Мазмұны
Кіріспе..................................2
1. Мемлекеттік басқару жүйесі, мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар, оның
1.1 Мемлекеттік басқару жүйесі және оның теориясы...............5
1.2 Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар................13
1.3 Мемлекеттік басқарудың шетелдік тәжірбиесі...................20
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқаруда саяси құралдарды қолдану технологиясы
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың объективті қажеттіліктері.....................27
2.2.. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы саяси жағдайларға талдау.......................32
2.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар..............................36
3.Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың нормативтік құқықтық реттелуі
3.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың нормативті-құқықтық негіздері........................45
3.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық негіздері.................50
Қорытынды………………………………...………………………….....
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі……………………………................
1. Мемлекеттік басқару жүйесі, мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар, оның
1.1 Мемлекеттік басқару жүйесі және оның теориясы
Басқару ерте заманнан адамдар пайда болған кезден бастап белгілі.
Осыдан алты мың
Бұл жағдайлардан сол кездегі мысырлықтардың көршісі Вавилон да қалыспаған.
Басқару іліміне антика дәуірінде де белгілі жетістіктер енгізілген болатын.
Біздің эрамызға дейінгі 325 жылы Ескендір Зұлқарнайын (Александр Македонский)
1911 жылы американдық инженер Тейлор Ф. «Ғылыми
Француз ғалымы Анри Файоль 1923 жылы: «басқару дегеніміз болжамдау,
Мемлекет және құқық теориясы, құқықтану саласының көрнекті ғалымы Алексеев
мемлекеттік басқару саяси сипатта болғандықтан басқару жөніндегі негізгі салмақ
мемлекеттік басқару құқықтық нысанда жүзеге асырылады;
мемлекеттік басқару ғылыми негізге сүйенеді;
Алексеев С.С. Мемлекеттік басқару өзара тығыз байланысқан басқару сатыларынан
Мемлекеттік құрылыс және құқық саласының белгілі ғалымы Г. В.
Сонымен қатар мемлекеттік басқару жүйесінің мына әрекеттер мен элементтерді
- басқару субъектісінің
басқарушы мен басқарылушы объектілердің өзара байланыстарының құрылымы, басқарушы іс
мемлекеттік басқарушы ықпалдарға тікелей бағынатын қоғам жүйесінің элементтері;
Осы жүйе басқаруға байланысты әрекеттерде, қатынастарда міндетті үш элементтің
Латынның «администрация» сөзі басқару деген мағынада айтылады. Басқару қоғамдағы
Сондықтан басқаруға әлеуметтік процесс тұрғысынан қарасақ, оның маңызы өте
Алғашқылардың бірі болып басқару ісіне жеткілікті деңгейде көңіл бөлген
Адамдардың бірігіп жасаған әрекеттері, іс-қимылдары ұйымдастыруға әкеліп саяды. Ұйымдастыру
Іс жүзінде басқару өзінің мәні бойынша жұмыс істеу бағдарламасын
Әлеуметтік басқарудың объектісіне адамдардың тәртібі және іс-қимылдары жатады.
Сонымен басқару субъектісі мен объектісінің арасындағы белгілі бір байланыс
Басқару функциясын атқару үшін басқару субъектісі қажетті билікке ие
Билік жүргізу басқарудың белгісі ретінде әртүрлі нысанда болады. Үкімет
басқару адамдардың бірлескен іс-қимылдарын біріктіру және олардың жүріс басқару
тұрыстары мен іс-қимылдарын келістіру арқылы нысаналы мақсатқа бағыттап қамтамасыз
басқару бірлескен қызметке қатысушыларды басқарушының бірыңғай еркіне бағындыру бастамасы
Сонда басқару деп өктем-ұйымдастырушы функцияларды жүзеге асыруды айтамыз. Әлеуметтік
басқаруды жүзеге асыру кезінде мемлекет мүддесі көзделеді;
басқару функцияларын мемлекет еркіне сай қалыптастырылған арнайы субъектілер жүзеге
осы субъектілер мемлекет атынан қызмет атқарады;
оларға қажетті мемлекеттік-өктем сипаттағы өкілеттілік беріледі.
Қорыта келіп айтсақ, мелекеттік басқару дегеніміз – шаруашылық, әлеуметтік-мәдени
Мемлекеттік басқарудың функцияларына тоқталсақ, бұл жөнінде пікірталастар өте көп.
Басқару функциялары негізгі және қосалқы функциялар болып топтастырылады. Негізгі
Басқару функциялары іс жүзінде басқару органдарының тиісті іс- қимылдарына
Бұл әдістерден мемлекеттік басқару органдарының мемлееттік-өктем өкілеттіктері көрініс табады.
ішкі функциялар, бұл мемлекеттік басқарушы жүйенің ішіндегі басқаруды білдіретін
сыртқы функциялар бұл мемлекеттік органдардың қоғамдық процестерге ықпал ету
жалпы функциялар (ішкі және сыртқы), бұлар мемлекеттік басқарудың негізгі
К. Киллен жоспарлау, ұйымдастыру, жетекшілік, ынталандыру, бақылауды бөледі1; Г.
Мемлекеттік басқарудың арнайы функциялары жеке ықпалдың ерекше мазмұнын білдіреді.
Мемлекеттік басқарудың нақты әдістері екі топқа бөлінеді:
экономикадан тыс ықпал ету әдістері, яғни басқарылушы объектілерге міндетті
экономикалық ықпал жасау әдістері –бақылаушы объектілердің материалдық жағдайларына тиісті
Мемлекеттік басқару, оның функциялары мен әдістері өздерінің объектісі ретінде
Мемлекеттік басқару функциялары мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарға ,
Осыған орай басқарушы сипаттағы қоғамдық қатынастарға әсер ететін жалпы
Мемлекеттік заңды тұлғалар тұрғысында орталықтандырылған басшылық және тікелей басқару
Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдарды талдау сатысында әлеуметтанушылармен, заңгерлермен және
Саяси шешімдерді қабылдау технологиялары – бұл әр түрлі топтар
Демократиялық қоғамда саяси проблемаларды талқылау, Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтқанда, жария
Сонымен, ең ақырында алдын ала дайындық кезеңінің қорытындысы: проблемалық
Жасалған күн тәртібіне сәйкес шешімдер қабылдау кезеңінде саяси шешімдер
Шешімдер қабылдау кезеңі оған ықпал ететін факторлардың көптігімен де
Сондай-ақ көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар, бұқаралық ақпарат құралдары
Саяси шешімдер жеке адамның – саяси лидерлердің және мемлекеттік
Жеке субъектіге қабылданған шешімнің салдарларына неғұрлым ұқыпты қарау сипаты
Саясаттың топтық субъектісі үшін алдын ала дайындық сатысында қабылданатын
Іс жүзінде шешім жасау технологиясы аралас тәртіпте қабылданады. Мысалы,
Көрсетілген әдістердің барлығының да жақсы және кемшіл жақтары бар
Мәмілеге келушілік – бұл өзара ымыра жолымен қол жететін
Консенсус – бұл жалпы келісім негізінде шешім қабылдау әдісі.
Гегомония – билеуші топ немесе қауымдастық өзінің шешімін басқа
Шешім қабылдау әдістері шешілуге тиісті міндеттердің ерекшелігімен қоса басқару
Сонымен, нақты мәселелерді реттеу үшін жалпы теориялық және ұтымды
Қабылданатын шешімнің салдарларының тиімді және тиімсіз жақтарын тағы бір
Қазақстан саясатындағы ескі ауру–қандай да бір шешімнің болмасын салдарын
Мұның бәрі іске кәсіби тұрғыдан келмеуден де еді, ал
Қабылданған саяси шешімдер – бұл мақсатқа ойдағыдай жетудің мүмкіндігі
Қабылданатын саяси және басқарушылық шешімдердің барлығы да директивалық және
Осыған байланысты шешімнің орындалуын жүзеге асыратын адамдар, топтар, органдар
Саяси шешімдерді жүзеге асыру кезеңінде белгіленген саяси мақсаттар мен
Саяси және басқару жөніндегі ойларды жүзеге асыру биліктің жалпы
Технологияға байланысты стратегияны таңдау меншікті (жеке) ресурстарды, олардың белгіленген
Айталық, популизм билік мақсаттарына жетудің негізгі құралы ретінде қоғамдық
Элитизм саяси элитаның мүмкіндіктеріне сүйенуге бағдар ұстайды.
Консерватизм орнықты құндылықтарды арқау етеді. Билік қызметінің консервативтік саясаты
Әдетте бұған қарама-қарсы нәтижелер беретін радикализм болып табылады. Радикализм
Ғаламдық келешек мақсаттар үшін адамдардың маңызды құқықтары мен мүдделерін
Сайлау циклдарының құқықтық процедурасын, билікті бөлу принциптерін, оппозициямен өркениетті
Сонымен, қоғамның қалыпты жұмыс істеуіне, тұрақтылығына қол жеткізу және
1.2 Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар
Мемлекеттік басқаруда саяси құралдарды пайдалану технологиясы проблемасын саяси ғылымда
Осыған байланысты кез келген құрылымы күрделі қоғам мен мемлекеттегі
Саяси технологиялар саяси жобалаумен – билік институтының іс жүзіндегі
Саяси процестерді түсінудің айрықша ресурсын жасай отырып, саяси тенологиялар
Саяси технологияларды қолданудың негізгі пафосы әртүрлі субъектілердің өз міндеттерін
Әдетте, саяси технологиялардың қалыптасуының қажеттігі қайталанып отыратын ситуациялар, тіпті
Саяси технологиялар – бұл әлеуметтік технологиялардың әр түрлілігі ғана
Менің пікірімше, «саяси технология» және «саясаттағы технология» түсініктерін бір-бірінен
Ал, «саяси технологиялар» бір жердің шеңберінен аспайтын, тез арада
Саяси технологиялардың құрылымы аналитикалық мақсатты жорамалдаудың және одан арғы
Көптеген жағдайларда осы заманғы саяси ортаның проблемалық алаңы саяси
Сонымен саяси технологиялар бірізділікпен қолданылатын процедуралардың, нақты саяси субъектінің
Жалпы саяси технологиялар ықпал етудің белгілі бір алгоритмі ретінде
Саяси технологияларды өзара әрекет етудің жекелеген механизмдерімен, техникасымен, немесе
Саяси техногологиялар саяси билік пен мемлекеттік басқарудың барлық буынына
Алайда, саяси технологияларда әрқашанда да субъектінің творчествосына, импровизациясына, үйреншікті
Ережеге сәйкес саяси технологиялардың құрылымына неғұрлым маңызды үш элементтің
Осы элементтердің ішінде айрықша-технологиялық білім жетекші рөлге ие. Бұл
Солардың ішінде ең кең тарағаны – басқару мен биліктегі
Мақсатқа жетудің қайсыбір әдісі болмасын, қолданылатын сала тұрғысынан келсек,
Саяси технологиялардың аталған түрімен пәндік саланы әлеуметтік ұйымдастыру дәрежесін
Қызметтің белгілі бір әдістерін пайдаланудың жалғастығы сипаты тұрғысынан қарасақ,
Саяси технологиялар қызметтің бір типті міндеттерді шешу кезінде пайда
Айталық, жекелеген «дипломатиялық» технологиялар халықаралық келіссөздерді жүргізу процесінде әлденеше
Динамикалық тұрғысынан келсек, саяси субъектілердің қасиеті мен мүмкіндіктері қатаң
Қатаң саяси технологиялар субъектілер қолданатын қызмет әдістері мен тәсілдерінің
Ал, жайлы болып саналатын саяси технолгиялар өзгеріп отыратын жағдайларға
Саяси қызмет регламентациясының дәрежесі және сипаты тұрғысынан келсек, нормативтік
Нормативтік саяси технологиялар – бұл қоғамда (ұйымда) кездесетін заңдарға,
Девианттық саяси технологияларға заңдардан, нормалардан, дәстүрлерден, әдет-ғұрыптардан ауытқитын қызмет
Биліктік-саяси және мемлекеттік-әкімшілік мақсаттарға жетудің нормативтік және девианттық технологиялар
Билік пен басқарудың көлеңкелі саяси технологиясы жұртшылықты сырт айналып
Басқарудағы саяси құралдарды жүзеге асыру тек қана мемлекеттік билік
Олардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталатын болсақ. Саяси технологиялардың осы және
Сурет 1. Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар субъектісі
Жалпы, атқарушы билік мемлекеттік биліктің бір тармағы болып табылады.
Атқарушы билік органдары – бұл қоғам мен мемлекеттің әкімшілік-саяси,
Атқарушы билік органдарының өз құрылымы, құзырығы бар мемлекеттік аппараттың
Атқарушы билік органдарының әкімшілік-құқықтық мәртебесі мына белгілер бойынша
Атқарушы билік органдарының негізгі белгілері: 1) атқарушы-бұйырушы қызметті жүзеге
Атқарушы билік органдары әртүрлі негіздер бойынша классификацияланады. Құзырлығының
а) жалпы құзырлы органдар - көптеген сфералардың қызметтеріне басшылық
б) салалық құзырлықтағы органдар - басқарудың жеке сфераларын және
в) ішкі салалық құзырлықтағы органдар - сала шегінде тапсырылған
г) сала аралық құзырлықтағы органдар - бұл барлық немесе
Ұйымдық-құқықтық нысандарына байланысты: а) министрліктер; б) мемлекеттік комитеттер; бас
Ведомство қарамағындағы сұрақтарды шешу тәртібі бойынша:
а) алқалық-осы органның құзырлығындағы барлық сұрақтар бойынша шешім қабылдау
б) дара басшылық органдар - бұл осы органның құзырлығына
Қызметінің аумақтық масштабына байланысты: а) орталық атқару органдары, мысалы,
Қаржыландырылуына байланысты: а) мемлекеттік бюджеттік; б) шаруашылық есебінен. Қазақстан
Жоғарғы атқаушы билік органдары (ҚР Үкіметі) - Үкіметтің құрамына
Үкімет – Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Қазақстанда атқарушы билікті
Жергілікті атқару органдары. Қазақстан Республикасының әкімшілік - территориялық құрамына
Әкім - сәйкес әкімшілік - территориялық бірліктің жергілікті
Облыс әкімдері және республикалық маңызы бар қалалардың әкімдерін
Барлық әкімшілік - аумақтық бірліктердің әкімдері мемлекеттік -
Мәслихат институты құрылған 1994 жылдан бері барлық жергілікті деңгейдегі
Тиiстi аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын, жергiлiктi
Тиiстi аумақтарда қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану жөнiндегi
Қазақстан Республикасының Үкiметi жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың үлгi құрылымдары негiзiнде
Өздерiнiң қарауына жатқызылған әкiмшiлiк-аумақтық құрылыс мәселелерiн шешу. Әкiмнiң ұсынысы
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн
Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiне сәйкес, бұзғаны
Мәслихаттың тұрақты комиссиялары мен өзге де органдарын құру, олардың
Халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу мен кедейлiктi азайту бағдарламаларын бекiту.
Әкiмнiң ұсынысы бойынша "Облыстың (қаланың, ауданның) құрметтi азаматы" атағын
Жергілікті және өзін-өзі басқару және
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Қазақстан Республикасы астанасының
Мәслихаттың өз құзыретiндегi мәселелер бойынша шығаратын шешiмдерi мәслихаттың актiлерi
Сайлау жүйесінің негізгі қағидалары әдетте конституцияда анықталады және арнайы
Саяси партиялар сайлау процесінде маңызды орынға ие бола бастады.
Дауыс беру кезінде сайлаушылар өз дауыстарын нақты депутаттыққа кандидатқа
Сайлау жүйесі демократиялық стандартқа сәйкес қалыптасып, дамуда. Сайлау жүйесі
Дегенменде, жалпы принциптерге негізделген сайлау жүйелері өкілді билікті
Қазіргі кезең өкілді билік идеясының дамуындағы жаңа кезең. Бұл
Саяси партия ұғымы. Қазақстан өз дамуының жаңа белестерін бастан
Елімізде демократиялық қоғам және құқықтық мемлекет құру кезеңінде саяси
Шетелдерде конституциялық (мемлекеттік) құқық ғылымындағы саяси партияның түсінігі мынадай:
1.3 Мемлекеттік басқарудың шетелдік тәжірбиесі (Германия және Франция)
ГФР-дағы заң билігі екі палаталы парламентке тиеселі: төменгі палата-
Бундестаг жасырын дауыс беру арқылы жалпы тікелей сайлау жолымен
Депутаттардың қалған бөлігі көп мандатты округтерде партиялық жер тізімі
Бундестагтағы орынның жартысы жинаған дауыс санына пропорционал түрде партиялар
Бундестаг президенті ежелгі неміс конституциялық дәстүрі бойынша ең күшті
ГФР- дың негізгі заңы императивтік мандатты қабылдамайды, онда партия
Бундестаг депутаттары еркін сөйлеуге және парламентте өз ойын айтуға
Бундестаг өзінің ұйымдық құрылымын және жұмыс жасау тәртібін өздігінше
Бундестагтағы парламенттік қызметті жүзеге асыру үшін көптеген комитеттер құрылады,
Бундестаг сонымен қатар қажет деп санаған жағдайда басқа да
Бундестаг заңдылық саласында негізгі рольді иеленеді: ол заңдарды қабылдайды,
Бундестаг өзінің бақылау функцияларын үкіметпен ұсынылған бюджет туралы заңды
Бундестаг Федерацияның құзыреттілігі жартылай немесе толық жүретін салаларда ғана
Мемлекеттік қызмет жүйесі қарастырса Германияда және тағы да бірқатар
Кәсіби шенеуіктің болуы мен қызмет етуі тарихи дәстүрге сүйенеді
Заңдар құқықтық статус бойынша келесідегідей шенеуіктер категориясын бөледі:
лауазымға өмірлік тағайындалатын шенеуліктер;
ерекше құқықтық нұсқаулық негізінде белгілі бір мерзімге тағайындалатын шенеуіктер,
анықталмаған мерзімге тағайындалатын шенеліктер. Бұл топ әлеуметтік әлсіз қорғалған.
лауазымғы сынақ мерзімімен тағайындалатын шенеліктер. Сынақ мерзімі шенеуікке
құрметтішенеуіктер өз қызметтерін прфессионалды емес, уақытша орындайды. Олардың қызметтері
Федералды заң шенеуікке белгілі бір талаптарды қояды: герман азаматтылығы
Федералды заңға сәйкес шенеуіктер төрт рангке бөлінеді: төменгі, орта,
Шенеуік лауазымына үміткерлер алдымен ұзақ мерзімді дайындық қызметінен өтуі
Шенеуіктердің лауазымдық топтар жүйесі бар. Олардың әрбіреуінде қызмет өтіліне
Жетекшілік құрамы үшін лаузымдық топтардың ерекше жүйесі бекітілген. Бұл
Конституцияға сәйкес үкімет (министрлер кеңесі) елдің саясатын анықтайды және
Үкіметтің қызметіне премьер–министр жетекшілік жасайды. Оны Президент сайлайды және
Заң жобаларын дайындаған уақытта үкіметке Мемлекеттік кеңес көметеседі. Ол
Франция әкімшілік қатынаста жиырма екі аймаққа, тоқсан тоғыз департаментке,
Аймақтар (округтер)1972 жылы құрылған, ал 1982 жылдан бері қарай
Аймақтың басында аймақтық кеңес отырады. Ол алты жыл мерзімге
Аймақтық кеңеске консультативтік көмекті әлеуметтік– экономикалық кеңес көрсетеді.
Департаменттер ең алғаш Ұлы Француз революциясы (1789 – 1790
Бас кеңес департамент жұмысына басшылық жасайды, соның ішінде жергілікті
Францияда жергілікті мемлекеттік қызмет 1983–1984 жылдары мемлекеттік қызмет туралы
Орталық мемлекеттік қызмет сияқты жергілікті мемлекеттік қызметтің әрекет етуі
Консультативтік органдар жүйесін жергілікті мемлекеттік қызметтің жоғарғы кеңесі басқарады.
Осы жоғарыда көрсетілген шетел тәжирибиесін ескеріп Қазақстан Республикасынын мемлекеттік
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқаруда саяси құралдарды қолдану
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың объективті қажеттіліктері
Мемлекеттік басқару тиімділігі тек технологиялық мәселе емес, ол тарихи
Сонымен мемлекеттік басқарудың анықтайтын келесі критерияларды атап көрсетуге болады:
- басқару құрылымы мен қызметкерлердің қызметтерінің бағыттары, мазмұны
- басқару құрылымдары мен оның қызметкерлерінің шешімдерді
- басқару қызметінің басқару объектілерінің
- басқару шешімдерін адамдардың мақсаттарымен қажеттіліктеріне бағытталуы;
- еңбек коллективін демократиялық басқару арқылы қызметкерлер
- басқару құрылымдары мен оның қызметкерлерінің қабылдаған шешімдері
- басқару құрылымдары мен оның қызметкерлерінің берген ақпараттарының дұрыстығы
Сонымен қатар мемлекеттік басқарудың тиімсіздігі адамдардың негізгі үлкен тобының
Басқару тиімділігінде көпшілік басқару субъектілері басқа пікірлерге қосылуына себепкер
Басым басқару тиімділігінің бағыты тек қана классикалық анықталуы мүмкін
Осыған орай барлық құрылымдар білуі қажет, өйткені басқару тиімділігін
Өйткен жағдайда басқару тиімділігін ортақ мақсатқа жұмылдыру барысында демократиялық
Ел мен аймақтарда басқаруға, парламент пен маслихаттарға кандидаттарды іріктеуші
Жұмысшыны таңдайтын адам ең алдымен өзіне нендей мәселелерді шешудің
Серпінді дамуға замануи, бәсекеге қабілетті, ашық экономикасы, демократиялық қоғамы
Әрине, бұл мақсаттарға жетуіміз үшін өзімізден көш ілгері алда
Елбасы таяуда Үкімет алдына міндет етіп қойған әкімшілік реформасы
Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру туралы Президенттің И.Ә.Назарбаевтың “Жаңа
Қазақстандағы бастапқы трансформация кезеңінде мемлекеттіктің негізгі басым реформасы біріншіден
Қоғамның мүддесін қамтамасыз етудің негізгі бағыты - мемлекеттік және
Өндірістік жағдайда мемлекеттің рөлі қоғамдық жағдайға, іскер ортадағы белсенділікке
Кәсіпкеріктің дамуына кедергі болған дүниеге аниматор болады, тіпті кәсіпкерлікке
Сарапшы ретінде, кәсіпкерліктің дамуына қарсы әрекет жасамай, оның даму
Кәсіпкерліктің сүзгісі ретінде (катализатор), жаңа экономикалық субъектілерді тартудың жолдарын
Қазіргі заманғы қоғамның үш негізгі секторы бар: мемлекеттік, кәсіптік
Осы және басқа да отандық мемлекеттік секторлардың ерекшеліктерін қазіргі
Әр түрлі мемлекеттік органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын
1). Мемлекеттік билік органдары: Парламент, Президент және Маслихаттар;
2). Мемлекеттік атқару органдары; үкімет, министрліктер, ведомстволар, жергілікті басқару
Республика Президенті мемлекеттік аппаратта ерекше орын алады, ол үш
Атқару билік үкіметінің қолында жиналған. Президенттік республикаларда өкімет саяси
Атқару органдарының қатарына мемлекеттік саясатты іс жүзінде дайындап, іске
Үкімет және салалык орталық, сондай-ак, маңызды жергілікті атқарушы органдар
Атқару органдары жүйесіндегі маңызды орынды үкімет алады. Ол елді
Мемлекеттік басқару органдары жүйесіндегі міндет бұлдырлығы мемле-кеттік басқарудың жекелеген
Мемлекеттік басқарудың жоғары нәтижелілігі көп жағдайда оның барлық кадрларының
2.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы саяси жағдайларға талдау
Қазақстанның мемлекеттік басқару жүйесінің қалыптасуымен дамуының бірінші кезеңі 1990-шы
Осы кезеңнің негізгі сипаттамасы басты өзгерістер, жаңа жүйені құруға
Мемлекеттік басқару жүйесінің бастапқы кезеңінің басты өзгерістерін атап айтсақ,
Мемлекеттік басқару жүйесі дамуының екінші кезеңі 1993-ші 1995 жылдарға
Қазақстандағы мемлекеттік басқару жүйесі реформасының үшінші кезеңі 1995-тен 2001-ші
Мемлекеттік жүйе реформасы үшінші кезеңінің басталуы 1995 жылы 30
1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы атқарушы органдарды біртұтас мемлекет
Мемлекеттік қызмет реформасының мақсаттары бойынша айқындалған: «...нарықтық экономикаға сәйкес
Мемлекет басқару жүйесі реформалауының төртінші кезеңі 2001 жылдан 2006
«Жергілікті мемлекеттік басқару - Қазақстан Республикасындағы заңы шамаға сәйкес,
2001 жылдан 2030 жылға дейінгі Даму Стратегиясын іске асыру
Бірінші қадам мемлекеттің саяси өмірінде өкілетті билік органдарының рөлі
Екінші қадам басқару қызметтерін орталықтан аймақтарға бөлу болып аталған.
Біріншіден, билік деңгейлері арасындағы іс-шаралар бағыттарын, қызметтерін және жауапкершіліктерін
Екіншіден, жергілікті мемлекет басқаруының тиімді қызметі үшін алғышарттар жасау.
Үшіншіден, демократиялық мемлекет негізі ретінде жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу.
Төртіншіден, бюджетті аймақтандыру алғышарттарын іске асыру. Бюджетті аймақтандыру жергілікті
Қазақстан Республикасының Экономика және бюджет жоспарлау министрлігі Үкімет өкімімен
Қорыта айтқанда, реформалар негізінде, Қазақстанда мемлекет басқарудың тиімді жүйесінің
Мемлекет басқару жүйесі реформасының бесінші кезеңі Қазақстаннын экономика саласындағы
Мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жыл сайынғы
Парламент жұмысы тәжірибесіне профильді парламент комитеттері отырысында Үкімет мүшелері
Қазіргі әкімшілік реформа кезеңінің басталуы және мемлекеттік басқару жүйесінің
Бірінші, Парламент рөлін арттыру, оның билік жүргізу өкілеттілігін және
Екінші. Саяси партиялар рөлінің нығаюы.
Саяси партиялар рөлін нығайтуда, тепе-тендік жүйе бойынша Мәжіліс депутаттарын
Біріншіден, Үкімет құруда саяси партиялар рөлі күшейеді;
Екіншіден, парламенттегі партиялық көпшілік енді Үкімет жасақтау мен шешімдері
Үшіншіден. Жергілікгі өзін-өзі басқарудың дамуы, Мәслихаттар енді жергілікті өзін-өзі
Төртіншіден. Сот жүйесінін жетілдірілуі.
Бесіншіден. Ұлтаралык келісімді нығайту мен Қазақстан халықтары
Ассамблеясын күшейту.
Алтыншыдан. Азаматтық қоғам институттарының одан әрі дамуы.
Жетіншіден. Азаматтар құқықтары мен бостандықтарын қорғау жүйесінің нығаюы [7].
Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі кұрылуы мен дамуы
Сурет – 1 Қазақстан Республикасындағы 2004 жылғы сайлау нәтижелері
Сайлауға төрт саяси партия қатысты – «Нұр Отан»,
Сурет – 2 Қазақстан Республикасындағы 2007 жылғы сайлау нәтижелері
Сайлауға бес саяси партия қатысты – «Нұр Отан»,
Сурет – 3 Қазақстан Республикасындағы 2012 жылғы сайлау нәтижелері
Сайлауға жеті саяси партия – «Нұр Отан», Патриоттар, «Ақ
Дауыс беру қорытындылары елде «Нұр Отан» ХДП бастаған үстем
Қазіргі кең ауқымды мемлекеттік басқару жүйесінің реформасы Қазақстанның экономика
Осылайша, экономикалық және қоғамдық үрдістер жүйесінде тиянақты, ұйымдасқан, реттеуіш
2.3 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудағы саяси құралдар
3. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың нормативтік құқықтық реттелуі
3.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың нормативті-құқықтық негіздері
Мемлекеттік қызмет реформасының негізі "Қазақстанның өз ісіне берілген және
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты, мемлекеттік басқару жүйесінде адам факторының
Қазір Қазақстанға стратегиялық бағытты таңдай алатын білімді, білікті заң
Меринтократияны жүйеге енгізу конкурстық іріктеу шарттары бойынша кадр жинақтауды
Мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтың демократиялық сипаты оның қоғам үшін
"Жаңа генерация шенеунігі дегеніміз, бұл - ұлт қызметшісі, отанын
Мемлекеттік органдардың өкілеттілігін қамтамасыз ету жөніндегі кәсіби-мемлекеттік қызмет болып
Мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтарды талдау.
2005 жылы 28 ақпандағы Президенттің Қазақстан халқына Жолдауында мемлекеттік
Тиімді және кәсіби Үкімет қүру Қазақстанның 2030 жылға дейінгі
Қазақстан мемлекеттік қызметті реформалау барысында белгілі жетістіктерге қол жеткізді,
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуында мемлекетік аппарат жұмысы
Халықаралық сарапшылардың ойынша, бүгінгі таңда Қазақстан ТМД елдеріндегі мемлекетік
Қазақстан Республикасының қазіргі мемлекеттік қызметінің қалыптасуы 1999ж. 23 шілдедегі
Мемлекеттік қызмет туралы заңдылықтардың ең маңызды жаңалықтарына жататындар:
- мемлекеттік қызметті саяси
- мемлекеттік әкімшілік
- әр әкімшілік
- заң талаптарын
- уәкілетті органның
Еліміздегі кәсіби мемлекеттік қызметінің қалыптасуын 1993 жылы қабылданған Қазақстан
Бұл құқық азаматтардың саяси құқығына жатады, ол әлеуметтік құқыққа
Мемлекеттік қызметке кіру 5 заңға талдау жасау.
Мемлекеттік қызметші-лауазымдық өкілеттер берілген яғни Қазақстан Республикасының негізгі заңы
"Бос тұрған мемлекеттік әкімшілік лауазымға орналсушы кандидаттарды тестілеу және
Тест төменде көрсетілген заңдар бойынша білімін анықтауға арналған:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Қазақстан Республикасының "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" заңы.
3. Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік қызмет туралы" заңы.
4. Қазақстан Республикасының "Тілдер туралы" заңы.
5. Қазақстан
Сонымен қатар 2005 жылы 27 қарашадағы №107-11 Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік қызметтік дәлелі мен мақсаты оның негізгі конституциясы болып
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметтің қалыптасу нуктесі Қазақстан Республикасы Президентінің
Мемлекеттік қызметтің негізін қалайтын принциптер болып мемлекеттік қызметің заң
7-бапта мемлекеттік лауазым туралы түсінік берілген. Заң сыбайлас жемқорлыққа
Жарлықтың жекелеген тараулары мемлекеттік қызметке кіруге арналған, оларды мемлекеттік
Жарлыққа сәйкес, мемлекеттік қызметшілердің әлеуметтік қамсыздандырылуы да қарастырылған. Осы
Бірінші қабылданған нормативтік құқықтық актіні мемлекеттік қызметке арналған оң
Мемлекеттік қызметті құру ісіндегі келеңсіз факторлар ретінде мемлекеттік қызметшілердің
Осының барлығы Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызмет жүйесін реформалаудың қажет
Жүзеге асырылатын негізгі басымдылықтардың бірі болып кэсіби мемлекет құру
1998ж. 2 шілдеде №267-1 Қазақстан Республикасының "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы
1998 ж. 23 шілдеде №45341 Қазақстан Республикасының "Мемлекетік қызмет
Заңда қызметшілердің ант қабылдау рәсімін енгізу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы
Осындай жүйе мемлекеттік қызметші лауазымы мен оның құдыреттілігі және
Заңда патронажды жүйенің кемшіліктері ескеріліп, меринтократия, яғни сіңірген еңбек
3.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық негіздері
Қазақстан Республикасының Үкіметі — Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге
Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен кызметінің тәртібі Республика Конституциясына сәйкес
Үкімет Республика Конституциясының, аталған Конституциялык заңның, Республиканың заңдары мен
Үкіметті Республика Президенті Қазакстан Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен құрады.
Республиканың Премьер-Министрі өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде Үкіметтің
Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымын министрліктер және өзге де орталық
Қазақстан Үкіметі — алқалы орган. Оның құрамына Үкімет мүшелері
Республика Үкіметінің мүшесі Казақстан халқына және Президентіне Казақстан Республикасының
Республиканың Премьер-Министрін Қазақстан Республикасынын Президенті Парламенттің келісімімен қызметке тағайындайды.
Премьер-Министрге ерекше мәртебе берілген. Ол Республика Президентіне Үкімет құрамына
1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, онын қорғаныс кабілетінің, қауіпсіздігінің, коғамдық
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның аткарылуы туралы есепті
3) Мәжіліске заң жобаларын еңгізу және заңдардың орындалуын қамтамасыз
4) Мемлекеттік меншікті баскаруды ұйымдастыру;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлеу;
6) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті
7) Республиканың министрліктері, өзге де орталық аткарушы органдары актілерінің
8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық аткарушы органдардың басшыларын қызметін
9) Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрт
10) Конституциямен, зандармен және Президент актілерімен жүктелген өзге де
Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Конституцияда және жоғарыда аталған Үкімет
Үкіметтің өз өкілеттіктерін жүзеге асыратын кұқыктык нысандарына Қазақстан Республикасының
Республика Үкіметі Президенттің өкілеттік мерзімі біткенше іс-кимыл жасайды. Бұдан
Қазақстан Республикасының Конституциясында (70-бап) және Казақстан Республикасының Үкіметі туралы
Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген
Конституцияда (53-б., 7-тармақ., 61-б., 7-тармақ) көзделген жағдайларда Парламент Үкіметке
Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республика Президенті
Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
Министрліктердің және өзге де орталык атқарушы органдардың басшылары болып
тиісті мемлекеттік органдарға басшылықты жүзеге асырады;
өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауға дербес болады;
Республика Премьер-Министрінің алдында өздеріне бағьнышты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін
тиісті мемлекеттік органдардың қарауыңдағы мемлекеттік баскару саласындағы (аясындағы) істің
Мемлекеттік биліктің атқарушы бұтағы да реформаланады, жетілдіріле түседі. Жолдамада
Біріншіден министрліктер мен ведомстволар арасындағы өкілеттілік қағидаттарын заңдық
Осындай негіздегі іс – қимыл тапсырыс беруші мен
Атқарушы агенттіктер міндетті түрде мамандандырылуы тиіс, яғни нақты көрсетілген
Екіншіден - Орталық деңгейдегі мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру. Орталық
Үкіметтің құзырына мемлекет пен қоғамның даму стратегиясы, сыртқы және
Үшінші – Мемлекет органдар құрылымдағы қызметшілер санын біршама қысқарта
1. Кейбір штаттардағы орынбасарлық лауазымдағы штаттардың қызметі тиімді емес,
2. Мемлекеттік басқару органдарының қысқарту барысы мемлекеттік басқару
3. Ең бастысы қысқарту шаралары ең керекті яғни
Төртіншіден – Мемлекет басқару органдарының қызметкерлерінің айлық жалақысын
Мемлекеттік органдар мен әрбір қызметкердің жұмыс сапасына бағалау жүйесі
Саяси мемлекеттік қызметшілер бойынша мемлекеттік органдар қызметін рейтингтік
Сондай – ақ, жыл аяғына дейін жалақы деңгейі жоғарыда
Мұның бәрі кезең – кезеңімен жүзеге асатын болады.
Бесінші – Мемлекеттік аппараттың тұрақтылығын және басқарымдылығын арттыруға байланысты.
Статс хатшы министрліктің ішкі жұмысына ғана араласып, министрлер
Сонымен қатар құрылымдық өзгерісте Мемлекеттік органдардың қызметкерлер деңгейінің өзгеруі,
Мемлекеттік органдардың басқару жұмысының сапалық ашықтығы және олардың
Шынын айтуымыз керек, қазіргі уақытта шенеуніктердің көпшілігінің күнделікті қалыпты
Нақ осы деңгейде атқарушы билік арасында қайшылықтардың туындайтынын
Осы мәселелердің қатарына қалыптасқан қағазбастылықтан арылып, электрондық
Мемлекеттік органдардың қызметтік сапасына “Электрондық үкімет” бағдарламасы нәтижесінде уақыт
Сонымен қатара 4 электронды үкімет алдында түрлі міндеттер қойылуда.
Азаматтар электронды үкіметтің порталы арқылы мемлекеттік басқару органдарына
2006 жылдың 20-ақпанында “Мемлекеттік органдар үшін куәландыру орталығын құру”
Сонымен “электронды үкімет” құру шаралары интернет арқылы ақпараттандыру
Мемлекеттік басқарудағы саяси құралдарды жүргізетін субъектілер
Мемлекеттік атқартушы органдар
Мемлекеттік органдар
Маслихат
Саяси партиялар