ЖОСПАР
Кіріспе 2
I-ТАРАУ. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
1.1 Әлемдiк экономиканың даму үрдiстерiн талдау 5
1.2 Қазақстан экономикасы құрылымын әртараптандыру проблемалары 8
1.3 Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау әдiстерi 19
1.4 Өнеркәсiптi жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшiн отын-энергетикалық
1.5 Ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялы
1.6 Қазақстанның инвестициялық қоры 33
1.7 Қазақстанның Даму Банкi 35
1.8 Инновациялық қор 36
1.9 Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация 39
Қорытынды 40
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттiк
Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында
Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бiрқатар проблемаларға
Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар
Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметтi ынталандыруға бағытталған
Стратегияны ойдағыдай iске асыру экономиканың адам капиталын, өндiрiлген
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру жөнiндегi
Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға
I-ТАРАУ. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
1.1 Әлемдiк экономиканың даму үрдiстерiн талдау
Екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн капитализмнiң әлемдiк жүйесi өзгерiске
Мұндай өзгерiс әлемдiк сауданың едәуiр өсуiмен, трансұлттық компаниялардың
Егер елуiншi жылдары әлемдiк экономика дүние жүзiндегi барлық
Тоқсаныншы жылдарға қарай тауарлар мен қызметтер өндiру процесi
Дамушы елдер үшiн бұл өзгерiстердiң маңызы аса зор.
Ғаламдық капитализм жағдайында дамушы елдер өндiрiстiк процесс тiзбегiне
Әлемде индустриялық саясат жүргiзудiң мол тәжiрибесi жинақталған. Санаулы
Тарихи өткен кезеңде Латын Америкасы елдерi де, Шығыс
Экономикалық теория тұрғысынан алғанда экспортқа негізделген саясаттың табысты
Жалпы алғанда жаңа ғаламдық экономикалық жағдайды қалыптастыратын әлемдiк
дамыған елдерде индустриялық экономикадан сервистiк-технологиялық экономикаға өту;
ғаламдану;
экономиканы ырықтандыру;
ғаламдық бәсекенiң артуы және өңiрлiк ықпалдасу.
Жиырмасыншы ғасырдың соңғы ширегiнде экономикалық дамыған елдер индустриялық
Экономикасы дамыған елдерде зияткерлiк ресурстар және қаржы капиталы
1.2 Қазақстан экономикасы құрылымын әртараптандыру проблемалары
Тәуелсiздiк алғаннан кейiн Қазақстан жаhандық экономикада әлемдiк тауар
Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның салыстырмалы
Өндiрiстiң және шикiзат ресурстары экспортының қарқынды дамуы экономикаға
Өнеркәсiптiң шикiзат салаларына шетелдiк инвестицияларды тарту және қаржы
Бүгiнгi таңда Қазақстанды әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикадағы мемлекет
Дүниежүзiлiк Банк Қазақстанды әлемдегi инвестиция салуға ең тартымды
Стратегиялық тұрғыдан алғанда қабылданған үлгiге сәйкес Қазақстан бәсекелестiкке
2001-2002 жылдары iшiнде ЖIӨ-нiң орташа жылдық өсу қарқыны
Стратегиялық жоспарды iске асыру саласында ел экономикасының жақсы
Сонымен қатар Қазақстан отын және минерал шикiзатының iрi
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, шикiзат ресурстарына бай кейбiр дамушы
Экономиканың шикiзат секторларынан едәуiр табысқа иe болып, мемлекет
Экономиканың шикiзат секторынан алынатын iрi кiрiстерден шектен тыс
Бұл шара, сондай-ақ қазақстандық қаржы жүйесiне түсетiн валюта
Құрылымдық-институционалдық реформалар саласындағы жетiстiктердi, қаржы секторы сенiмдiлiгiнiң артуын
Өңдеушi өнеркәсiпте металлургия өнеркәсiбi ғана сыртқы рынокта бәсекеге
Қазақстанның қазiргi таңдағы экономикасында мынадай проблемалар орын алуда:
экономиканың шикiзат бағыттылығы;
әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi;
ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;
өңдеушi өнеркәсiп өнiмдiлiгiнiң төмендiгi;
iшкi рынокта (шағын экономика) тауарлар мен қызметтерге деген
өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы;
мұнай-газ және кен-металлургиялық кешенге жатпайтын экономика салаларында негiзгi
кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы;
ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы;
ҒЗТКЖ қаржының аз бөлiнуi;
отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейiмделуi, ғылыми-техникалық
мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың
экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы институттары
менеджменттiң экономиканы ғаламдану үрдiстерiне және сервистiк-технологиялық экономикаға өтуге
ЖIӨ-нiң 1 долларына электр энергиясының жұмсалу деңгейi бойынша,
Қазақстан кәсiпорындарының негiзгi қорлары құлдырау алдында. 2001 жылдың
Қазiргi уақытта қолданылып жүрген кәсiпорынның қарауында қалған пайда
Негiзгi құралдарды жаңарту коэффициентi 1999 жылы - 8
Негiзгi құралдар құрылымында аса тозғандары - машиналар және
Мұнай өндiрумен және металдарды өндiрумен байланысты емес салаларда
Бұл жабдықтың шығарылу жылына қарай және моральдық тұрғыдан
Өндіріске жұмсалатын электр энергиясының шығындары (ЖІӨ-нің 1 долларына
1995 1996 1997 1998
ТМД
Армения 4,35 3,88 3,66
Беларусь 2,36 1,63 1,85
Қазақстан 4,01 2,80 2,35
Қырғызстан 8,24 7,87 7,13
Молдова 0,83 0,83 0,78
Ресей 2,55 2,02 1,95
Украина 5,24 4,11 3,55
ҰӘлемнің басқа да елдері
Ұлыбритания 0,30 0,29 0,26
Германия 0,22 0,23 0,26
Италия 0,22 0,20 0,22
Канада 0,96 0,94 0,91
Қытай 1,44 1,32 1,26
Республика Корея 0,42 0,44 0,52
АҚШ 0,45 0,44 0,45
Турция 0,51 0,52 0,54
Франция 0,32 0,33 0,36
Япония 0,19 0,21 0,24
Алынған көздері:
1) ТМД Мемлекетаралық статистикалық комитеті жинақтарының материалдары, 2000-2002;
2) "International Financial Statistics" Халықаралық Валюта Қорының статистикалық
Қазақстанда қаржы ресурстары бар, алайда банктер үлкен қауіп-қатерлер
Ашық экономикалы шағын ел болғандықтан, Қазақстан әлемдiк бағаларға
Өткiзуден түсетiн табыстың 1 теңгесiне жұмсалатын шығындардың көрсеткiшi
Қазақстан экономикасында 2002 жылы мұнай және табиғи газ
Салық шегерiмдерiн, өнiм тасымалдауға және жарнамаға жұмсалатын шығындарды
Жұмысшылардың санын қысқартатын жаңа технологияларды қолдану, өнiмнiң материал
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және
Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттiк стратегиясы 2010 жылға дейiнгi кезеңге
Стратегияның басты мақсаты шикiзаттық бағыттан бас тартуға ықпал
Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
Бәсекеге түсу қабiлетi дегенiмiз қазақстандық кәсiпорындардың экспортқа шығарылатын
Экономиканың шикiзаттық секторын дамыту Үкiметтiң салалық және секторлық
Стратегияның мiндеті:
өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 %
өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру;
кәсіпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын
ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа
елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен
сапаның әлемдiк стандарттарына көшу;
дүниежүзiлiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосылу арқылы әлемдiк
Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi:
жеке сектормен серiктестiк;
инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің шикiзаттық емес салаларында
өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi рәсiмдердiң жариялылығы
қосылған құн тiзбегiн дамытуды қамтамасыз ететiн салаларға мемлекеттiк
тең бәсекелестiк жағдайларды және салауатты бәсекелестiк ортаны қалыптастыруды
қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және преференциялардан
индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға бағытталуы.
Аталған қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлi сапалық
Барлық әлеуеттi бәсекеге қабiлеттi, оның iшiнде экономиканың шикiзаттық
Бұл көзқарас экономиканың түрлi салаларындағы кәсiпкерлер үшiн жұмыс
Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиiс, ал екiншi
Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тiкелей қаржылық қолдау көрсете
1.3 Индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау әдiстерi
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық
Қазiргi Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту саласында
Дүниежүзiлiк Банктiң зерттеулерi мемлекеттiк индустриялық саясатқа қатысты барлық
Инвестицияларды үйлестiру жөнiндегi бастамалар
Жеткiлiктi дамымаған рынок жағдайында фирмалардың өндiрiстiң кеңеюiне қарай
Инвестицияларды үйлестiрудiң осы үлгiсiн қолдану мемлекеттiк және жеке
Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөнiндегi бастамалар
Іскерлiк ынтымақтастық жөнiндегi белсендi мемлекеттiк саясат шеңберiнде бастамалар
сатып алушылардың мамандандырылған санаттары жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады
жабдықтарды жеткiзушiлер олармен бiрге өндiрiстiк тәжiрибе жинайды;
ресурстарды жеткiзушiлер өндiрiстiң жаңа идеялары мен әдiстерiнiң пайда
Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер көрсетудi
Рыногы жеткiлiктi деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудiң және
Рынокты алмастыру
Бұл көзқарас үкiметтiң рынокты толық ығыстырып шығару әрекеттерiмен
Филиппиннiң 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжiрибесi жеке кәсiпкерлердiң
Өзiнiң одақтары үшiн ел iшiнде бизнес жүргiзу үшiн
Әлемдiк тәжiрибенi ескере отырып, Стратегияны iске асыру кезiнде
Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тiзбегiн (ҚҚТ)
Қазiргi әлемдiк практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде қарастыруға
Бұл әдiстiң мәнi әрбiр саланы түпкi өнiмнiң құнын
ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдiстемесi тiзбекте қозғалысқа
ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсендiлiк, әдетте, бiр компанияның
ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсендiлiк көптеген шаруашылық жүргiзушi субъектілерi
Әдетте, өндiрушiлер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады,
Тұтастай алғанда, кiм ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең
Автомобиль саласының қазiргi ҚҚТ автомобильдiң қосалқы бөлшектерi мен
Киiм тiгу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы
Кейбiр елдерде халық табысының өсуi, тауар өндiрушiлерге қойылатын
"Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндiрiстiң мысалы болып табылады. Бұл
Индустриялық-инновациялық саясатты iске асыру үшiн ықтимал бәсекелес өндірістердi,
Сонымен бiрге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзiнiң орнын табу
ҚҚТ бүкiл тiзбегiн қайтадан қалпына келтiрудi көтермелеудiң қажеттiлiгi
Осыған байланысты мемлекеттiк қолдау қазiргiдей ҚҚТ жекелеген элементтерi
Экономика салаларына және әртүрлi өндiрiстерге ҚҚТ әдiстерiн ескере
1.4 Өнеркәсiптi жаңғыртудың басым бағыттарын анықтау үшiн отын-энергетикалық
Iрi инвестициялық жобалар өзiнде шоғырланған және өнiмнiң әрбiр
Iс жүзiнде барлық мұнай экспорттаушы елдердi дерлiк өз
Мұнай және мұнай өнiмдерiне конъюнктура өзгерiстерiнiң әсерiн төмендету
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсiбiне жылдан жылға көбейiп келе жатқан
Осыған байланысты, Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын (КТҚС) игеру
Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндiру жылына 150-200
Каспий теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiндегi тұзды кен орындары мұнайда
Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзiмдi перспективасында
Каспий өңiрi көмiрсутегiн өндiрудiң өсуiне, магистральдық, оның iшiнде
Каспийде көмiрсутегiн өндiрудiң дамуы мұнай-химия индустриясы үшiн отандық
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндiрудi дамытуға
Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер көрсетулердiң ауқымды
Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-сауық
ҚҚТ дамыту бөлiгiнде шикiзатты ұқсатуды кеңейте түсудiң жақсы
Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу iс жүзiнде
ҚҚТ-ны дамыту үшiн металлургия өнеркәсiбiнде жақсы перспективалар бар.
Қазақстанда түстi, асыл және сирек кездесетiн жер металдарының
Қазақстанға iрi инвестициялардың ағылуы түстi металлургия, химия және
Қазақстан әлемдегi iрi астық өндiрушiлердiң бiрi болып табылады.
Экономика құрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын әртараптандырудың
ҚҚТ әдiсi бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезiнде
1.5 Ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялы
Қазiргi экономикалық дамудың негiзгi сипаттамаларының бiрi озық ғылыми-технологиялық
Стратегия индустриядан кейiнгi дамудың перспективалы бағыттарында ғылыми-техникалық, инновациялық
Негiзгi бағыттар мыналар болуы тиiс:
1. Жоғары технологиялы өндiрiстер қалыптастыруға, оның iшiнде шетелдiк
2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуетi бар ғылыми-техникалық және өнеркәсiптiк
3. Индустриядан кейiнгi экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды
Қазақстан қазiрдiң өзiнде мына салалардағы әзiрлемелер негiзiнде ғылымды
биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен жануарлардың
ядролық технологиялар;
ғарыштық технологиялар;
жаңа материалдар, химиялық өнiмдер және басқаларды жасау.
4. Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың:
жаңа материалдар мен химиялық технологиялар;
ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер жүргiзу үшiн қажетті жағдайлар
5. Ғылыми-техникалық және өндiрiстiк ұйымдар мен кәсiпорындардың инновациялық
Стратегияның маңызды мiндеттерiнiң бiрi Мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық
Стратегияда айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн жаңа мемлекеттiк
Тұтастай алғанда, даму институттарының тұрлаулы жұмыс iстеуi орталықсыздандыру,
Орталықсыздандыру қағидаты жеке сектордың бастамашылықтарын қолдау (қаржылай қолдауды
шешiмдер қабылдау кезiнде ықтимал жүйелi қателердi болдырмауға;
бәсекелестiктiң негiзiн салуға, соның нәтижесi ретiнде қолдау көрсету
жеке сектордың бастамашылықтарын неғұрлым терең талдауды жүзеге асыруға
Мамандану қағидаты даму институттарының қызметтiң белгiлi бiр операцияларына
Бәсекелестік қағидаты даму институттарының қызметiн бәсекелестiк негiзде жүзеге
Ашықтық қағидаты менеджерлердiң есептiлiгi мен жауапкершiлiгiн, қаржы ресурстарын
1.6 Қазақстанның инвестициялық қоры
Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да, шет
ҚИҚ құру қажеттiлiгi қор рыногының дамымауымен, отандық компаниялардың
Жеке инвестициялық қорлардың пайда болуымен мемлекеттiк қаржы институты
Қаржылай қолдау көрсету туралы шешiм ҚҚТ әдiснамасы бойынша
Бағалаудың басқа өлшемдерi жобаның экспортқа бағдар ұстануы немесе
Жобаларды қаржыландыруды жеңiлдету үшiн, жеке секторда қаражат жетiспеген
Бұл ҚИҚ-қа жаңа өндiрiстер, оның iшiнде жоғары технологиялы
ҚИҚ Қазақстанның Даму Банкiмен тығыз қарым-қатынаста жұмыс iстеуi
Таяу және орта мерзiмдi перспективада шетелдiк маманданған қаржы
1.7 Қазақстанның Даму Банкi
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi ұзақ мерзiмдi және
Қазақстанның Даму Банкiнiң қызмет етуi қаржы жүйесiнiң банк
Осындай қаржылай қолдау көрсету туралы шешiм ҚҚТ әдiснамасы
Таяу арада жарғылық капиталды ұлғайтуды, еншiлес маманданған қаржы
1.8 Инновациялық қор
Инновациялық қор тiптi дамыған елдердiң бәрiнде бiрдей толық
Инновациялық қорды құру инновацияларды енгiзудiң тиiмдi және нарықтық
Бұл проблеманың екi жағы бар. Бiрiншiден, бұл әзiрленген
Осы проблеманы шешу үшiн Инновациялық қордың негiзгi күш-жiгерi
Инновациялық қор отандық еншiлес капиталдың құралуы және өсуi
Қордың негiзгi мiндеттерi:
инновациялық инфрақұрылым элементтерiн (технополистер мен технопарктердi, ақпараттық-талдау орталықтарын
отандық және әлемдiк деңгейдегi iрi еншiлес инвесторлармен бiрлесiп
құрылатын және жұмыс істеп тұрған кәсiпорындардың жарғылық капиталдарына
коммерциялық тиiмдiлiгi мен экономиканы технологиялық дамыту тұрғысынан әлеуеттi
Инновациялық қордың гранттарды бөлу туралы шешiмi шетелдiк ғалымдарды
Елдегi венчурлiк институттардың кенже қалғанын ескере отырып, Стратегияны
Ғылыми зерттеулердiң барлық түрлерiнiң жаңа бiлiмдердi жинақтау жүйесiнде
Сондықтан да iргелi ғылыми зерттеулердi қаржыландыру мемлекеттiк бюджеттен
Инновациялық қор өз қызметiн мемлекеттiк ғылыми-техникалық және инновациялық
1.9 Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация
Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорацияның негiзгi мiндетi саяси және
Қорытынды
Стратегияның маңызды мiндеттерiнiң бiрi Мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық
Стратегияда айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн жаңа мемлекеттiк
Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның салыстырмалы
Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметтi ынталандыруға бағытталған
Стратегияны ойдағыдай iске асыру экономиканың адам капиталын, өндiрiлген
1