Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Қаржы және есеп факультеті
Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Негізгі құралдардың есебі
Орындаған:
Жоспар
1.Жоспар
2.Кіріспе ……………………………………………………………… 3
3.Негізгі құралдардың 16 КЕХС бойынша есебі…………………… 4
4. Есепке алу және есептен шығару…………………………………. 5
5.Негізгі құралдардың амортизациясының есебі…………………… 8
6. Салық кодексынан мәлiметтер…………………………………..... 15
7.Негізгі құралдарды жөндеудің есебі………………………………. 19
8.Қорытынды…………………………………………………………. 24
9.Қолданылғын әдебиеттер
Кіріспе
Халық шарушылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана
Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес
Осы негізгі құралдарға: үйлер, ғимараттар, көп жылдық екпе
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №16 КЕХС сәйкес ұйымдастырылады.
Негізгі құралдың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:
Жер учаскелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы
Бірақ та біз ұмытпауға тиіспіз әр бір затты
Негізгі құралдардың есебi
Балапанова Ә.Ж. мен Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп» оқу
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық процеске, өндіріс
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиға тозу мерзімі келгенге
Амортизация (латынның «өтеу» деген сөзінен) – тозудың құндық
№1-шы «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (КЕХС)
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация
Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация
Есепке алу және есептен шығару
Рет-тік №
Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы,
теңге Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 Қолданыстағы негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы:
негізгі өндіріс цехтарында пайдаланған негізгі құралдың амортизациясы (технологиялық
көмекші өндіріс бойынша
540 000
197 000
8110(935)
8110(935)
2420(131-134)
2 Негізгі құралдар бойынша есептелген амортизация:
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген амортизациясы
398 000
8110(935)
2420(131-134)
б)басқару-әкімшілігіндегі объектілерінде есептелген амортизация
293 000
7210(821)
2420(131-134)
в) әлеуметтік аясында 170 000 8410(936) 2420(131-134)
г) сатып алу бөліміндегі есептелген амортизациясы
160 000
7110(811) 2420(131-134)
д) тау-кен өндірісіндегі маусымдық дайынды жұмыстарында пайдаланған объектілеріне
80 000
1620(343)
2420(131-134)
Жиыны 1 838 000 x x
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға
Негізгі құралдардың амортизациясы есептеудің әртүрлі әдістері бар. Шаруашылық
-құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептеп шығару;
-құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды ( немесе пара-пар)
-жеделдетіп есептен шығару;
-қалдығын азайту жолыменесептен шығару;
-құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен шығару;
Негізгі құралдардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы
Таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясатымен
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау
Дүйсембаева К.Ш. «Бухгалтерлік есеп» оқу құралында жазылғандай негізгі
Тозу-бұл физикалық және моральдық сипаттамаларын жоғалту процесі.
Негізгі құралдардың физикалық тозуы олар пайдаланылған кезде жабдықтың
Негізгі құралдардың моральдық тозуы техникалық прогреспен, өндіріс әдістерінің
Негізгі құралды моральды тоздыратын факторлар:
Өндірістегі жабдықтар мен жабдықтардың жаңаруы (ескі машиналарды жаңа,
Технологиялық процестің жетілуі (жаңа технология кезінде қолданыстағы машиналар
Шығарылатын өнім номенклатурасының жаңаруы мен өзгеруі (бұл орайда
Тауар өндіруге арналған машиналар мен жабдықтардың санын азайтуда
Жұмыс күшінің? Білікті қызметкерлердің еңбекпен қамтылуындағы, өндірістің географиялық
Олар өндіріс көлемін, пайдаланылатын машиналар мен жабдықтардың санын
Өнеркәсіптің өңдеуші салаларындағы шикізат құрамының жиынтығындағы өзгеріс, өнімнің
Амортизация – бұл тозудың құндық белгісі. Бұл негізгі
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортизация нормасы – бұл амортизциялық аударымдардың жылдық сомасының
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатта қызмет мерзіміне орай
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының нормасы 1
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу
Жалға алынған НҚ бойынша амортизация есептеуді жалдау шартының
Амортизациялық аударымдар әрбір есепті кезеңде НҚ әрбір түріне
Т.Ә. Әбдіқалықовтың «Аудит және бухгалтерлік есеп» атты еңбегінде
Амортизациялық аударым мөлшері – дегеніміз негізгі құралдардың бастапқы
Шаруашылық субъектілерінде негізгі құралдарға ай бойы есептелген
Шаруашылық субъектілеріне жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
Бухгалтерлік есептің №16 КЕХС– «Негізгі құралдарды (құрал-жабдықтарды) есепке
құнды бірқалыпты (тура жолды) есептеп шығару әдісі.
құнды орындалған жұмыстың (өндірілген өнімнің) көлеміне тепе-тең мөлшерде
жылдамдатып есептен шығару әдістері
а) қалдық құнның кему (қалдық азайту) әдісі
б) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару (коммулятивтік
Амортизациялық аударым есептеудің қолдануға таңдап алынған әдісі шаруашылық
Қ.К Кеулімжаевтың., Н.А. Құдайбергеновтың «Бухгалтерлік есеп теориясы және
Негізгі құралдардың тозуын тыабиғи және сапалық тозу деп
Негізгі құралдардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы
Осы жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, негізгі құралдарың тозуы
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі - өндіріс
Сонымен қатар амортизациялық аударымда мынадай жағдайларда есептелінбейді:
кайта құру, жаңарту және техникалық қайта қорландыру жұмыстары
Негізгі құралдарды уақытша тоқтатып қойған мерзімде
Негізгі құралдар үйлер мен ғимараттар, машиналар, көліктер және
Амортизациялық аударым мөлшері дегеніміз негізгі құралдардың бастапқы құнынан
Ұйымдарда негізгі құралдағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
Кәсіпорындағы жаңадан келіп түскен кіріске алынған негізгі құралдарға
Негізгі құралдарға тозу сомасы есептелгенде бухгалтерлік есепшоттары бойынша
р\с
№ Операциялар мазмұны Дт Кт
1 Ұйымға келіп түскен кіріске алынған негізгі құралдардың
2 Ұйымның басқа бір заңды және жеке тұлғаларға
2420(131-134)
2410(122-125)
3 Негізгі құралдарға есептелінген тозу сомасына:
негізгі өндірісте
қосалқы өндірісте
жалпы шаруащылыққа арналған
сатуға қызмет көрсететін салада
күрделі құрылысқа пайдалануға
алдағы есепті кезеңге жатқызылғандары
қысқа мерзімга жалға берілгендеріне
8110(935)
8310(934)
7210(821)
7110(811)
2410(126)
1620(343)
7470(845)
2420(131-134) 2420(131-134) 2420(131-134) 2420(131-134) 2420(131-134) 2420(131-134)
2420(131-134)
4 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты бастапқы құнының
5110(541)
2420(131-134)
5 Негізгі құрлдарды қайта бағалауға байланысты бастапқы құнының
2420(131-134
6280(727)
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны
бірқалыпты (түзу сызықты) есептеу әдісі.
Яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі ішінде
Бұл тәсілде амортизациялық норманы аудару үшін:
қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген
Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде.
Бастапқы құны-жойылу құны
Пайдалану мерзімі
Бұл әдіс НҚ пайдаланудан түсетін табыс оны пайдалану
Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі бойынша объектінің амортизацияланатын
Құнды орындалған жұмыстың көлеміне үйлесімді
(тепе-тең, пропорционалды) мөлшерде есептен
шығару әдісі (өндірістік әдіс)
Бұл әдіс объектінің пайдаланылған уақытына емес, оны пайдалану
Бастапқы құн – қалдық құн
Бұл әдісті (өндірістік әдісті) қолдануда әр түрлі жылғы
Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдістері.
Бұл әдіс өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізі құралдардың көптеген
А) Кумулятивтік әдісі
Б) Азайып отыратын қалдық әдісі
Кумулятивтік әдіс – латын тілінен аударғанда - өсу,
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының қосындысы,
Төменде негізгі құралдардың тозуын (амортизациясын) кумулятивтік әдісі бойынша
Кумулятивтік санды тез арада анықтау үшін мынадай формулану
S=N ( N+1 ) / 2,
Мұндағы S - сома
N- ұтымды қызметтің болжамды мерзімі.
Бұл әдіс кезінде амортизация сомасы объектіні пайдаланудың 1
Кемімелі қалдық (регрессия, қосарланған регрессия) әдісі амортизацияны есептеу
Амортизацияны есептен шығарған кезде, соңғы жылды қоспағанда, жою
Жеделдетілген амортизациялық аударым әдістері негізгі құралдарды өздерінің мөлшерленген
АА = Қалған жылдар саны *
Пайдаланылатын жыл
Амортизациялық аударым негізгі құралдарды қайта құру мен техникалық
Негізгі құралдар өндіріс процесіне қатыса отырып, олардың кеңейтілген
Негізгі құралдардың табиғи тозуына жататындары, олардың өндіріс процесіне
Моральдық тозу техникалық прогреске, өндіріс әдістерінің жетілдірілуі мен
Халықаралық практикада баяу амортизация деп аталатын әдіс бар,
2007 жылғы Салық кодексіне сұйенсек 107 бап бойынша
1. Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу амортизациялық
1) жер
2)Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 13 желтоқсандағы №11-ІІІ Заңымен
3)мұражай құндылықтары
4)сәулет және өнер ескерткіштері
5)жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары, жағажолдар, бульварлар, скверлер
6)аяқталмаған күрделі құрылыс
7)фильм қорларына жататын объектілер
8)Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданылған
9)инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға берілген осы Кодекстің 138-140
2. Әрбір ішкі топ бойынша амортизациялық аударымдар амортизация
Салық төлеуші таратылған немесе қайта ұйымдастырылған жағдайда амортизациялық
3. Үйлер мен ғимараттар (мұнайгаз ұңғымалары мен беріс
108-бап. Амортизациялық ішкі топтардың, топтардың құн балансын айқындау
1. Әрбір амортизациялық ішкі топ (1-топтың), топ бойынша
І-топтың құн балансы негізгі құралдардың әрбір объектісі бойынша
2. Ішкі топтың (І-топтың), топтың салық кезеңінің соңындағы
3. 2006 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданыста болған,
109-бап. Тіркелген активтердің келіп түсуі және шығып қалуы
1. Сатып алу, оның ішінде қаржы лизингі шарты
І-топ бойынша – тиісті ішкі топтың құн
ІІ, ІІІ және ІV топтар бойынша – топтың
2. Шығып қалатын тіркелген активтер тиісті ішкі топтардың
өткізу, қаржы лизингіне беру кезінде - өткізу құнына;
жарғылық капиталға салым ретінде беру кезінде – осы
құрылтайшы, қатысушы мүлікті алып қойған кезде – мәмілеге
тіркелген активтер сақтандырылған жағдайда, олар есептен шығарылған, жоғалған,
өтеусіз беру кезінде – баланстық құны бойынша кемітеді.
3. Егер тіркелген активтің бір бөлігі ғана өткізілсе,
110-бап. Тіркелген активтер амортизациясының шекті нормалары
1. Амортизацияға жататын тіркелген активтер амортизацияның мынадай шекті
Топ № Тіркелген активтердің атауы Амортизацияеың шекті нормасы
І Үйлер, құрылыстар (мұнай, газ ұңғымалары мен беріліс
10
ІІ Мұнай-газ өндіру машиналары мен жабдықтарын қоспағанда, машиналар
25
ІІІ Кеңсе машиналары мен компьютерлер 40
ІV Басқа топтарға қосылмаған тіркелген активтер 15
2. Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет пайдалануға енгізілген
113- бап. Жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер
1. Мына негізгі құралдарды:
1) осы топқа енетін;
2) Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және қаржылық
2. Қызмет етудің нормативтік мерзімін ұлғайтпайтын және негізгі
Топ № Тіркелген активтердің атауы Амортизацияеың шекті нормасы
І Үйлер, құрылыстар (мұнай, газ ұңғымалары мен беріліс
15
ІІ Мұнай-газ өндіру машиналары мен жабдықтарын қоспағанда, машиналар
25
ІІІ Кеңсе машиналары мен компьютерлер 15
ІV Басқа топтарға қосылмаған тіркелген активтер 15
2-1. Осы баптың 2-тармағында аталған шектен асатын сома
1) топ бойынша:
Егер ішкі топтың құн балансының құрамына кіретін негізгі
өзге де жағдайларда – ішкі топтың тиісті құн
топтың құн балансына енгізілмейтін негізгі құралдар бойынша –
2) ІІ, ІІІ және ІV топтар бойынша:
топтың құн балансы болған кезде – оның ұлғайтуына
топтың құн балансы болмаған кезде – топтың келесі
3. Бюджет қаражатынан алынған субсидиялар есебінен жүргізілген жөндеуге
4. Негізгі құралдардың нормативтік қызмет ету мерзімін ұлғайтпайтын
5. Осы Кодекстің 138-140-баптарына сәйкес құны шегерімге жатқызылатын
№ 2 2007 жылы шыққан «Бухгалтерлік анықтамада» негізгі
§ 120 Негізгі құралдардың амортизациясы.
281. Субъект өзінің жекеменшігіндегі негізгі құралдардың бастапқы құнын
282. Әрбір уақытта немесе мерзімде амортизациялық аударым кіріс
§ 121. Амортизация мөлшері және мерзімі.
283. негізгі құралдардың амортизациялық сомасы олардың пайдалану мерзіміне
284. Субъект өзінің меншігіндегі негізгі құралдарға алдын ала
286. Қызмет ету уақытын анықтағанда субъект мына факторларды
2. күтпеген физикалық тозу, ол өндіріс факторына
3. моральды тозуға ұшырағанда, өндірістегі қолда бар негізгі
4. арендаға немесе жалға алу мерзімі аяқталған кезде,
§ 122. Амортизацияның методтары
287. Субъект амортизация сомасын өлшейтін методтарын осы активтерден
288. Субъект өзінің өндірісінде пайдаланып жүрген амортизация сомасын
Негізгі құралдардың жөндеу есебі
Қ.К. Кеулімжаевтың «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері атты
Жай жөндеу дегеніміз негізгі құралдардың тозып, істен шыққан
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсаалған шығындар мен негізгі құралдардың
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған,
Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы тағайындалған комиссия мүшелерінің
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың төлқұжаттарына және олардың түгендеу карточкаларына
Аяқталмаған өндіріс
Тауарларды сату жөніндегі шығындар
Жалпы және әкімшілік шығындар
Негізгі құралдарды жөндеу үстеме шығындар деп аталатын шоттардың
Материалдар
Бюджетпен есеп айырысу
Еншілес серіктестіктердің несиелік борышы
Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу
Жабдықтаушылыр және мердігерлермен есеп айырысу
Басқадай несиелік борышпен есептеулер
деп аталатын шоттың тиістілерінің кредитіне жазылады.
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда жөндеу құнының
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындаржы өнімнің
Аяқталмаған өндіріс
Тауарларды сату жөніндегі шығындар
Жалпы және әкімшілік шығындар
Негізгі құралдарды жөндеу үстеме шығындар деп аталатын шоттардың
Басқадай кредиторлық борыштар мен есептелген төлемдер
деп аталатын шоттың кредитіне жазылады.
Ал негізгі құралдарға жөндеу жүргізген уақытында бұл резервтегі
Негізгі құралдарды жөндеу жұмысы барысында бухгалтерлік есепшоттары бойынша
№ Операцияның мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін щот
1 2 3 4
1 Негізгі құралдарды жөндеуге кеткен шығындар 7110,7210,8410
3200,1030,1010(201-208,671,681,633-639,441,451,452)
2 Негізгі құралдарды жөндеу үшін резерв қор құрылғанда
(126,811,821,934) 3230 (687)
3 Негізгі құралдарды жөндеу үшін жасаалған резервтік қор
шаруащылық әдіспен, яғнм өзіміз жөндеу жүргізгенде
мердігерлік әдіспен жөндеу жүргізілсе, яғни біреуді жалдағанда
(3230) 687
(3230) 687
(8310) 920
(3350) 671
Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» окулығында негізгі құралдарды
Жөндеу жұмыстарының сипаты және күрделілігіне байланысты оларды:
техникалық күтім
ағымдағы жөндеу
күрделі жөндеу деп бөледі.
Негізгі құралдардың қалыпты жағдайда жұмыс істеуінің басты шарттарының
Ағымдағы жөндеу кезінде құралдырдың қалыпты жұмыс жағдайында жұмыс
Күрделі жөндеу кезінде негізгі құралдар пайдаланудан уақытша алынып,
Күрделі жөндеуде екі түрлі тәсілмен жасауы мүмкні. Біріншіден,
Екіншіден, білікті мамандар мен жөндеу материалдары тапшы болса
Күрделі жөндеуден өткізілуге тиіс негізгі құрал білікті мамандардан
Қорытынды
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезінде бухгалтерлік есепке
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік тұрғыдан
Ал егерде негізгі құралдардың жөндеу есебіне тоқталатын болсақ
Сонымен бұл есептеулердің барлығында бухгалтерлік есептің көмегі қажет.
Қолданылған әдебиеттер
Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы
Қаржылық есеп: оқу құралы/ Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаев,
Бухгалтерлік есеп: Оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті,
Аудит және бухгалтерлік есеп. Оқу құралы – Алматы:
Бухгалтерлік есеп: Оқулық/ Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д. профессор
Баймуханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. – Алматы:
Көкенов Ү.Ж., Көкенова Ф.Ү., Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі, Алматы,
Ауылшаруашылық кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Оқулық Е.Т. Төлегенов, В.К.
Қ.К. Кеулімжаев., Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы және
Ф.Г. Назарова «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы – 2006
Салық кодексі 2007 жыл § 3. Тіркелген активтер
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп стандарты №2 2007 жыл–
3