РЕНТАЛАР ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ АГРАРЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР КУРСОВАЯ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. АГРАРЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ 4
2. РЕНТА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ 7
3. АГРОБИЗНЕС ЖӘНЕ ӨНЕРКӘСІПТІК ИНТЕГРАЦИЯ 15
ҚОРЫТЫНДЫ 21
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 22
КІРІСПЕ
1. АГРАРЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
Аграрлы қатынастар экономикалықтеория мен практикада ең маңызды әрі
Аграрлы деген ұғым латын сөзі («agraria» — жер
Бұл қатынастардың ерекшелігінің өзі сонда, көбінесе бұлар
Бүкіл халықтық референдумда 1995-ші жылы 30-шы тамызда қабылданған
Осындай заңға 1995-ші жылы 25-ші желтоксанда кабылданған Қазакстан
Ауыл шаруашылығы өндірісі өнеркәсіп өндірісінен біршама ерекшелігі бар.
Біріншіден, мұнда басты өндіріс құрал-жабдығы жер болып табылады.
Екіншіден, ауыл шаруашылығына жарамды жерлер-табиғи және зкономикалық (жасанды)
Үшіншіден. кәдімгі ендіріс күралдарынан: мәшине, ірі қүрылыстар, жабдықтардан
Төртіншіден, ауыл шаруашылығы өндірісі процесіне жердіц сапасы ғана
Бесіншіден, ауыл шаруашылығы өндірісі циклында сезондык айырмашылық болады.
Алтыншыдан, аграрлық катынастардың тарихы басқа жерді (мейлі ол
Жерді қолданғаны үшін төлем арендалық төлемнің мазмүны болып
«Жер туралы» Қазакстан Республикасының Заңына сәйкес 34-ші баптың
Мемлекеі меиишшдеп лерді >ақытша иайдалануға беру 38-ші баптьщ
Осыдан арендалық төлем (жер рентасы) мөселесін карастыру манызды,
2. РЕНТА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Аграрлы катынастар күрылымындағы басты экономикалык катынастарға ренталык катынастарды
Ауыл шаруашылығы кәсіпкерлерше жерді арендаға бере отырып, жер
Жер рентасы — жер учаскісін уакытша қолданғанға (пайдаланғанға)
Мынандай сауал туындайды: мұндай артыктық қалай пайда болады?
Дифференциалдық рентаның екі түрі бар: І-ші және ІІ-ші
Сондықтан олар (арендалық келісім шеңберінде) оған баска кәсіпкерлердің
Оеы монополиялыкка байланысты ауыл шаруашылығы өніміііе баға қүрылуының
Мемлекет нашар (күнарлылығы төмен) жерлерді де айналымға косуға
Дифференциалды рентаның қайнар көзі жақсы және орташа сапалы
І-ші
Кесте -1
және ІІ-ші дифференциалды ренталарнын құрылу механизмі.
Учас-кілер Капитал-ға шы~ ғындар Орташа
пайда Егін өнім-
ділігі
Өі
б; ІДІрІС
іғасы
1 Ц Барлық өнімніц өндіріс бағасы Диффе-рен рснте
же-ке коғам-дық жс-ке коғам-
ДЫҚ I II
1
нашар 100 20 4 30 30 120 120
2 орташа 100 20 5 24 30 120
3 жаксы 100 20 6 20 30 120
3-ші учаскі-ге қо-сымша қаржы 100 20 8 15
120
Алайда нарық бұл айырмашылықты мойындамайды және бірдей сапалылықгағы
Демек, қүнарлығы бойынша І-ші дифференциалды рента — ауыл
Сондықтан І-ші дифференциалды рента жер участкісінін рынокқа алыс-жақын
Р Дифференциалды рента топырактын табиғи кұнарлылығымен
аиланысты болса, П-ші дифференциалды рента топырактын жасанды нарлылығымен
Айталық, үшінші (жаксы) жер участкісіне косымша 100 тг.
Сөйтіп, П-ші дифференциалды рента 120 тг. (ақша) бірлігіне
Топырактың экономикалык күнарлылығын арттыру дегеніміз -экстенсивті жерді игерудің
Бұрыннан бар участкіні косымша каржылау бірінші каржылауға карағанда
Арендалык (жалгерлік) шарттың мерзімі біткенше арендатор косынды пайданы
Аренда (жалгерлік) мерзіміне күрес жер тиімділігінің дамуына кері
Осы кайиіылыкты шешу үшін Казакстан Республикасы «Жер туралы»
Сондықтан да жер участкілерін арендалау шартында арендаторлардың арендалайтын
Арендалық катынастардың өзіне тән көп жылғы тарихы бар.
Әлемдік қауымдастык елдерінде жерге аренданык негізінен екі түрі
— капиталистік, пайда табу мақсатындағы түрі.
— шаруалық, бұл түріндегі жер ұсак
АҚШ-да 150 млн.гектарға дейін жер арендаланады, ал фермерлердің
Әлем қауымдастығындағы дамыған елдердің жерді және жерді колдануды
/Кер рентасының теориясын К. Маркс толык зерттеген. Дифференциалды
Айталык, фермер шаруашылығыңда астык өндіреді. Химиялық тынайткыштарды колданбаған
Осыны енді мысалмен қарастырайық.
Мысал: «Қайтарымды төмендету заңы
Кесте -2.
Тыңайтқыш (мөлшері) саны (кап) 0 1 2 3
Астық өнімі, 20 25 35 43 50
Әрбір участкі гектарынан өнімнін өсімі ______ 5 10
Кейінірек барлық «маржинализм» теориясыньщ екілдері («шекті пайдалылық, «шекті
Белгілі жай сол, қосымша кун барлык, авансталған капиталмен
Абсолюттік рента — пайданың орташа пайдадан артык болігі
Дифференциалды және абсолютті ренталардан баска жекелеген кейбір жер
Кен өнеркәсібінде рентаның үш түрі болуы мүмкін: дифференциалды,
Жер адамның іс-әрекетінің өнімі емес, оның кұны жоқ,
Оның бағасы қарыз пайызы мөлшеріне тікелей тәуелділікте болады.
Жердің бағасы мынандай формуламен аныкталады:
Жер бағасы
рента х 100
қарыз паиызы '
Мысалы: айталық, рента = 20 мың.долл., қарыз пайызы
онда жердің бағасы мынаған тең:
20 мың долл
Жер бағасы =V:
= 500 мың долл.
Бұл жер иегеріне жсрді сондай есеппен сатуға ықпал
50 мың долл х 4% Жылдық табыс =
Казіргі жағдайда жер бағасы өсу тенденциясына ие болуда.
3. АГРОБИЗНЕС ЖӘНЕ ӨНЕРКӘСІПТІК ИНТЕГРАЦИЯ
ӘЛемдегі дамыған елдер ауыл шаруашылығы өндірісінің машиналы стадияға
Интеграциялык проиестің аса маныздылығына бағаны ХХ-шы іжырдыц 50-шы
Лжон Дэвистін ойынша, «... агробизнес барлык фермерлік имеграциянын
Чмерикан экономистері Джон Дэвис пен Рей Голдберг 1957-ші
Агроөнеркәсіп кешені - бул ауыл шаруашылығы оиімін ендіру,
АӨКІ-ші сала — Ауыл шаруашылығына
жабдығының ондірісі; ІІ-ші сала — ауыл шаруашылығы; Ш-ші
АӨК-інін қалыптасу негізін агроенеркәсіптік интеграиия кұрайды — ауыл
Агроөнеркәсіптік интеграция өндіргіш күштердін дамуы, қоғамдық еңбек бөлісінің
Интеграциялық процестің сипатына жеке салалар ерекшілігі барынша әсер
Барлық ел масштабында және ірі аймақтарда агроенеркәсіптік интеграция
— Батыс-Қазақстан аграрлы-өнеркәсіп кешені.
- Оңтүстік-Қазакстан аграрлы-өнеркәсіп кешеш. ол мал
— Солтүстік-Қазақстан аграрлы-өнеркәсіп кешені, ол аса
— Шығыс-Қазакстан аграрлы-өнеркәсіп кешені, ол мал
Казакстан Республикасы аграрлы-өнеркәсіп кешенінің дамуына 1991-ші жылы ақпанда
Қазакстан Республикасының рыиоктың қатынастары, жер иелену мен жерді
Бұған мысал ретінде Ақмола облысындағы «Цесна» корпорациясын айтуға
Казақстан Республикасы Мемстатком агенттігінің мәліметі бойынша, 17 мындай
АКШ-да агробизнес күрылымында 2 млн.жуық фермерлік шаруашылык бар.
Агроби!знес шаруашылығының уйымдык түрлері АҚШ-да әртүрлі. Олардың ішінде
АҚШ-дағы отбасылык. ферма — бүл жоғары механикалан-дырылған арнайы
АҚШ-да өнеркәсіп, сауда және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының екі
Осындай жиынтық стадиялар өнімнің тұтынушыға жетуінің вертикалды тізбесін
Жалпы АӨК-іне үш сала енгенімен, американ тәжірибесі байкдтқандай,
Вертикалды интеграция өндірісінің, өңдеуінің және өнімді өткеруінің артықшылығы
Ауыл шаруашылығы капиталды ең көп жүмсайтын салалар қатарына
Мысалы, Казақстан Республикасы шаруашылык (фермерлік) кожалыктарында жүргізілген зерттеулердің
АҚШ-да дамыған фермерлік шаруашылыкка мемлекеттарапынан колдау бар. Ол
Мемлекет фермерлердің ақшалай табысын кепілденген баға жүйесі аркылы
КАТЕОРИЯЛАР МЕН ТЕРМИНДЕР
Жер рентасы, арендалық (жалғерлік) төлем, жерді шаруашылык объектісі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Макконннелл К.Р.. Брю С.Л. Экономикс. t.S. .
Коныппі А.А. Фермерские хозяйствіі США - М., Агропромиідат.
22