МАЗМҰНЫ
Бет
Кіріспе
3
Қолма-қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастырудың теориялық негізі
Есеп айрысулардың мәні және олардың жіктелуі
5
Қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесі
8
Қолма-қолсыз есеп айрысу құралдары мен формалары 14
2. ҚР қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру тәжірибесін талдау
2.1 Қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру тәртібі
32
2.2 ҚР төлем жүйесінің қызметін талдау
38
3. Қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінің қызметін жетілдіру жолдары
3. 1 Пластикалық карточкалармен есеп айырысуды дамыту
53
3.2 Банктің электрондық қызметін жетілдіру 58
Қорытынды
64
Пайдаланылған әдебитетер тізімі
66
Қосымшалар 68
Кіріспе
ХХ ғысырдың соңғы он жылдығы ішінде барлық әлемде
Кеңестік дәуірде негізі қалыптасқан қолма-қолсыз есеп айырысулар жүйесінің
Қазақстан ұлттық валютасын енгізген күнен бастап өзінің төлем
Төлем жүйесі кез келген мемлекеттің ақша жүйесінің құрамдас
Бүгінгі күні Қазақстанның төлем жүйесі Еуропалық Одақтың стандартына
Бітіру жұмысының басты мақсаты – төлем жүйесінің қалыптасу
Зерттеу жұымысың міндеттері төмендегідей:
есеп айырысу ұғымын және оның жіктелуін қарастыру;
қолма-қолсыз есеп айырысудың мазмұны мен оны ұйымдастыру принциптерін
Қолма-қолсыз есеп айырысудың қазіргі формалары мен құралдарын нақтылау;
ҚР-ғы төлем жүйесінің қызмет етуін талдау;
Қолма-қолсыз есеп айырысуларды жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу объектісіне ҚР қолма-қолсыз есеп айырысулар немесе төлем
Зерттеу жұмысының теориялық негізін төлем жүйесі, соның ішінде
1. Қолма-қолсыз есеп айрысуларды ұйымдастырудың теориялық негізі
1.1 Есеп айырысу операцияларының мәні және олардың
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
банктік емес секторлар (шарушылық субъектілері) арасындағы банктер арқылы
жеке сектор - үй шарушылықтарының банктер арқылы есеп
банктік сектор - банкаралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу объектілеріне қарай:
тауарлы операциялар бойынша есеп айрысулар;
бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
банк ссудалары, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша
Есеп айырысу аумағына қарай:
- Мемлекет ішіндегі есеп айрысулар, соның ішінде:
бір қаланың ішінде;
қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылда және т.с.с.
- Мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысулар.
Есеп айырысу уақытына қарай:
сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер;
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі
мерзімінен бүрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
ашық шот бойынша (жоспарлы), яғни тауарларды алған сайын
мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгілен мерзімін ұзарту
мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты кешіктірілген.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
пошта байланысы арқылы;
телеграф-телетайп байланысы арқылы;
телефон байланысы арқылы;
электрондық байланыстар арқылы;
SWІFT (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация қоғамы) жүйесі арқылы
Есеп айырысу формаларына қарай:
Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), соның ішінде:
кредиттік;
дебеттік;
ашық шот арқылы;
аккредитив;
инкасо.
- Қолма-қол ақшалар (банкнота және монеталар) арқылы;
Есеп айырысу тәсіліне қарай:
толық есеп айрысулар;
жартылай есеп айырысу;
өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу (клиринг) арқылы
Есеп айырысу құралдарына қарай:
- Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысулар, соның ішінде:
төлем тапсырмасымен;
Дебеттік аударымдар құралдарымен есеп айырысулар, соның ішінде:
төлем талап-тапсырмасы,
чек,
вексель,
инкассалық өкімдер;
- Аралас құралдар арқылы есеп айырысулар, яғни бірде
Есеп айырысу шамасына қарай:
ірі төлемдер;
үсақ төлемдер;
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
жалақы, бюджет, сақатандыру және т.с.с. төлемдер;
материалдық құныдылықтар үшін төлемдер;
ссудалар үшін төлемдер;
сот шешімі бойынша төлем құжаттарымен есеп айырысулар.
Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу-кассалық операциялар мынадай
банктік шоттар ашу;
ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы
төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
валюталық операцияларға бақылау жасау;
шоттың архивін беру;
шоттан қолма-қол ақша беру;
ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол ақшаларды инкассациялау;
құндылықтарды жеткізіп беру.
Отандық банктер есеп айрысу операцияларын ұйымдастырушылар болып
1.2. Қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру қағидалары
Қазіргі жағдайда ақша шаруашылық өмірдің ажырамас бөлігі болып
Сондықтан да болар, қолма-қолсыз ақшалар айналысы жалпы ақша
өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде;
банк несиелерін алу және қайтаруда;
бюджетке тиісті төлемдерді аударуда;
халықтың ақшалай табыстарын төлеу және пайдалануда;
басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Қолма-қолсыз есеп айырысулар толығымен банк мекемелері арқылы ұйымдастырылатындықтан
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу – бұл ақшалай қаражаттарды
Шаруашылықтағы қолма-қолсыз есеп айырысулар белгілі-бір жүйеге байланысты
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар жүйесі – бұл қолма-қолсыз
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастыру мынадай талаптарға сәйкес
Біріншіден, өнімді сатудың үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін бірқалыпты
Екіншіден, белгіленген мерзімде төлемді жүзеге асыруға деген төлеушілердің
Үшіншіден, қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулардың өз уақыттылығы, яғни
Біздің елімізде қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу жүйесін ұйымдастыру
Бұл қағидалар, әсіресе мыналарға қатаң қарайды:
төлеу орыны – банк, яғни ол қолма-қолсыз
төлеу уақыты - өнімді тиеген соң немесе қызметті
төлеушінің келісімі (акцепт) – төлеудің негізіне жатты;
төлеу көзі – сатып алушының меншікті қаражаты немесе
қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу формасы, яғни олардың пайдалану
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бірдей банк ішіндегі
Бірақ аталып өткен қағидалар, сатып алушының төлем қабілетін
Кейіннен экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуі барысында қолма-қолсыз ақшамен
Бірінші қағидасы – барлық шаруашылық субъектілердің ақшалай қаражаттары
Мұнда клиенттерге ақшалай қаражаттарды сақтау және аударымдар жасау
Нарықтың шаруашылық жағдайында банк арқылы есеп айырысуды жүргізу,
Нарық жағдайындағы қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың бірінші қағидасының
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың келесі қағидасы- нарық субъектілерінің
Бұл қағидасы меншік формаларына байланыссыз кез келген нарық
2000 жылғы 2 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының N
Сонымен қатар, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастырудың мынадай
1.) төлемнің мерзімділігі;
2.) төлемнің қамтамасыз етілуі.
Төлемнің мерзімділік қағидасы - шаруашылық несиелік сақтандыру шарттарында,
Бұл қағиданы бекітудің экономикалық мағынасы қаражат алушының төленетін
Төлеу мерзімділігінің қағидасын енгізудің тәжірибелік маңызы бар десе
Мерзімді төлем төмендегідей жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін:
сауда-саттық операцияларының басталуына дейін, яғни жабдықтаушының тауарын жібергенге
сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейін, яғни төлеушінің төлем тапсырмасы
сауда-саттық операциясын аяқтағаннан кейін, біршама уақыттан кейін -
Іс жүзінде мерзімінен бұрын, мерзімі кешіктірілген және мерзімі
Мерзімінен бұрынғы төлемдер – бұл келісілген мерзімінен бұрын
Мерзімі кешіктірілген төлемдер – бұл көзделген уақытта қарыздық
Мерзімі өткен төлемдер – бұл төлеушіде төлейтін қаржы
Төлемнің қамтамасыз етілу қағидасы - бұл алдындағы мерзімділік
Төлемнің жедел түрде қамтамасыз етілуі, төлеушіде бірінші класстық
Төлемдердің жедел түрде қамтамасыз етілуінің әр түрлі формалары
Демек, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу қағидалары – бұл
1.3. Қолма-қолсыз есеп айырысу құралдары мен формалары
“Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз
төлем тапсырмасы;
төлем талабы-тапсырмасы;
инкассалық үкім;
чек;
вексель.
Аталған төлем құжаттарының мынадай өзіне тән көрсеткіштері болуға
төлем құжатының атауы;
төлем құжатының номері, толтырылған күні, айы, жылы;
ақшаны аударушының (төлеушінің) толық аты-жөні және жеке идентификациондық
ақшаны аударушы банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық
бенефициардың (ақшаны алушының) толық аты-жөні және жеке идентификациондық
бенефициар-банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық коды;
төлемнің тағайындалу коды;
санмен және жазбаша түрде берілген төлем сомасы;
төлемді немесе ақшалай аударымды жасайтын тұлғаның қолдары мен
бенефициардың және ақшаның аударушының салықты төлеуші ретіндегі тіркеу
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі кезде кеңінен
Төлем тапсырмасы – ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап (оны толтырған
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы 1-суретте берілген.
1
4
3
1-сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді
1 - тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 - төлем
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы мерзімді, мерзімінен
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің шартында төлем
Төлем тапсырмасымен есеп айрысудың артықшылығы, оның әмбебап есеп
1
5
4
3
2-сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді
1- алдын ала төлеу барысында тауарды (қызметті) жабдықтау
Төлем талап-тапсырмасы. Бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа
Төлем талап-тапсырмасы – бенефициардың төлеушіге оған қызмет көрсетуші
Төлем талап-тапсырмасын берефициар толтырады да, оны коммерциялық құжаттармен
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны
1
2
6
5
3-сурет. Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымы
1- тауарды жабдықтау (қызмет көрсету); 2- төлем талап-тапсырмасын
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт
Инкассалық өкім – заң актілерінде көзделген жағдайда
Инкассалық өкім салық және кеден органдарына төленбеген төлемдерді,
Инкассалық өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының банктік шотынан,
Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім
Чекпен есеп айырысу. Чекті есеп айырысу барысында төлем
егерде төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей, ал
сатушы белгісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқсандағы
Аталған ережеге сәйкес чектер төмендегідей түрлерге бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотыныдағы қаражаттың
Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген
Қамтамасыз етілген чек – банкке алдын ала салған
Қамтамасыз етілмеген чек – депозитпен қамтамасыз етілген чек.
Ережеге сәйкес, чек - бұл чек берушінің
Чектің өзіне тән төмендегідей көрсеткіштері болады:
“чек” деген атауы;
чек номері мен сериясы;
чектің қызмет ету мерзімі;
чек берушінің аты-жөні;
чек берушінің СТТН-і;
Санмен және жазбаша түрде көрсетілген сомасы, күні, айы,
чек ұстаушының аты-жөні;
чек ұстаушының СТТН-і;
чекті төлеуге міндетті чек беруші банктің атауы;
чек беруші банктің жеке банктік коды;
“Бұйрық бойынша төлеңіз” кестесі;
“Төлемнің тағайындалу” кестесі;
Чекті төлем ретінде қабылдағаны туралы чек ұстаушының белгі
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақшал
Чектің қызмет ету мерзімі тотырылған күнді есептемегенде он
Чек бойынша бір банкте есеп айырысудың тәртібі
3
4
5
4- сурет. Чекпен есеп айырысу сызбасы.
1- төлеуші банкке чектік кітапша беру туралы өтінішін
Вексельде қолма-қолсыз есеп айырысу бір формасының жатады. Себебі,
Енді жай және аудармалы вексельдің айналысы процесіне мән
1
2
3
4
5-сурет. Жай вексельдің айналыс процесі
1 - сатып алушы (вексель беруші) вексельді тауарды
1
2
3
4
6-сурет. Аудармалы вексельдің айналыс процесі
1- вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа) тауарын және
Халықаралық және отандық банктік тәжірибеде қолма-қолсыз есеп
Инкассо – сатушы (экспортер) мен сатып алушыны (импортердің)
Таза және құжатты инкассомен операция жүргізуде банктер 1995
Инкассомен операция жасауда банктер ешқандай да төлем міндеттемесін
Құжатты инкассода мынадай қатысушылар болады:
сатушы (экспортер) – инкассо бойынша банкке тапсырма беруші;
ремитент банк - инкассо бойынша сатушының тапсырма
инкассолаушы банк – инкассолау операциясына қатысушы ремитент банктен
хабарлаушы банк – төлеушіге хабарды жеткізуші банк;
сатып алушы (төлеуші) – инкассолық тапсырмаға сәйкес хабар
Құжатты инкассо формасында есеп айырысу пайдалану төмендегі жағдайларда
бірін бірі білетін серіктестер арасында;
сатушы сатып алушының төлем қабілетіне көз жеткізген жағдайда;
сатып алушы елдегі жағдай тұрақты немесе импорттық шектеулер
Инкассомен есеп айырысудың сатып алушы үшін артықшылығы, ол
Құжатты инкассомен есеп айырысу сызбасы 7-суретте берілген.
1
2
3
4
7
7-сурет Құжатты инкассомен есеп айырысу сызбасы
1 – Келісім-шарт жасасу; 2- тауарды жабдықтау және
Аккредитивпен есеп айырысу жиі қолданылмайды, бірақ та ол
Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша
Аккредитив аша отырып, банк төлемді төлеуге кепілгер болып
Жалпы аккредитивпен есеп айырысудың мынадай қатысушылары болады:
Өтініш иесі (аппликант, бұйрық беруші, импортер, тарссат, сатушы).
Бенефициар (экспортер, сатушы, тарссант). Бұл қатысушының атына аккредитив
Эмитент банк, яғни клиенттің (өтініш берушінің) атынан аккредитив
Хабарлаушы банк, яғни хатпен немесе телекспен акрредитивтің ашылғандығын
Растаушы банк, яғни эмитент банктің сұарауы бойынша аккредитивқа
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
құжатты аккредитив;
өтелген және өтелмеген;
қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Құжатты аккредитив – бенефициардың төлемді алғанға дейін құжаттарды
Өтелген (қаражат аударылған) - бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-әрекетінің
1
5
4
3
7
8- сурет. Алдын-ала қаражатты аудару арқылы аккредитив формасымен
1 - алдын-ала қаражатты аудару арқылы аккредитив формасын
Өтелмеген (кепілденген) - бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің әмірімен өзгертілуі немесе
Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе күшін жоя
Қайтарылмайтын расталмаған аккредитив – эмитент банктің хабарлаушы банк
Қайтарылмайтын расталған аккредитив – эмитент банктің міндетемесіне қоса
Халықаралық банктік тәжірибеде аккредитивтің автоматты түрде жаңартылатын, резервтік
Аккредитивпен есеп айрырысу формасы мына жағдайларда пайдаланылады:
бірін бірі аз білетін немесе танымайтын серіктестер арасында
келісімшарт жасаушы тарап серіктесіне толық сенімсіз болса немесе
Аккредитивтің қызмет ету мерзімі және есеп айырысу тәртібі
Аккредитив ашу туралы өтініште төлеуші мыналарды көрсетеді: аккредитив
Аккредиттвің артықшылықтары мынадай:
Сатушы (экспортер) үшін:
аккредитивте көрсетілген барлық шарттар, яғни тауар көлеміне, сапасына,
тауар жартылай жөнелтілсе, онда нақты жөнелткен тауары үшін
мәміле жасалмаған жағдайда немесе аккредитвитің мерзімі аяқталған уақытта
Сатып алушы (импортер) үшін:
төлемнің банкпен төленетіндігі;
егер ұсынылғантқұжаттар акаредитивте көрсетілген шарттарға сәйкес келгенде ғана
егер сатушы өндіруші емес делдал болса, онда өндірушінің
Аккредитив бойынша келісімшарт жасасу барысында төлемді жасауға байлансыт
Егер серіктесіңізге несиеге тауарыңызды бергіңіз келсе, онда Сізге
Сонымен қатар өзара келісімшарт жасаған кезде қай тараптың
Аккредититтің есеп айырысуда пайдаланылатын құжаттарға мыналар жатады:
Шот-фактура, яғни экспортердың жөнелткен тауары не көрсеткен қызметі
Сақтандыру полисі – сақтандырушы мен сақтанушының арасында сақтандыру
Көлік жүкқұжаты – тауарды тасымалдаушыға берілетін құжат. Көлік
Қорыта айтқанда, аккредитивтің басты артықшылығы, оны төлеуге бантің
2. ҚР қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру тәжірибесін талдау
2.1 Қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру тәртібі
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар бойынша операциялар клиенттердің банктердегі
Сонымен, қазіргі кездегі еліміздің екінші деңгейдегі банктерінде
Жоғарыдағы ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот
Резидент-заңды тұлғалар үшін:
Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
Статистикалық карточка;
Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
СТТН көшірмесі
Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның олардың басшыларына
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер үшін ҚР Қаржы
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі мен олардың
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
ІІ. Бейрезидент-заңды тұлғалар үшін:
Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе өкілеттік
Статистикалық карточка;
Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
СТТН көшірмесі;
Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-заңды тұлғаның олардың басшыларына
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Жеке куәлігі (көшірмесі);
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
ІІІ. Шаруа (фермер) шаруашылғы:
Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
СТТН көшірмесі;
Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы құжаттың көшірмесі
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Жеке куәлігі (көшірмесі);
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
ІV. Жеке кәсіпкерлер үшін:
Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
СТТН көшірмесі;
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Жеке куәлігі (көшірмесі);
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын растайтын
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Жеке куәлігі (көшірмесі);
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
VІ. Жеке тұлғалар үшін:
Жеке куәлігі (көшірмесі);
СТТН көшірмесі;
Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
Банктік шот ашу туралы өтініш;
Банктік шот туралы келісім-шарт.
Төлем құжаттары қағаз және электрондық жолмен толтырылуы мүмкін.
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан Республикасындағы ақша-несие
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы төмендегідей:
І ІІ ІІІ ІV V VІ VІІ VІІІ
мұндағы:
І - ақшаны аударушының резиденттік белгісі;
ІІ - ақшаны аударушының экономика секторы;
ІІІ – бенефициардың резиденттік белгісі;
ІV - бенефициардың экономика секторы;
V, VІ, VІІ – валюта және бағалы
VІІІ – операция түрі;
ІХ – төлемнің сипаты;
Х – төлемнің ашып көрсетілуі.
Резиденттік белгісі ҚР-ның валюталық заңдылықтарына сәйкес анықталады және
“1” – резидент;
“2” – бейрезидент.
Экономиканың секторының коды мынадай:
0 – Халықаралық ұйымдар;
1 –Үкімет;
2 – Аймақтық және жергілікті басқару органдары;
3 – Орталық (ұлттық) банктер;
4 – Ақшалай- депозиттік ұйымдар;
5 - Депозиттік емес қаржылық корпорациялар;
6 – Мемлекеттік қаржылық емес корпорациялар;
7 – Мемлекеттік емес қаржылық емес корпорациялар;
8 – Үй шаруашылығына қызмет көрсететін, коммерциялық
9 - үй шаруашылықтары.
Халықаралық ұйымдар секторына мыналар жатады: Халықаралық Валюта
Үкімет секторына мыналар жатады: республикалық бюджеттен қаржыландырылатын ҚР
Аймақтық және жергілікті басқару органдары секторына жергілікті бюджеттен
Ақшалай-депозиттік ұйымдар секторына ҚР екінші деңгейдегі банктері және
Депозиттік емес қаржылық корпорацияларға банктік операциялардың жекелеген түрлерін
Мемлекеттік қаржылық емес корпорациялар секторына мыналар жатады: пайда
Мемлекеттік емес қаржылық емес корпорациялар секторына пайда табу
Үй шаруашылыған қызмет көрсететін коммерциялық емес мекемелер секторына
Үй шаруашылықтары секторына жатады: өздерінің табыстары мен мүліктерін
Төлемнің тағайындалу коды операцияның түрін анықтайтын 10 санаттан
0 – Зейнет ақы және жәрдем ақы;
1 - Қолма-қол ақшамен операциялар (спецификалық аударымдар);
2 – Шетел валютасы және бағалы металдармен операциялар;
3 – Депозиттер;
4 – Займдар;
5 - Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің шығарған бағалы қағаздары,
6 - Қазақстан Республикасының резиденттерінің шығарған бағалы қағаздары
7 – Тауарлар мен материалдық емес активтер;
8 – Көрсетілетін қызметтер мен трансферттер;
9 – Бюджетке төлемдер мен бюджеттен төлемдер.
Төлемдердің тағайындалу кодының (ТТК) кестесі 9-қосымшада берілген.
Төлемдердің тағайындалу кодын анықтауға мысал ретінде:
8 – “Көрсетілетін қызметтер мен трансферттер” санаты таңдалып
тобы - 81 - “Көлік”;
вариант - 814 “Автомобильдік жүк тасымалдау”.
Ендеше, төлем құжатының “Төлемнің тағайындалу коды” деген орында
МТ 100 форматындағы электрондық төлем тапсырмасында төлемдердің тағайындалуының
Төлемдердің тағайындалуының бірыңғай классификаторы толтырылатындарға мынадай төлем құжаттары
төлем тапсырмасы;
төлем талабы-тапсырмасы;
салық (кеден) органдарының инкассалық үкімі;
шетел валютасын аударуға берген өтініш;
2.2. ҚР-ғы төлем жүйесінің қызметін талдау
Төлем жүйесі ұғымы нарықтық қатынастар жағдайында қолданылатын, яғни
Төлем жүйесінің мақсаты тауар мен қызметтерді жабдықтаушы мен
Қазіргі кездегі ҚР Ұлттық банкінің ұйымдастыратын төлем жүйесінің
ҚР Ұлттық банкі.
Орталық клирнгтік палаты
Екінші деңгейдегі банктер және олардың филиалдары.
Қаржы министрлігінің қазынашылық департаменті.
Орталық депозитарий.
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы.
Қазақстан қор биржасы.
Қазпошта РМК.
Төлем құралдарын таңдау мынадай екі факторға тәуелді:
1. жалпы негізде (жалпы есеп айрырысу жүйесі);
клиринг негізінде (таза ұстанымын есептеу арқылы ұйымдастырылатын есеп
Жалпы негізде есеп айрысуда әр төлем құжаты жеке-жеке
Клиринг негізінде клирингтің қатысушы банктерінің қарама-қарсы міндеттемелерін өзара
Инфрқұрылым мен технология компоненттері есеп айрысу жүйелерінің қауіпсіздігіне,
Төлем жүйесін ұйымдастыру мынадай қағидаттарға негізделеді:
төлемдерді жүзеге асырудың құқықтық режимі;
банктік шот бойынша төлемдерді жасау;
есеп айырысу формаларын таңдаудағы шарушылық субъектілерінің экономикалық дербестігі;
төлемдерді акцептеудің болуы;
төлемді шот қалдығы көлемінде жасау;
төлеушінің шотынан шегергеннен кейін қаражатта алушының шотыныа есептеу;
төлемдердің мерзімділігі;
төлем жүйесін жасалатын бақылаудың болуы;
төлем жүйесіне қатысушылардың материалдық жауапкершілігінің болуы.
1990 жылға дейінгі Қазақстандағы төлем жүйесі бір орталықтан
ҚР-ғы төлем жүйесінің қалыптасуы 1994 жылдан басталады. Бірінші
Клирингтік палатаның негізгі қызметіне мыналар жатады:
клирингке қатысушы банктердің өкілдері арасында үздіксіз чектердің айырбасын
өзара талаптарды ескеру арқылы қатысушы банктердің таза (нетто)
банк мекемелерінің корреспонденттік шоттары бойынша ақырғы таза ұстанымды
Осы кезеңде Қазақстан аумағында вексель, чек және төлем
1995 жылы Ұлттық банкі базасында Алматы клирингтік палатасы
Таза ұстаным - клирингтің бір қатысушысына қатысты
Егер айырма мәні теріс болсы, онда клирингке қатысушылардың
Клирингке қатысушыларретінде клиринг ұйымымен өзра келісімшарт жасасқан
Ірі төлемдер жүйесінің басты кемшілігіне төлем жүйелерінің қатысушы-банктер
Сөйтіп, ҚР -ғы төлем жүйесін дамыту және жетілдіру
Банкаралық клиринг - талаптар мен міндеттемелерді өзара есепке
Банкараралық клиринг екінші деңгейдегі банктердің корреспонденттік шоттары көмегімен
төлем тапсырмалары,
ақшалай аударымдар,
чектер,
вексельдер,
бағалы қағаздар,
аккредитивтер,
займдар.
Сол уақытта Қазақстанда 19 клирингтік палаталар қызмет етті.
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) – төлем
1996 жылы Қазақстан банкаралық есеп айрысу орталығы базасында
Төлем жүйесін жетілдірудің келесі бір шаралары ретінде ҚР
Екінші деңгейдегі банктер арасында корроспонденттік қатынас орнатулар 2000
Корреспонденттік шот – бұл коммерциялық банктердің өзара есеп
Корреспонденттік шотты ашу үшін Респондент банк Корреспондент банкке
корреспонденттік шот ашуы туралы өтініш;
Банктік операцияларды жүргізуге рұқсат беретін лицензияның көшірмесі
Ұсақ төлемдер нарығын дамыту және осы салада қызмет
Қазіргі кезде бұл клирингтік палаталар Қазақстан банкаралық есеп
2000 жылдың соңына қарай Ірі төлемдер жүйесі Банкаралық
Қазіргі ҚР-ғы төлем жүесі үш ішкі жүйеден тұрады:
1) Банктік хабарламаларды өңдеу жүйесі (БХӨЖ).
2) Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесі (БААЖ).
3) Ұсақ төлемдер жүйесі (ҰТЖ).
Ішкі жүйелер бір-бірімен тәуелсіз қызмет етеді және хабарлама
Банктік хабарламаларды өңдеу жүйесі мынадай қызметтерді атқарады:
1) төлем жүйесінің субъектілерінен хабарламаны қабылдау.
2) хабарламаның толық түсуіне бақылау жасау.
3) келіп түскен хабарламаны өңдеу.
4) хабарламалар ағымын тарату.
Хабарламаны алмасу «жұлдызғаң ұқсас жасалады (9-сурет):
9-сурет.
Банктік хабарламаларды өңдеу жүйесі хабарламлармен алмасу жүесінің ортасында
Қазақстан Республикасы аумағында нақтылы уақыт режимінде жұмыс Банкаралық
ІТЖ жетілдіру және оны дамыған шет елдердің жұмыс
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінің мақсаты осы жүйе пайдаланушыларының
Соымен қатар, Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесін енгізу бұл
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесі – нақты уақыт режиміндегі
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесі пайдаланушыларға мыналар жатады:
ҚР Ұлттық банкі.
ҚР Ұлттық банкісінің монетарлық операциялар департаменті.
ҚР Қаржы министрлігінің қазынашылығы.
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы.
Екінші деңгейдегі банктер.
Облыстық клирингтік палаталар.
Қор биржасы.
Орталық депозитарий.
Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары.
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінің пайдаланушысы болып ҚБЕО-мен осы
2003 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша Банкаралық ақшалай
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінің жұмыс істеу ерекшелігі онда
Жоғарыда аталып өткендей, Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінде төлемдер
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінің құрылымы Ү ұқсас
10-сурет.
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесінің (БААЖ) қызметі төмендегідей түрде
1) Тапсырма берушінің банк - А банкі
2) Ақшалай аударымды жасаған жағдайда БААЖ тапсырма беруші
БААЖ төлемді аударғандығын куәландыратын төлем тапсырмасын Бенефицар банкке
Тапсырма беруші банк хабарламаны алғаннан кейін, төлеушінің шотынан
Ақырғы есеп айырысу БААЖ барлық пайдаланушыларының жұмыстары бойынша
БААЖ-гі хабарламалармен алмасу ҚР Ұлттық банкісінің нормативтік құқықтық
БААЖ-нің өнімділігі орта есеппен 1 секундта 5-7
Ақшалай аударымдар ҚБЕО жасайтын және оның бекіткен SWІFT
БААЖ-ны пайдаланушылардың Ұлттық банкте корреспонденттік шоты болады. БААЖ
Пайдаланушылар үшін ең маңызды фактор бұл төлемдердің құны.
БААЖ-ның қызмет ақыларын ҚР Ұлттық банкі белгілейді (1-кесте).
1-кесте - БААЖ-ның қызмет ақылары
Төлемдерді өткізу уақыты Теңгедегі құны
16-00 –ден 8 –00-ге дейін 9
9-00-ден 13-00-ге дейін 11
13-00-ден 16-00-ге дейін 22
Клирингке құжаттарды тәулік бойы қабылданып, ақтық есеп айрысу15-00-ден
15-00-де Клирингтің операциялық күні аяқталады және төлем
2003 жылдың 1-ші жартыжылдығында 2002 жылдың осы кезеңімен
ААБЖ-де 2003 жылдың 1-ші тоқсанында жасалған төлемдердің орташакүндік
2-кесте. Ақша аударымдары банкаралық жүйесіндегі төлемдер көлемі
Айы
2004 2005
саны (мың)
сомасы (млрд. теңге)
саны (мың)
сомасы (млрд. теңге)
Қаңтар
241,15
917,36
199,1
1420,8
Ақпан
252,22
883,27
244,1
1528,6
Наурыз
266,55
979,91
257,0
1389,7
І тоқсан
759,93
2 780,54
700,2
4 339,1
Сәуір
282,75
999,86
292,7
1644,3
2-кестенің жалғасы
Мамыр
273,77
1 009,04
288,4
1634,8
Маусым
277,62
1 123,47
335,0
1944,1
ІІ тоқсан
834,14
3 132,36
916
5223,2
Шілде 278,93 1 361,56
Тамыз 229,00 1 226,81
Қыркүйек
250,87
1 421,10
ІІІ тоқсан
758,80 4 009,47
Қазан
258,97 1 549,07
Қараша
254,15 1 535,13
Желтоқсан
350,75 1 779,63
ІV тоқсан
863,86 4 863,83
Жалпы нәтижесі
3 216,72 14 786,20
Көзі: www.kіsc.kz.
Пайдаланушылар тобы бойынша БААЖ-гі төлем айналымының үрдісі 3-кестеде
3-кесте- Пайдаланушылар тобы бойынша БААЖ-ның төлем айналымы
Пайдаланушылар аттары Төлемдердің көлемі (млрд. теңге)
2003ж 20045 2003ж
Сомасы Үлесі, (%) Сомасы Үлесі, (%) Сомасы Үлесі,
3-кестенің жалғасы
Бес ірі банктер 2961 30,4 4230 28,6 5030
Шетел капиталы қатысқан банктер 1468 13,1 2259 13,2
Өзге қатысушылар 5280 54,1 8297 56,1 12036 55,7
Барлығы 9709 100,0 14786 100,0 21595 100,0
Ескерту - Сандық мәліметтер Ұлттық банкінің статистикалық
4-кестедегі мәліметтерден соңғы жылдардағы шетел капиталы қатысқан
Ұсақ төлем жүйесі бұл төлем жүйесіне қатысушылардың арасындағы
Ұсақ төлемдер жүйесі Қазақстанның барлық аумақтарында жұмыс жасайды.
ҚР Ұлттық банкі.
ҚР Қаржы министрлігінің қазынашылығы.
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы.
Екінші деңгейдегі банктер.
Облыстық клирингтік палаталар.
«Қазпоштаң РМК
Ұсақ төлемдер жүйесінің басты ерекшеліктері мынадай:
пайдаланушылар қатарында Қазақстаннның барлық банктерімен қатар, жекелеген банктік
тек қана электрондық төлем құжаттарын қабылдайды.
бір төлемнің сомасы 3 000 000 теңгеден аспауына
пайдаланушыларға алдағы күндермен (Т+3) валюталау күнін қоя отырып,
пайдаланушылардың төлем жүйесіне кіруде бірнеше терминалдарды пайдалану мүмкіндіктерінің
БААЖ-не қарағанда көрсетілетін қызметтердің бағасының төмен болуы.
Екінші деңгейдегі банктердің филиалдары төлем құжаттарын бұл жүйеге
5-кесте- Пайдаланушылар тобы бойынша ҰТЖ-нің төлем айналымы
Пайдаланушылар аттары Төлемдердің көлемі (млрд. теңге)
2001ж 2002ж 2003ж
Сомасы Үлесі, (%) Сомасы Үлесі, (%) Сомасы Үлесі,
Бес ірі банктер 241 41,2 243 33,7 249
Шетел капиталы қатысқан банктер 62 10,6 89 12,9
Өзге қатысушылар 281 48,1 351 31,2 388, 47,3
Барлығы 584 100,0 685 100,0 817 100,0
Ескерту - Сандық мәліметтер Ұлттық банкінің статистикалық
3. Қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінің қызметін жетілдіру
3.1. Төлем карточкаларымен есеп айырысуларды дамыту
Төлем карточкаларымен есеп айырысулар компьютер торабының, ақпараттарды автоматты
Төлем карточкалары - пластикалық карточка формасында болады. Олар
Дебеттік карточка – карточкалық шот иесіне банкоматтан
Банктік карточканың мынадай өзіне тән реквизиттары бар:
логотипі, яғни карточканың қай төлем жүесіне тиісі екендігі,
карточканың номері (ол 16 саннан тұрады);
карточка иесінің аты-жөні;
карточканың эмитентінің атауы;
карточканың қызмет ету мерзімі;
карточка иесінің қол қою үлгісі.
Қазіргі кезде көптеген эквайер банктеріміз ірі сауда үйлерімен
Ол үшін сауда үйінде ПОС терминал орнатылады. Мұндағы
Кредиттік карточка - оның элименті мен карточка иесі
Кредиттік карточкалар бөлшек сауда айналымында және қызмет көрсету
Қазақстан аумағында қолданылып жүрген карточкалар қолданылу аясына қарай
1) локальдық немесе оқшауланған, яғни бір елдің
2) халықаралық, яғни әлемдің банктік тәжірибеде еркін қолданылатын
Тәуелсіз алған жылдары Қазақстанда алғаш рет 1992 жылы
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктеріміз мынадай локалдық карточкаларды,
Төлем карточкаларымен есеп айрысулар слиптің комегімен жүзеге асырылады.
Слип (Pos-терминал немесе банкоматтың түбіртегі) - төлем
Слип мынадай көрсеткіштерді қамтиды:
Pos немесе банкоматтың идентифкаторы;
Операцияның жасалған күні;
Операция сомасы және валютасы;
Эмитент банктің операцяиларды авторизациялауды растайтын коды;
Банктік карточканың өзіне тән белгілерері;
Слипте карточканы ұстаушының қолы.
Авторизациялау екі режимде: «он-лайнң және «офф-лайнң режимінде
«Он-лайнң режимі (ағыл. on-lіne – нақты уақыт режимі)
«Офф-лайнң режимі (ағыл. off-lіne – қолжетімсіздік) - банктік
Эквайрер банк – банктік карточкалар көмегімен жасалтын операциялар
Қазақстанда 2000 жылдың аяғында ҚР Ұлттық банктің құрылтайшылығымен
Процессингтік орталық – төлем жүйесінің технолгиялық ядросы болып
Процессингтік орталық мынадай қызметтерді атқарады:
төлем карточкалары бойынша транзакцияларды өңдеп, қажетті құжаттарды дайындау;
төлем жүйесіне қатысушы банктер арасында өзара есеп айырысуларды
төлем карточкаларын, соның ішінде халықаралық төлем карточкаларын пайдалану
төлем жүйесіне қатысушы банктердің үстеме шығыстарын азайту мақсатында
қатысушы банктерді техникалық және ақпараттық жағынан қолдау;
төлем карточкаларын қабылдау торабын ұйымдастыру.
Бүгінгі күні төлем карточкаларын шығаруға мынадай банктеріміздің лицензиясы
2005 жылы айналысты болған төлем карточкалардың жалпы
6-кесте - 2004-2005 жж айналыстағы төлем карточкаларының саны
Карточка түрлері 2004 жыл 2005 жыл
Саны, дана Үлесі, % Саны, дана Үлесі, %
Халықаралық, соның ішінде 987,2 81 1260,2 84,2
Vіsa 851,6 70 1074,2 71,8
6-кестенің жалғасы
Europay 124,3 10 185,7 12,4
Өзгелері 11,3 1 0,3 0,02
Локальдық, соның ішінде 231,7 19 235,7 15,8
Алтын 13,6 18 207,0 13,8
Өзгелері 18,2 2 28,6 1,9
Барлығы 1218,9 100,0 1495,9 100,0
Ескерту - ҚР Ұлттық банкінің 2005 жылғы есебі
2005 жылы төлем карточкаларын пайдалану арқылы жасалған төлемдердің
7-кесте - 2005 жылғы төлем жүйесінің негізгі көрсеткіштері
Төлем карточкаларын пайдалану арқылы жаслаған төлемдердің саны, мың,
28724
Сауда терминалдарында 915
Жалпы санына қатысты үлесі, % 3,2
Қолма-қол ақшаны беру бойынша 27809
Жалпы санынна қатысты үлесі, % 96,8
Төлем карточкалары бойынша төлемдердің көлемі, млн теңге, соның
Сауда терминалдарында 14758
Жалпы санына қатысты үлесі, % 3,7
Қолма-қол ақшаны беру бойынша 381595
Жалпы санына қатысты үлесі, % 96,3
Айналыстағы төлем карточкаларының жалпы саны, мың, соның ішінде
7-кестеніңжалғасы
Локалдық карточкалар 343
Халықаралық карточкалар 1585
Карточкаларды ұстаушылардың саны, мың, соның ішінде 1895
Локалдық карточкалар 336
Халықаралық карточкалар 1559
Төлем карточкаларына арналған құрал-жабдықтардың саны, соның ішінде 7072
Pos-терминалдар 4209
Импринтерлер* 188
Банкоматтар 875
Ескерту – Сандық мәліметтер ҚР Ұлттық банкінің 2005
*Импринтер – банктік карточкалардың өзіне тән белгілерінің түпнұсқасын
3.2 Банктердің электрондық қызметтерін дамыту
Отандық банк тәжірибесінде қолданылатын электрондық қызметтері жаңа
Электрондық банк қызметі – бұл банктік карточкаларды және
Электрондық қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесі – Банк пен
Мұндағы есеп айырысу операцияларының жылдамдатылу қағаз формасындағы құжаттардың
Мұндай жүйлердің техникалық негізіне құжатты әр түрлі санкцияланбаған
Электронды сандық қолтаңба - банк пен клиент
“Банк клиенті” ішкі жүйесі мынадай қымет атқарады:
төлем құжаттарын даярлау;
қол қою және жіберу;
құжаттарды және банктен берілетін шоттың көшірмесін қабылдау;
құжаттарды қарау және мөр басу;
құжаттардың архивін жүргізу.
Электрондық қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінде қолданылатын құжаттарға мыналар
клиентің төлем тапсырмасы;
Клиенттің ағымдағы шотына ақша қаражаты түскендігі туралы хабарлама;
Клиенттің шоттары бойынша көшірме.
Клиентің жіберген құжаттарын қабылдай отырып, банк төлем құжатындағы
Home-bankіng – банкоматтарды, электрондық есеп айырысу жүйелерін пайдалану
Жеке компьютерді банктік компьютерлер жүйесіне қосу арқылы банк
ағымдағы күндегі шот балансын алу,
белгілі бір уақыт ішіндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебін
ақшалай аударымдар мен төлем жасау,
кредиттік және өзге пластикалық карточкалар шығаратын эмитент компаниялардың
бағалы қағаздармен операциялар жүргізу.
Интернет банкинг - Іnternet bankіng - банкке
Интернет банкинг қызметін заңды және жеке тұлғаларға арналған
Қазіргі кезде отандық банктер тәжірибесінде халықаралық және Қазақстанның
Western Unіon 1871 жылы құрылған халықаралық корпорация және
Western Unіon аударым жүйесінің мынадай артықшылықтары бар:
ерекше банк қызметі, ақшалай қаражатты жөнелтушіге және оны
жылдам аударым, аударым жылдамдығы 5-10 минут;
қауіпсіз, жөнелтуші туралы нақты мәліметтерді білсеңіз, аударымды ала
қол жетімділік, жер шарының кез келген нүктесіне аударым
сенімділік, компания әрбір аударымға компания кепілдік береді.
Western Unіon жедел аударымы банктің тек жеке тұлғаларға
Қазақстанда Western Unіon халықаралық корпорация ең алғаш өкілі
Western Unіon жедел аударым жүйесі бойынша ақшалай аударым
Жеке куәлігін неме төлқұжатын көрсету керек;
СТТН болуға тиіс;
Алушының аты-жөнін көрсету;
“Ақшаны жөнелту” құжатының формасын толтырып, оған қол қою
Жөнелтетін соманы банкке тапсыру.
Сонымен бірнеше минуттардан соң аударылған қаражаттар әлемнің кез
Western Unіon жедел аударым жүйесі бойынша ақшалай аударымды
Жеке куәлігін неме төлқұжатын көрсету керек;
СТТН болуға тиіс;
Ақшаны жөнелтушінің аты-жөнін, қаласын, елін, аударым сомасын көрсету
“Ақшаны алу” құжатының формасын толтырып, оған қол қою
“Ақшалай аударымды алуға қосымша” құжат формасын толтырып, оған
Сонымен қатар банк операторы Western Unіon жедел аударым
Кей жағдайда банктерде ақшалай аударымды алушыдан аударым жасалған
Бүгінгі күні Western Unіon халықаралық корпорациясы өкілі Қазақстандағы
Өзара келісім негізінде мысалға, “Банк ЦентрКредит” АҚ-ның Қазақстаннан
8-кесте. Western Unіon ақшалай аударымдары бойынша тариф жүйесі.
Сома Тариф Сома Тариф
50,00 немесе төмен 13,00 3500,01 – 4000,00 160,00
50,01 – 100,00 15.00 4000,01 – 4500,00 180,00
100,01 –200,00 22,00 4500,01 – 5000,00 200,00
200,01- 300,00 29,00 5000,01 – 5500,00 220,00
300,01 –400,00 34,00 5500,01 –6000,00 240,00
400,01 –500,00 40,00 6000,01 –6500,00 260,00
500,01 – 750,00 45,00 6500,01 – 7000,00 280,00
750,01 – 1000,00 50,00 7000,01 – 7500,00 300,00
1000,01- 1500,00 75,00 7500,01 –8000,00 320,00
1500,01 – 1750,00 80,00 8000,01 –8500,00 340,00
1750,01 – 2000,00 90,00 8500,01 –9000,00 360,00
2000,01 – 2500,00 110,00 9000,01 –9500,00 380,00
8-кестенің жалғасы
2500,01 –3000,00 120,00 9500,01 –10000,00 400,00
3000,01 –3500,00 140,00
Қосымша қызметтер (жөнелтушінің қалауы бойыншы)
Телефонмен хабарлау 3,00
Телеграфпен хабарлау (кейбір елдер үшін) 3,00
Хабарлама беру (20 сөзге дейін) 3,00
Quіck Pay 3000 АҚШ долларына дейін 15,00
Quіck Pay 5000 АҚШ долларына дейін 25,00
Көзі: “Банк ЦентрКредит” АҚ-ның мәліметтері
Сонымен қатар, отандық банктеріміз тәжірибесінде жек тұлғалар үшін
Мұндай жедел ақшалай аударымдардың өзіндік ерекшеліктері бар және
Жедел ақшалай аударым жасау шарты мынадай:
Жеке куәлігін көрсету керек;
СТТН болуға тиіс;
Алушының аты-жөнін көрсету;
“Ақшаны жөнелту” құжатының формасын толтырып, оған қол қою
Жөнелтетін соманы банкке тапсыру.
Сонымен бірнеше минуттардан соң аударылған қаражаттар сол банктің
Жедел аударым бойынша ақшалай аударымды алу шарты төмендегідей:
Жеке куәлігін көрсету керек;
СТТН болуға тиіс;
Ақшаны жөнелтушінің аты-жөнін, қаласын, елін, аударым сомасын білуі
“Ақшаны алу” құжатының формасын толтырып, оған қол қою
Сонымен банк операторы жедел аударым жүйесі бойынша ақшалай
Кей жағдайда банктерде ақшалай аударымды алушыдан аударым жасалған
Қорытынды
Қазақстанның қазіргі экономикалық жағдаында төлем тәртібін сақтау бизнесті
Сондықтан да жоғарды айтылғандарды қорытындылай келе мынадай ұсыныстарды
банктерге немесе төлем жүйесіне қатысушыларға жеклеген жағдайларда сатып
Солардың ішінде аккредитивтің мынадай артықшылықтары бар:
Сатушы (экспортер) үшін:
аккредитивте көрсетілген барлық шарттар, яғни тауар көлеміне, сапасына,
тауар жартылай жөнелтілсе, онда нақты жөнелткен тауары үшін
мәміле жасалмаған жағдайда немесе аккредитвитің мерзімі аяқталған уақытта
Сатып алушы (импортер) үшін:
төлемнің банкпен төленетіндігі;
егер ұсынылғантқұжаттар акаредитивте көрсетілген шарттарға сәйкес келгенде ғана
егер сатушы өндіруші емес делдал болса, онда өндірушінің
екінші құрал ретінде несиелік және есеп айырысу қызметін
ҚР –да қазіргі кезде вексель айналысы шектеулі.
электрондық қызметті пайдалану ауқымын кеңейту қажет, ол өз
Төлем карточкаларымен есеп айырысуды жолға қою, онымен комуналдық
Аталған шараларды уақтылы ескеру өз кезегінде Қазақстанның төлем
Пайдалынылған әдебиеттер тізімі
“Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР заңы 29.06.1998
“ҚР-ғы вексель айналысы туралы” (28.04.97) ҚР заңы
2000 жылғы 2 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының N
2002 жылы 16 қарашадағы N 465 қаулысымен
1999 жылы 15 қарашада Ұлттық банктің Басқармасының қаулысымен
“Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз
Екінші деңгейдегі банктердің аудармалы және жай вексельдермен операцияларын
Правила применения Государственного классификатора РК – единого классификатора
.Б.Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары. // Алматы. 2004.
С.Б.Мақыш. Ақша айналысы және несие. // Алматы. 2004.
С.Б.Мақыш, Ілияс А.Ә. Банк ісі // Алматы Қазақ
Банковское дело Под ред. Г.С. Сейткасымова // Алматы
Банковское дело Под ред. О.И. Лаврушина // Москва
Банки и банковские операции в России Под ред.
В.М. Усоскин Современный коммерческий банк: управление и операции
Долан Э.Дж. и др. Деньги, банковское дело и
Е.Б. Ширинская Операции коммерческих банков и зарубежный опыт
Основы банковского менеджмента Под ред. О.И. Лаврушина, //
О.М. Маркова и др. Коммерческие банки и их
Питер С. Роуз Банковский менеджмент // Москва:
Отчетные материалы Нацбанк РК за 2004-05 гг.
Сборник Платежные системы Нацбанк РК, Алматы 2001
Платежная система :структура управления и контроль. Под ред.
Правила перевода денег в межбанковской системе ?153 от
Правлиа обмена электронными документами при осуществлении платежей и
46
ҚР Ұлттық банк
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесі
В банкі
А банкі
Екінші деңгейдегі банктер
Қазақстан қор биржасы
БХӨЖ
Орталық Депозитарий
Банкаралық ақшалай аударымдар жүйесі
ҚР Ұлттық банкі
Орталық клирингтік палата
Қазынашылық
Экспортер банкі
Импортер банкі
Экспортер
Импортер
Импортер БАНКІ
Эскпортер БАНКІ
Сатып алушы
(импортер)
Сатушы
(экспортер)
Бенфициардың банкі
Аударушының банкі
Бенефициар
Аударушы (төлеуші)
Бенефициардың банкі
Аударушының банкі
Аударушы (төлеуші)
Бенефициар
Аударушының
банкі
Бенефициардың банкі
Бенефициар
Аударушы
Бенефициар
Аударушы
БАНК
Вексель беруші
(сатып алушы, төлеуші)
Вексель ұстаушы
(сатушы, төлемді алушы)
Трассант
(вексель беруші)
Трассат
(төлеуші)
Ремитент
(қаражат алушы)