МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...................................................................................................................3
І ТАРАУ Рыноктық экономикадағы кредит (несие) қатынастарының
1.1Қарыз капиталының қорлануы......................................................................... 5
1.2 Қазақстандағы рыноктық несие жүйесі қатынастарының қалыптасуы...…9
1.3 Кредит (несие) жүйесінен пайда алу ерекшеліктері......................................19
ІІ ТАРАУ Тұтыну несиесі жеке тұтыну тауарына
2.1 Тұтыну несиесі ұғымы, мәні және түрлері.................................................…21
2.2 Тұтыну несиесін дамыту мәселелері ..........................................................…28
ІІІ ТАРАУ Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін жетілдіру
3.1 Халықтың өмір сүру деңгейін арттыруда кредиттік қатынастардың
3.2 «Тұран Әлем Банк» АҚ тұтыну несиесінің ерекшеліктері...........................37
3.3 Қазақстан экономикасындағы кредит (несие) саясаты: нәтижелер, басымдықтар
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ......................................................49
КІРІСПЕ
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк істерінің дамуында жаңа
Қазіргі заманғы банктер қызметтеріне банк операцияларының ең озық
Соңғы кездері барлық коммерциялық банктердің пайымдауынша халықпен, яғни
Аталған тақырыптың өзектілігі, оның ғылыми жаңалығы мен
Аталған жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді түйіндеуіміз керек:
1) тұтынушыларға несие берудің теориялық негізін қарау;
2) тұтыну несиесін берудің түрлері мен ұғымын анықтау;
3) коммерциялық банктер үлгісінде жеке тұлғаларға несие беруді
4)тұтыну несиесін берудің құрылымы мен құрамын қарау;
5)Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін беруді одан әрі дамытудың
Осы жұмыстың құрылымында үш тараудан тұратын бөлім бар:
І тарауда рыноктық экономикадағы кредит (несие) қатынастарының ерекшеліктері:
ІІ тарауда тұтыну несиесі жеке тұтыну тауарына
ІІІ тарауда Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесін жетілдіру
халықтың өмір сүру деңгейін арттыруда кредиттік қатынастардың атқаратын
Марксизм классиктерінің, қазақстандық және шетелдік экономистердің, ғалым-экономистердің, авторлардың:
Диплом жұмысында несиенің мәнін ашумен қатар – құрылымын,
«Тұран Әлем Банкі» АҚ нормативтік кесімдері мен қаржылық
І ТАРАУ Рыноктық экономикадағы кредит (несие) қатынастарының
1.1 Қарыз капиталының қорлануы
Өндірістік капитал мен сауда капиталы қатарында қарыз капиталы
Капиталистер мен буржуазиялық қоғамның ақшалы кредиторлардың белгілі бір
Өнеркәсіп немесе сауда капиталистері банкирден қарыз алғаннан кейін
Қарыз капиталына қарыз пайызының қатынасы қарыз пайызының мөлшерін
Кәсіпкер қарыз капиталын пайдалана отырып, түскен пайданы толық
Бұл кезде бір ғана капиталдың екіге жарылуы байқалады:
Банк пайдасы – қарызға берілген ақшаның пайыз деңгейінің
Қазіргі заманғы капиталистік өндіріс несиенің дамыған жүйесін
Осы кезде банк қарызына төленетін пайыз деңгейі де
Кредит халықаралық экономикалық қатынастарда де кең таралуда. Мұнда
Қазіргі кезде ірі корпорацияларға ірі кредиторлар керек болып
Қазіргі заманғы банктердің көпшілігі әмбебап кредиттік кешендерге айналады.
Банктердің ұсақ қарыз алушыларға менмендіктен қарайтын уақыты өтіп
Бізге қарыз капиталы жөнінде тағы бірнеше ескерту жасау
Бір ғана ақшаның өзі қарыз капиталы ретінде
1) олардың сату немесе төлем процесінде тауар құнын
2) бұл төлемді үнемдеуге және кредит ісінің дамуы
3) ақырында кредиттердің өзара жалғасуы мен қимылының шапшаңдығына
Егер тіпті қарыз капиталының өмір сүру формасы ылғи
Prime facie (әуелде) қарыз капиталы әрқашан ақша формасында,
Бірақ ол әлгі ақшаны әрбір пайдаланған сайын салымының
Дағдарыс дәуірлерінде қарыз капиталына деген сұраныс, сонымен бірге
Қарыз капиталының жинақталуы, шамадан тыс молаюы оның өзі
Біз қарыз капиталының қорлануы ешқандай шын қорланусыз, таза
1.2. Қазақстандағы рыноктық кредит (несие) жүйесі қатынастарының қалыптасуы.
Рыноктық экономикада несие-банк жүйесі маңызды рөл атқарады. Ол
Өндіріске қатысты алғанда екінші кезекте саналатын несие жүйесі
Несие жүйесінің рөлі мен маңызы келесі көрсеткіштермен сипатталады:
АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі бойынша, шаруашылықтың өндірістік
Американдық шаруашылықта пайдаланылатын ақшалай капиталдың орта есеппен ¾
Бірақ, несиелік қатынастар мазмұны тек қана ақшалай капиталды
Кредит (несие) жүйесінің елдегі ақша айналымын реттеудегі, заңды
Кредиттік қатынастар екі жақты сипатқа ие және шаруашылық
Екі жақты қатынас: шаруашылық ұйымдары мен кредит жүйесі,
жүйесі мен халық, мемлекет пен кредит жүйесі, кредиттік
Жоғарыда түсіндіргеніміздей, кредиттік қатынас негізінен ақшалай формада кредит
Кредит екі формада болады: тауарлық және ақшалай. Тауар
Кредиттік қатынастар мен несие формаларының және несиелк мекемелердің
Ал, кредит жүйесі тар мағынасында – бұл несиелік
Басқаша айтқанда, кредит жүйесі банктік және басқа да
Бірлескен несие жүйесінің күрделі, көп буынды құрылымы болады.
1) Орталық (эмиссиялық) банк;
2) Коммерциялық банктер;
3) Мамандандырылған несиелік мекемелер (сақтандыру, жинақ, ипотекалық, сенімгерлік,
Кредит жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Экономиканың маңызды атрибуттарының бірі – лайықты сипатта ұйымдастырылған
Ұлттық банк дербес қызмет жасай алмады, ол тікелей
Дамыған мемлекеттер экономикасында банктердің екі деңгейлі жүйесі қабылданған.
1988 жылы Одақтың «Кооперация туралы» Заңы қабылданғаннан кейін
Одан кейінгі екі жыл еліміздің саяси және экономикалық
Банктердің жеке капиталының салыстырмалы көрсеткіштерінің өте жоғары өсуіне
Несиелік аукциондар – ақша бақылауының құралы және несиелерді
Біздің елімізде несиелік аукциондарға Ұлттық банкте белгіленген экномикалық
Ұлттық банк берген қарызының 10% ғана кері қайтарып
Бұның барлығы банк операцияларын жүргізудің қарапайым ережелерінің орындалмауынан
Қолма-қол ақша айналымы аясындағы жағдай да оңай болған
Қазақстанның несие-банк жүйесінің одан әрі дамуына 1993 жылдың
Дәл осы жылы 15 қарашада ақша-несие саясатын өздігінен
Банктер туралы жаңа заңдар қабылданысымен және ұлттық валюта
1993 жылдың аяғында Қазақстандағы коммерциялық банктердің сан жағынан
Банктер саны
Жылы Банктер саны
1991 70
1993 204
1996 101
1999 72
2002 44
2003 36
Кестеден көріп отырғанымыздай, банктердің саны 1993 жылдан бастап
Соңғы кездері Қазақстанда қазіргі талаптарға белгілі дәрежеде сай
Осы жылдар ішінде Ұлттық банк арқылы банк жүйесін
1995-2003 жылдар ішінде банк жүйесі біршама өзгерістерді басынан
Банк жүйесін күшейтуде банкаралық ақша рыногының дамуы біршама
Банк жүйесін сауықтырудың осындай саясаты банктерді капиталдандыру деңгейін
Қазіргі Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшу жағдайындағы несие жүйесінің
Екінші кезең (1992-1993 жылдың соңы) нақты пайыз өтімділіктердің
Екінші кезеңнің негізгі сипаты: Ұлттық банктің біртіндеп орталық
Кредит рыногын дамытудың үшінші кезеңі 1994 жылдан бастап
1996 жылдан 2002 жылға дейінгі кредит көлемі,
Несие рыногы.
Кезең Экономикадағы несие, кезеңнің соңында, млн теңге
Барлығы Оның ішінде валюта түрлері бойынша Оның ішінде
Ұлттық валюта Шетел валютасында Қысқа мерзімді Орташа және
1996ж. Қаңтар 50150 31665 18495 41760 8390 48875
1997ж. Қаңтар 63771 37382 26389 43803 19968 61505
1998ж. Қаңтар 74247 92438 31809 52409 21839 70014
1999ж. Қаңтар 94763 55149 39614 59551 35212 89247
2000ж. Қаңтар 151083 69135 81948 74778 76365 142885
2001ж. Қаңтар 286390 134028 152361 145778 140612 274366
2002ж. Қаңтар 489110 137401 351709 228957 260153
Кредит рыногындағы валюталық несиені бағалау төмендегіше сипатталады:
1) 2002 жылы банктердің ұлттық валютада берілген несиесінің
2) банктердің шетел валютасы бойынша беретін несие көлемі
3) Кредитті мерзіміне қарай беру көлемін анықтаған кезде
4) Орта мерзімді кредиттер беру көлемінде келесі өзгерістер
Несиелендіру субъектілеріне берілетін кредит көлемі.
5) 2002 жылы банктік емес заңды тұлғаларға кредит
6) Жеке тұлғаларға кредит беру көлемі 1996 жылғы
Банк кредиті өсуінің бет алысы экономика секторына және
Экономика секторындағы кредит рыногын бағалау.
7) Банктік емес заңды тұлғаларға несие беру 1997
8) Жеке тұлғаларға - 2002 жылға кредит беру
Несие рыногын экономика мерзіміне қарай бағалау.
Қысқа мерзімді несие көлемі – 2002 жылы 282043
9) Орта мерзімді кредит көлемі – 2002 жылы
10) 2002 жылы ұзақ мерзімді кредит көлемі –
Банктер несиесі (мерзімі және секторы бойынша)
12,97 12,98 12,99 12,00 12,01 11,02 Жылдар
71702 93442 148830 376218 489817 659277 Барлық несиелер
Банктік емес
67556 87722 140607 261570 459002 604339 Заңды тұлғаларға
4146 5720 8223 14647 30815 54938 Жеке тұлғаларға
Несиенің жалпы сомасынан алғанда
51208 57927 75426 143195 241135 282043 Қысқа мерзімді
15313 36978 37194 71592 136112 141691 Орта мерзімді
5181 8537 36210 61430 112569 235543 Ұзақ мерзімді
Банк кредиттерінің өсу беталысы экономиканың әртүрлі салаларына да
1) өнеркәсіптерге берілген кредит көлемі 2002 жылы 224650
2) ауыл шаруашылығына кредит беру көлемі – 2002
3) құрылыс саласына кредит бөлу көлемі – 2002
4) көліктерге бөлінген кредит көлемі – 2002 жылы
5) байланыс саласына берілген кредит көлемі – 2002
6) сауда-делдалдық қызметтеріне берілген кредит көлемі – 2002
Осы келтірілген нақты деректерден көріп отырғанымыздай Қазақстан Республикасындағы
Біздің еліміздегі банк жүйесі күннен-күнге банк жүйесіндегі әлемдік
Кредит жүйесі – экономикалық өсу мен даму үшін
Қазақстанның дамудың нарықтық жолына көшуі маңызды шараларда несие
1.3. Кредит (несие) жүйесінен пайда алу ерекшеліктері.
Кредит – бұл қарыз капиталының қозғалысы, яғни қарызға
Капитал іс жүзінде өндіріс құрал-жабдықтары ретінде бір саладан
Сонымен бірге кредит – жұмыс істеуші кәсіпорындар қорларының
Қарыз алушылардың қарыз капиталы рыногына енуін реттей отырып,
Несие қолдауынсыз фермерлік шаруашылықтардың жылдам әрі өркениетті қалыптасуын,
Кәсіпорындарды акционерлендіру негізінде мемлекеттік және муниципалдық меншіктерді жекешелендіру
Несие жүйесі – банктер тұлғасында акциялар шығару және
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға қарай көшуі, банктердің тиімді
Несиенің экономикадағы орны мен рөлі оның атқаратын қызметтерімен
1) қайта бөлу;
2) айналыс шығындарын үнемдеу;
3) айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
4) капиталдың шоғырлануын жеделдету;
5) ғылыми-техникалық прогресті жеделдету.
Ал, несиенің формалары оның құрылымымен және белгілі бір
Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай
Несиенің екі формасы бар: тауарлы және ақшалай. Мұндағы
Қалған несиенің түрлері осы екі форманың тәжірибеде қолдануынан
Коммерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әртүрлі несиелер береді. Олар
І. Қарыз алушылар категориясына қарай.
ІІ. Мерзіміне қарай.
ІІІ. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай.
ІV. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай.
V. Қайтарылу дәрежесіне қарай.
VІ. Валютамен берілуіне қарай.
VІІ. Берілу шартына қарай.
VІІІ. Несиелеу объектісіне қарай.
Біз тоқталатын белгілердің бірі – Берілу шартына қарай
Тұтыну несиесі.
Ипотекалық несие.
Овердравт несиесі.
Овернайт несиесі.
Онкольдық несие.
Банкаралық несие.
Ломбардтық несие.
Лизингтік несие.
Рамбурсттық несие.
Сенім несиесі.
Маусымдық несие.
ІІ ТАРАУ Тұтыну несиесі жеке тұтыну тауарына
2.1 Тұтыну несиесі ұғымы, мәні және түрлері
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
Кредитор – несиелік мәміленің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз
Банктердің құрылуымен қатар кредиторлардың шоғырлануы пайда болады. Банктер
Кредитор ретінде басқа шаруашылық иесіне белгілі бір мерзімге
Қарыз алушы - несиелік қатынастың, несиені алушы
Кредитор және қарыз алушы несиелік қатынас жасай отырып,
Кредитор мен қарыз алушының өзара әрекеті қарама-қарсылықтардың бірлігі
Несиенің мәні кредит процесі мен қоғамдағы ақша айналымын
Қайта бөлісу функциясы. Кредитор мен қарыз алушының несие
Рыноктық экономикада әртүрлі объективтік және субъективтік себептерге байланысты
Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен азаматтардың бірінде уақытша
Істің мәні мынада: уақытша босаған ақша қаражаттары банктерде
Егер, нақты не бөлінеді деген мәселеге келетін болсақ,
Кредит формаларының бірі – тұтыну несиесі.
Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын
Тұтыну несиесінің негізгі міндеті – халыққа тауарлар сатуды
Тұтыну несиесінің дамуы әртүрлі елдерде әрқалай дәрежеде қалыптасуда.
Берілу деңгейінде мемлекет тұтынушыларды ынталандыруға тиіс.
70-ші жылдардан бастап бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты
Сондай-ақ бұл елдердегі банк мекемелері тұтыну несиесі жүйесіне
Біріншіден, дербес несиелер – бұл жеке тұлғаларға ақшалай
Дербес несиелерді – тұтыну тауарларын сатып алу мен
Қазіргі уақытта дербес несиені пайдалану ережелері дұрыс жолға
Экономикалық дағдарыс және әлсіз сұраныс жағдайында мемлекеттің саясаты
Қазақстанда тұтыну несиесі кеңінен дамып отырған несиеге жатады.
Еліміздің банктерінде берілетін тұтыну несиесі екі түрге бөлінеді:
кейінге қалдырмайтын қажеттіліктерге;
күрделі шығындарға берілетін несиелер.
Кейіне қалдырылмайтын қажеттіліктерге берілетін несиелер – жеке табыс
тұрақты табысы бар азаматтан кепілдік;
төлем қабілеті бар кәсіпорындар мен банктің клиенттерінің ұйымдарынан
кепіл ретінде тапсырылатын өтімді бағалы қағаздар қабылдайды.
Қазіргі кезде аталған несие бойынша мерзімі өтіп кеткен
Коммерциялық банктер төлемді төлемеу қаупін төмендету мақсатында құнды
Тұтыну несиесінің екінші түрі – күрделі шығындар несиесін
Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы 10 шілдеде қабылданған
жерді сатып алуға және болашақта тұрғын үй салу
тұрғын үй құрылысын салуға, (қайта салуға), тұрғын үйді
тұрғын үй сатып алуға берілетін ұзақ мерзімді несие.
Олар Тұрғын үй несиесі туралы Ережелер негізінде беріледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 10 желтоқсандағы №1278 Қаулысы негізінде
Тұрғын үй құрылысын несиелендіру үшін құрылыс иесінің
Азаматтар қамтамасыз ету міндеттемелері ретінде кепілдік алынған жылжымайтын
Меншік формалары әртүрлі кәсіпорындар мен ұйымдар өз қызметкерлерінің
Кепілдік заты болып:
1) қарыз алушының меншігі болып табылатын немесе осы
2) дайын тұрғын үй немесе аяқталмаған құрылыс;
3) ҚР қолданыстағы заңына сәйкес мүліктің басқа түрлері
Негізгі қарызды және оның пайызын толық өтелмейінше қарыз
Жылжымайтын мүліктерді сатып алу, құрылыс жүргізу, тұрғын үйді
Жеке тұрғын үй құрылысына несие беру – жер
Жеке үйлер, бау-бақшалы үйлерді, ауылдық жерлерден сатып алынатын
Жылжымайтын мүлікті сатып алуға берілетін несиені алу үшін
1) сатып алу-сату туралы алдын-ала жасалған келісім;
2) сатушының меншік құқығы туралы куәлік;
3) жер телімінің аумақтық шекарасы туралы құжат (жер
4) үй жоспары.
Халыққа тұрғын үй несиесі мынадай негізгі қағидаларды сақтаған
Қарыздың құрылыс жүргізу және тұрғын үй сатып алу
Тұрғын үйге берілетін несиенің үш түрінің бірі
Тұрғын үй мәселесін шешуде айналымға тұрғын үй сертификаттарын
1993 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 895 қаулысы
Тауардың 16 атауын несиеге сату ұсынылады: автомобильдер, жиһаздар,
Сатып алушылардың несиеге алатын тауарына қолма-қол ақшамен төлейтін
Азаматтарға ұзақ мерзімді пайдаланатын тауарларды несиеге сатудың жаңа
Сонымен төлеу мерзімі алты айға ұзартылған тауарды сататын
Егер тауардың құны несие сомасы шегінен асып кеткен
Банк несиесі үшін төленетін ставканы есептей отырып, сауда
Жеке тұлғалардың тұрғын үй алуына, көлік құралдарына және
Несиелік карточкалардың қатысуы 3 жақты қарастырылады: несиелік карточканың
Несие карточкасын тауар және қызмет көрсету үшін пайдаланарда
Банк өзі көрсеткен қызметі үшін әрбір операция сомасынан
Ломбардтық несие де тұтыну несиесіне жатады. Ломбардық несие
2.2 Тұтыну несиесін дамыту мәселелері
Тұтыну несиесі қазіргі уақытта банк қызметіндегі жылдам дамып
Халықты несиелендірудің қарқынды дамуы тұтыну несиесінің географиялық
Банк операциялары табыстары деңгейінің жаппай төмендеуі. Аталған жағдайда
Корпоративті несиелендіру рыногындағы бәсекелестіктің шиеленісуі: шетел банктері қызметінің
Халықтың нақты табысының өсуі: Аталған көрсеткішке қоса халықтың
Сауда ұйымдарының қызығушылығы: соңғы жылдардағы еліміздегі халықтың ақшалай
Осылайша, тұтыну несиесі рыногын дамытуға қатысушылардың саны арта
Демек, тұтыну несиесі рыногын дамытуға қатысты барлық тараптардың
Жеке тұлғаларды несиелендіру процесін реттейтін заң актілерін қабылдау
Тұтыну несиесін дамытуды қолдау мен ынталандыру мақсатында жедел
Баға белгілеудің ашықтығы мен тұтыну несиесінің нақты құнын
Мәселен, республиканың «Казкоммерцбанкінде» өткізілген тұтыну несиесі рыногының жағдайын
Талдау қорытындысын есепке ала отырып жеке тұлғаларды несиелеу
Тағы бір тоқтала кететін мәселе - ол жеке
Шетелдерде (АҚШ, Ұлыбритания) жеке тұлғалар (қарыз алушылар) мен
Қазіргі уақытта тұтыну несиесі рыногында бәсекелестіктің күшейе түсуіне
Соңғы кездері Қазақстандағы скорингтік несиелеу жүйесі туралы
Тұтыну несиесіндегі тағы бір проблема – тұтыну несиесі
Егер корпоративті несиені бір дана жұмыспен салыстырсақ, ал
Шетел тәжірибелері
Әлемдік тәжірибеде бұл мәселелер кездесті әрі дер кезінде
Сауалдама қорытындысы бойынша қажетті баллдан жоғары балл жинақтаған
Аталған тәжірибені өз елімізде бірден қолдану мүмкін болмады.
Қазақстанда скорингтік модельді құру үшін 2002 жылдың маусым
Кепілсіз рәсімдеу нүктесіне бару және сауда нүктелерінде несие
Қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігін сипаттайтын негізгі параметрлер
1) Демографиялық. Оған жынысы, жасы, туған жері мен
2) Экономикалық. Жұмыс орны, лауазымдық міндеті, еңбек өтілі,
3) Әлеуметтік. Білімі, кәсіби мәртебесі.
Сауалдамада барлығы 30 параметр бойынша олардың өзара байланысы
Жобалау жұмысы 2002 жылы мамыр айында басталып, шілде
Жедел скорингтік несие жүйесін енгізудің артықшылығымен қатар кемшіліктері
1) Жеке тұлғалардың несие тарихының бірыңғай базасының болмауы;
2) Жұмыс берушілердің ресми еңбекақы мөлшері схемасын төмендетіп
3) Өндіріс тауарларының бірқатар топтары бойынша сауда нүктелерінің
Скорингтік модельді банк жұмысында пайдалану-тұтыну несиесінің айрықша мәселелерін
Қазақстандағы тұтыну несиелерінің болашағы туралы да айтпай кетуге
ІІІ ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰТЫНУ НЕСИЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Халықтың өмір сүру деңгейін арттыруда кредиттік қатынастардың
Тұтыну несиесі негізгі әлеуметтік проблеманы шешуге, ең бастысы
1) Қоғамдағы тұтынушылықтың жоғарылауы, ондағы шектеулік элементтерінің төмендеуіне
2) Мәдени, білім беру, денсаулық деңгейінің жоғарылауына әсер
3) Әлеуметтік сипаты бар қоғамның барлық мүшелерінің игіліктерге
Халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылатудағы тұтыну несиесінің мәнін
(1 сур.) P – өндіріс
R – үй шаруашылығы (жеке тұлғалар)
Y – үй шаруашылығының табысы
C – тұтыну түріндегі табыс бөлігі
S – жинақтау мен жинақ түріндегі табыс
1 Сур. Жабық экономикадағы ақша ағынының ауыспалы ақша
Дж.Кейнстің жабық экономикада бейнелеген ақша ағынының ауыспалы айналымы
Екіншіден, табыстың тағы бір бөлігі сақтау мен жинақтау
Аталған модельді математикалық тұрғыдан келесі теңдеулер арқылы көрсетуге
Үш теңдеуде де Кейнс тепе-теңдікті қарастырады. Аталған модель
Экономикада тауар және ақша рыногын 2 жақты бағалауға
М.Фридменнің, И.Фишердің неоклассикалық моделін енгізуге болады. Келесі көзқарас
Бірінші көзқарасты білдіретін К.Викселлдің моделі кең таралған модель.
2 Сур. М.Викселльдің ақша тепе-теңдігін 3 өлшемде көрсету
1) Банкте берілген несиелер мен банк шоттарындағы пассивтік
2) Инвестицияға сұраныс пен жеке және кәсіпкерлік сектордағы
3. Егер бірінші және екінші тепе-теңдікке қол жеткізілсе,
H+J=S+M. Мұндағы қарыз капиталының нарықтық пайыз мөлшерлемесі тепе-теңдік
Қарыз капиталының рыногындағы тепе-теңдік шарттары келесі өлшемде (ІІІ)
H+J=S+M
Үй шаруасындағы әл-ауқат деңгейіне тұтыну несиесінің әсерін зерттейтін,
3 Сур. Жабық экономикадағы үй шаруасының табысына тұтыну
ТН – Тұтыну несиесі
С – үй шаруашылығындағы тұтыну
Р - өндіріс
Н – үй шаруашылығындағы табыс
S – жинақтар
Көрсетілген модельде Тұтыну несиесі (ТН) сыртқы факторлардың әсерінен
4 Сур. Тауар рыногындағы тепе-теңдіктің Кейншілдік моделі.
Үй шаруашылығының қолдағы табысы өскен кезде S анықтау
Тауар рыногындағы тепе-теңдіктің кейншілдік моделін қарастырайық. Тепе-теңдіктің АД
Ү=C+J+G1
Теңдеудің оң жағы АД ұсынысының жиынтығына әсер ететін
Әрі қарай түсіндірейік. Мысалы, мемлекеттік шығындар тіркеулі және
G-constG=T
Теңдеуді (1) келесі түрде қайта көшіріп жазайық
Y-G=C+J немесе Y-T=C+J,
бұл жерде көрсетілген Y-T=Yт – үй шаруашылығындағы қолда
Салықтар мен мемлекеттік шығындар тіркелген кездегі өндіріс көлемінің
Біздің жазған бастапқы сызбамызды мынадай түрде жазайық:
Yүш=C+J
S=J
C=F(Yт)
G-const
T- const
Аталған модельде ТН сыртқы факторлардың әсерінен өзгеруі болып
Тұтыну қызметінің сызықтық түрін қарап көрелік:
C=aY+в,
С – тұтыну шығындары;
в – шамасы қолдағы табысқа тәуелді емес автономды
а – тұтынудың шекті бейімділігі;
Yт – табыс.
Тұтынудың шекті бейімділігі
ΔС – тұтыну шығындарының өсуі;
Δ Yт – табыстың өсуі
немесе ТН мәнін тұтыну
онда
ТН жалпы жинақтарға S әсерін қарастырайық. Үй шаруашылығының
Ү = C + S
Үй шаруашылығы табысының өсуімен Ү жалпы жинақ ΔS
ΔS = (1-а) ΔYт, мұндағы
(1-а) – жинақтаудың шекті бейімділігі;
а – тұтынудың шекті бейімділігі.
ΔYт- орнына
немесе аламыз.
шамасы табыс мультипликаторы деп аталады.
Оны w арқылы белгілей отырып,
табамыз, одан
аламыз.
Мұндағы шама 01, демек w>1. Сонда ТН беру
S=J тепе-теңдігін есепке ала отырып, ТН беру арқылы
шамасына тең қосымша инвестицияларды тартуға ынталандырады.
S жалпы жинақтардағы ТН үлесін k арқылы белгілейміз.
ТН = kS, одан шығатыны
Көріп отырғанымыздай ТН потенциалдық өсуі С тұтыну шығындарының
бұл кезде өзгеру шамасы
Нәтижесінде ТН үй шаруашылығының табысына жалпы тиімділікте әсер
w>1 тиіс екендігін есепке ала отырып, жақшадағы мәннің
ТН – үй шаруашылықтарының табысына оң әсерін тигізеді,
3.2 «Тұран Әлем Банкі» Акционерлік Қоғамының «Астана» бөлімшесінің
Дәл қазіргі уақытта екінші деңгейдегі банктер үшін тұтыну
«Тұран Әлем Банкі» АҚ тұтыну кредиті бөлімінің
Бөлімде жүргізілетін кредит операциялары келесі кезеңдер бойынша жүзеге
Бірінші кезең – кредит (несие) беру мәселесін шешуде
1) қарыз алушының өтініші мен қажетті құжаттарды тапсыруы;
2) қарыз алушы өткізген құжаттарды талдау;
3) болжанған қаржының қамтамасыз етілуін талдау;
4) қорытынды әзірлеу;
5) несие бойынша қаржы бөлу.
Екінші кезең - кредит (несие) беру аралығында қарыз
Үшінші кезең – кредитті қайтару.
Берілген әрбір кредитке байланысты кредит келісім-шартына қол қойылған
Кредиттік құжаттарды жүргізу мен сақтау ісі банктің кредит
Әрбір жеке кредит деректерінде (досье) кредит деректерінде сақталуға
Бланк кредиті бойынша кез келген кредитті беретін кезде
1) қарыз алушының қарызды пайдалану мақсаты көрсетілген және
2) қарыз алушының сауалнамасы;
3) (тіркелген орнынан) № 3 үлгідегі
4) жеке куәлігінің көшірмесі;
5) қарыз алушының атынан келісім-шартқа қол қоюшының
6) бекітілген несие келісімінің түпнұсқасы;
7) Салық төлеушінің Тіркелген Нөмірі берілгендігін айғақтайтын құжат
8) қарыз алушының жұмыс орны мен еңбекақысының мөлшері
9) жұмыс орнындағы кадр бөлімі куәландырған еңбек
10) қарыз алушының өтемпаздық қабілеттілігі мен қарыз алушының
11) сақтандыру жарнасын төлегендігін растайтын сақтандыру келісім-шартының көшірмесі;
12) кредит комитетінің кредит беру туралы шешімінің көшірмесі;
13) кредитті пайдалану мақсатын растайтын құжаттар;
14) соңғы аударым жасалған уақыты көрсетілген зейнетақы қорынан
Айналымдағы тауарларды, жабдықтарды кепілге өткізген кезде:
1) тауардың болуы мен шыққан тегін айғақтайтын құжат
2) Банктің мамандары әзірлеген бағалау акті.
«Тұран Әлем Банкі» АҚ тұтынушыларға кредит беру
Жоғарыда көрсетілген бағыттардың әрқайсысы бойынша кредит сарапшысының клиентпен
1) «Тұран Әлем Банкі» АҚ барлық
2) «Тұран Әлем Банкі» АҚ қарыз портфелін
3) «Тұран Әлем Банкі» АҚ жеке тұлғалар
4) «Тұран Әлем Банкі» Сақтандыру компаниясының сақтандыру
5) тұтынушылар несиесі бойынша түсетін пайданы арттыру.
Аталған бағдарлама бойынша несие алу өтініші,
Кредит сарапшысының дайындаған қорытындысы негізінде кредит беру туралы
«Тұран Әлем Банкі» АҚ «Астана» бөлімшесінің
1)Комитет төрағасы (шешуші дауысқа ие) – Банк директорының
2) Бас бухгалтер - Комитет мүшесі- Төрағаның орынбасары;
3) Бас заң кеңесшісі – Комитет мүшесі;
4) Тұтынушыларды несиелендіру маманы - Кредит комитетінің хатшысы.
Несие беру кезінде тұтыну несиесін ұлттық және шетелдік
Кредит комитетінің отырысы аптасына кемінде үш рет өткізіледі,
Кредит мөлшері бөлімшенің бекітілген лимитінен асқан жағдайда шешімді
1 суретте көрсетілген тұтынушылар кредитінің өсу динамикасы
1997-2003 жылдар кезеңінде (млн.теңге) екінші деңгейдегі банктердің
1 сурет
Көрсетілген кезең ішінде тұтынушыларды несиелендіру көлемі 4 146
2 суретте тұтынушыларға өнімнің қандай түрлері тұрғындар арасында
Екінші деңгейдегі банктердің несиелендіру нысандары
бойынша тұтыну несиесін беру құрылымы (млн.теңге)
2 сурет
Осы диаграммада көрініп тұрғанындай, ұзақ уақыт пайдаланатын тауарлар
3 суреттен аталған кредит түрі бойынша тұтынушыларға
Тұтыну несиесі. Қарыз портфелінің 2003 жылғы
өсу динамикасы (мың теңге)
3 сурет
Ескерту: 01.01.04ж. Қарыз портфелінің көлемі 719, 381 мың
Осы диаграммаға сүйенетін болсақ, қарыз портфелінің өсуі күзде,
Қазіргі уақытта несие рыногында жеке клиенттер үшін қатаң
2003 жылғы рынок үлесінің бөлінуі
4 сурет
4 суреттен «Тұран Әлем Банкі» АҚ тұтыну несиесі
Тұтыну несиесі саласындағы банк жұмысына талдау жасау
3.3 Қазақстан экономикасындағы кредит (несие) саясаты: нәтижелер, басымдықтар
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2006 жылғы 2
Факторлық талдау соңғы жылдардағы экономикалық өсу көп ретте
Елбасы стратегиялық басымдықтың екінші міндеті ретінде елдегі инфляцияны
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмыстың тақырыбын теориялық және тәжірибелік зерттеу барысында
Кредит (несие) – қарыз капиталының қозғалысы, яғни, уақытша
Дербес несиелер, ол «тұтыну несиесі» - бұл
Банктік несиелендіру ісі – несиелендіру жүйесінің басты элементі
Қайтарымдылық – ескертілген шарт бойынша кредиторға негізгі қарызды
Мерзімділігі – кредиторға қарызды алдын-ала ескертілген
Саралаушылық (дифференциялаушылық) – кредит алуға ынталы тұлғаға кредит
Төлемділік - несиелендіру кезінде банктің көрсеткен
Қарыз алушылар мен несиелендіру объектілерін сыныптау бірқатар белгілер
Кредиттің рыноктық бағасы – (инфляция күшейген кезде) өте
Қазақстанда тұтыну несиесінің бағасы пайдалану мақсатына, мерзімі
Кредит алу қажеттілігі халықтың жалақы мөлшері мен қолдағы
Қолдағы қаржы мен қажеттіліктің арасындағы осындай қарама-қайшылық тұтыну
Сонымен қатар, кредит кадрлардың жиі жұмыс орнын ауыстыруының
Кредит ақша айналымы саласында да маңызды рөл атқарады.
«Тұран Әлем Банкі» АҚ жалпы кредит порфелі бойынша
«Тұран Әлем Банкі» АҚ тұтыну кредиті бөлімінің негізгі
Кредит операцияларын жүргізу жұмыстары келесі шартты кезеңдерде жүзеге
Бірінші кезең – кредит беру туралы мәселені алдын-ала
Екінші кезең – кредит келісім-шартының жарамдылық мерзіміне дейін
Үшінші кезең – кредитті қайтару.
Халықты несиелендіру кезінде несие алу өтініші,
Кредит сарапшысының дайындаған қорытындысы негізінде кредит беру туралы
1997 және 2003 жылдар кезеңінде тұтынушыларды несиелендіру көлемі
Ұзақ уақыт пайдаланатын тауарлар алуға берілген кредиттер: автомобильдер,
Қазақстан Республикасындағы тұтыну кредитін «Тұран Әлем Банкі»
Батыстың дамыған елдерінде тұтыну кредиті банк операцияларының ішіндегі
Басқа да республикалардағы сияқты тұтыну кредитінің біздің республикамызда
Қазақстандағы тұтыну кредиті үшін тағы бір маңызы кем
Шетел тәжірибелерін талдай отырып, Қазақстан Республикасында да
Жеке тұлғаларға кредит беру саласындағы басқа елдердің тәжірибесін
1) қарыз берудің енгізілетін және пайдаланылатын
2) халыққа банк қызметін көрсету сапасын жоғарылату;
3) берілетін қарыз түрлеріне, пайдалану мерзіміне, қарыз алушының
4) кредиттерді ресімдеу мен пайдалану тәртібі және
Аталған шаралар комплексін пайдалану банктердің қосымша пайда алуына
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Президенттің Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы Ұлттық банк туралы
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының банк
Анықтамалар.Қазақстан банктері. Алматы.1999ж.
Я.Ә.Әубәкіров. «Рыноктық қайта құрулар жағдайындағы экономикалық теория». Оқу
Я.Ә.Әубәкіров. «Жаһандану жағдайындағы ұлттық экономика», Алматы «Қазақ университеті»,
С.Рамазанов Скоринговое кредитование в Казахстане //Банки Казахстана//, 2003ж.
Н.Н.Иванова Синдром боязни жить кредит у казахстанцев исчезает//Банки
«Банковское дело». Оқулық./ О.И.Лаврушинаның редакциялауымен.-М. Финансы и статистика.
М.Т.Давлетова. «Кредитная деятельность банков в Казахстане». Оқу құралы.
//Деньги и кредит//, 2005ж. №7,20-24 беттер.
Е.Жарковская, И.Аренде «Банковское дело». Лекциялар курсы.М.ИКФ Омега-Л. 2002ж.-399бет.
Информация с сайта: Sasanov. narod. ru
А.И.Колесов. О некоторых вопросах развития потребительского кредитования //Банки
Г.Т.Қалиева э.ғ.к. «Қазақстандағы коммерциялық банктер және олардың тұрақтылығын
К.Маркс «Капитал» ІІІ-том. 960- бет. Алматы, 1970 ж.
С.Б.Мақыш «Ақша айналысы және несие» Алматы, 2004ж.462 бет.
С.Б.Мақыш «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы, 2004ж.266 бет.
Г. Матайбаева Роль потребительского кредита в решении проблем
А. Мендыгалиев //Розничный бизнес сегодня// 2002. №4, 15-19-беттер.
Г.С.Панова. «Жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсетулер». Автореферат. 1994ж.
«Саяси экономия». Оқу құралы. КСРО ҒА мүше-корреспонденті-
Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша, несие, банктер», Алматы, 2001ж. 360 бет.
В.И. Тарасов «Деньги, кредит, банки». Оқу құралы. Мн.
«ТұранӘлем Банкінің» ішкі құжаттары.
«ТұранӘлем Банкінің» 2003 жылғы жылдық есебі.
«Финансы, деньги, кредит». Оқулық./О.В.Соколованың редакциялауымен. – М. Юрист,
. К.Н. Хамитова Қысқа мерзімді несиелендірудің қазіргі уақыттағы
3