КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
Бухгалтерлік есеп ұйымның қаржылық ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін, есептейтін және
Бүгінгі күні ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты, жаңа
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жүргізу мен қаржылық есептілікті құрастыру
Ұйымның шаруашылық қызметінің жүзеге асырылуына оның қолда бар экономикалық
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт пайдаланылатын, өзінің бастапқы түрі
Қазіргі экономикалық қатынастар жағдайында жалдық қатынастар тіптен көбеюде, себебі
Жұмысты жазу барысында негізгі құрал объектілерінің жалға алынуы мен
негізгі құралдар есебінің ұйымдастырылуымен, олардың тозуы мен амортизациялық аударымды
жал түрлерімен танысу;
қаржылық және операциялық жал шарттарымен, жалға алушы мен жалға
жал операцияларының бухгалтерлік есепке алынуы мен аудиторлық тексерілуін қарастыру;
қаржылық есептілікте жалдық операцияларға қатысты ақпараттың ашылуын қарастыру.
Жұмысты жазу мақсатында «АҚ Желдірме» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің нақты
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЖАЛЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ҚР-ДАҒЫ ЖАЛПЫ
Негізгі құралдар түсінігі, мәні және бухгалтерлік есебінің ерекшеліктері
Қазіргі кезде кез-келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың бухгалтерлік
Негізгі құралдар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы, яғни
Негізгі құралдарды халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың
Халық шаруашылығының алдына қойған міндеттерін табысты шешуде оның басты
Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында ұйым қызметінің қаржылық мәселелері
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын
Негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ретінде қаралатын ең негізгі
Негізгі құралдарды есептеу үшін 2400 «Негізгі құралдар» бөлімшесінің синтетикалық
Негізгі құралдар құралына объектілердің есепке алу пайдаланудың нормативтік мерзі
Негізгі құралдарды қабылдау – тапсыру (ауыстыру) актісі негізінде бухгалтерия
Негізгі құралдарды тұрғызу, салу немесе алу жөніндегі барлық нақты
Жер учаскесінің бастапқы құнына шотта көрсетілген сатып алу бағасы,
Қажетті болып саналмайтын шығындар (тасымал кезінде алынған зиянды жоюға
1-кесте. Негізгі құрал объектілерінің бастапқы құны былайша белгіленеді:
Шаруашылық операциялаңрыны мазмұны Дебет
1 2 3 4
Құрылтайшылардың жарғы капиталына олардың салымдары есебіне негізгі құрал-жабдықтарды серіктестіктерге
а) жарияланған жарғы капиталы сомасына 5110
5010 «Жарғы капиталына салымдар мен пайлар» 1000000
ә) негізгі құралдар салымы 2400-2410 «Негізгі құралдар» 5110 «Төленбеген
600000
субъектінің өзі негізгі құрал жабдықтарды дайындаған немесе оларға төлеп
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан объектіні өтеусіз алғанда (бағалау
1 2 3 4
алынған (тапсырылған) ақшалай қаражат сомасы түзетіліп, берілгендердің ағымдағы құнына
Негізгі құралдардың есебі үшін мынандай синтетикалық шоттары бар 2420
2420 «Үйлер мен ғимараттардың тозуы»
2420 «Машиналардың, жабдықтардың, беріліс құрылғыларының тозуы»
2420 «Транспорт құралдарының тозуы»
2420 «Басқа да негізгі құралдардың тозуы»
Жоғарыда көрсетілген шоттардың әр қайсысына қосалқы
1. Меншікті негізгі құралдардың тозуы
2. Ұзақ мерзімге жалға алынатын негізгі құралдардың тозуы
Толық амортизацияланған негізгі құралдар бойынша тозу сомасы есептелінбейді.
Тозуды есептегенде 8400 «Үстеме шығындар» бөлімшесіне өндірістік шоттары, 8410
Тозуды есептегенде:
8410 «Үстеме шығындар - Негізгі құралдардың және материалдық емес
2420 кредиті.
Жалпы шаруашылық мақсаттағы және коммерциялық құрылымдардың негізгі құралдарының тозуы
Тозуды есептегенде:
7210 дебеті, 2420 кредиті.
Өткізілетін орындарда тауарларды сақтауға арналған негізгі құралдар бойынша 7110
Тозуды есептегенде:
7110 дебеті 2420 кредитіне жазылады.
1.2 Негізгі құралдардың жіктелуі және оларды бағалау
Неізгі құралдар – материалдық активтер олар:
А) компания немесе тауарлы – материалдық қорларды жабдықтау және
Ә) бір жылдан ұзақ мерзімі бойы астам уақыт ішінде
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі белгіленеді, бұл:
А) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
Ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны.
Басқаша айтсақ, негізгі құралдарды пайдаланудың экономикалық пайдасын алу болжанатын
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда алады
А) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
Ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Негізгі құралдар дегеніміз – ұзақ уақыт бойы (бір жылдан
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтер есеп жөніндегі 1996
Мақсаттық белгілеуіне және орындалатын іс – қызмет аясына байланысты,
Жер – субъектінің меншік құқығымен алынған жерінің саны мен
Үйлер – еңбек етуге, тұруға, халыққа әлеуметтік – мәдени
Ғимараттар – еңбекке керек – жарақтардың емес (зат скважиналар,
Машиналар мен жабдықтар – әрбір машина егер ол басқа
Күш қуатты машиналар мен жабдықтар – жылу және электр
Жұмыс машиналары мен жабдықтары – еңбек өнімін жасау процесінде
Өлшеуіш және реттегіш құрал – аспаптар (приборлар, құрылғылар мен
Есептегіш техника – процестерді түзету мен автоматтандыруға арналған машиналар,
Басқа да машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және
Табыстау қондырғылары – электр, механикалық және жылу энергиясы (электр
Көлік құралдары – адамдарды, жүктерді тасуға арналған (теміржол, су,
Басқа да негізгі құралдар:
Аспап – қол еңбегінің механикаландырылған және механикаландырылмаған немесе металь,
Өндіріс мүлік пен олардың керек - жарақтары – өндірістік
Шаруашылық мүлкі – кеңселік және шаруашылық мүлік (үстелдер, шкафтар,
Жұмыс малы және өсімтал мал. Жұмыс малы – аттар,
Көпжылдық көшет егістері – қолдан егілген, жасына қарамайтын көпжылдық
Жерді (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі шығындар – ауыл шаруашылығына
Басқа да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорттық мүлік,
Бітпеген құрылыс.
Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
Тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) – уақытша қолданылмайды;
Қоймада тұрады (қорда) – жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында қолда
Жалға берілген немесе алынған – басқа ұйым тапсырған немесе
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
Бастапқы құн немесе өзіндік құнымен – активті немесе ғимаратты
Ағымдағы құнымен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық баға
Өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және жақсы
Жойылу құны – шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім соңында
Амортизациялық құнымен – жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік құнның
Баланстық құнымен – жинақталған тозу және баға түсуден жинақталған
Негізгі құралдарды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші субъект
Осы қатынас хатқа сәйкес, жазу мерзімі аса көп емес,
Негізгі құралдар жалы туралы ҚР-дағы жалпы
ережелер мен жағдайлар
Негізгі құралдар дегеніміз - бір жылдан артық уақыт бойы
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және
Көптеген, әсіресе жаңадан құрылып жатқан ұйымдар үйлер мен ғимараттарды,
Жал дегеніміз меншік иесінің функцияларын пайдаланушының функцияларын ажыратуға негізделеген
Жалдық келісім шарт бойынша жалға беруші ұйым активті пайдалауға
Жалдық қарым қатынастарды реттеуші нормативтік актілер қатарына ең алдымен
581 бабы. Үйлер немесе ғимараттар жалы.
Үйлер мен ғимараттардың жал келісімі бойынша жалға беруші жалға
Бұл бөлімнің ережелері ұйымдардың жалдық қатынастарына қатысты.
582 бабы. Үйлер немесе ғимараттар жалы нысандары мен мемлекеттік
Үйлер немесе ғимараттар жалы жөнінде келісім шарт жазбаша, бірегей
Үйлер немесе ғимараттар жалы келісімінің нысанының сақталмауы оның жарамсыздығын
Үйлер немесе ғимараттар жалының бір жылға дейінгі мерзімге жасалғанда
583 бабы. Жалдық төлем ақы мөлшері.
Үйлер немесе ғимараттар жалы келісімінде жалдық төлем ақы сомасы
Үйлер немесе ғимараттар жалы келісімінде төлем ақы үй немесе
584 бабы. Үйлер немесе ғимараттардың берілуі.
Үйлер немесе ғимараттардың берілуі екі жақтың қолдары қойылған беру
Үйлер немесе ғимараттардың берілуі жөнінде келісімге қол қоюдан екі
Жалдық қатынастарды реттеудің екінші деңгейі ретінде №17 халықаралық қаржылық
мұнай, газ, орман, металлдар және басқа минералдар сияқты табиғи
кинофильмдер, бейне жазу, пьесалар, патенттер, авторлық құқық сияқты объектілерге
№17 ХҚЕС бойынша келесідей терминлерге анықтама берілген. Олардың кейбіреулерін
Жал мерзімінің басталуы бұл келісім шарт жасалған мерзім немесе
Ең төменгі жалдық төлемдер дегеніміз бұл жал мерзімі ішіндегі
Осы стандарт бойынша жалдың екі түрі ажыратылады. Жалдың екі
Жал бойынша операциялардың есебін жүргізу мен қаржылық есептілікте ашып
Жал түріне жіктеу жалдық операциялардың басында анықталады және ол
жал мерзімі жалдық мүліктің тиімді пайдалану мерзіміне тең келетін
жалдық төлемдердің жалпы сомасы жалдық мүліктің құнына жуық мөлшерде,
жалдау мерзімінің соңында меншік құқығы жалға алушыға көшетін болса;
жалдау мерзімінің соңында немесе кез-келген мерзімінде жалға алушы мүлікті
жалдық мүлік соншалықты арнайы мақсатқа арналғандығына байланысты оны тек
Жалдық мүлікті басқа жалдаушыға беру қосымша елеулі шығындарды талап
Егер жалдау мерзімі ұзақ уақытты қамтыса, ал объектіні тіркеу,
Жер және жылжымайтын мүліктердің жалын да қаржылық деп қарастыруға
Жер мен бірге онда тұрған үйлерді қоса біртұтас объекті
Келісім шартты бұзбай оның кейбір шарттарын ғана өзгерту нәтижесінде
Жалға салынған таза инвестициялар;
Жалға салынған жалпы инвестициялар;
Алынған қаржылық табыс;
Жалдық мерзім бойындағы төлемдер;
Ең төменгі жалдық төлем сомасы;
Кепілдендірілген қалдық құны;
Кепілдендірілмеген қалдық құны;
Жалға салынған жалпы инвестициялардың дисконттелген құны;
Активтердің жалдау басындағы шынайы құны.
2 «ТРАНСЛОГИСТИК» ЖШС-НІҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ЖАЛ
2.1 «Транслогистик» ЖШС– нің жалпы сипаттамасы және есеп
Серіктестіктің толық аты - «Транслогистик» жауапкершілігі шектеулі серіктестік. Мекен
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады, азаматтық Құқықтары
«Транслогистик» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің негізгі қызмет түрлері:
коммерциялық және делдалдық қызмет, көтерме және бөлшек сауда;
жылжитын және жылжымайтын мүліктермен мәмілелерді жасау;
ақпарттық, кеңестік, инжинирингтік, кәсіпкерлік, қаржылық қызмет көрсету;
сыртқы сауда операциялары және сыртқы экономикалық қызмет;
халық тұтынатын тауарларды, өндірістік-техникалық міндетті өнімдерді, азық-түліктерді сату;
ЖЖМ және мұнай өнімдерін сатып алу, сақтау және сату;
көлік-экспедициялық қызметтер, жүктерді және жолаушыларды тасу;
құрылыс материалдарын, аспаптарды, шикізатты, жинақтау бұйымдарын, құрастырғыштарды сату;
сауда үйлерін, шағын және ірі маркеттерді ұйымдастыру және пайдалану;
экспорт-импорт операцияларын, өкілеттілік қызметті (шет елдік фирмалардың қатысуымен) ұйымдастыру;
жабдықтау қызметі;
Қазақстан республикасында және шет елде мүліктерді сатып алу және
басқа кәсіпорындарға қызметтер көрсету;
Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін өзге қызметтер.
Жауапкершілігі шектелген серіктестік өз иелігіндегі мүліктеріне қатысты өз міндеттемелеріне
Серіктестіктің мөрі, тауарлық белгісі, фирмалық бланкі, дербес есеп шоты
Жұмысшыларының орташа жылдық тізімдік саны екі жүз елуден астам
Серіктестік өз жұмысын жүргізуі үшін қатысушы салымы есебінен Жарғылық
«Транслогистик» жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкін негізгі және айналым қорлары
ақша және материалдық жарналар;
серіктестік пайдаланатын интеллектуалдық меншік құқығы, өнеркәсіптің кей салаларында жинақталған
өнімдер, жұмыстар, қызметтерді сатудан алынған және басқа да шаруашылық
бағалы қағаздардан алынған табыстар, банк несиелері,
Қазақстан Республикасының заңдарында тиым салынбаған көздер.
Шаруашылық қызмет барысында пайда болған зиян резевтік капитал есебінен
Жоғарғы басқару ұйымы – серіктестіктің жеке иесі болып табылатын
фирма атауын, мекен-жайын өзгерту, Жарғысын өзгертіп жаңа нұсқасын қабылдау;
Жарғылық капитал мөлшерін өзгерту;
ревизиялық комиссияны қызметке алу, босату, оның есептілігі мен қорытындысын
серіктестіктің қайта құрылуы мен жойылуы, жойылу комиссиясын тағайындау;
атқару ұйымдарын, Директорды тағайындау, ішкі ережелерді бекіту;
серіктестіктің басқа субъектілерге қатысуы жөнінде шешім қабылдау;
серіктестіктің мүлкін кепілдікке беру жөнінде шешім қабылдау;
қосымша жарналар жөнінде шешім қабылдау және т.б.
Ағымдағы басқаруды директор жүзеге асырады. Директордың өкілеттігіне келесідей мәселелер
қызметкерлерді келісім шарт негізінде қызметке алу және босату;
жылдық балансты құрастыру;
қаржыландыруды бекіту;
қаражаттардың жұмсалуы жөнінде сметаны бекіту;
келесідей қорларды - даму қорын, материалдық ынталандыру қорын қалыптастыру.
Қызметкерлерге жалақы тағайындау, төлеу формасы мен жүйесін таңдау директордың
Серіктестік өз өнімін келісім шарт бойынша келісілген баға бойынша
Атқару ұйымының қаржылық шаруашылық қызметіне бақылау жасау мақсатында серіктестікте
Серіктестік қызметін қатысушының шешімі негізінде қайта құрылуы немесе жойылуы
Жойылу комиссиясының шешімі бойынша серіктестіктің мүліктері сатылады, серіктестікке пайдалану
Заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне арнайы жазу жазылғаннан кейін ғана
«Транслогистик» ЖШС – нің есеп саясаты Қазақстан Республикасының
Есеп саясатының негізгі мақсаты компания қызметін мүмкіндігінше тиімді көрсету,
Есеп саясатының маңыздысы - әдістемелік бөлім. Осы бөлімде төмендегідей
Негізгі құралдарға қатысты оларды бастапқы бағалау, амортизациялық аударым сомасын
Материалдық емес актвитеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері және
Дебиторлық борыштарды түгендеу, күдікті борыштар көлемін анықтау;
Есеп саясатының техникалық бөлімінде келесі сұрақтарды қарайды:
Басқару есебінің ұйымдастырылуы;
Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері. Өндіріс шығындарын
Материалдарды есепке алу;
Негізгі құралдарды жөндеу;
Күрделі құрылыстың негізгі құралдарын жаңарту;
Мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу;
Жұмысшы шоттар жоспары;
Ішкі өндірістік есептілік;
Есеп саясатының ұйымдастырушылық бөлімінде келесі сұрақтар қаралады:
ұйымдық нысаны және бухгалтерлік қызметтің құрылымы;
есептің орталықтандырылу деңгейі;
ішкі өндірістік бақылау.
Есеп саясатының 1-ші бөлімінің Ұйымдастырушылық – Техникалық бөлім деп
оперативті басқару үшін, инвесторлар мен кредиторлар, жабдықтаушылар, салықтық және
серіктестіктің мүлкінің, материалдық еңбектік, қаржылық ресурстарының қолда бары мен
қаржылық шаруашылық қызметтің келеңсіз құбылыстары жөнінде уақытында ескерту және
«Транслогистик» серіктестігінде бухгалтерлік есеп журналды-ордерлі формада жүргізіледі. Сонымен қатар
Алғашқы құжаттар мен құжат айналысы ашылып көрсетілген. Есептік-бухгалтерлік құжаттардың
Сонымен қатар осы бөлімде бухгалтерлік есеп саясатын қалыптастыру негіздері,
Есеп саясаты Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің Бухгалтерлік есеп және
Есеп саясатына өзгерістер енгізу келесі жағдайларда мүмкін болады:
Қазақстан республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңының
Бухгалтерлік есепке қатысты нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
Жаңа бухгалтерлік есеп стандарттарына көшумен байланысты;
Қоғамның құрылымы өзгерген жағдайда;
Меншік иесі ауысқан жағдайда;
Қоғам статусы немесе оның ұйымдарының статусы өзгергенде;
Активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерді бухгалтерлік есепке алудың жаңа
Есеп саясаты мен оған енгізілген өзгерістер, олардың себептері ең
Егер есеп саясатындағы өзгеріс тек есепті кезеңнің қаржылық есептілігіне
өзгерту себептерін;
есепті кезеңдегі және өткен кезеңдердің есептілігіндегі түзетулер сомалары;
есепті кезеңнің таза табыс немесе зиян сомасын анықтағанда қолданылған
салыстырмалы деректер ретінде көрсетілген өткен кезең алдындағы есепті кезеңдердің
қайта есептелген салыстырмалы деректерді немесе оларды қайта есептеудің маңызды
«Транслогистик» ЖШС-нің есеп саясатында серіктестік есеп саясатына өзгерістерді «Есепті
«Транслогистик» ЖШС-нің есеп саясатнының 2-ші бөлімі Әдістемелік
Материалды емес активтердің есебі және оларды түгендеу;
Негізгі құралдар есебі, амортизациясы және түгенделуі, жөнделуі;
Қаржылық есептілік, оның негізгі формалары, бухгалтерлік баланстың, табыстар мен
Ағымдағы активтер есебі қарастырылған, оның ішінде ағымдағы активтер құрамына
Міндеттемелер есебі қарастырылған, оның ішінде еңбек ақы бойынша есеп
Табыстар мен шығындар есебін де қарастырған.
Мұнай өнімдерінің есебіне тоқталған. Іс сапар шығындарының есебін қарастырған.
Қолданыстағы шоттар жоспары келтірілген.
Біздің зерттеу тақырыбымызға, яғни жал операцияларына қатысты қатысты
жал мерзімі мүліктің тиімді пайдалану мерзімінің 80 % -нан
ең төменгі жалдық төлемдердің дисконттелген құны жалға берілген мүлікті
жал мерзімінің соңында активтің қалдық құны жал келісімі жасалған
жалға алынған мүлікке меншік құқығы жалға алушыға көшетін
Жалға жиынтық салым дегеніміз – жалға алушы алған ең
2.2 «Транслогистик» ЖШС– нің экономикалық көрсеткіштерін және
Нарықтық қатынастар жағдайында ұйымның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы зор.
Ұйымның қаржылық жағдайы дегеніміз оның белгілі-бір мерзімдегі қаржылық тұрақтылығы,
Қаржылық жағдайды талдау дегеніміз қаржылық тұрақтылықты талдау түсінігіне сәйкес
Келесі кестеде көрсетілген «Транслогистик» ЖШС 2007-2008 жылдарға құрастырылған бухгалтерлік
Кесте № 1. Ұйымның активтерінің құрамын талдау
Көрсеткіштер 2007 ж. 2008 ж. Өзгерістер, +,-
Мың. Тг. % Мың. Тг. % Мың. Тг. %
1. Активтер құны, барлығы 1351584431 100 1594256298 100
2. Ұзақ мерзімді активтер 1130497175 83,6 1130044668 70,88 -452507
Оның ішінде: негізгі құралдар 5103875 3,3 4657672 0,29 -4462203
Материалды емес активтер 58299 0,004 51996 0,01 -6303 -10,81
Инвестициялар 1125335000 83,3 1125335000 70,58 0 0
3. Ағымдағы активтер 221087256 16,4 464211629 29,12 +243124373 +109,96
Оның ішінде: ТМҚ 111983387 8,3 438304 0,02 -111545083 -99,61
Дебиторлық борыш 108954337 8,06 435150431 27,29 +326196094 +299,38
Ақша қаражаттары 149532 0,06 28622893 1,81 +28473361 +19041,6
4. Өндірістік қуаты 117087262 8,66 5095976 0,32 -111991286 -95,65
Кесте деректері бойынша мынандай қорытынды жасауға болады. 2008 жылы
Өндірістік қуаты коэффициенті есепті жылы -111991286 теңге, сәйкесінше -95,65%
Келесі көрсеткіштің – ағымдағы активтердің жұмылдырылу коэффициенті – ағымдағы
Жұмылдырылған және жұмылдырылмаған қорлардың өзара қатынасы коэффициенті ағымдағы активтердің
Келесі көрсеткіш ұйымның мүлкі құрамындағы негізгі құралдардың шынайы құны
Талдаудың келесі кезеңі ұйымның бухгалтерлік балансы негізінде пассивтер құрамы
Кесте № 2. Пассивтер құрамын талдау
Көрсеткіштер 2007 ж. 2008ж. Өзгерістер, +,-
Мың. Тг. % Мың. Тг. % Мың. Тг. %
1. Аванстық капитал, барлығы 1351584431 100 1594256298 100
2. Меншікті капитал -55535094 4,11 11650803 0,73 +67185897 -12,09
3. Қарыз капиталы: 1407119525 104,11 1582605495 99,27 +175485970 +12,47
3.1Ұзақ мерзімді міндеттемелер 1232772671 91,21 877070500 55,01 -355702171 +28,85
3.2Ағымдағы міндеттемелер 174346854 12,9 705534995 44,26 +531188141 +304,67
Тәуелсіздік коэффициенті 2/1 х 0,0411 х 0,0073 х х
Қарыз және меншікті капитал өзара қатынасы коэффициенті 1/3 х
Инвестицияландыру коэффициенті х -10,88 х 2,5 х х
Кесте мәліметтері бойынша қорлану көздері де +242671867 теңгеге, +17,95%
Бұдан кейінгі талдау баланстың өтімділігіне жасалады. өтімділік дегеніміз ұйымның
А1 – ең өтімді активтер, бұған ақша қаражаттары мен
П1 – ең жедел өтетлетін міндеттемелер, ең қысқа мерзімде
Балансты абсолютті түрде өтімді деп тану үшін келесі түрдегі
А1≥П1
А2≥П2
А3≥П3
А4≤П4
Жыл басы
149532 ≥ 174346854
108954337 ≥ 0
1237318387 ≥ 1232772671
5162175 ≤ -55535094
Осы теңсіздіктерді қарастыра отырып, жыл басында бірінші, төртінші теңсіздіктердің
Ұйымның төлем қабілеттігіне талдау жасау үшін негізгі үш коэффициенттерді
1. Абсолютті өтімділік коэффициенті. Бұл көрсеткіш ақша қаражаттары мен
2. Аралық өтеу коэффициенті. Бұл көрсеткішті есептеу үшін алдыңғы
3. Жалпы өтеу коэффициенті қысқа мерзімді активтердің қысқа мерзімді
«Транслогистик» ЖШС-де жал жөнінде келісім шарт Алматы қаласында
Екінші бөлімінде Тараптардың міндеттемелері, оның ішінде алдымен жалға берушінің
3 «Төлем шарттары» бөлімінде жалға алушы жалдық төлем ақыны
4 бөлімде екі жақтың жауапкершілігі көрсетілген. Екі жақ та
егер жалға алушы басқа мақсатта пайдаланған болса;
ғимараттың қалыпты жұмыс жағдайын сақтау шараларын іске асырмаған кезде;
жалға берушінің келісімінсіз үшінші бір жаққа ғимаратты беретін болса.
Жалға алушы келісім шартты келесі жағдайларда бұза алады:
ғимаратты өз мақсатында пайдалану оның бұзылуы, кемшіліктері болуына байланысты
жалға алынған мүлік өзінің пайдалану жағдайын жоғалтқан болса және
егер жалға беруші келісім шарт барысында осы ғимаратқа басқа
5 бөлім басқа жағдайларды ескеруге арналған. Мұнда екі жақтың
6 бөлім тұлғалардың заң бойынша мекен жайлары мен негізгі
Келісім шарт екі жақ басшыларының қолдарын қою және ұйымның
Жалпы осы келісім шарттың жасалуына байланысты қорытынды жасайтын болсақ,
2. 3 Негізгі құралдардың ағымдағы және қаржылық жал есебі
Жал мерзіміне байланысты ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді жал
Жаңа немесе қайта жаңартылған операциялық жал жағдайында жалға беруші
Операциялық жал жағдайында жалға алушы жиынтық ынталандыру сомсын жалдаумен
№32 «Қаржылық құралдар» ХҚЕС сәйкес жалға берушілер қаржылық есептілікте
алдағы уақыттағы ең төменгі жалдық төлем ақылардың келесі кезеңдер
алдағы уақыттағы субаренда бойынша есепті мерзімде алынуға тиісті ең
жал және субаренда бойынша жалдық төлемдер сомалары, оның ішінде
жалға алушының жасалған келісім шарттарының жалпы сипаттамасы.
Жалға берушілер өздерінің бухгалтерлік баланстарында операциялық жалға берілген құралдарын
Жалдық қатынастардың жалға беруші мен жалға алушыда бухгалтерлік есепке
Кесте №3. Жалға берушіде жалдық операциялардың көрсетілуі
Шаруашылық операциялары Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Негізгі құралдар жалға берілді 2410/2 2410/1
2. Жалдық төлем ақы түріндегі табыстар сомасына 1430 6260
3. Жалдық төлем ақының келіп түсуі 1010,1030 1430
4. Жалдық төлем ақы аванс ретінде алынғанда 1010,1030 3520
5. Алдын-ала төлем сомасы есепті кезеңге жатқызылғанда 3520
6. Жалға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептелгенде 7450
7. Жал мерзімінің соңында объектілер қайтарылуы 2410/1 2410/2
Жалға беруші өзінің негізгі құралдары бойынша арнайы субшоттар және
Ағымдағы жал операцияларын жалға алушы баланс сыртындағы шоттарда көрсетеді.
Дт 001 «Жалдағы негізгі құралдар» - жалға алынған негізгі
Кт 001 «Жалдағы негізгі құралдар» - жал мерзімінің
Ағымдағы жал операциясына қатысты басқа операциялар, оның ішінде жалға
Кесте №4. жалға алушыдағы ағымдағы жалдық операциялардың көрсетілуі
Шаруашылық операциялары Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Қысқа мерзімді жалдық міндеттеменің есептелуі 7450 3360
2. Қысқа мерзімді жалдық міндеттеменің өтелуі 3360 1010,1040,1060
3. Қаржылық лизинг бойынша қысқа мерзімді жалдың ұзақ мерзімді
4. Шет елдік валютаның бағамының өзгеруіне байланысты курстық айырманың
5. Шет елдік валютаның бағамының өзгеруіне байланысты курстық
Операциялық жал келісімі барысында жалға беруші жалға алушының келісуне
№32 «Қаржылық құралдар» ХҚЕС сәйкес жалға берушілер қаржылық есептілікте
барлық активтер үшін жиынтық баланстық сомасын, жинақталған тозу сомасын,
операциялық жалға байланысты ең төменгі жалдық төлемдердің жиынтық сомалары,
табыстар мен шығындар жөніндегі есептілікте көрсетілген жалпы шартты жалдық
жалға алушының жасалған келісім шарттарының жалпы сипаттамасы.
Кері жал операция арқылы сату деп сатушының активті қайта
Егер кері жал операциясына сәйкес қаржылық жал пайда болатын
Егер кері жал нәтижесінде операциялық жал пайда болса, және
Операциялық жал жағдайында кері жал операциясының барысында шынай құны
Операциялық жал ретінде танылатын кері жалға сату операциясы нәтижесінде
Келесі кестеде операциялық жал жағдайындағы кері жал операциялары көрсетілген.
Кесте №5. Операциялық жал жағдайындағы кері жал операциялары
Баланстық құн = шынайы құн Баланстық құн < шынайы
Сату бағасы = шынайы құн
1. Пайда
2. Зиян Пайда жоқ
Зиян жоқ Пайданы тез арады тану
Қолданылмайды Қолданылмайды
Зиянды жедел есепке алу
Сату бағасы < шынайы құн
1.Пайда
2. Болашақ жалдық телемдерден шеккен зиян
3. Болашақ жалдық телемдерден өтелетін зиян Пайда жоқ
Зиянды жедел есепке алу
Зиянды көшіріп жазу және амортизациялау Пайданы тез арады тану
Зиянды жедел есепке алу
Зиянды көшіріп жазу және амортизациялау Пайда жоқ
Пайда жоқ
Пайда жоқ
Сату бағасы > шынайы құн
1. Пайда
2. Зиян Пайданы көшіріп жазу және амортизациялау
Зиян жоқ Пайданы көшіріп жазу және амортизациялау
Зиян жоқ
Жалға алушы қаржылық жалды өзінің бухгалтерлік балансында актив және
Жалдық төлем ақы сомасы қаржылық шығындар мен өтелмеген міндеттемелер
Қаржылық жалға қатысты амортизацияланатын активтер бойынша амортизациялық аударым және
Жалға алынған объектінің амортизацияланатын сомасы жалға алушының есеп саясатында
Амортизациялық және қаржылық шығындар жалдық төлем ақы сомасына тең
Жал объектісінің құнсыздануын анықтау үшін қоғам арнайы ХҚЕС пайдаланады.
№32 «Қаржылық құралдар» ХҚЕС сәйкес жалға берушілер қаржылық есептілікте
әрбір активтер класы үшін есепті мерзімдегі таза баланстық құны;
есепті мерзімдегі жалпы ең төменгі жалдық төлем ақы мөлшері
кезең табысында есепке алынған шартты жалдық төлем ақы;
субаренда бойынша есепті мерзімде алынуға тиісті ең төменгі жалдық
шартты жалдық төлемдерді анықтау негізі;
сатып алу және қайта жаңғырту опциондары мен олардың шарттары,
жал келісімі бойынша анықталған шектеулер, дивидендтерге, қосымша қарыз, ары
Жалға берушілер қаржылық жалдағы активтерді танып, оларды өзінің бухгалтерлік
Қаржылық табыстың танылуы төлем графигіне негізделеді.
Жалға беруші болып табылатын өндіруші компаниялар мен дилерлер өздерінің
Өндірушілер мен дилерлер клиенттеріне сатып алу мен жалдаудың бірін
Активті қарапайым жағдайда сатқаннан алатын табысқа немесе зиянға тең
Жал мерзімі ішіндегі қаржылық табыс.
№32 «Қаржылық құралдар» ХҚЕС сәйкес жалға берушілер қаржылық есептілікте
есепті мерзімдегі жалға салынған инвестициялардың жиынтық сомасы мен есептілікті
алынбаған қаржылық табыс;
жалға берушінің үлесіне жататын кепілдендірілмеген жойылу құны;
өтелмеген дебиторлық борыштар үшін ең төменгі жалдық төлем ақы
табыс ретінде танылған шартты жалдық төлемдер;
жалға берушінің жасаған келісімдерінің маңфзды сипаттамалары.
Жалға алушы өзінің жалға алған мүліктері бойынша жалдық міндеттемелердің
3360 «Қысқа мерзімді жал бойынша міндеттеме» пассивті шотында қысқа
Бухгалтерлік есеп шоттарында жал операцияларының дұрыс көрсетілуі жалпы қаржылық
Келесі кестеден ұзақ мерзімді міндеттемелердің бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін
Кесте №6. Ұзақ мерзімді жалдық операциялардың көрсетілуі
Шаруашылық операциялары Шоттар корреспонденциясы
Дт Кт
1. Қаржылық лизинг бойынша қысқа мерзімді жалдың ұзақ мерзімді
2. Шет елдік валютаның бағамының өзгеруіне байланысты курстық айырманың
3. Шет елдік валютаның бағамының өзгеруіне байланысты курстық
4. Талап ету мерзімі өтіп кетуіне байланысты талап етілмеген
Жалдық төлемдер қаржыландыру төлемі мен жалдық міндеттеменің баланстық құнын
Қаржыландыру төлемі бүкіл жал мерзімі бойында әр есепті кезеңнің
Халықаралық қаржылық есептілік стандартына сәйкес ең төменгі жалдық төлем
Төленуге тиісті ең төменгі жалдық төлемдер сомасын анықтау үшін
K*N
P = ------------
1- (1+N) – t
Мұндағы:
P – есепті кезеңде төленуге тиісті жалдық төлемдер сомасы;
N – қаралған пайыздық ставка, немесе өспелі пайыздық ставка;
K – жалдық мүліктің сату құны;
t – төлем мерзімдерінің саны.
Ұзақ мерзімді жалдық қатынастар жағдайында жалға алушы жалға алынған
Сату құны дегеніміз – мәмілеге қатысушы тәуелсіз жақтардың мүлікті
Көрсетілген немесе қаралған пайыздық ставка дегеніміз бұл жал мерзімі
Кепілдендірілмеген қалдық құны дегеніміз негізгі құралдың қалдық құнының бір
Егер дисконттелген құнды анықтау мүмкін болмаған жағдайда жалға алушының
Халықаралық қаржылық есептілік стандартына сәйкес ең төменгі жалдық төлем
Жалдық міндеттемелердің орындалуы жөнінде күнтізбелік жоспар жасалынады. «Транслогистик» жауапкершілігі
Жалдық төлем жалға алынған ғимараттың ауданына қатысты есептелгенін көреміз.
3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖАЛ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
Аудит – аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың шаруашылық субъектілерінің қаржылық
Аудиторлық тексеру барысында тек есеп пен заңнамалық талаптар арасындағы
Негізгі құралдар есебінің аудитін жүргізгенде тексеруді бастамас бұрын аудитор
Осы мәселелерді шешу аудиторға тексерудің басында ұйымда бухгалтерлік есептің
Бұдан кейін аудитор баланста көрсетілген негізгі құралдар құнының әділдігін
Негізгі құралдардың ұйымға келіп түсуінің бір жолы оларды жалға
Жал келісім бойынша келіп түскен немесе жалға берілген объектілер
Жал дегеніміз жалға берушінің белгілі-бір оюъектіні жалға алушыға ақылы
Жалдау уақытына қатысты жалдың үш нысаны белгілі: ұзақ мерзімді
Экономикалық шарттарына байланысты қаржыландыратын, ағымдағы және қайтарылмайтын жал түрлерін
Ағымдағы жал дегеніміз қаржылық жалдан ерекшелендірілетін басқа жал түрі.
Қайтарусыз жал дегеніміз жал мерзімінің ішінде келесідей себептерге байланысты
Негізгі құралдарды жалға беру мен қайтарылу негізі жал жөніндегі
Келісім шартта жалға берілетін объектілердің құрамы мен құны, жалдық
Аудитор ағымдағы жалға алынған негізгі құралдар есебінің ерекшеліктеріне көңіл
Ағымдағы жал жағдайында жал объектісі ретінде негізгі құрал объектісінің
Жалдау объектісі жалға берушінің балансында есепте тұра береді, яғни
Бухгалтерлік есепте ағымдағы жалға берілген мүліктер құны 2410 «Негізгі
Аудитор ағымдағы жалға алынған негізгі құралдардың жалға алушыдағы есебі
Дт 2410/2 Кт 2410/1 – ағымдағы жал келіісім бойынша
Дт 1260 Кт 6260 – келіп түсуге тиісті жалдық
Дт 1260 Кт 3360 – жалға алынған негізгі құралдар
Дт 7450 Кт 2420 – жалға берілген негізгі құралдар
Дт 1010,1030,1070 Кт 1260 – жалдық төлем сомасының келіп
Дт 7210,7110,8040 Кт 3360 – жалдық төлем ақы сомасын
Дт 1260 Кт 1010,1030,1070 – жалдық төлемнің алдын-ала төленуі;
Дт 1260 Кт 3520 – алдағы бірнеше есепті кезеңдер
Ағымдағы жал бойынша шығындар төленуіне қарамастан сол есепті кезеңде
Бұдан кейін аудитор көңіл бөлетін маңызды мәселе жалдық төлем
Жалға алынған/берілген негізгі құралдар есебіне қатысты негізгі мәселелердің бірі
Мердігерлік тәсілмен күрделі жөндеуден өткен негізгі құралдарға қатысты нақты
Шаруашылық тәсілмен күрделі жөндеуден өткен негізгі құралдарға қатысты нақты
Егер күрделі жөндеу жұмыстарына жасалған резерв сомасы жетпей қалатын
Жылдың соңында артық төленген жалдық төлем ақы сомасы немесе
Жалға алушыда қысқа мерзімді жалға алынған негізгі құралдар баланстық
1. а) Жалдық келісім шарт негізінде есептелген жалдық төлем
б) алдағы есепті кезеңдерге аванс түрінде – Д1260т Кт
2. Қосылған құн салығы сомасына – Дт 1420 Кт
3. Бюджетке тиісті төлемді кемітетін қосылған құн салығы сомасына
4. Есептелген жалдық төлем ақы сомасының есептен шығарылуы –
5. Банк шотының көшірмесі негізінде жалға берушіге аударылған жалдық
6. Негізгі жалдаумен байланысты жалдық төлем мерзімі жеткенде бұрын
7. Есептелген қосылған құн салығы – Дт 1420 Кт
8. Ай соңында бюджетке тиісті төлемді кемітетін қосылған құн
9. Жалданған негізгі құралдарға қатысты күрделі салымдар – Дт
10. аяқталған күрделі салымдарды есепке алу – Дт 2410
11. Күрделі қаржы салымының жалға берушіге тегін берілуі –
12. Күрделі қаржы салымдарының нақты шығындарын есептен шығару –
13. Жалға беруші есебінен жүргізілген күрделі қаржы салымдарының есептен
Ағымдағы жал операцияларының дұрыстығын тексергеннен кейін аудитор ұзақ мерзімді
3.2 Негізгі құралдардың қаржылық жал есебінің аудиті
Арнайы әдебиеттерді ұзақ мерзімді жалды қаржылық лизинг деп те
жалдау мерзімінің соңында иелену құқығының жалға берушіден жалға алушыға
жал мерзімінің соңында жалға алушы объектіні сатып алу құқығына
жал мерзімі негізгі құралды тиімді пайдалану мерзімінің 75%-ынан астам
жалға берілу уақытының басында ең төменгі жалдық төлемдер сомасы
Қаржылық жал ретінде танылған жал келесі түрде есепке алынады.
Жалға берушіде – жалға берілген негізгі құралдың құны
Жалға алушыда - жалға берілген негізгі құралдың
Осылайша қаржылық лизинг жалға алушыны ұзақ мерзімге несиелендіру операциясы
Қазақстандық қаржылық есептіліктің «Жал есебі» стандартында қаржылық лизинг ұғымы
Халықаралық қаржылық есептіліктің №17 «Жал» стандартына сәйкес қаржылық жал
Қаржыландырылатын жал формасы пайда болады, егер:
жал мерзімі жалдық мүліктің тиімді пайдалану мерзіміне тең келетін
жалдық төлемдердің жалпы сомасы жалдық мүліктің құнына жуық мөлшерде,
жалдау мерзімінің соңында меншік құқығы жалға алушыға көшетін болса;
жалдау мерзімінің соңында немесе кез-келген мерзімінде жалға алушы мүлікті
жалдық мүлік соншалықты арнайы мақсатқа арналғандығына байланысты оны тек
Жалдың түрі дұрыс анықталғанын ескере отырып, аудитор ұзақ мерзімді,
Ұзақ мерзімді жалдық қатынастар жағдайында жалға алушы жалға алынған
Сату құны дегеніміз – мәмілеге қатысушы тәуелсіз жақтардың мүлікті
Көрсетілген немесе қаралған пайыздық ставка дегеніміз бұл жал мерзімі
Кепілдендірілмеген қалдық құны дегеніміз негізгі құралдың қалдық құнының бір
Егер диконттелген құнды анықтау мүмкін болмаған жағдайда жалға алушының
Жалдық төлемдер қаржыландыру төлемі мен жалдық міндеттеменің баланстық құнын
Халықаралық қаржылық есептілік стандартына сәйкес ең төменгі жалдық төлем
Жалдық мүліктерге амортизация есептеу жалдау мерзімі мен жалға алынған
Жалға берілетін мүлік бухгалтерлік баланста дебиторлық борыш ретінде жалға
Ал өз кезегіндегі жалға салынған күрделі салымдары дегеніміз жалға
Сонымен, ұзақ мерзімді жал формасында жалға алушы жалға алынған
Жалға беруші қаржылық жал бойынша төлемдерді инвестицияланған капиталдың қайтуы
Жалға берушідегі жалдық қатынастар операциялары келесі коореспонденциялар арқылы көрсетіледі.
Дт 2160 Кт 2410 – қаржылық жал келіісім бойынша
Дт 2160 Кт 4420 – келіп түсуге тиісті жалдық
Дт 1420 Кт 3130 - Жалдық төлемдерге қатысты қосылған
Дт 7410 Кт 2410 – бұрын пайдалануда болған негізгі
Дт 2420 Кт 2410 – есептелген тозу сомасының есептен
Дт 2160 Кт 6130 - жалға берілген негізгі
Дт 2160 Кт 3130 – негізгі құралдардың баланстық және
Дт 1270 Кт 4420 – алынуға тиісті пайыз сомасына;
Дт 1010,1030,1070 Кт 2160 – жалдық төлем ақының әр
Дт 4420 Кт 6110 – есептелген пайыз сомаларына;
Алынған пайыз сомалары әр ай сайын жалға берушінің табысы
Жалға алушы қаржылық жал бойынша бойынша міндеттемелерін 4150 шотында
Жалға алушыдағы жалдық операцияларға қатысты шоттар корреспонденциялары келесі түрде
Дт 2410 Кт 4150 – ұзақ мерзімге жалға алынған
Дт 1420 Кт 4150 – негізгі құралдардың сатып алу
Дт 7310 Кт 4160 – төленуге тиісті пайыз сомаларына;
Дт 7110 (сату операцияларына қатысатын негізгі құралдар үшін),
Дт 4150, 4160 Кт 1010,1030,1070 - жалға
Дт 3130 Кт 1010,1030,1070 – жалдық міндеттемені алдын-ала өтеу;
Дт 2410/1 Кт 2410/2 – жалға алынған негізгі құралдардың
Дт 2420/2 Кт 2420/1 – есептелген тозу сомасының есепке
Ұзақ мерзімді жалданған негізгі құралдарды есептен шығару 7410 шотында
1. Дт 5410 Кт 7410 – негізгі құралдарды жалға
2. Дт 6210 Кт 5410 – негізгі құралдарды жалға
ҚОРЫТЫНДЫ
Негізгі құралдар ұйымның өндірістік қуатын, техникалық құралдармен жабдықталу дәрежесін
Осы жұмысты жазу барысында негізгі нормативтік-құқықтық актілерге қатысты анықталған
Жалдау уақытына қатысты жалдың үш нысаны белгілі: ұзақ мерзімді
Экономикалық шарттарына байланысты қаржыландыратын, ағымдағы және қайтарылмайтын жал түрлерін
Жалдау есебінің жалға алушы мен жалға берушіде жал нысанына
Жал операцияларының есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор, себебі бұл
Жалға беруші алынатын жалдық төлемдер мен пайыз сомасын дебиторлық
Жалға алушы жалға алған негізгі құралдарын ұзақ мерзімді жал
Жалдау операцияларында жалға алынған/берілген негізгі құрналдарға қатысты амортизациялық аударымды
Жалға алынған негізгі құралдарға қатысты күрделі жөндеу шығындарының да
Жалдық операциялар мен қатынастардың есеп регистрлерінде дұрыс тіркеліп, сәйкесінше
Жалдық қатынастардың дұрыстығына уақытында және сауатты жүргізілген аудиторлық тексеру
«Транслогистик» жауапкершілігі шектелген серіктестікте жал операцияларымен байланысты тек бір
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі, Алматы 1999ж.
Қазақстан республикасы Президентінің заңдық күші бар “Бухгалтерлік есеп және
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет жөніндегі» заңы, Алматы, 05.05. 2006ж.
Қазақстан республикасының «Қаржылық лизинг туралы» заңы, Алматы, 2000ж.
Қазақстан республикасының салықтық кодексі, 2006 жыл, “Бюджетке төленуге
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары,2001ж.
Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларды айдалану жөніндегі әдістемелік
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына негізделген жұмысшы шоттар жоспары, ҚР
Типовой план счетов бухгалтерского учета, утвержденный приказом МФ РК
Абленов Д.О. “АУДИТ негіздері ” Алматы – 2005 ж.
Андросов А.М., Викулова Е.В., “Бухгалтерский учет”. – М.:, 2001г.
Артеменко В.Г., Белленир М.В. “Финансовый анализ”.
“Аудит” / под ред. В.И. Подольского. – М.:ЮНИТИ,2001
Бухгалтерлік есеп принциптері Алматы, Экономика, 2006.
Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп негіздері; Алматы, 2001ж
Дюйсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности, Алматы,
1998.
Ержанов М.С. “Теория и практика аудита”. – Алматы: Галым,
Ефимова О.В. “Как анализировать финансовое положени предприятия (практическое пособие)”
Есқалиев М., Мұсабаев С., Нұрмаханов А. “Нарықтық экономика
Ковалева О.В., Константинова Ю.П. “Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика
Кеулимжаев К.К. Қаржылық есеп, алматы, Экономика, 2001
Назарова В.Л. Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есебі,Алматы, 2005.
“Налоговый учет ОС и НМА при переходе с КСБУ
МСФО”. Издательскии дом “Бико” Алматы - 2007 ж.
Радостовец В.В.Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы,2003.
Рахимбекова Р.М. Финансовый учет, алматы, 2003г.
Палий В.Ф. Международные стандарты финансовой отчетности, Москва, 2003г.
Нурсеитов Э.О. “Учебно – Практическое пособие по применению
МСФО” ЦДБ, Алматы – 2006 г.
Тасмағанбетов Т.А. Қаржы есебі, Алматы 1998
Адленов Д.О. Аудит Алматы, 2003.
Байдаулетов М.Б. Аудит, Алматы,2004.
Нидлз, Колдуэлл Принципы бухгалтерского учета. Москва 2002.
Бюллетень бухгалтера № 47 ноябрь 2003 статья «Первые шаги
Бухгалтер бюллетені, № 12. 2007ж. 16 б.
Қазақстан Республикасында міндеттерін «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі»
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп” Алматы –
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп” Алматы –
Назарова В.Л. “Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік есеп” Алматы –
Қазақстан республикасының Азаматтық кодексі, №409-1, 01.07.1999.
КБЕС № 17 «Жал есебі» стандартына әдістемелік нұсқаулар, пунк
3