатысушы тұлғалардың санына қарай
Шағым немесе наразылық бойынша істі қайта қараудың нәтижелері туралы
АІЖК 360-бабы апелляциялық соттың ұйғарымында немесе не көрсетілуі керек
Ұйғарымның кіріспе бөлігінде:
қаулының шығарылған уақыты мен орны;
соттың атауы, сот құрамы;
апелляциялық шағымды немесе наразылықты берген тұлға;
апелляциялық сатыда істі қараған кезде қатысқан тұлғалар;
Ұйғарымның сипаттама бөлігінде:
бірінші сатыдағы соттың шешімінің мазмұны;
апелляциялық шағымның немесе наразылықтың мазмұны;
табыс етілген дәлелдемелер (қосымша материалдар);
істі апелляциялық сатыда қарау негізінде оған қатысушы адамдардың түсініктемелердің
Апелляциялық сот ұйғарымының дәлелді бөлігінде келесіні көрсетуі керек:
сотты өз қорытындысын жасауға әкелген себептері;
сот басшылыққа алған заңдары .
Апелляциялық ұйғарымның дәлелдеу бөліміне қатысты келесі жағдайларына тоқтала кету
Сот шешімінің күшін жойып, істі жаңадан қарауға беру
Апелляциялық шағым немесе наразылық қанағаттантандырылмай қалдырылған жағдайда сот сол
Ұйғарымның резолютивті бөлігінде апелляциылық шағымды немесе наразфылықты қараудың
АІЖК 363 бабында апелляциялық сатыдағы сот нұсқауларының міндеттілігі туралы
Осымен бірге заң апелляциялық сатыдағы сот нұсқауларын беруге құқығы
қайсыбір дәлелдеменің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі туралы;
бір дәлелдеменің екіншісінен артықшылығы туралы;
жаңа істі қарау кезінде қандай шешім шығарылуы тиіс екендігі
Апелляциялық сатыдағы соттың шешімі АІЖК 221 баптың талаптарына сәйкес
АІЖК 221 бабында қарастырылған мәліметтерден басқа апелляциялық соттың шешімінде
апелляциялық шағымды немесе наразылықты берген тұлғаның атауы;
шағымды немесе наразылықты берген тұлғаның талаптары;
тұлғамен берілген шағымның немесе наразылықтың негіздемесі;
бірінші сатыдағы соттың шешімінің қысқаша мазмұны;
бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоятын апелляциялық соттың негіздері;
апелляциялық сатыдағы соттың қорытындылары мен шешімі.
Апелляциялық сатыдағы сот актілерінің заңды күшінне енгізу ережесі апелляциялық
АІЖК 368 бабына сәйкесапелляциялық сатыдағы сот қаулыларының күшіне енуі,
Апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан кейін оны бірінші сатыдағы
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты беру – бұл қажетті процессуалды
Шағымдар және наразылықтар, шешім, қаулы шығарған сот арқылы беріледі.
Апелляциялық іс жүргізудің пайда болуы үшін апелляциялық шағымның немесе
Берілген талаптарды сақтамау апелляциялық шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыруға
Судья қаулы шығарады, сол арқылы шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыру туралы бірінші сатыдағы
Апелляциялық шағым немесе наразылықтың мазмұнына жоғарыда көрсетілген талаптардан басқа
Оларға келесі талаптар жатады:
Апелляциялық шағым жасау немесе наразылық келтіру үшін берілген мерзімді
Шағымды немесе наразылықты келтіруді апелляциялық шағым беру немесе наразылық
Апелляциялық тәртіппен шағымдануға немесе наразылық келтіруге жататын шешімге шағым
Сондай - ақ, апелляциялық шағым немесе наразылық берген тұлғаның
Апелляциялық шағымға қосылу. Апелляциялық шағымды берген тұлғамен процесте бір
Апелляциялық шағымға немесе наразылыққа қарсылық. Іске қатысушы тұлғалар қарсылығын
Қарсылық апелляциялық инстанциядағы соттарда істің дұрыс қарастырылуы мен шешілуін
Бірінші сатыдағы соттың апелляциялық шағымды, наразылықты қабылдағаннан кейінгі әрекеті.
- шағымның, наразылықтың және оған қоса тіркелген жазбаша дәлелдемелердің
- шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген мерзім өткеннен кейін істі
- Іске қатысушы адамдарды істі апелляциялық сатыда қараудың орны
Апелляциялық шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген мерзім өткенге дейін істі
Екінші бөліміне, яғни Апелляциялық шағым, наразылықты беру тарауға келесі
Берілген құқық сотта қорғалуға жүгіну құқығының бір түрі ретінде
Апелляциялық шағымданудың, наразылықтың мазмұны және оны беру АІЖК 335
Шағым немесе наразылық жолданатын соттың атауынан басталады. Онда
Ал, егер апелляциялық шағымды заңды тұлға берсе, онда заңды
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты беру – бұл қажетті процессуалды
Шағымдар және наразылықтар, шешім, қаулы шығарған сот арқылы беріледі.
Апелляциялық іс жүргізудің пайда болуы үшін апелляциялық шағымның немесе
Берілген талаптарды сақтамау апелляциялық шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыруға
3 Апелляциялық сатыда істі қарау
3.1 Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі
Апелляциялы инстанцияның алдына қойылған міндеттерді орындау үшін ол осыған
Апелляциялық инстанциясындағы соттың өкілеттігі – бұл заңмен бекітілген процессуалды
АІЖК 358 бабына сәйкес апелляциялық сатыдағы сот:
А) шешімді өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырмай тастауға;
Б) бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге;
В) бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және жаңа
Г) АІЖК 364-бабында көзделген материалдық немесе іс жүргізу құқығы
Д) АІЖК 247 және 249-баптарында көзделген негіздер бойынша шешімнің
Жоғарыда көрсетілген апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі оның функционалды өкілеттігіне
АІЖК 358-бабында қарастырылған апелляциялық сатыдағы соттың әрбір өкілеттігіне тоқталайық.
А) апелляциялық сатыдағы сот шешімді өзгеріссіз, ал шағымды немесе
егер апелляциялық тексеру барысында мәнді және мәнсіз бұзушылықтар анықталмаса;
егер апелляциялық ұйғарымда сот көрсеткен мәнсіз бұзушылықтар анықталса.
Басқаша айтқанда, апелляциялық сатыдағы соттың берілген өкілеттігі бірінші сатыдағы
Б) Апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге
Келесі жағдайларда шешімді өзгерту қарастырылған, мысалы:
бірінші сатыдағы соттың шешуі бойынша берілген сомманың көлемін өзгерту;
апелляциялық сатыдағы соттың шешімінің сипаттау бөлігінен тиісті емес заңға
шешімнің сипаттау бөлігін сілтемені тиісті заңға толтыру;
шешімнің қарар бөлігінде кез келген біртектес сипатта өзгертулер.
Осылай, шешімді өзгерту – сомманың сандық өзгеруі сонымен бірге
Апелляциялық сатыдағы соттың өзімен бекітілген мән-жайлардың негізінде және бірінші
Көбінесе жағдайларда шешімді өзгерту сот шешімінің толықтылық, нақтылық, анықтылығы
Шешімді өзгерту апелляциялық сот ұйғарымдардың дәлелді бөлігінде өзінің нәтижелерін
В) Бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және жаңа
Бұл процессуалды әрекет апелляциялық сатымен тек қана жеткілікті негіздерде
Жоғары тұрған соттың сот шешімін күшін жою бойынша соттың
АІЖК 364-бабының 1-тармағы және 365-367 б.б. сот шешімінің
Азаматтық процессуалды құқық нормасының анализі шешімнің күшін жою негіздерін
Бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жоя апелляциялық сатыдағы сот
Жаңа шешім деп келесідей түсіну керек, яғни бірінші сатыдағы
Егер бірінші сатыдағы сот шешімінде түзетулер шығарылса оның сипатымен
Істің фактілі және құқықтық жағын тексеру жолымен істі мәні
Г) АІЖК 364-бабында көзделген материалдық немесе іс жүргізу құқығы
А.С. Грицанов көрсетуі бойынша барлық процессуалды бұзушылық олардың салдарына
шешімнің күшін жою;
шешімнің күшін жоюға негіз болатын, егер олар істің шешілуін
шешімнің күшін жоюға негіз болмайтын болса.
Шешімнің күшін жоюға негіздер тізімі АІЖК 366-бабының 1-тармағында қарастырылған,
Шешімнің күшін жоюға негіздердің болуы және бірінші сатыдағы сотқа
Іс жүргізудің бұзылуы немесе іс жүргізу құқығы нормаларының дұрыс
Үшінші топқа мәнсіз процессуалды бұзушылықтар жатқызылады. Тараптардың құқықтары мен
Осылай, істі қарауда заңмен бекітілген тәртіп бойынша әрекеттерді
АІЖК 366-бабында көрсетілген негіздер бойынша сот шешімін күшін жоя
Істі қайта қарау кезінде шығарылған шешімге жалпы тәртіппен шағым
Д) апелляциялық сатыдағы сот шешімнің толық көлемінде немесе бір
Жоғары тұрған сот бұл өкілеттікті апелляциялық сатыдағы өндірісті тараптармен
АІЖК 346-бабына сәйкес, апелляциялық сатыдағы сот жеке ұйғарым шығару
Жеке ұйғарым АІЖК 253-бабында көзделген негіздер мен тәртіп бойынша
3.2 Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарастыру мерзімі мен процессуалды
Апелляциялық өндіріс шағым беру немесе наразылық келтіруден басталады. Бірінші
Апелляциялық шағымдарға немесе наразылықтар үшін берілген мерзімнің өтуі бойынша
Істі апелляциялық сатыдағы соттың қарауына әзірлеудің тәртібі АІЖК 348-бабынында
Іс апелляциялық сатыда ол бірінші сатыдағы соттан келіп түскен
Апелляциялық сотта азаматтық істі қарауда азаматтық сот өндірісі бірінші
Осымен бірге, апелляциялық сатысының өндірісі спецификалық тағайындауы өзінің мақсаттары,
Апелляциялық өндіріс заңды күшіне енбеген бірінші сатыдағы соттың шешімінің
Апелляциялық сот нақты іс бойынша сот әділдігін жүзеге асырғанда
Істі апелляциялық тәртіппен қараудың шектері АІЖК 345 бабында регламенттелген.
Бұл дегеніміз сот шешімін апелляциялық шағымда немесе наразылықта көрсетілген
Бірақ заң апелляциялық инстанциядағы соттың шағымдағы немесе наразылықтағы мән-жайлармен
Біріншіден, шағымдалған және шағымдалмаған бөлігінің заңдылығын тексеруге;
Екіншіден, шағымды берген тұлғаларға қатысты және шағымды бермеген тұлғаларға
Апелляциялық қараудың нысанасы АІЖК 347 бабында регламенттелген. Апелляциялық сатыдағы
- істің фактілі мән-жайларының анықталуының дұрыстығын;
- материалды құқықтық нормаларын қолдану мен талқылаудың дұрыстығын;
- істі қарау мен шешкенде азаматтық процессуалды заңның нормаларын
Апелляциялық тәртіппен қайта қарау кезінде сот жаңа фактілі
Осылай заңды күшіне енбеген бірінші сатыдағы сот шешімдерін заңдылығымен
Қосымша материалдарды беру. Апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың шешімінің
Тараптар зерттеген кезде өздеріне бірінші сатыдағы сот бас тартқан
Шағымдағы немесе наразылықтағы мән-жайларды растайтын немесе жоққа шығаратын қосымша
Заңда апелляциялық сатыға қосымша материалдар ретінде не берілетіндігі туралы
Азаматтық іс жүргізу теориясында берілген сұрақты дискуссиялық болып табылады.
Ал, басқалары «материалдар» деген терминді кеңірек түсінеді және осыған
Тіпті басқаша көзқарас С.Н.Абрамовпен айтылды және осының салдарынан бір
«Қосымша берілген материалдардың» табиғатын дұрыс анықтау үшін апелляциялық институттың
Апелляциялық саты «қосымша берілген материалдарын» тек қана іс бойынша
Апелляциялық сатыда істі қарау тәртібі. Апелляциялық сатыдағы соттың сот
Апелляциялық сатыдағы сотпен істі сотта қарау АІЖК 350-357бб нормаларымен
әзірлеу;
апелляциялық шағымды немесе наразылықты мәні бойынша шешу;
сот жарыссөздері және прокурордың қорытындысы, егер ол басталып кеткен
апелляциялық соттың актісін шығару және жариялау.
Төрағалық етуші сот отырысымен басқарады және сот отырысында тиісті
Әзірлеу бөлігінде сотпен берілген сот отырысындағы апелляциялық шағым немесе
берілген соттың құрамымен істі шешу мүмкін бе;
іске қатысушы тұлғалардың біреуін немесе олардың өкілдерінің біреуінің келмеуі
Әзірлеу бөлігінде жүзеге асырылатын әрекеттер және олардың жүзеге асыру
Істі талқылау соттың сот отырысын ашып, қандай іс,
Сот іске қатысушы адамдардың қайсысы келгенін анықтайды, келген адамдардың
Іске қатысушы тұлғалардың келмеуі АІЖК 352 бабында регламенттелген. Істің
Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісінше түрде хабарланған
Жоғарыда көрсетілген әрекеттерді жасағаннан кейін судья іске қатысушы тұлғаларға
Қарсылық үшін негіздер қарсылық білдірулерді шешу тәртібі және мұндай
Жоғары көрсетілген әрекеттер жүзеге асырғаннан кейін судья іске қатысушы
Іске қатысушы тараптармен басқа да тұлғалардың апелляциялық сатыдағы сотта
Тараптар зерттеге кезде өздеріне бірінші сатыдағы бас тартқан дәлелдемелерді
Мәлімделген өтінімдерді шешу АІЖК 186-бабының ережелері бойынша жүргізіледі, бұл
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты сот қараудың басталғанына дейін келесі
Апелляциялық шағымнан бас тарту және наразылықты кері қайтарып алу
Апелляциялық наразылық келтірген прокурор немесе жоғарғы тұрған прокурор апелляциялық
Шағымнан бас тарту не кері қайтаруы туралы сот қаулы
Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы және тараптардың бітімгершілік
Талаптан бас тартуды қабылдау немесе бітімгершілік келісімге келуін бекіткенге
Талаптан бас тартуды қабылдаған немесе бітімгершілік келісімге келуін бекіткен
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты мәні бойынша қарау – апелляциялық
Шағымды немесе наразылықты қарау соттың отырысына келген іске қатысушы
Апелляциялық шағымды берген тұлға бірінші болып түсінік береді және
Дәлелдемелерді зерттеу бірінші сатыдағы сотта дәлелдемелерді зерттеу үшін бекітілген
Апелляциялық сот істе бар дәлелдемелер мен тараптардың қайта берілген
Сот апелляциялық сатыдағы сот отырысына шақырылмаған куәлардың түсініктемелерін, сот
Егер бұл түсініктермен жауап берулер тараптармен берілген тұлғалар апелляциялық
Сот жарыссөздері – сотта қараудың үшінші бөлігі (АІЖК 356
Егер істі талқылауға басталып кеткен және басқа тұлғалардың инициативасы
Сот жарыссөздері біткенен кейін сот актісін қабылдау үшін сот
Сот актісін шығару және оны жариялауы – апелляциялық сатыдағы
Сот актісін шығару үшін сот кеңесу бөлмесіне шығып сонда
Акт шығарылған уақытта кеңесу бөлмесінде істі қарайтын тек судья
- Бірінші сатыдағы сотпен іске маңызы бар мән-жайлардың шеңберін
- Бірінші сатыдағы сот белгіленген іс үшін маңызы бар
- Шешімде көрсетілген соттың нәтижелері істің мән-жайларына сәйкестігін;
- Материалдық нормалардың немесе іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылмаулығы;
- Материалдық нормалардың немесе іс жүргізу құқығы нормаларының дұрыс
- Қандай заңды фактілер апелляциялық сатыдағы соттың өзімен бекітілген
- Апелляциялық сатыдағы сотқа жаңа істі шешу үшін
Жоғарыда көрсетілген сұрақтарды шеше сот апелляциялық шағымда немесе наразылықта
Апелляциялық саты істі қарау нәтижелері бойынша сот актісін қаулы
3.3 Апелляциялық тәртіппен соттың шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге
Бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіздемелері
іс үшін маңызы бар мән-жайлар шеңберінің дұрыс анықталмауы және
бірінші сатыдағы сот белгіленген іс үшін маңызы бар мән-жайлардың
бірінші сатыдағы сот шешімінде баяндалған қорытындылардың істің мән-жайына сәйкес
материалдық нормалардың немесе іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылуы немесе
Мәні бойынша дұрыс сот шешімінің күшін бір ғана үстірт
Осы аталған негіздер келесіні білдіреді: негізделмегендігі туралы (АІЖК 364-б
А) Іс үшін маңызы бар мән-жайлар шеңберінің дұрыс анықталмауы
іс үшін заңи маңызды фактілердің анықталуының толық еместігін (іс
берілген іс бойынша қажетті заңды фактілердің дұрыс айқындалмауы соттың
Б) Бірінші сатыдағы сот белгілеген іс үшін маңызы бар
Сот дәлелдемелерсіз істің мән-жайын анықтады. Мән-жайлардың дәлелденбеуі келесілерде шығуы
дәлелдемелердің толық емес немесе жеткіліксіздігінде; іс бойынша қажетті дәлелдемелер
дәлелдемелердің жалғандығы (мысалы, сапасыз жалған қайнар көздерінен алынған фактілі
себептерін көрсетпей істегі бар дәлелдемелерді сотпен елемеу (мысалы, істе
дәлелдеме ретінде болмайтын немесе дәлелдемеге жатпайтын сотпен фактілі берілгендерді
басқа да осындай сипаттағы мән-жайлар.
Көбінесе бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жою істе бар
В) Бірінші сатыдағы сот шешімінде баяндалған қорытындылардың істің мән-жайына
Мұндай сәйкес келмеушілік Л.Ф.Лесницкаяның көрсетуі бойынша келесі жағдайлар мүмкін:
- Берілген қатынастарды реттеуші құқық нормасы тек жалпы нысанда
- Процессте жанама дәлелдемелер қолданылғанда.
Г) материалдық нормалардың немесе іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылуы
Шешімнің заңсыздығы көбінесе процесстің құқық қолданушылықтың қиыншылығымен негізделген. Құқық
Сотпен қателіктерді жіберу құқықтық нормаларды қолданудың кез келген сатысында
АІЖК көрсетілген бап материалдық құқық нормаларының бұзылуы немесе
- қолданылуға тиісті заңды қолданбаса;
- қолданылмауға тиісті заңды қолданса;
- заңды дұрыс түсіндірмесе;
- заңға ұқсас қалыпты немесе құқыққа ұқсас қалыпты дұрыс
Материалдық құқық нормаларының бұзылудың әрбір түрін жеке қарастырайық.
А) Қолданылуға тиісті заңды қолданбау дегніміз сот шешімінде қолдануға
Шешімде құқық нормасына сілтеме жоқ, ал істі мәні бойынша
Соттың шешімінде жалпы материалдық нормасына сілтеменің болмауы қолдануға тиісті
Б) Қолданылмауға тиісті заңды қолданса, бұл дегеніміз сот даулы
күшін жойғандар;
құзыреттігі жоқ органдар шығарған;
бекітілген тәртіпті бұзумен қабылданған;
жоғары заңды күші бар актілерге қайшы актілер.
Қолданылмауға тиісті материалдық құқықтық нормаларды қолданудың себептері болып объективті
В) Заңды дұрыс түсіндірмесе бұл материады құқықтық нормалардың бұзушылығының
Кейде шешімнің заңсыздығы заңды қате талқылауынан болады. Заңды күші
Г) Заңға ұқсас қалыпты немесе құқыққа ұқсас қалапты дұрыс
Шешімнің заңсыздығы іс жүргізу құқығы нормасының бұзылуы немесе дұрыс
АІЖК 366-бабында көрсетілген іс жүргізу бұзушылықтары екі топқа бөлінеді:
сот шешімінің елеусіз күшін жою жағдайларымен;
сот шешімінің күшін жоя алатын .
АІЖК 366-бабының 1-тармағында процессуалды бұзушылықтардың тізімі көрсетілген, оларды анықтаған
Бірінші сатыдағы сот шешімін жоюға елеусіз негіздер болатын іс
- осы істі қарауға құқығы жоқ судья істі қараса;
- сот отырысының уақыты мен орны хабарланбаған, іске қатысушы
- істі қараған кезде сот өндірісі өткізілетін тіл туралы
- іске қатысуға тартылмаған тұлғалардың құқықтары мен міндеттері туралы
- егер шешімде көрсетілген судьямен емес басқа судьямен қол
- егер істе сот отырысының хаттамасы болмаса;
- егер істе АІЖК 255-бабына сәйкес жасалуға міндеті
Егер азаматтық іс заңға қайшы қозғалса, әсіресе мүдделі тұлғада
Екінші топқа іс жүргізу құқықтық нормаларын бұзу немесе дұрыс
Іс жүргізу құқығы нормаларын бұзушылығы істің дұрыс шешілуіне әкелсе
3.4 Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына шағымдану, наразылық келтіру
Азаматтық іс жүргізу заңы тек қана шешімдерді апелляциялық шағымдану
«Апелляциялық саты сотының азаматтық істерді қарау бойынша жұмысы туралы»
2004 жылы – аяқталған істердің 26704 немесе 7%
2005 жылы-25395 немесе 7% (апелляциялық шағымдар мен наразылықтар бойынша
2006 жылы – 26004 немесе 7,3% (апелляциялық шағымдар мен
Аталған деректер шағым келтірген сот шешімдері үлес салмағының бұрынғы
Апелляциялық қарау нәтижелері төмендегі кестеде келтірілген .
Кезең Қаралды Өзгеріссіз Күші жойылды Олардың ішінде Өзгертілді
толығы бөлігі
Апелляциялық шағымдар мен наразылықтар бойынша
2004 20 345 16 047 2 168 2 097
2005 17 235 13 403 1 809 1 780
2006 16 678 12 545 1 822 1 813
Жеке шағымдар мен наразылықтар бойынша
2004 5 326 3 161 2 083 2 073
2005 5 633 3 407 2 107 2 104
2006 6 515 4 132 2 282 2 277
Статистика бойынша апелляциялық сатымен үш жылда 71732 іс қаралған
Соңғы екі жылда аудандық соттардың ішінде күші жойылған шешімдердің
Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар бойынша 2006 ж. шешімінің (экономикалық
Санаттар тұрғысында шешімдердің едәір көпшілігі төмендегі істер бойынша бұзылған:
мемлекеттік органдардың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың,
шарттарды жасау, өзгерту және бұзуға байланысты даулар бойынша (2004
шарттық міндеттемелерді орындауға байланысты даулар бойынша (2004 ж. –
шығынның орнын толлтыру даулары бойынша (2004 ж. – 174,
жер құқығы қатынастарынан туындайтын даулар бойнша (2004 ж. –
жұмысқа құайта алу туралы (2004 ж. – 123, 2005
жекешелендірілген тұрғын үйге меншік құқығы туралы даулар бойынша (2004
Келтірілген деректер мемлекеттік органдардың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық
Соттардың аталған іс санаттары бойынша шығарылған шешімдерінің санын (2004
Апелляциялық сатыға шешімнен бөлек берілген бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына
Жеке шағым немесе жеке наразылық бірінші сатыдағы сотпен шығарылған
Шағымның немесе наразылықтың жеке обьектісі болып табылатын бірінші
- АІЖК нормаларымен бұл қарастырылмаса;
- Соттың ұйғарымы істің әрі қарай қозғалуына мүмкіншілігін шектеген
Мысал ретінде АІЖК қарастырылған бірінші сатыдағы соттың келесі ұйғарымдарын
тараптың (тараптардың) іс сол соттың соттауына жатпайтыны туралы арызын
дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы
сараптама тағайындау туралы ұйғарым (АІЖК 91 б. 7 т.);
сот шығындарына байланысты мәселер жөніндегі ұйғарым (АІЖК 117 бап);
мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы соттың ұйғарымы (АІЖК 122 б.
соттың өткізіліп алынған іс жүргізу мерзімін ұзартудан және қалпына
талап арыздан бас тарту туралы соттың ұйғарымы (АІЖК 153
талап арызды қайтару туралы сот ұйғарымы (АІЖК 154
талап арызды қамтамасыз ету туралы мәселелер бойынша сот ұйғарымы
шешімге түзетулер енгізу туралы мәселе жөніндегі сот ұйғарымы
қосымша шешім шығарудан бас тарту туралы соттың ұйғарымы (АІЖК
соттың шешімді түсіндіру туралы ұйғарым (АІЖК 232 б. 3
орындауды кейіге қалдыру немесе мерзімін ұзарту туралы, сондай-ақ
алып берілген ақша сомаларын индекстеу туралы сот ұйғарымы
шешімді дереу орындау туралы мәселе жөніндегі сот ұйғарымы (АІЖК
соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы ұйғарым
соттың іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым (АІЖКУ 248 б.
соттың арызды қараусыз қалдыру жөніндегі ұйғарымы (АІЖК 250 б.
Азаматтық істің әрі қарай қозғалуын шектейтін бірінші сатыдағы сот
іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы сот ұйғарымы;
арызды қараусыз қалдыру туралы сот ұйғарымы;
іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы ұйғарым .
Бірінші сатыдағы соттың қалған ұйғарымдарына жеке шағым немесе наразылықтар
Шешім шығарумен аяқталған сот қарауы кезінде шығарылған ұйғарымға шағым
Жеке шағым мен жеке наразылық келтіру құқығына ие тұлғалардың
- әділеттілікті жүзеге асыруға қатысатын тұлғалар (мысалы, АІЖК 122
- іске қатыстырылмаған тұлғалар, яғни процесстің қатысушылары болып табылмайтындар
Бірінші саты бойынша істерді қарау кезінде аудандық немесе облыстық
Жеке шағымды немес наразылықты беру мен қарау тәртібі
Біріншіден, бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына берілетін жеке шағымдарға мелекеттік
Екіншіден, апелляциялық сатыға жеке шағымды немесе нарызылықты берген
Үшіншіден, апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың ұйғарымынын заңдылығы мен
Апелляциялық соттың бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарын тексерудің процессуалдық салдары
- бірінші сатыдағы сот ұйғарымын өзгеріссіз қалдыруға, ал шағым
- ұйғарымды толық немесе бір бөлігінің күшін жойып, оны
- бірінші сатыдағы сот ұйғарымын толық немесе бір
Жеке шағым, наразылық бойынша шығарылған апелляциялық сатыдағы ұйғарым шағымдануға,
Ал, енді үшінші бөлімді қорытындыласақ. Апелляциялық инстанциясындағы соттың өкілеттігі
Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарастыру мерзімі мен процессуалды тәртібі.
Апелляциялық өндіріс шағым беру немесе наразылық келтіруден басталады. Бірінші
Апелляциялық шағымдарға немесе наразылықтар үшін берілген мерзімнің өтуі бойынша
Бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіздемелері
Сонымен қатар, бірінші сатыдағы сот қаулыларына наразылық және шағымкелтіруге
Қорытынды
Бірінші бөлімді қорытындылай келетін болсақ, мұнда апелляциялық сотта іс
Тараптардың арасындағы заңды қатынастарын анықтайтын сот шешімдері материалдық шындыққа
Шағымдану (наразылық келтіру) құқығын жүзеге асыру өзімен бірге заңды
Апелляция латын тілінен «appelatio» аударғанда шағым, наразылық дегенді білдіреді.
Апелляциялық институт-заңды күшіне енбеген бірінші инстанциядағы соттың шешімдері мен
Процесстің сатысы ретіндегі апелляциялық сот өндірісі – бұл өздік
Осы апелляциялық институттын келесі мақсаттары
- бірінші инстанциясы бойынша шығарылған заңды күшіне енбеген сот
- бірінші инстанциядағы соттың дұрыс шешімді шығаруын қамтамасыз ету;
- іске қатысушы тұлғаларға олардың құқықтары мен заңды мүдделерін
Екінші тарауда «Апелляция» институтының Қазақстан Республикасы және шет мемлекет
Еліміз Қазақстан Республикасы өз егемендігін алып, жаңа демократиялық дамушы
Ежелден сот жүйесіне белгілі, сот шешіміне шағымдану институтының үш
Екінші бөлімде, яғни апелляциялық шағым, наразылықты беру тарауға келесі
Берілген құқық сотта қорғалуға жүгіну құқығының бір түрі ретінде
Апелляциялық шағымданудың, наразылықтың мазмұны және оны беру АІЖК 335
Шағым немесе наразылық жолданатын соттың атауынан басталады. Онда
Ал, егер апелляциялық шағымды заңды тұлға берсе, онда заңды
Апелляциялық шағымды немесе наразылықты беру – бұл қажетті процессуалды
Шағымдар және наразылықтар, шешім, қаулы шығарған сот арқылы беріледі.
Апелляциялық іс жүргізудің пайда болуы үшін апелляциялық шағымның немесе
Берілген талаптарды сақтамау апелляциялық шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыруға
Ал, үшінші бөлімде келесі мәселелер қарастырылды. Апелляциялық инстанциясындағы соттың
Апелляциялық сатыдағы соттың істі қарастыру мерзімі мен процессуалды тәртібі.
Апелляциялық өндіріс шағым беру немесе наразылық келтіруден басталады. Бірінші
Апелляциялық шағымдарға немесе наразылықтар үшін берілген мерзімнің өтуі бойынша
Бірінші сатыдағы соттың шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіздемелері
Сонымен қатар, бірінші сатыдағы сот қаулыларына наразылық және шағымкелтіруге
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Табылды Д.Б. Порядок отмены судебных решений по гражданским делам
Закон РК от 13 июля 1999 г. «О введении
Көшербеава Г.Н. апелляция институның пайда болуы мен дамуының тарихы
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1999 жылғы 13
Баймолдина З.Х. Производство по пересмотру судебных актов по гражданским
Гражданский процесс. Учебник. Издание третье переработанное и дополненное /
Темірғали Ж. Сот ісін жүргізудегі жаңа ұстанымдар. //
Айтмухамбетов Т. Апелляционное производство в национальном законодательстве. // Правовая
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Темирова Е. Суд апелляционной инстанции как субъект оценки доказательств.
Айтмухамбетов Т. Право на апелляционное обжалование. // Фемида №12/2003
Гражданское процессуальное право России: учебник / отв.ред. М.С. Шакарян.
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1999 жылғы 13
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1999 жылғы 13
Акимбекова С.А., Баймолдина З.Х. Полномочия апелляционного суда (по ГПК
Баймолдина З.Х. Производство по пересмотру судебных актов по гражданским
Айтмухамбетов Т. Сот қаулыларына апелляциялық шағымдану институтының пайда болуы
Акимбекова С.А. Баймолдина З.Х. Полномочия апелляционного суда (по ГПК
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Акимбекова С.А., Баймолдина З.Х. Полномочия апелляционного суда (по ГПК
Арсентьев О.В. Гражданское процессуальное право Казахстана (курс лекций). Учебное
Акимбекова С.А., Баймолдина З.Х. Полномочия апелляционного суда (по ГПК
Баймолдина З.Х. Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан: проблемы применения
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1999 жылғы 13
Айтмухамбетов Т. Қазақстанның сот өндірісінде сот шешімдерін қайта қарау.
Темірғали Ж. Сот ісін жүргізудегі жаңа ұстанымдар. // Заң
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Темирова Е. Суд апелляционной инстанции как субъект оценки доказательств.
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Баймолдина З.Х. Производство по пересмотру судебных актов по гражданским
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Жоғары Сотының Бюллетені № 7/2007 – (16-17
Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының Бюллетені І7/2007 – (16-17 б.б.)
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу және Азаматтық іс жүргізу
Баймолдина З.Х. Гражданское процессуалное право Республики Казахстан. Алматы: издательство