МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 5
1.1 Инвестициялық жоба: түсінігі, тұжырымдамасы, түрлері 5
1.2 Инвестициялық жобалар және оларды талдау 11
1.3 Инвестициялық қызметті басқару ұғымы және олардың жіктелуі
2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ 29
2.1 Тәуекелдік жағдайынды инвестициялық жобаларды талдау әдістері мен модельдері
2.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметін тиімділігін талдау көрсеткіштері 36
Қорытынды 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 62
КІРІСПЕ
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай дамуын
Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда
Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы
Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық жобалардың ішінен өзінің
Диплом жұмысының мақсаты кәсіпорындардың инвестициялық қызметін басқару негіздеріне сүйене
Құрылыс саласына инвестиция салу инвестициялық жобалаумен тікелей байланысты. Жобаға
Инвестициялық қызмет мақсаттылығының экономикалық дағдарыс кезіндегі әдістемесі рыноктық экономиканың
Аталған және басқа да себептер мәселенің өзектілігін анықтайды және
Тұрғын үй саласы жобаларын бағалау механизмін жетілдірудің қаржылық, статистикалық,
Инвестициялық жобаның өміршендік кезеңі уақытпен өлшенеді, бұл уақытта инвестициялық
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен негізделеді.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестициялық жоба: түсінігі, тұжырымдамасы, түрлері
Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол
Жалпы түсінігі бойынша жоба – бұл белгілі бір мақсатқа
кәсіпорынның іскерлігін жақсарту жайлы арнайы ұсыныс.
Жобаларды әдетте тактикалық және стратегиялық деп бөледі. Стратегиялық жобаның
Қазақстанның тәжірибесінде жоба түсінігі жаңа ұғым емес. Жаңа экономикалық
Инвестициялық жобалардың талдауы олардың жіктеулеріне негізделуі қажет, оны біз
Инвестициялық жобаның негізгі бөлімдері:
инвестициялық жобаның қысқаша сипаттамасы.
жобаның негізгі идеясы.
нарықты талдау және маркетинг тұжырымдамасы.
инвестициялық жобаны орындау процесіне қажетті материалдық
жобаның орындалуының техникалық негізіне сипаттама.
жобаның тұрған жері.
басқаруды ұйымдастыру.
қажетті еңбек ресурстары.
жобаның орындалу кестесі.
жобаны қаржымен қаржылануына сипаттама және оның тиімділігін бағалау.
Кәсіпорынның нақты бір жобаға қатысты инвестициялық іскерлігінің жалпы реттелуі
Жобаның тұжырымдалуы – бұл кезеңде кәсіпорын жетекшілерінің жоғары құрамы
Жобаны дайындау - жобаның бизнес-идеясы бірінші тексерілімнен өткеннен кейін,
Жобаны сараптау - жобаны жүзеге асыру алдында оның білікті
Жобаны жүзеге асыру - бұл кезең бизнес-идеяның дамуынан бастап,
Нәтижелерді бағалау - бұл жобаның соңында, сондай-ақ жобаны орындау
Кесте 1 – Белгілері бойынша инвестиция түрлерін талдау
Белгілері Түрлері
1 2
1. Қажетті инвестицияның көлемі бойынша - Кіші жоба
- Мега жоба
2. Жобаны жүзеге асыру мерзімі бойынша - Қысқа
- Орта
- Ұзақ
3. Тәуекелге қатысты
- Тәуекелді
- Тәуекелсіз
4. Жобаның қатысушысы бойынша
- Мемлекеттік
- Біріккен
- Шетел инвесторлар
1-кестенің жалғасы
1 2
5. Ақша ағымының түрі бойынша
- Жай
- Жай емес
6. Жобалар арасындағы қарым-қатынастары бойынша
- Тәуелсіз
- Өзара бірін-бірі жоққа шығару
- Орнын толтыру
- Өзара әсер ету
Ескерту – [1] әдебиетінен алынған
Шетелдік тәжірибеде кездесетін инвестициялық жобалардың негізгі түрлері төменде келтірілген:
тұрақты масштабтағы бизнестің табиғи жалғасуы ретінде ескірген қондырғыларды ауыстыру.
ағымдағы өндірістік шығындарды азайту мақсатында қондырғыларды ауыстыру. Осындай жобалардың
өнім шығаруды арттыру және қызмет көрсету нарығын кеңейту. Жобалардың
жаңа өнім шығару мақсатында кәсіпорынды кеңейту. Жобалардың бұл түрі
экологиялық жүгі бар жобалар. Экологиялық жүгі бар жобалар өздерінің
шешім қабылдаудағы маңыздылығы аса жоғары емес жобалардың түрі. Мұндай
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес-идеясы тұжырымдалғаннан кейін, кәсіпорын сол бизнес-идеясын
саланың жетілуі;
кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі (оның нарықтағы жағдайы).
Саланың жетілуін оны даму жағдайының 4 түрінің біреуіне жатқызу
Екінші критерийге сәйкес, кәсіпорынның тиісті сала шеңберінде оның бәсеке
Кәсіпорынның жетілу критерийі мен бәсекелік қабілетін салыстыру арқылы кәсіпорынның
Жобаның көп түрлiлiгiне қapaмaстaн, оларды талдау әдетте кейбiр жалпы
Жобаны алдын-ала әзірлеу және талдау кезеңі: Болашақ инвестициялық жобаның
саланың кемелділігі;
кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі (оның нарықтағы орны).
Саланың кемелділігін анализдеуді оның дамудың мына төрт жағдайының біреуіне
Екінші критерий бойынша, кәсіпорынның қандай салаға жататынына сәйкес сол
Жобаны алдын ала талдау кезеңінің соңғы нәтижесі – көрсетілген
Алдын ала талдау кезеңі аса ұзақ болмауы тиіс, ал
стратегиялық инвестормен ары қарай жұмыс істегенде саланың кемелдігі және
егер кәсіпорын менеджерлері талдауды қолға алмаса, оны стратегиялық инвестордың
Жобаның коммерциялық орындалуын бағалау - инвестиция алдындағы зерттеу жүргізуде
Инвестициялық жобаның коммерциялық қызығушылығында екі критерий бар:
қаржылық дербестігі (қаржылық баға);
тиімділік (экономикалық баға).
Бірінші жағдайда, жобаны іске асыру барысында өтімділік талданады (төлем
Сурет 1 - Инвестициялық жобаның коммерциялық бағалануы
Ескерту – [1] әдебиетінен алынған
Мамандардың көпшілігі инвестициялық жобалардың тиімділігін басқарудың және бағалаудың бірнеше
статистикалық әдіс (уақыт есептелмейді);
динамикалық әдістер;
ақша ағымдарын дисконттауға негізделген.
Завлин П.Н., Васиьев А.В., Кноль А.И., және де
натуралды, құндық;
абсолютті, қатынасты;
уақытты, комплексті;
бірліктік.
Тәжірибеде әртүрлі әдістер жиынтығы жекелеп қолданылмайды, олар бір-бірін толықтыра
Капиталдық салымдардың негізгілері ретінде келесі критерийлер пайдалынады:
таза дисконтталған табыс;
табыстылық индексі;
қайтарымдылық мерзімі.
Біздің ойымызша, сәйкес келетін термин – «абсолютті көрсеткіш»,
Стратегиялық тұрғыдан инвестициялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және экономикалық
ұлттық экономиканың шикізат көздеріне бағытталғандығы;
өңдеуші өнеркәсіптің өнімділік деңгейінің төмендігі;
ішкі нарықтағы тауарларға деген тұтынушылық сұраныстың төмендігі;
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның жете дамымағандығы;
кәсіпорындардың жалпы техникалық және технологиялық жағынан артта қалғандығы;
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын инвестициялық шығындардың төмен деңгейі
1.2 Инвестициялық жобалар және оларды талдау
Қазіргі уақыттағы саяси-экономикалық тұрақсыздық пен макроэкономикалық жағдайлар, инфляцияның жоғары
Жоба бастапқы қалпымен қабылданбауы қажет. Сонымен қатар жобаның түрі,
Жобалық талдау келесі бөліктерден тұрады:
жобалық талдауды маркетингтік тұрғыдан қарастыру;
жобалық талдаудың техникалық қырларын анықтау;
жобаның қаржылық талдауын және экономикалык талдауын айқындау;
жобаның институцноналдық талдау жолдарын көрсету
жобаны тәуекелді талдау арқылы сараптау.
Жобаны маркетингтік талдау. Маркетингтік талдауда да, тұтынушыпар мен бәсекелестерді
Маркетингтік талдау сұранысты алдын ала болжауды қамтиды. Инвестициялық жобаны
Инвестициялық жобалаудың барлық маркетингтік аспектілерін қарастырудың мүмкін еместігін түсіне
Нарықты зерттеу мақсаты - тұтынушылардың сұранымын анықтау, маркетинг бойынша
Потенциалды сатып алушы кім? Өнімді сатып алу себептері қандай?
Нарықты құрылымдық зерттеуді мемлекеттік немесе жеке кәсіпорындардың, жергілікті, ұлттық
Техникалық талдау. Инвестициялық жобаны техникалық талдау міндетіне мыналар жатады:
жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін технологияларды анықтау;
жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс күшіне
жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру;
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы мамандарды
технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни
технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы керек.
Егер өз технологиясын қолдану мүмкін болмаса, онда төмендегі схемалардың
шетел фирмасымен бірлескен кәсіпорын – бөлшектеп инвестицияландыру және барлық
технологиялық «ноу-хауды» іске асыратын жаңа қондырғыны сатып алу;
«Turn-kеу» - қондырғы сатып алу, зауыт салу, технологиялық процесті
«Рrоduct-in-hand» - «turn-kеу» + кәсіпорынның қажетті дайын өнім шығарғанға
өндіріс үшін лицензиялар сатып алу;
шетелдік технолог тарапынан техникалық көмек. Технология таңдау
Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі факторлары технологияны қолдануының келесі
сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша қолдану (нақты бір
шикізатқа қол жеткізушілік (потенциалды жабдықтаушылардың саны қанша,
коммуникациялар мен коммуналды қызметтер.
технологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар екендігіне
ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі.
технологияның жергілікті жағдайларына бейімделуі (температура, ылғалдылық, т.с.с.).
жүктемелік фактор (пайыз түрінде номиналды қуаттылықтан жобаның жағдайларымен) және
экология мен қауіпсіздік.
капиталдық және өндірістік шығындары.
Ең үздік техникалық шешімді таңдау үлгісі.
Жалпыланған критерий мына формула бойынша есептеледі:
G ω= ω1 G1 + ω2 G2+...+ ωn Gn
мұндағы:
ω – жеке критерийдің салмағы;
Gk – жеке критерийдің шамасы [6, 132 б.].
Критерийдің жоғарғы мәніне ие техникалық жоба ең жақсысы болып
Қаржылық талдау. Инвестициялық жобаның бұл бөлімінің көлемді және еңбек
кәсіпорын қызметінің соңғы 3 (дұрысы 5 жыл) жыл ішіндегі
қаржылық жағдайына талдау жасау;
инвестициялық жобаны дайындау кезеңіндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау;
негізгі өнім өндірісінің залалсыздығына талдау жасау;
инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда мен
ақша ағымдарын болжамдау;
инвестициялық жобаның тиімділік бағасы.
Кәсіпорынның бұдан бұрынғы қызметі
Қаржылық бөлімде кәсіпорынның өткен жылдардағы негізгі қаржылық есебін беру
Шығынсыздықты талдау негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің өзіндік құн
Жобаның қаржы бөлімінің неғұрлым жауапкершілігі мол бөлігі оның инвестициялық
жоба бойынша кэсіпорынның инвестициялық қажеттіліктерін анықтау;
инвестициялық қажеттіліктердің
инвестициялық жобаны іске асыру үшін тартылған капиталдың құнын бағалау;
жобаның іске асуы есебінен түсетін пайда мен ақша ағымдарын
жоба көрсеткіштерінің тиімділігінің бағасы.
Жобаның іске асу мерзімінде оның өтелімділігін бағалау мәселесі әдістемелік
Экономикалык талдау. Экономикалық талдау жобаның мемлекеттік байлығын ұлғайтуға әсер
Экономикалық талдау міндеті қойылымының
компанияға шикізатты арзан бағамен мемлекеттік ұйым сатсын;
импортталатын қосалқы элементтерді де
кәсіпорын өзінің жұмысшыларына еңбек ақысын мемлекеттік стандартының деңгейінде төлесін;
нәтижесінде кәсіпорын тауарларды мемлекеттік кәсіпорындарға шетелдің еркін нарығындағы бағадан
Міндет – мемлекеттің осындай жобаны іске асырудан табатын пайдасын
комианияға шикізат пен қосалқы бөлшектерді нарықтық бағамен сату, жұмысшыларға
ұқсас тауарларды шетелден сатып алу.
Осылайша, экономикалық талдау процесіңде бұл жобаның іске асуының нәтижесінде
Егер жобаның қаржылық үлесі белгілі болса да, экономикалық үлес
1 қадам. Мақсаттарды таңдап, оларды өлшейді.
2 қадам. Альтернативті жобалардың әрқайсысына әр мақсатқа жету үшін
G0 = 0,3 • ω1 + 0,2 •
3 қадам. Үздік вариантты таңдауы жалпыланған критерийдің максимум критерийі
Экономикалық тиімділік дайын өнім мен ресурстардың мүмкін болатын сатып
Экономикалық тиімділікті бағалаудың іріленген процедурасы мынадай түрге ие:
қаржылық талдаудың қорытындысын ұсыну;
экономикалық талдау тұрғысынан
қаржылық мәндерді экономикалық мәндерге ауыстыру (олар сыртқы
ресурстарды қолдану және өнімдер
ішкі төлемдер бойынша барлық есептеулерді шығарып тастау (өйткені олар
жыл сайынғы экономикалық құралдар ағымын инвестицияның бастапқы көлемімен салыстыру
Институцноналдық талдау. Институционалдық талдау инвестициялық жобаның ұйымдастырушылық, құқықтық, саяси
Ішкі факторларды бағалау әдетте келесі нұсқау бойынша жүреді.
1. Өндірістік менеджмент мүмкіндігін талдау. Менеджменттің нашар болуы кез
2. Еңбек ресурстарын талдау. Жобаны іске асыру үшін тартылатын
3. Ұйымдастырушылық құрылымын талдау. Инвестициялық жобаның осы бөлімі неғұрлым
Сыртқы факторларды талдағанда негізгі басымдылықтар келесі аспектімен шарттасылған.
1. Мемлекеттік саясат, мұнда нақтырақ талдау үшін келесі позициялар
тауарлар мен шикізатты импорттау және
шетелдік инвесторлар үшін
еңбек туралы заңдар;
қаржылық және банктік реттеудің негізгі ережелері;
бұл позициялар батыстық стратегиялық инвесторлардың тартылуын керек ететін жобалар
2. Мемлекеттің мақұлдауы. Берілген факторды мемлекеттің экономикалық масштабтарының маңызды
Тәуекелді талдау. Тәуекелді талдаудың мәні мынада. Жіберілген сапасына тәуелсіз
Жобаны іске асыру процесінде келесі элементтер өзгеріске ұшырауға бейім:
Кейде тәуекелді талдау процесінде төмендегі нұсқау бойынша жүргізілуі мүмкін
Инвестициялық жобаның неғұрлым белгісіз параметрлерін таңдайды.
Әр параметрдің шектік мәні үшін жоба тиімділігіне талдау жүргізеді.
Инвестициялық жобада үш сценарий ұсынылады:
базалық;
белсендігі неғұрлым төмен;
белсендігі неғұрлым жоғары (міндетті түрде емес).
1.3 Инвестициялық қызметті басқару ұғымы және олардың жіктелуі
Кез келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі
Инвестициялық қызметтің негізгі мақсаты, түптеп келгенде, кәсіпкерлік табысқа немесе
Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және келесідей мәселелерді
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік қызметін
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және мемлекеттік инвестицияларды
Инвестициялық жобалардың бөлінуі сан алуан негіздерге байланысты болады. Оны
Сурет 2 - Инвестициялық жобалардың бөліну белгілері
Ескерту – [8] әдебиетінен алынған
Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай тікелей және тікелей
Тікелей емес инвестициялар барысында инвестициялау объектілерін таңдау кезінде қаржылық
Кей жобалар өз-өзінен шығынға толы болса да қосымша табысты
Болашақ инвестициялық жобаның бизнес идеясы тұжырымдалғаннан кейін, кәсіпорын сол
Жобаның көптүрлілігіне қарамастан, оларды талдау әдетте кейбір жалпы сызбаға
Инвестициялық жобаның өміршендік кезеңі уақытпен өлшенеді, бұл уақытта инвестициялық
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен негізделеді.
Кәсіпорындар өзінің инвестициялық қызметі барысында белгілі бір инвестициялық саясатты
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты капитал салымдарының тиімді объектілерге салынуын, олардың
Кесте 2 - Инвестициялық жобаларды дайындау және жүзеге асару
Қаржыландыруды ұйымдастыру мен инвестициялық жобаны дайындау
Инвестициялаудың мүмкіндіктерін анықтау Алдын-ала техника-экономикалық бағалау Бөлшектік техника-экономикалық зерттеу
Жобалау мен құрылыс
Жобалау Құрылыс, құрал-жаабдықты сатып алу мен жөндеу Жөндеу жұмыстары
Пайдалану фазасы
Өндірісті иемдену Интенсивті эксплуатация Сату
Ескерту – [1] әдебиетінен алынған
Бірінші фазада жобаны дайындау және оны қаржыландыру көздері қарастырылады.
Сурет 3 - Инвестициялық жобаның сатылары
Ескерту – [1] әдебиетінен алынған
Жобалардың сан алуандығына қарамастан, оларды анализдеу біршама жалпы сызба
Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық саясатын
капитал салымдарын қаржыландыру көздерінінің алуан түрлі болуы;
іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау нәтижесінде
мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді қамтамасыз ету
жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың жиынтығын
Кесте 3 - Инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері
Қаржыландыру түрлері Қаржыландыру көздері
1 2
Жеке қаржылық ресурстар Таза пайда
Амортизациялық аударымдар
Кәсіпорындарда жоғалту түрінде берілетін қор
Акциялардың шығарылымы
Инвесторлардың ішкі шаруащылықтық резервтері Таза пайда
Амортизациялық аударымдар
Жинақтар
Заемдік қаржылай қорлрар Облигациялық заемдер
Банк несиесі
Бюджет несиесі
Лизингтік қаржыландыру Қаржылық лизинг
Оперативті лизинг
Қайтару лизингі
Инвестиялық ассигнация ҚР мемлекеттік бюджеті
Жергілікті бюджеты
Бюджеттен тыс қор
Шетел инвестициясы Заңгерлер мен шетел азаматтардың капиталы
Халықаралық инвестициялар Әлемдік банк несиесі
Ескерту – [8] әдебиетінен алынған
қамтамасыз етушілік – кез келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың
өтелімділік – салынған қаржы-қаражаттардың барынша үлкен өсіммен қайтарылуы;
инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және ұйымдастырушылық құралдарды
Әлемдік тәжірибеде инвестициялық жобалардың тиімділігін басқаруда негізгі ұстанымдар ретінде
өнім ағымын тексеру, ресурс тар мен ақша қаражаттарын басқару;
нарық талдауларының нәтижелерін санау;
экономикалық, әлеуметтік жобаларды жасау;
инфляцияны есептеу;
тәуекелділікті бағалау.
Негізгі экспортталатын тауарлардың арқасында және жалпы экономикалық жағдайдың жақсаруына
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына,
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару – бұл инвестициялық қызметті заңды
жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман талаптарына
жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын тарапынан
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл елдегі
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың
ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және ынталандыруы;
инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын
Сурет - 4 Инвестицияларды басқару барысы
Ескерту – [10] әдебиетінен алынған
Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып,
Бұл үшін экономиканың жекелеген салаларының инвестициялық тартымдылығы, яғни олардың
Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында жүргізілген талдау жұмыстары
осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері;
бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы, саладағы
өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем қабілеттілігі;
осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері.
Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар салудың тиімділігі
Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау, инвестициялық
Инвестицияларды басқарудың келесі кезеңі – инвестициялардың өтімділігін анықтау. Инвестициялық
Осындай жағдайлардың пайда болу мүмкіндігін ескере отырып, әрбір инвестициялық
Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі –
Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның инвестициялық
Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық тәуекелдерді басқару болып
Нарықтық қатынастардың дамуы және сонымен байланысты макроэкономикалық саясаттағы өзгерістер
кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау;
өзінің инвестициялық бағдарламасын жасақтау және өзекті инвестициялық жобаларды анықтау;
инвестициялық ресурстардың оңтайлы орналастырылуын қамтамасыз ету;
кәсіпорын экономикасына капитал ағындарын және олардың қажетті объектілерге салынуын
Кесте 4 - Инвестициялық жобаның нәтижелеріне әсер ететін факторлардың
Класифика-цияның белгілері Классификациялық топтар Факторлар
1 2 3
Факторлар-дың табиғаты Ұйымдастырылушылық Жобаны дайындау мен орындауды ұйымдастыру, орны,
Экономикалық Сала, өнім түрі, өткізу көлемі мен құны, инвестициялық
Экологиялық Қоршаған орта мінездемесі
Әлеуметтік Әлеуметтік дамудың сатысы
Жобаға көзқарас Ішкі факторлар (жобаның мәнін айқындайды) Менеджерлер тобы,
Жобаға қатынас Сыртқы факторлар (Сыртқы ортаны сипаттайды) Серіктестер,
Жобаны орындау барысында шешім қабылдау барысы Үнемі бақыланатындар
Бір рет (әдетте басында) Менеджерлер тобы, орны, өнім түрі,
Басқарылмайтын жобалар Инфляция, салықтық ұсталымдар
Әсер ету субьектілері (басқару) Жоба менеджерлері Орындалудың ұйымдастырылуы, серіктестер,
Нарық және менеджерлер Түр, өнім мен қызмет көрсету көлемі,
Макро көлем факторы инфляция, салық ұсталымдары, экологиялық шарттар, саяси
4-кестенің жалғасы
1 2 3
Бағалау түрі Сандық құнға иелілер Өнім мен қызмет көрсету
Бағалау түрі Сандық құнға ие емес Серіктестер, тұтынушылар, несиегерлер,
Соңғы нәтижеге әсер ету мөлшері NPV-ға әсер ету арқылы
Ескерту – [10] әдебитінен алынған
Әр инвестициялық жоба факторлардың көп мөлшерімен сипатталады, олардың ішінен
орналасуы;
өнім түрі(қызмет түрі);
өткізу көлемі мен бағасы;
инвестициялық ұсталымдар;
ағымдық шығындар;
төленетін салықтар;
инфляциялық әсер мөлшері;
қаржыландыру көздері;
қосымша қаржыландырудың көлемі мен құны;
жобаны жүзеге асырудың ұйымдастырылуы.
Сыртқы факторларға тоқталар болсақ, инвестицияға тікелей әсер ететін және
Стратегиялық тұрғыдан инвестициялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және экономикалық
Инвестицияларды тарту жолдары шаруашылық субьекттеріне әсер етеді, сондықтан да
Инвестицияны бағалауда шығындарды қаржыландырудың көздерін жоспарлау мен тиімді көрсеткіштерді
Қазіргі таңда кәсіпорындар үшін инвестицияландырудың келесі көздері ұсынылады:
коммерциялық банктердің несиелері;
лизингтік келісімдер;
зейнетақы қорларының несиелері.
Мұндай қорытынды жасалады, себебі кәсіпорында өзінің жеке табысы болса
Коммерциялық несиелер қазіргі таңда қымбат болғанымен, оларды алу мен
Банктік несиені алуда несиелік келісімнің барлық параметрлері қарастырылған келісімшарт
Қаржыландыру ұйымдарының көзқарасынша, несие толық бір сомада немесе белгілі
Несиелік ресурстарды ұсыну ұзақтығы мен жеңілдік уақытының бар болуы
Осылайша, барлық экономикалық факторлардың ішінен инвестицияның тиімділігіне елеулі әсер
Осы сұрақта стандартталған келісім жасаған ЮНИДО қоластындағы Халықаралық Зерттеулер
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің осы жобаны қолдауын байқай отырып
Инвестициялық жобаның коммерциялық екі критерийі бар, біріншісі – «қаржылық
Аталған екі критеий бір бірін толықтырушы болып табылады. Бірінші
Қазіргі таңда кәсіорындардың тиімді инвестициялық саясат жүргізуі үшін аталған
салықтық жеңілдіктер мен инвестициялық преференцияларды тек жаңа кәсіпорындарға жаңа
Қазақстан Республикасының «Тікелей инвестицияларды қолдау туралы» Заңын инвестициялық жобаларды
отандық және шетелдік инвесторлардың құқықтарын теңдестіру мақсатында жаңа «Инвестициялар
«Құнды қағаздар нарығындағы инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау туралы»
инвестициялық жобалардың қаржылық тиімділігін бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар әзірлеу,
инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау үшін экономикалық көрсеткіштер жүйесін әзірлеуде
инвестициялық жобаларды бағалау бойынша әдістемелік нұсқауларда тәуекелділік факторларының міндетті
инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың уақытша әдісін әзірлеу.
Аталған шаралардан басқа инвестициялар және инвестициялық жобалау туралы біртұтас
2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
2.1 Тәуекелдік жағдайынды инвестициялық жобаларды талдау әдістері мен модельдері
Жобаланы іске асырудың барлық мерзімі ішінде жоспарлау жүргізіледі. Жобаның
Жоба негізі нысан немесе тауарды жасау және оны инвестициялық
Инвестициялық жобаны жасау және оны жүзеге асыру үдерсінің барлық
Тәуекелді бағалау кез келген шаруашылық субъектісі үшін маңызды. Тәуекелдерді
Саяси тәуекелдер (жеткізушілер мен сатып алушылармен халықаралық келісім-шарттарды жасау
Экономикалық тәуекелдер (жобаның өзін ақтамауының, қарызды өтеу бойынша міндеттемелерді
Әлеуметтік тәуекелдер (әлеуметтік қажеттіктерді қанағаттандырумен, еңбекті қорғау мен өндірістің
Техникалық және технологиялық тәуекелдер (таңдалған өндіріс технологиясының, жабдықтар кешенінің
Экологиялық тәуекелдер (қоршаған ортаға, үшінші тараптар мүлкіне және азаматтар
Институционалды (заңнамалық) тәуекелдер (заңнамалық – құқықтық салада, мемлекеттік органдардың
Қаржылық менеджменттің тәжірибесінде инвестициялық жобалар тәуекелін талдаудың келесі әдістері
дисконт нормасын түзету әдісі;
шынайы баламалар әдісі (шынайылық коэффициенті);
тиімділік критерийлерінің сезімталдығын талдау (NPV, IRR и др.);
сценарилер әдісі;
төлемдер ағымын бөлу ықтималдығын талдау;
шешімдер таралымы;
Монте-Карло әдісі (модельдеу).
Жалпы жағдайда инвестициялық тәуекелдің екі құраушысын бөліп көрсетуге болады:
оның құнының (NPV) маңызды көрсеткіштердің өзгерісіне;
олардың ықтимал үлестірімін анықтайтын көрсеткіштердің мүмкін болатын өзгерісінің диапазонының
Сондықтан инвестициялық тәуекелдерді сандық талдаудың барлық аталған әдістері ақшаның
Тәуекелді есепке ала отырып дисконт нормасын түзету әдісі. Бұл
Шынайы баламалар әдісі (шынайылық коэффициенті). Бұл әдісте алдыңғымен салыстырғанда
(3)
мұндағы:
CCFt – t кезеңіндегі тәуекелсіз операциялардан таза түсімдердің мөлшері;
RCFt – t кезеңіндегі таза түсімдердің күтілетін (жоспарланған)
t – кезең реті.
Онда күтілетін төлемнің шынайы эквиваленті былай анықталады:
CCFt=at*RCFt, at≤1
Осылайша күтілетін (жоспарланған) шамаларды күдік туғызбайтын және мәндері абсалютті
Алайда нақты практикада коэффициенттер мәнін анықтау үшін көбіне сараптық
Қандай да бір жолмен коэффициенттер мәні анықталғаннан кейін түзетілген
(4)
Олардың ішінен түзетілген төлемдер ағымы үлкен NPV шамасын алуды
Тиімділік критерийлерінің сезімталдығын талдау. Бұл әдіс қандай да бір
Ережеге сай мұндай талдау жүргізу келесі қадамдарды орындауды білдіреді:
математикалық теңдеу немесе теңсіздік түрінде бастапқы және нәтижелік көрсеткіштер
бастапқы көрсеткіштер үшін ең ықтимал мәндер және мүмкін диапазондары
бастапқы көрсеткіштер мәндерін өзгерту арқылы олардың соңғы нәтижеге әсерін
Сезімталдықты талдаудың қарапайым процедурасы басқа шамалардың мәндері тұрақты деп
EXCEL-де осы сиқты есептерді модельдеу үшін арнайы құрал –
бір кіріспен – бір көрсеткіштің әсерін талдау үшін;
екі кіріспен – бір кезде екі көрсеткіштің әсерін талдау
Сценарилер әдісі. Алдыңғы үш әдіске қарағанда сценарилер әдісі нәтижелік
маңызды бірнеше бастапқы көрсеткіштердің өзгеру нұсқаларын анықтайды (мысалы, енжарлық,
өзгерудің әрбір нұсқасы үшін ықтимал бағасын сәйкестендіру;
әрбір нұсқа үшін NPV (IRR, PI) критерилерінің ықтимал мәндері
алынған нәтижелердің ықтималдық үлестіріміне талдау жасалады.
Ең кіші стандарттық ауытқуы (у) және вариация коэффициенті (CV)
Төлемдер ағымын бөлу ықтималдығын талдау. Төлемдер ағымының әрбір элементі
Дегенмен вариацияның сандық бағалауы төлемдер ағымының жекелеген элементтерінің корреляциялану
төлемдер ағымы уақыт бойынша бір біріне тәуелсіз (корреляция жоқ);
t кезеңіндегі төлемдер ағымының мәні алдыңғы (t-1) кезеңдегі төлемдер
Тәуелсіз төлемдер ағымы. Төлемдер ағымының элементтері арасында корреляция жоқ
; ;
;
мұндағы:
M(CFt) – i кезеңіндегі күтілетін төлемдер ағымының мәні;
CFit - t кезеңіндегі төлемдер ағымы мәнінің i-ші нұсқасы;
m - t кезеңіндегі төлемдер ағымының мүмкін мәндерінің саны;
pit - t кезеңіндегі төлемдер ағымының i-ші мәндерінің ықтималдығы;
уt - t кезеңіндегі төлемдер ағымының күтілетін мәндерінен ауытқуы.
Бір біріне қатты тәуелді төлемдер ағымы. Төлемдер ағымының элементтері
Бұл жағдайда есептеу формуласы біршама ықшамдалады:
; ;
(6)
Шешімдер ағашы. Шешімдер ағашы мүмкін болатын және ыңғайлы нұсқалар
Шешімдер таралымы жүктелген графтар түрінде болады. Оның төбелері таңдау
әрбір t уақыт мезеті үшін маңызды жағдай мен оның
ағашта маңызды жағдайға сәйкес келетін төбе мен одан шығатын
шығатын әрбір доғаға оның ақшалай және ықтималды бағалауларын сәйкестендіреді;
Барлық төбелер мен доғалардың мәндеріне қарай NPV (IRR, РI)
Алынған нәтижелердің ықтимал үлестіріміне талдау жасалады.
Инветициялық жоба тәуекелдігін талдау алгоритмі.
1) бастапқы және шығатын көрсеткіштер арасында математикалық теңдеу немесе
2) модельдің зерттелетін айнымалыларының мүмкін болатын өзгерістерінің диапазонын беру;
3) есепті шешуді автоматтандыру;
4) бастапқы және шығатын көрсеткіштер үлестірімінің негізгі сипаттамаларын есептеу;
5) алынған нәтижелерге талдау жасау және шешім қабылдау [15,
Математикалық модельдерді анықтау. Алгоритмге сәйкес бірінші кезең нәтижелік көрсеткіштің
(7)
мұндағы:
NCFt – t кезеңіндегі таза төлемдер ағымының мөлшері;
r –дисконт нормасы;
n – жоба мерзімі;
S – қалдық құн;
Iо – бастапқы инвестициялар.
Ықшамдау мақсатында төлемдер ағымы аннуитет түрінде деп ұйғарайық. Онда
(8)
мұндағы:
Q – өнім көлемі;
P – баға;
V – өзгермелі шығындар;
F – тұрақты шығындар;
A – амортизация;
T – пайда салығы.
Сонымен қатар келесі шамаларды да есептеу керек:
жоба рентабельділігінің индексі:
(9)
математикалық күтім:
,
мұндағы:
Xk – барлық немесе мүмкін мәндер;
pk – ықтималдық мәндері.
дисперсия:
(11)
орташа квадраттық ауытқу:
(12)
вариация коэффициенті:
(13)
«Stroi&Ко» құрылыс компаниясы құрылыс-монтаждық жұмыстар өндірісімен айналысады. Компанияның бастапқы
Кесте 5 – Мүмкін өзгерістер диапазоны
Көрсеткіштер Өзгерістер диапазоны
Өнім көлемі, Q 18000 – 36000
1 2
Өнім бағасы, P 46 – 84
Өзгермелі шығындар, V 100 – 140
Тұрақты шығындар, F 5000
Амортизация, А 2000
Пайда салығы, Т 35%
Дисконт нормасы, r 7% - 16%
Жоба мерзімі, n 4
Қалдық құны, Sn 6900
Бастапқы инвестициялар, Io 22000
Ескерту - [16] әдебиет негізінде құрастырылған
Есепті шешуді автоматтандыру үшін Excel құралы «Диспетчер сценариев» қолданылады
Формулалар мен Excel функциясын қолдана отырып байқайтынымыз: ең жақсы
PI критериінің мөлшері – 14,92>1, сондықтан ақша ағымының қазіргі
Жобаның тікелей тәуекелі бірқатар көрсеткіштермен бағаланады. Олардың ішіндегі маңыздылары
2.2 Кәсіпорынның инвестициялық қызметін тиімділігін талдау көрсеткіштері
Инвестицияны бағалау жобаны жүзеге асырудан алынатын таза пайданы жобаға
Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың негізгі көрсеткіштерін есептеу әдімтемесі және
Дисконттық әдістерге негізделген инвестициялық жобаларды бағалау көрсеткіштері қарастырылып отырған
Таза ақша ағымдары арқылы инвестицияның тиімділігін бағалаудың негізгі көрстекіштері
Осы көрсеткіштерді есептеу үшін жобаны іске асырудың әрбір есептік
Есептік жылдағы дисконттау коэффициенті (Kt):
(14)
мұндағы:
Д – дисконттау мөлшерлемесі (дисконт нормасы);
t – жобаны жүзеге асыру кезеңі (жыл) [17, 102
Әдетте дисконттау коэффициенті капитал құрылымын есепке ала отырып орташа
Жобалаудың нысанды пайдалану кезіндегі тиімділігі капитал салудың рентабельділігі (Р)
Инвестиция салу тиімділігін жобалауды бағалауда инвестициялық жобаның экономикалық мақсатқа
таза дисконтталған табыс
(15)
мұндағы:
t кезеңдері бойынша табыс;
t кезеңдері бойынша шығындар;
t кезеңіндегі капитал салымдары;
t кезеңдері бойынша дисконттау коэффициенті.
Егер болса жоба тиімді және іске
табыстылық индексі таза табыстың дисконтталған сомасының дисконтталған капитал салымдарының
Егер , болса
табыстылықтың ішкі нормасы (ТІН) дисконтталған келтірілген әсерлердің сомасы дисконтталған
(16)
ТІН инвестор жоспарлаған табыс нормасымен ( ) салыстырылады.
жобаның өтелу мерзімі () жобаны бастағаннан бастап капитал салымдарының
(17)
Нысанды жобалау кезінде экономиканың дамуының жалпы беталысын ескере отырып
,
,
мұндағы:
t уақыттық кезең (жыл).
Нысанның экологиялық қауіпсіздігін жобалау тиімділігін есептеуде мына критерилерді ескерген
өндірістік қалдықтарды тазалау, жою тиімділігі;
ластаушылардың улылығы;
тазалаудың түрлі тәсілдерін қолдану мүмкіндігі;
салыстыру үшін қолданылатын экономикалық көрсеткіштер.
Өнім өндіру технологиясы мен тәсілін таңдау келесі шарттар негізінде
j-ші технологиямен дайындалған i-ші өнімнің үлестік құны (
(19)
Экологияға зиянның салыстырмалы үлестік көрсеткіші мынаған тең:
(20)
Модель табиғи ресурстарды пайдалану мен өндірістің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз
Табыс пен операциялық шығындар арасындағы айырма меншік иесінің пайдасын
Жобалау экономикасы нысанды жасаудың барлық кезеңдерінде жүзеге асады және
Жобалау шешімдерінің экономикалық тиімділігін арттырудың негізгі бағыттары:
құрастыру шешімдерін жетілдіру есептеулерді автоматтандыру есебінен іске асады және
өндіріс технологиясын жобалауда баға мен өнім сапасының оңтайлы қатынасындағы
жобалауды жетілдіру жобаны жасау, өндіріс технологиясын таңдау және көлемдік,
(21)
мұндағы:
– өндіру жұмыстардың өзіндік құнын төмендету;
– негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі;
– айналым құралдарын пайдалану тиімділігі.
жобалық шешіммен тізбекті түрде жүзеге асатын өндіріс ұзақтығы келесі
(22)
мұндағы:
–телімнің ауданы;
– жалпы өндіріс ауданы;
– жекелеген телімдегі өндірістік құрылымдар саны;
п – жеке телімнің реттік нөмірі.
Жобалау тиімділігін анықтау әдістемесі құрылыс нысанының өмірлік және уақыттық
Көлемдік-жоспарлық шешімдер әсері келесі формуламен анықталады:
(23)
мұндағы:
– коммуникация ұзындығын қысқартудан алынатын әсер;
– қоршау ұзындығын қысқартудан алынатын әсер;
– құрылыс алаңын қысқартудың әсері;
– жер жұмыстарының көлемін қысқарту әсері;
– құрылыс-монтаждық жұмыстардың өзіндік құнын төмендету;
– еңбек шығындарын қысқартудан алынатын әсер;
– ескерілмеген шығындардың әсері.
Құрастыру шешімдері мен материалдарды ауыстырудан алынатын әсер мына формуламен
(24)
мұндағы:
– материалдарды үнемдеуден алынатын әсер;
– материалдарды ауыстыру әсері.
Өнеркәсіптік өндірістің технологиясын жобалау әсері төмендегі формуламен анықталады:
(25)
мұндағы:
– қосымша өнім санын шығарудан алынатын әсер;
– жабдық құнының әсері (+, –);
– өнім өндіруге кеткен еңбек шығындарының әсері (+, –);
– құрылыс-монтаждық жұмыстарды қысқарту әсері (+, –);
– қаржылық кәсіпорындар қызметінен алынатын әсер;
– аймақ рейтингін көтеруден алынатын әсер;
– кәсіпорын қызметінің әлеуметтік әсері (жұмыс орындары, әр түрлі
NPV (Net Present Value) – таза белгіленген баға. NPV
ROI (Return On Investment) – инвестициялардың орнының толуы. Табыстың
ROE (Return On Equity) - өзіндік капиталдың рентабельділігі. Бұл
«Stroi&Ко» кәсіпорнының инвестициялық қызметі. Кәсіпорын қол еңбегін өнімділігі жоғары
инвестициялық капиталдың өтелімпаздық мерзімі;
инвестициялық капитал табыстылығы;
қарапайым табыс нормасы (NPV);
табыстылық индексі (ТИ);
табыстылықтың ішкі нормасы (ТІН) [19, 245 б.].
Алынған мәліметтерді салыстырайық.
Берілген инвестициялық жобаның ұтымдылық критерийлерін түзу сызықтық амортизацияны қолданып
пайда өсімі (теңгеде)
25 000-12 000=13 000;
пайда өсімі салығы (теңгеде)
13 000*38%=4 940;
бір жылдағы таза ақшалық ағын (теңгеде)
25 000-4 940=20 060;
өтелімпаздық мерзімі (жылдарда)
5+[(120 000-100 300)/20 060]=5,982;
инвестициялық капитал табыстылығы, (%)
[20 060/120 000]*100%=16,72;
қарапайым табыс нормасы (теңгеде)
NPV(10%)=20 060*6,145-120 000=3 268,7 > 0 ;
табыстылық индексі ТИ=123 268,7/120 000=1,027 > 1;
табыстылықтың ішкі нормасы (%) – ТІН:
NPV (12%)=20 060*5,650-120 000=-6 661 < 0,
ТІН=10,558% > 10%.
Кесте 6 – Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіші
Пайда өсімі, теңге Пайда өсімі салығы, теңге Бір жылдағы
1 2 3 4 5 6 7 8
13 000 4 940 20 060 5,982 16,72 3
Ескерту – [20] әдебиетінен алынған
Барлық критерийлер бойынша жоба тартымды. Ол қойылатын талаптарға жауап
2) Амортизацияны біртіндеп кемитін қалдық тәсілімен есептеуде келесі көрсеткіштерді
Амортизация нормасы
A=100%/10=10%
Кесте 7 – Кәсіпорынның амортизациялық аударымдары бойынша
Жылдар Жабдықтың қалдық құны, теңге Амортизация нормасы, % Бір
1 2 3 4
1 120 000 10% 12 000
2 108 000 10% 10 800
3 97 000 10% 9 720
4 87 480 10% 8 748
5 78 732 10% 7 873,2
6 70 858,8 10% 7 085,88
7 63 772,92 10% 6 377,292
8 57 395,628 10% 5 739,5628
9 51 656,0652 10% 5 165,60652
10 46 490,45868 10% 4 649,045868
Ескерту – [20] әдебите негізінде құрастырылған
Бұл жағдайдағы жою құны:
46 490,45868-4 649,045868=41 841,41281
Кесте 8 – Инвестициялық жоба нәтижелілігін есептеу
Жыл Пайда өсімі, теңге Салық сомасы, теңге Таза ақша
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 13 000 4 940 20 060 20 060
2 14 200 5 396 19 604 39 664
3 15 280 5 806,4 19 193,6 58 857,6
4 16 252 6 175,8 18 824,24 77 681,84
5 17 126,8 6 508,2 18 491,816 96173,656 0,621
6 17 914,1 6 807,4 18192,6344 114366,29 0,564 10260,65
7 18 622,7 7 076,6 17 923,371 132289,66 0,513
8 19 260,4 7 319 17681,0339 149970,7 0,467 8257,043
9 19 834,4 7537,1 17462,9305 167433,63 0,424 7404,283 0,361
10 20 351 7733,4 17266,6374 184700,26 0,386 6664,922 0,322
11 41 841,4 15900 25941,6759 210641,94 0,386 10013,49 0,322
21064,194
124977,3
114346,2
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Осылайша, берілген инвестициялық жоба нәтижелігінің амортизацияның азайтылған тәсілімен есептелгендегі
өтелім мерзімі (жыл)
6+[(120 000-114 366,29) / 21 064]=6,267;
инвестициялық капитал табыстылығы, (%)
[21 064,194 / 120 000]*100%=17,55;
қарапайым табыс нормасы (теңгеде):
NPV (%) =124 977,3-120 000=4 977,3 > 0;
табыстылық индексі:
ТИ=124 977,3 / 120 000 = 1,041 > 1;
табыстылықтың ішкі нормасы (%) – ТІН:
NPV (12%)=114 346б2-120 000=-5 653,8 < 0,
ТІН = 10,936% > 10%
Өтелім мерзімі, жыл Инвестициялық капитал табыстылығы, % NPV (%),
6,267 17,55 4977,3 1,041 10,936
3) Амортизацияны кумулятивті тәсілмен есептеу келесі көрсеткіштерге алып келеді:
Кумулятивті сан тең: 1+2+3+4+5+6+7+8+9+10=55
Бірінші жылда амортизациялық аударымдар: (10/55)*120 000.
Екінші жылда амортизациялық аударымдар: (9/55)*120 000.
Үшінші жылда амортизациялық аударымдар: (8/55)*120 000 және т.с.с (1/55)*120
Кесте 9 – Кәсіпорынның жоба бойынша амортизациясын есептеу
Жыл Бір жыл есебіндегі амортизация сомасы, теңге Жоба басынан
1 2 3 4
1 21 818,18182 21 818,1818 98 181,81818
2 19 636,36364 41 454,5455 78 545, 45455
3 17 454,54545 58 909,0909 61 090,90909
4 15 272,72727 74 181,8182 45 818,18182
5 13 090,90909 87 272,7273 32 727, 27273
6 10 909,09091 98 181,8182 21 818,18182
7 8 727,272727 106 909,091 13 090, 90909
8 6 545,454545 113 454,545 6 545,454545
9 4 363,636363 117 818,182 2 181,818182
10 2 181,818182 120 000 0
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Бұл жағдайда жою бағасы нөлге тең.
Кесте 10 – Инвестициялық жоба нәтижелілігінің амортизациясын есептеу
Жыл-дар Пайда өсімі, теңге Салық сомасы, теңге Таза ақшалық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 3 181,82 1209,1 23 790,909 23 790,909 0,909
2 5 363,64 2 038,2 22 961,818 46 752,727
3 7 545,45 2 867,3 22 132,727 68 885,455
4 9 727,27 3 696,4 21 303,636 90 189,091
5 11 909,1 4 525,5 20 274,545 110 663,64
6 14 090,9 5 354,5 19 645,454 130 309,09
7 16 272,7 6 183,6 18 816,363 149 125,45
8 18 454,5 7 012,7 17 987,272 167 112,73
9 20 636,4 7 841,8 17 158,181 184 270,91
10 22 818,2 8 670,9 16 329,090 200 600
20 060
127 190,1
117 646,7
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Осылайша, берілген инвестициялық жоба нәтижелігінің амортизацияның кумулятивті тәсілімен есептелгендегі
өтелім мерзімі (жыл)
5+[(120 000-110 663,64)/20 060=5,465;
инвестициялық капитал табыстылығы (%)
[20 060/120 000]*100%=16,716;
қарапайым табыс нормасы (теңгеде)
NPV (10%) =127 190,1-120 000=7190,1>0;
табыстылық индексі
ТИ=127 190,1 / 120 000=1,0599 > 1;
табыстылықтың ішкі нормасы (%) – ТІН:
NPV (12%) = 117 646,7- 120 000=-2 353,298 10%
Өтелімпаздық мерзімі, жылдар Инвестициялық капитал табыстылығы, % NPV (%),
5,465 16,716 7 190,14 1,0599 11,507
4) Амортизацияны жұптық регрессия тәсілімен есептеу келесі көрсеткіштерге алып
Кесте 11 – Амортизацияны есептеу
Жылдар Бір жыл есебіндегі амортизция сомасы, теңге Жоба басынан
1 2 3 4
1 120 000 20% 24 000
2 96 000 20% 19 200
3 76 800 20% 15 360
4 61 440 20% 12 288
5 49 152 20% 9 830,4
6 39 321б6 20% 7 864,32
7 31 457,28 20% 6 291,456
8 25 165,824 20% 5 033,1648
9 20 132,6592 20% 4 026,53184
10 16 106,12736 20% 3 221,225472
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Бұл жағдайда жою құны:
16 106,12736-3 221,225472=12 884,90189
Кесте 12 – Инвестициялық жоба бойынша
Жыл-дар Пайда өсімі, теңге Салық сомасы, теңге Таза ақшалық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 1 000 380 24 620 24 620 0,909
2 5 800 2 204 22 796 47 416
3 9 640 3 663,2 21 336,8 68 752,8
4 12 712 4 830,6 20 169,44 88 922,24
5 15 169,6 5 764,4 19 235,552 108 157,79
6 17 135,7 6 511,6 18 488,441 126 646,23
7 18 707,5 7 109,2 17 890,753 144 536,99
8 19 966,8 7 587,4 17 412,602 161 949,59
9 20 973,5 7 969,9 17 030,082 178 979,67
10 21 778,8 8 275,9 16 724,065 195 703,74
10 12 884,9 4 896,3 7 988,6391 203 692,38
20 369,238
127 451
117 680,5
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Берілген инвестициялық жоба нәтижелігінің амортизацияның жұптық регрессия тәсілімен есептелгендегі
өтелім мерзімі (жыл)
5+[(120 000-108 157,79) / 20 369,238=5,581;
инвестициялық капитал табыстылығы (%):
[20 369,238/120 000]*100%=16,97;
қарапайым табыс нормасы (теңгеде)
NPV (10%) =127 451-120 000=7 451>0;
табыстылық индексі
ТИ=127 451 / 120 000=1,062 > 1;
табыстылықтың ішкі нормасы (%) – ТІН
NPV (12%) = 117 680,5 - 120 000=-2 319,5
ТІН = 11,525% > 10%
Өтелімпаздық мерзімі, жылдар Инвестициялық капитал табыстылығы, % NPV (%),
5,581 16,97 7 451,00 1,062 11,525
Көрнекілік үшін барлық есептік мәліметтерді бірыңғай кестеге келтіреміз.
Кесте 13 – Амортизацияны әр түрлі әдіспен есептеу қорытындысы
Амортизацияны есептеу тәсілі Өтелімпаздық мерзімі, жылдар Инвестициялық капитал табыстылығы,
1 2 3 4 5 6
Сызықтық есептеу 5,982 16,72 3 268,7 1,027 10,658
Азайтылған қалдық 6,267 17,55 4 977,3
1,041
10,936
Кумулятивті 5,465 16,716 7 190,14 1,0599 11,507
Жұптық регрессия 5,581 16,97 7 451,00 1,062 11,525
Ескерту – [20] әдебиет негізінде құрастырылған
Қорытындылай келе, кез келген нысанды тұрғызуда ең алдымен оның
Жобалау шешімінің деңгейіне нысанның экономикалық тиімділігі, оның өмірлік циклының
Жобалар ғимараттардың архитектуралық келбетіне нұсқан келтірмейтіндей барынша ықшамдығын, қолда
Жобалар үлкен көлемдегі ізденушілік, графиктік және есептеу материалдарынан тұрады.
2.3 Тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалаудың экономикалық тиімділігі және
Құрылыс - материалдық өндірістің аса қуатты өнеркәсіптік саласы. Күрделі
Тұрғын үй саласындағы нысандар құрылысы жобалық шешімдер негізінде жүзеге
«Құрылыс» саласы туралы айтқанда, рыноктық экономистер капитал иеленушілер мен
Жүйе ретінде құрылыс нарығы өзіне құрылыс рыногының субъектілерін, рыноктық
Құрылыс нарығының субъектілері: инвесторлар, тапсырыс берушілер, мердігерлер, ғылыми-жобалау мекемелері,
Нарықтық қатынас объектілері болып: құрылыс өнімдері (ғимараттар, нысандар
Құрылыс кешені нарығының инфрақұрылымының құрамына: банктер – ұлттық (мемлекеттік),
«Жоба» түсінігі бірқатар белгілері бойынша ортақ сипаттамалары бар
Жобалар – барлық деңгейдегі (қалалар, аудандар, ел) және барлық
Кез-келген нысанның құрылысы үшін ең алдымен, оның салынуының экономикалық
Жоба – бұл жасалатын инженерлік ғимараттың немесе басқа да
болашақ ғимараттың архитектуралық-жоспарламалық, құрылғы-жинақтамалық және технологиялық шешімдерін бейнелейтін сызбалық
нақты табиғи ортадағы жұмыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі, оның құрылысының
құрылыстың құны мен қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының шығынындарының экономикалық
Жобалар ғимараттардың барынша жинақылығы мен қолайлылығын қарастыруға міндетті, бірақ
Әлемдік тәжірибеде құрылыстағы инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалаудың әдістері
шетелдік әдістерге негізделген, рыноктық экономиканың дамуында өзінің өміршеңдігін дәлелдеген
капитал салымдарының жалпы тиімділігіне негізделген ірілендірілген экономикалық бағыттар әдістерін
инвестиция тиімділігін талдау механизмі инвестициялық қызметтің мекен-жайлық, мерзімдік
жобалардың көпнұсқалылығы болуы тиіс, сәйкесінше, олардың экономикалық тиімділігін
инвестициялық жобаны жүзеге асырудың түрлі кезеңдерінде экономикалық тиімділікті бағалауда
Бірқатар экономистердің еңбектерінде қарастырылатын (В.Резниченко, С.Ларина, Ю.Суханова, В.Клакоцкий
Құрылыстағы инвестициялық жобаларды жасақтау тәжірибесін талдау және ғалым-экономистердің теориялық
Инвестициялық жобаның жалпы циклі міндеттер кешенін біріктіреді (экономикалық, ұйымдық-басқарушылық,
Біздің көзқарасымыз бойынша, есепке жобаның инновациялылығын анықтаушы коэффициент, ең
Мұндай жағдайда жобалау жұмыстарының құнын анықтаушы формула төмендегідей түрде
(26)
мұндағы:
Сжб – нысан бойынша жобалау жұмыстарының ағымдық құны;
Сқұр – базалық бағалар бойынша құрылыс құны;
а – негізгі жобалау жұмыстары құнының пайыздық нормативі;
Кик – жобалау жұмыстарының құнына қатысты инфляция коэффициенті;
Кн – басқа қаржы көздері арқылы қаржыландырылатын жобалау жұмыстарының
Кэк – жобаның инновациялылығын ескеруде ұсынылып отырған түзету коэффициенті
Мұндай коэффициенттің (Кн) қажеттілігі ҚР Үкіметінің 17 ақпан 1999
Жоба тиімділігінің маңызды көрсеткіші таза дисконтталған табыс (басқаша аталуы
#G0
ТТ және NPV берілген жоба үшін әртүрлі кезеңдерге қатысты
ТТ пен NPV-тың арақатынасын жоба дисконты деп те атайды.
Инвестордың пікірімен жобаны тиімді деп мойындау үшін жобаның NPV-ы
Табыстылықтың ішкі нормасы (басқаша аты – ТІН, дисконттың ішкі
Дәлдік деңгейіне, сондай-ақ, жұмсалатын қаржылар мен мерзіміне байланысты инвестициялық
Сурет 5 – Техника-экономикалық негіздеме, жобалық шешімнің құрамдас
Ескерту – [25] әдебиетінен алынған
Капитал салынатын нысанның жоспарлық, құрылыс және пайдалану-қызметтік ерекшеліктерін толық
Шығындар деңгейі, нәтиже және тиімділік шарасы арасында зерттеудің түрлі
Шығындардың тиімділігін анықтау үшін жобалық шешімнің әрбір нұсқасы сандық
- жоба мақсаттары (құрылыстық, әлеуметтік, экономикалық);
- жобалық ұсыныстардың бағаланушы нұсқасының негізінде ұйымдастырылған қызмет нәтижелері
- жобаны іске асырумен байланысты шығындар;
- есептік шарттарда алға қойған мақсаттарға жетуге бағытталуы мүмкін
- жобаланған аймақтарда орналасқан нысандардың қаржылық-эксплуатациалық көрсеткіштері – жылдық
- құрылыс шығындарының әлеуметтік-экономикалық жетістікке жетуіне және ғимараттар, аумақты
Диплом жұмысында Алматы қаласындағы құрылысы бітпеген тұрғын үйдің жобалық
Тұрғын үй нарығында пәтерлерді сату үшін тұрғызылған көппәтерлі үйдің
Жер телімі бар және онда құрылыс жүргізуге құқығы бар
Компаниямен құрылыс жүргізу үшін келісім-шарт жасасуды қарастыратын құрылыс фирмасы.
Келісім-шарт шарттары бірінші компания жер телімін және барлық қажетті
Сондай-ақ, компания жарнаманы ұйымдастыру мен жүргізуге жауапты. Құрылыс фирмасы
Пәтерлерді сатудан түскен табыс төмендегідей болып бөлінеді:
- пәтерлердің 20%-ы қайтарымсыз негізде қала әкімшілігіне беріледі;
- жобаның әрбір қатысушысы 40%-дан алады.
Жобаның тұрақтылығын сипаттайтын есептер:
Базалық нұсқа бойынша:
NPV компанияның = 0,4 х 1000 шаршы м.
NPV құрылыс фирмасының = 0,4 х 1000 шаршы
2. Қауіпті нұсқа бойынша:
NPV компанияның = 0,4 х 1000 шаршы м.
NPV құрылыс фирмасының = 0,4 х 1000 шаршы
Есептеу қорытындылары көрсеткендей, жоба тұрақсыз болып табылады. Оны жүзеге
Жобаның шекті мәні бірқатар t – жылы үшін оның
Әлемдік Банктің ұсыныстары шеңберінде құрылыс саласында жобалық талдау бойынша
- сезімталдылықты талдау әдісі;
- статистикалық сынақтар әдісі (Монте-Карло әдісі);
- сценарийлер әдісі (айқынсыздықтар ресмилендірілген әдіс).
Аталған әдістерге қатысты тәуекелдің экономика-математикалық моделін жасақтау
Есептің қойылымы қойылуы инвестициялық жобаның тәуекелін екі жақты талдауды
(28)
мұндағы:
табыстылықтың номиналды есептік ставкасы; « »
Инвестициялық жобаның банкрот болу тәуекелі сараптамалық талдау нәтижесінде және
Екіншіден, бағалы қағаздар нарығындағы мұндай жинақталған қоржынды тәуекел инвестициялық
Осылайша, біздің ойымызша, белгіленген міндеттің шарттарының негізінде келесі жайттарды
орташа нарықтық табыстылықпен салыстыру арқылы жобаның тәуекелділік деңгейін ескере
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы саласындағы тәуекелді реттеу аймағын.
Инвестициялық жобаның бірдей тәуекелділік деңгейінде алынған салыстырмалы талдау
-
- жағдайында
- тәуекелді төмендету мақсатында оны басқару бойынша іс-шараларды жасақтап,
Осы әдістемеге сәйкес Қызылорда қаласында Жібек жолы көшесінде
Аталмыш жобаның тәуекелін бағалау үшін имитациялық модельдеу қолданылды, оның
Жекелеген параметрлердің жобаның тиімділік критерилеріне әсерін бағалау мақсатында сезімталдылық
Сезімталдылық коэффициенті келесі формула бойынша анықталады:
Кч= ( IRR / IRR) / (
мұндағы:
– сезімталдылық (үйлесімділік) коэффициенті;
– табыстылықтың ішкі нормасы мен зерттелетін фактордың базалық мәні;
, – табыстылықтың ішкі
Жоба бойынша табыстылықтың ішкі нормасының базалық мәні 10%-ды құрады
Нәтижесінде жоба пәтердің сатылу бағасына, өткізілетін пәтерлердің ауданына, капитал
Кесте 14 - Сезімталдық (маңыздылық) және жобадағы болжамды өзгермелілердің
№ Өзгермелі IRR үйлесімділігі Сезімталдық (маңыздылық) Болжау мүмкіндігі IRR-дің
1 2 3 4 5 6
1 Сатылу бағасы 0,475 жоғары жоғары 17,5 %
2 Өткізу көлемі
0,475
жоғары
жоғары
17,5 %
3 Капитал салымдары
0,4
орташа
орташа
10,7 %
4 Жедел (операциялық) шығындар
0,4
төмен
төмен
10,7%
Ескерту – [6] әдебиетінен алынған
Сонымен бірге, жобаның сезімталдығы пайдалану шығындарына барынша төмен, өйткені,
15-кестеде келтірілген жоба факторларының өсу деңгейі мен олардың рейтингтік
Кесте 15 – Сезімталдылық және алдын ала анықтау матрицасы
Өзгермелілерді алдын ала анықтау Өзгермелілердің сезімталдығы
жоғары орташа төмен
Төмен
Орташа
жоғары I
I
П I
П
Ш П
Ш
Ш
Ескертпе: I – онан әрі тексеру; П – мұқият
Ескерту - [27] әдебиетінен алынған
Тәуекелді төмендетудің негізгі тәсілдері диверсификация (кәсіпорынның қуатын қызмет түрлері
Тұрғын үй нысандары құрылысын жобалаудағы тәуекелдерді бағалау міндеттерін шешу
Жобаға шығындарды жоспарлау – бұл оны жүзеге асырудың маңызды
Шығындарды жоспарлау жобаны жүзеге асырудың барлық мерзімі бойында қаржылық
Жоба бюджеті – қойылған мақсатқа жету үшін қажетті шығындарды
Қорытынды
Диплом жұмысында «жоба», «жобалау», «жобалық шешімдер» ұғымдарының теориялық-анықтамалық мазмұны
Кез келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына,
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен негізделеді.
Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық саясатын
капитал салымдарын қаржыландыру көздерінің алуан түрлі болуы;
іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау нәтижесінде
мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді қамтамасыз ету
жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың жиынтығын
қамтамасыз етушілік – кез-келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың барлық
инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және ұйымдастырушылық құралдарды
Тұрғын үй құрылысының жайы елдің экономикалық даму деңгейі мен
Тұрғын үй саласы нысандарының жобалық шешімдерінің тиімділігі мен олардың
Тұрғын үй саласы нысандарының тиімділігіне әсер ететін факторлар
Алматы қаласындағы аяқталмаған тұрғын үй құрылысының жобалық шешімдерінің экономикалық
Тұрғын үй кешенін жобалау мен құрылысы мысалында инвестордың шартты
Тұрғын үй рыногында сатуға арнап салынған көппәтерлі үй құрылысының
Стратегиялық тұрғыдан инвестициялар кәсіпорындардың дамуын, техникалық жарақтануын және экономикалық
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Попов В. М. Бизнес-план инвестиционного проекта. – М.: КНОРУС,
Бирман Г., Шмидт С. Экономический анализ инвестиционных проект.
Ковалев В. В. Методы оценки инвестиционных проектов. - М.:
Ефимова О. В. Финансовый анализ. - М.: Бухгалтерский учет,
Виленский П.Л, Лившиц В.Н., Смоляк С.А. Оценка эффективности инвестиционных
Сейтказиева А. М. Инвестиционная деятельность предприятия. – Алматы: Экономика,
Бригхэм Юджин Ф. Энциклопедия финансового менеджмента – М.: РАГС,
Липсиц И. В., Коссов В. В. Инвестиционный проект: методы
Лукасевич И.Я. Анализ финансовых операций (методы, модели, техника вычислений).
Норткотт Д. Принятие инвестиционных решений. - М.: ЮНИТИ, 2003.
Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: теория и практика. М.: Перспектива,
Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің бұйрығы 11
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. – М.: Финансы и
Романовский М.В., Сабанти Б.М. Финансы. М: КНОРУС, 2002.
Четыркин Е. М. Методы финансовых и коммерческих расчетов. -
Кучукова Н.Г. Стимулирование инвестиций и повышение конкурентоспособности казахстанской экономики//Қаржы-қаражат
Идрисов А. Б., Картышев С. В., Постников А. В.
Хорн Дж. К.Ван. Основы управления финансами. - М.: Финансы
Мелкумов Я. С. Экономическая оценка эффективности инвестиций. - М.:
Батенин К. Использование показателя Внутренняя норма доходности при оценке
Сембеков Е. Об отдельных вопросах совершенствования инвестиционного проектирования
Брошкевич Н.С. Экономический анализ: теория и практика. М.: ЮНИТИ,
Альжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау. Алматы: Қазақ Университеті, 2007. –
Бекетова К. Қазақстанның тұрғын үй рыногы: қазіргі жайы мен
Беленький В. О норме доходности инвестиционного проекта// Экономика и
Ковалева А.М. Финансы фирмы. М:КНОРУС, 2002. – 348
Шарп У., Александер Г., Бейли Дж. Инвестиции / пер.
4
3
Қаржылық бағалау (қаржылық тұрақтылық)
Экономикалық бағалау (инвестицияның тиімділігі)
Табыс туралы есеп
Ақша қаражат-тары қозғалысының есебі
Баланс
Қарапайым (статистикалық) әдістер
Дисконт-тау әдістері
Қаржылық бағалау коэффициенттері
Ішкі табыс нормасы (IRR)
Жобаның қазіргі құны (NPV)
Қарапайым табыс нормасы
Өтелу мерзімі
Инвестициялық жобаның коммерциялық бағалануы
Инвестициялық жобалардың бөліну белгілері
Қажетті инвестиция-лардың көлемі
Болжанған табыс түрлері
Қарым-қатынастардың түрлері
Ақша ағымдарының түрлері
Тәуекелге қатынас
Үлкен
Дәстүрлі
Кіші
Шығындарды қысқарту
Кеңейуден түскен түсім
Жаңа өткізу нарықтарын табу
Бизнестің жаңа орталарына ену
Өндіріс пен өткізу тәуекелдігін төмендету
Әлеуметтік әсер
Тәуелсіздік
Баламалық
Комплементар-лық
Орнын басу
Қарапайым
Қарапайым емес
Тәуекелді
Тәуекелсіз
Мүмкін емес
Жоба мақұлданбайды
Жобадан бас тарту
Жоба қабылданады
мүмкін
Жобаға түзету
Алдын ала инвестициялық жобаны дайындау
Жобаға бөлшектік баға (маркетинг, қаржыландыру)
Инвесторлармен келіссөз
Жобаға алдын ала баға
Жобалық ой
Инвестицияларды басқару кезеңдері
Елдегі инвестициялық жағдайды талдау
Инвестициялық қызметтің нақты бағыттарын таңдау
Инвестициялаудың нақты объектілерін таңдау
Инвестициялардың өтімділігін бағалау
Инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау
Инвестициялық тәуекелдерді басқару
Инвестициялық жобаның стратегиясы
Жобалаушы нысанның орналасу орны, жер телімі мен қоршаған
Қажетті материалдық, қаржылық және еңбек ресурстары
Тұрғын үйлерді сату, әлеуметтік инфрақұрылым мекемелерінің қызметін тұтыну бағдарламасын
Жобалау технологиясы
Ұйымдық-басқарушылық құрылым
Еңбек, материалдық және уақыт ресурстары
Жобаның жүзеге асырылуы (кезеңдер бойынша)
Жобаны талдау және бағалау
Қаржылық талдау
Қаржыландыру көздерін таңдау
Инвестицияны бағалау