МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ..........................................................................................................
1 Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Ұйымдарда өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері ......................................................................................................................
1.2 Өндіріс шығындарының экономикалық мазмұны мен жіктемесі ........
1.3 Шығындар есебінің әдісі және оларды қолдану саласы ........................
2 Өндіріс шығындарының есебін ұйымдастырудың ерекшеліктері
2.1 Ұйымның қаржылық-экономикалық жағдайы және есеп саясаты ........
2.2 Ұйымдағы тікелей шығындардың есебі .................................................
7
12
20
44
56
2.3 Үстеме шығындарды есептеу және оларды бөлуді жетілдіру
2.4 Жалпы және әкімшілік шығындардың есебі ..........................................
3 Өндіріс шығындарының аудиті және оларды талдау
3.1 Өндіріс шығындарына аудит жүргізудің әдістемесі ...............................
3.2 Өндірістегі тікелей және үстеме шығындарды талдау ...........................
ҚОРЫТЫНДЫ ..............................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................................................
ҚОСЫМШАЛАР .........................................................................................
69
74
89
92
94
96
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар жағдайында ауқымды сипатқа ие болып отырған, өндіріс
Орталықтан жоспарланған экономика жағдайында жүзеге асырылған бухгалтерлік есеп жүйесі
Өндіріске жұмсалған шығындар мен өткізу шығындарының құрамын және
Шетелдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, нарықтық экономика қоғамды ресурстармен оңтайлы
Бүгінгі күні отандық өндірістік есептің нарықтық экономиканың талаптарына, ұйымды
Сондықтан, экономиканың әрбір саласында (өнеркәсіп, қызмет көрсету, құрылыс, тамақ
Дипломдық жұмыстың мақсаты нарықтық экономика жағдайында нақты ұйымдағы
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегі міндеттер шешімін табуға
- өндіріс шығындарының экономикалық мазмұнын анықтау;
- өнімнің өзіндік құны ұғымын танып білу және мәнін
- ұйымда тікелей және үстеме шығындарды есептеу және
- өндіріс шығындарына аудит және талдау жүргізіп, өнімнің өзіндік
Дипломдық жұмысты орындау барысында экономикалық талдау, салыстыру, айырмашылықтарды табу,
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін «Промстрой-Энерго» ЖШС-нің 2009-2010 жж.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен
1 Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері
1.1 Ұйымдарда өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері
Нарықтық қатынастар жағдайында өндіріс шығындарын, жұмыстар пен қызметтердің өзіндік
Нарықтық экономикадағы бәсекелестік пен баға саясатының еркін даму мүмкіндіктеріне
Өнімнің өзіндік құны ұйымның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын негізгі экономикалық
Ұзақ уақыт бойы шығындар «қазандық» деп аталатын тәсілмен анықталып,
Сонымен, отандық авторлардың ішінде В.К. Радостовец (2(,
Біздің ойымызша, өндіріс шығындары деп - ұйымның өнім өндіру,
В.Э. Керимовтің тұжырымдамасы бойынша «... шығындар мен шығыстар түсініктердің
К.К. Кеулімжаев «Өндіріс шығындары - деп өнімдер мен тауар
А.Н. Кашаев өз еңбегінде «... өндіріс шығындары – бұл
Г.М. Лисович және И.Ю Ткаченко «шығыстар», «шығындар» және «өндіріс
Дегенмен де, бұл авторлардың пікірімен толықтай келісуге болмайды, себебі
С.А. Николаеваның тұжырымдамасына сүйенетін болсақ, онда оның зерттеулерінде шығыстар
Жоғарыда аталған авторлардың зерттеулерінен байқағанымыз олардың анықтамалары мен тұжырымдамаларында
Демек, біздің ойымызша шығындар – бұл өнім (жұмыстар мен
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында қаржылық есепке қатысты нормативтік құжаттарда
Қаржылық есептің ұлттық стандартында шығыстар деп - қатысушылардың шешімі
Ал, біздің пікірімізше шығыстар – бұл шаруашылықтың есепті мерзім
М.Б. Байдаулетов өзінің ғылыми еңбегінде «... өндіріске жұмсалынған шығындар
Сонымен, отандық және шетелдік ғалымдар мен тәжірибешілердің шығындар туралы
Ал кезең шығындары болып табылатын әкімшілік шығындар, өнімді сату
Болашақ мерзімде табыс алумен байланысты жұмсалынған шығындар активке апарылады.
Сонымен, ұйымның шығыстарына оның негізгі қызметінде активтерді пайдалану мен
Кез-келген өндіріс саласында шығындар есебіне объективті сипаттама беру үшін
Дегенмен де, есеп тәжірибесінде ғалымдар мен экономистер өндіріс шығындарын
Қаржылық есептіліктің ұлттық стандарттары және №2 «Қорлар» қаржылық есептіліктің
Енді шығындардың калькуляциялық баптарына жеке тоқталатын болсақ, онда:
«Материалдар» шығын баптары бойынша өткен жылы шаруашылықтың өзі өндірген
Сатып алынған отын, мұнай өнімдері, ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер
Өнім өндірісіне тікелей қажетті электр энергиясы, су және жылу
«Еңбек ақы шығындары» бабы бойынша өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы
«Еңбек ақыдан аударымдар» бабында ҚР Салық Кодексіне сәйкес еңбек
Жалпы өндірістік (үстеме) шығын бабына жоғарыда айтылған шығындардан басқа
Сонымен, шығындарды баптарына қарай жіктеу қаржылық есеп беруді дайындау
1.2 Өндіріс шығындарының экономикалық мазмұны мен жіктемесі
Өндіріс шығындарының экономикалық мәнін ғылыми тұрғыдан терең, әрі жан-жақты
Біздің ойымызша, өндірістік салада шығындардың жіктемесін беру үшін, алдыменен
- өнім өндірісінің технологиялық-ұйымдық ерекшелігіне;
- саладағы өндіріс шығындары есебінің ұйымдастырылу жағдайына;
- әртүрлі меншік нысанында ішкі шаруашылық байланыстар мен шаруашылық
Тек жоғарыда айтылған жағдайларды ескере отырып, нақты өндіріс саласындағы
Осы күнге дейін отандық және шетелдік ғалым-экономистер өндіріске жұмсалатын
Н.З. Пизенгольцтің (11( пікірі бойынша шығындарды өндіріс процесіне қатысы
Үстеме шығындар деп - өндірісті басқару, ұйымдастыру және қызмет
Өндіріс шығындарын негізгі және үстемеге бөлу өнімнің өзіндік құнын
Өнімнің өзіндік құнына қосылу тәсілі бойынша М.З. Пизенгольц (11(,
Шығындарды тікелей және жанамаға бөлу өнімнің белгілі-бір түрін өндіруге
Көптеген экономикалық әдебиеттерде, сонымен қатар нақты тәжірибеде де өндіріс
Өндіріс көлеміне қатысы бойынша шығындар өзгермелі және тұрақты болып
В.Б. Ивашкевич өзінің зерттеулерінде шығындарды тұрақты және өзгермеліге жіктеу
Біздің ойымызша, өндіріс шығындарын тұрақты және өзгермеліге жіктеу -
Қандай да бір өндіріс процесін жүзеге асыру барысында белгілі
Өндіріс шығындары дегеніміз – өндірістің қызмет бағытына қарай өнім
Өндіріс шығындары өзінің экономикалық мазмұнына қарай төмендегідей бағыттар бойынша
- өндіріс процесіне қатысу сипатына қарай шығындар:
а) негізгі – өндіріс пен қызмет көрсетуге тікелей қатысы
ә) үстеме –ұйым мен оның бөлімшелерін басқаруға және оларға
- өнімнің, жұмыс пен қызметтердің өзіндік құндарына қосу
а) тікелей, яғни өнім өндірісіне байланысты оларды дайын өнімнің
ә) жанама, яғни өндірісті ұйымдастыру мен басқаруға байланысты шығындарды
- пайда болу жиілігіне қарай шығындар:
а) ағымдағы, яғни өндіріске үздіксіз жұмсалатын шығындар (материалдар,
ә) біржолғы, яғни кезеңімен жұмсалатын шығындар (өндірісті дайындау, ұйымдастыру,
- өндіріс көлеміне қатысы бойынша:
а) тұрақты – есепті мерзім ішінде өзгеріссіз қалатын шығындар
ә) айнымалы – өндірілген өнімнің немесе орындалған жұмыстар мен
- құрамына қарай шығындар:
а) бір элементті, яғни, құрамдас бөліктерге бөлуге келмейтін шығындар
ә) кешенді, яғни, бірнеше экономикалық элементтерден тұратын шығындар (жалпы
- шығындарды жұмсау саласына қарай:
а) өндірістік, яғни, өнім өндірісіне тікелей байланысты шығындар;
ә) өндірістік емес, яғни, дайын өнімдер мен орындалған жұмыстарды
- өндіріс процесіндегі рөліне қарай:
а) өндірімді – өнім өндіру үшін мақсатты жұмсауға болатын
ә) өндірімсіз – өндірісті ұйымдастыру мен технологияның жетіспеу-шілігіне байланысты
- пайда болу уақыты мен өндіріске шығарылуына қарай
а) ағымдағы шығындар, яғни, осы есепті кезеңде өндіріс және
ә) болашақ кезең шығындары – осы есепті мерзімде пайда
- жоспарды қамту деңгейі бойынша шығындар:
а) жоспарланған, яғни өнім өнідірісі үшін алдын ала жоспар,
ә) жоспарланбаған, яғни өндіріс процесі кезінде белгілі бір жағдайларға
- бақылау мүмкіндігіне қарай:
а) бақыланатын, яғни құрылыс жұмыстары кезінде жауапты тұлға жағынан
ә) бақыланбайтын, яғни жауапты тұлға тарапынан бақылауға немесе реттеуге
Нарықтық экономика жағдайындағы бәсекелестіктің, еркін бағалар жүйесінің дамуымен бірге,
Өнімнің өзіндік құны ұйымның өндірістік және қаржылық қызметінің бүкіл
Өнімнің өзіндік құнының қалыптасуын, оның құрамын зерттеу өндірісті дамыту
Қазіргі кезде өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнын сапалы есептеуге
Экономикалық теорияда өзіндік құнға қоғамдық өндірістік шығын, яғни заттай
Бухгалтерлік есеп пен талдау әдебиеттерінде, өзіндік құн өнімді өндіру
Осы сұраққа жауап іздеген экономист – ғалымдардың «өзіндік құн»
Қазақстанда 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қаржылық есептің халықаралық
Өндірістің технологиясына және ұйымдастырылуына сәйкес, өндіріс процесінде тұтынылатын табиғи
Алайда, берілген түсініктеменің халықаралық есеп стандартына қарама – қайшы
Біздің ойымызша, жоғарыдағы стандартта берілген «өзіндік құн» ұғымы осы
Біздің ойымызша, өндіріс шығындары өнім өндірісіне және оны сатуға
Өндіріс шығындары өнім өндіру, жұмысты орындау және қызмет көрсету
Өзіндік құн өнімді өндіруге жұмсалған өндіріс құралдары мен еңбек
Ұдайы өндіріс шарты әрбір ұйымға өнімді өндіру және өткізуге
Өндірістік есепті ұйымдастыру өндірістік шығындардың дұрыс сыныпталуына тәуелді,
Өндірістік шығындарды сыныптау ұйымдардың өнім өндіруге жұмсаған барлық шығындарын
Біздің ойымызша, шығындар есебін оңтайлы ұйымдастыру үшін нақты бір
Айта кететін жайт, іс жүзінде қолдану тұрғысынан алып қарағанда,
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, нарықтық қарым - қатынастар жағдайында өндіріс
қабылданған есеп саясатына сәйкес, ұйымда шығындарды есепке алу мен
ұйымды басқаруға, сондай – ақ сыртқы тұтынушыларға қажетті ақпараттарға
экономика салаларының ерекшеліктері және әр ұйымның өзгешеліктері.
Отандық кәсіпорындарда өндіріске жұмсалған шығындарды топтас-тырудың ең маңызды түрі
Өнімнің өндірісімен байланысты шығындар жұмыстың өзіндік құнына олардың пайда
Өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын анықтау және ұйымның қаржылық
Өндірісте ағымдағы есепті жүргізу үшін шығындарды, норманың көлеміндегі және
Демек, өндіріс шығындарының экономикалық мазмұнына қарай берілген жіктелуін төмендегі
1 кесте – Өндіріс шығындарының экономикалық мазмұнына қарай жіктелуі
Шығын элементтері бойынша Калькуляция баптары бойынша
Экономикалық элементі бой-ынша шығындар – ұйымның негізгі қызметіне байланысты
Экономикалық элементіне қарай шығындардың топтамасы кіріс
- шикізаттар мен материалдар;
- сатып алынған жартылай фабрикаттар;
- қайтарылған қалдықтар (-);
- технологиялық мақсаттарға отын мен энергия;
Олар:
- материалдық шығындар;
- еңбекақы шығындары;
- еңбекақыдан аударымдар;
- негізгі құралдардың тозуы;
- басқа да шығындар
- жұмысшылардың еңбекақысы;
- еңбекақыдан аударымдар;
- өндірісті игеру және дайындау шығын-дары;
- жалпы әкімшілік шығындар;
- жалпы шаруашылық шығындар;
- ақаудан жоғалтулар.
1-кестенің жалғасы
Экономикалық элементіне қарай шығындар пайда болу жерлері бойынша өндіріс
Ескерту – кесте 17 әдебиеттің негізінде дайындалынды
Тәжірибеде қолданылатын шығындардың жіктемесі өзіндік құнды жедел басқару ұстамына
1.3 Шығындар есебінің әдісі және оларды қолдану саласы
Өнімнің өзіндік құн есебі көпшілік жағдайда өндіріс технологиясы мен
Өндірісті ұйымдастыру – белгіленген мерзімде, бекітілген ккөлемде және сапамен
- еңбекті ұйымдастыру, яғни жұмыс күшін орналастыру;
- материалдарды ен жартылай фабрикаттардың қозғалысы, олардың көлемін анықтау;
- жедел жоспарлау;
- техникалық бақылау;
- қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
- өндіріс барысын жедел реттеу.
Жалпы өндірісті ұйымдастыру алғашқы құжаттармен рәсімделеді.
Өндіріс шығындарының есебініе сонымен қатар, өндіріс технологиясы әсер етеді.
Өңдеуші салаға ауылшаруашылығы шикізаттары мен өңдеуді қажет ететін өнеркәсіп
Өңдеуші өнеркәсіптерде өндіріс шығындары есебін ұйымдастыру күрделі процесс болып
Технологиялық процестердің күрделігіне байланысты өндіріст күрделі және жәй деп
Күрделі өндіріске өндірілетін өнім бірнеше күрделі технологиялық сатылардан немесе
Жәй өндіріс бір ғана технологиялық сатыдан тұратын өнім өндіріс
Шығындардың аналитикалық есебін ұйымдастыруға сонымен қатар, ұйымның мамандануы, яғни
Жеке өндіріс – бұл арнайы тұтынушылардың тапсырысы бойынша жеке
Сериялық өндіріс – жие аяқталатын және қайтадан басталатын біртипті
Массалық өндіріс – ұзақ мерзім бойы үздіксіз өндірілетін өнім
Өнеркәсіп өнідірісіндегі өнімнің рөліне байланысты негізгі және көмекші деп
№2 «Қорлар» ҚЕХС сәйкес ұйымдар өнімнің өзіндік құнына енетін
Өнімнің (жұмыс пен қызметтің) өзіндік құнына төмендегі шығындар қосылады:
- өнімді, жұмыс пен қызметті өндіруге өндіруге тікелей байланысты
- өндірістің жаңа түрлерін дайындпуға және игеруге шығындар, жобалау,
Жаңа өнімді өндіруді игеруге байланысты шығындар болашақ кезең шығындары
Өнім өндіру мерзімі қысқа әртүрлі түрлі өнім өндірілетін өндірісте,
Сонымен өнімнің өзіндік құнына қосылатын шығындар: материалдық, еңбек ақы,
Шығындар есебінің объектілері болып – шығындардың пайда болу орындар,
Шығындардың пайда болу орындары - өндіріс шығындарының жұмсалуын бақылау
Шығын орталықтары – бұл бір бірінен қызметі, өндірістік операциялары,
Жауапкершілік орталықтары - өнімнің өзіндік құнын төмендету мақсатында жоспарлы
Калькуляциялау объектілері болып – шығындарды тасымалдаушлар саналады. Өндірілетін өнімнің
Өндірістік шығындар есебі мен өзіндік құнды анықтау үшін екі
Негізгі өндіріс шотының Дебеті тиісті шоттардың кредиті өндіріске жұмсалған
Жанама шығындар алдын ала үстеме шығындар құрамында есептеліп, содан
Көмекші өндіріс шығындары есепті мерзім ішінде көмекші 8030 штында
Есепті мерзімнің соңында өндірілген өнімнің өзіндік құнны анықтау үшін
Өзіндік құнды калькуляциялаудың процестік жүйесі біртекті немесе шамамен ұқсас,
Өндіріс шығындарын процестік калькуляциялауды сондай-ақ әр түрлі бұйымдарды жасайтын
Процестік тәсіл көбіне өнеркәсіптің кен өндіруші және энергетика салаларында
Бұл салалар өндірістің жаппай түрімен, өнімнің шектеулі номенклатурасымен, өлшеу
Жинақтай келгенде шығарылатын өнім бір уақытта шығын есебі объектісі
Біртекті өнім шығаратын жерде өндіріске шыққан шығындардың негізгі мөлшерін
Бірінші нұсқа. Тікелей және жанама шығыстарды барлық шығарылған өнімнің
Екіншісі - дайын өнім мен бітпеген өндіріс арасындағы шығындарды
Үшінші - бір уақытта өнімнің бірнеше түрін шығаратын немесе
Төртінші нұсқаны шығындар есебін процестер немесе бөлістер бойынша бұл
Процестік калькуляция жүйесі дайын бұйымдары азды-көпті ұксайтын өнеркәсіп салаларында
Өзіндік құнды капькуляциялаудың процестік тәсілі біртекті немесе шамамен алғанда
Мұндай өндіріске өнеркәсіптің кен өндіру салалары мен энергетика кіреді.
Шығындарды кіргізудің толықтығына карай толық шығын мен өзгермелі (тікелей)
Бөлудің бірнеше базасын пайдалану кезіндегі мұндай тәсілдің олқылықтарына мыналар
Пайда жанама салықтарсыз түсім мен өндірілген өнімнің өзіндік толық
Өзгермелі (тікелей) шығындар тәсілінде толық емес өзіндік құнды есептеу
Ағымдағы шығыстардың (кезең шыгыстары) бірен-сараны, жарым-жартылайы ескерілмейді және калькуляцияланбайды,
Егер өндіріске жұмсалған шығындар есебінің жүйесін өнімнің (жұмыстың, көрсетілген
Толық емес өзіндік кұнды жасау тәсілі "директ-костинг", ал толық
Шығын түрлері бойынша тікелей және жанама шығындар бөлінеді. Тікелей
Бұл кезенде тікелей шығындардың шығарылатын өнім түрлері бойынша бөлінуін
Өнімді негізгі де, қосалқы өндіріс те ("басқа жаққа шығару"
Біздің тәжірибемізде толық өзіндік құнды калькуляциялау дәстүрлі түрде жүргізіледі.
Есепте шығындар объектісіне бірден жатқызылуы мүмкін тікелей шығындар:
1) тікелей материалдық шығындар;
2) еңбекті өтеудің тікелей шығындары;
3) еңбекті өтеуден аударымдар.
Тікелей материалдық шығындарда өндіріске жұмсалған негізгі материалдардың нақты өзіндік
Өнімнің толық өзіндік құнын есептегенде, оған жанама шығындар кіреді,
Өнім өндірудің, жұмысты орындаудың, қызмет көрсетудің толық өіндік құнына
Өндірістен алынған дайын өнімнің, жұмыстың, көрсетілетін қызметтің нақты өндірістік
Толық өзіндік құн негізінде кәсіпорын басшысы өнімнің пайдалылығы мен
Толық өзіндік құн бойынша есептеу жүйесінің біздің пікірімізше, бірқатар
Толық өзіндік құн бойынша есептеудің тиімді жақтары:
- Қазакстан Республикасында қолданылып жүрген қаржылық есеп пен салық
- аяқталмаған және дайын өнімнің құнын байыпты бағалау.
Есептеудің бұл жүйесінің елеулі олқылықтарына мыналарды жатқызуға болады:
- өнімнің өзіндік кұнына оны өндіруге тікелей қатысты емес
- жанама шығыстарды есептен
- өнімге сұраныс азайғанда, қоймадағы дайын өнім қорына тұрақты
- өзіндік құнды жоспарлы
- өндіріс көлеміне байланысты шығындар тәртібінің сипатына назар аудармау
Негізгі материалдың шығындар тікелей шығындардың (қосалқы материалдар жанама шығыстар
ҚЕХС-на сәйкес материалдардың нақты өзіндік құны олардың сатып алу
Шығын баптарын көрсететін негізгі материалдардың құнын бағалау үшін дәстүрлі
ФИФО тәсілі бойынша материалдардарды бағалауда: "бірінші келдің, бірінші кеттің"
Материалдарды бағалаудың көрсетілген тәсілдерін қолдану кәсіпорынды материалдардың аналитикалық есебін
Орташа өзіндік құн тәсілін пайдаланғанда, материалдық қорлардың өзіндік қүны
ФИФО тәсілі материалдарды хронологиялық тәртіппен түсуіне сәйкес партияның өзіндік
Орташа өзіндік құн тәсілі босатылатын ресурстары орташа сатып алу
Материалдарды есептен шығару шығыс жайлы құжаттар негізінде атқарылады.
Есепті кезең ішіндегі материалдың жалпы нақты шығысы (тікелей шығыстардың
Рф = Онп + П - В - Окп
Мұнда, Рф-есепті кезең ішіндегі материалдың нақты шығысы;
Онп - есепті кезең басындағы материалдың калдығы;
П - есепті кезең бойы материалдың
В - есепті кезең бойы материалдың ішкі ауыстырылуы (материалды
Окп - түгендеу мәліметтері бойынша анықталатын есепті кезең соңындағы
Әрбір бұйымға шыққан нақты шығысты норма бойынша шығысқа сәйкес
Негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы тиісті аударымдарымен бірге тікелей
Еңбектің істеген мерзіміне қарай ақы төленетін түріндегі еңбеккерлердің еңбекақысы
Әрбір жұмысшының ауысым немесе есептелетін кезең ішіндегі өнімділігін анықтау
Кесімді бағаны нақты іс-жүзінде жеткен өнімділікке көбейткенде кесімді ақы
Жанама шығындар нақты объектісі белгісіз болған жағдайда үстеме шығындарына
Кезең шығыстарын да жанама деп тануға болады, өйткені олар
Қосымша шығыстар өндірістік бөлімшелерде, учаскелерде, цехтарда, өндірістерде, бөлістерде пайда
Бұл шығыстардың мөлшерлері көбіне өндіріс көлеміне байланысты, қосымша шығыстардың
Қосымша шығыстардың аналитикалық есебі кәсіпорынның бөлімшелері бойынша, ал олардың
Осы стандатта шығыс баптарының мынадай номенклатурасын ұсынады:
1) басқа жақтан алынған материалдар, онын ішінде транспорттық-дайындау шығыстары;
2) қызметкерлердің еңбегін өтеу;
3) еңбек өтеуден заңнамалар белгілеген мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық
4) негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу;
5) негізгі құрал-жабдықтардын тозуы
6) коммуналдық қызмет;
7) жал төлемі;
8) басқадай қосымша шығыстар.
Ай ішіндегі үстеме шығыстардың түрлерін арнайы тізімдемеде көрсетуге мүмкіндік
Әдетте ұйымдарда өндіріс басшылары мүмкін болатын шығындар мөлшерін біліп,
Үстеме шығыстарды бөлу процесі үш элементтен тұрады:
- шығындарға қатысты объект таңдалады;
- объектіге жатқызылған шығындар тандалады және жинақталады;
- шығындардың есептік объектімен арақатынаста болатын бөлу базасы тандалады.
Бөлу тәсілдері ерікті түрде бухгалтер-талдаушының ұйғарымы бойынша таңдалады. Бөлу
Үстеме шығыстарды таңдаудың маңызды принципі осы өнім түріне шыққан
Кезеңдердің аналитикалық есебі шығыстардың тобы бойынша, ол топтың ішінде
Өнімді өткізумен байланысты келесі шығындары көрсетіледі:
- еңбекақы, сыйақы және еңбекақыға байланысты төлемдер бойынша;
- тауар өткізумен шұғылданатын қызметкерлердің еңбек қорынан әлеуметтік салық
- буып-түю, орау, тиеу, тасу бойынша;
- өткізу және басқа
- коммуналдық кызметке: өткізу орындарындағы тауарларды сақтауға арналған
- жарнамаға: өткізу нарығын жете білу бойынша;
- белгіленген мақсаты ұқсас басқа шығыстар.
Жалпы және әкімшілік шығыстарға - өндірістік процеспен байланысты емес
- жалақы, сыйақы, жәрдемақы
- әкімшілік жеке қызметкерлерінің еңбек қорынан әлеуметтік салық аударымдары;
- лауазымды қызмет адамдарына қосымша төлемдер коммуналдық қызметке;
- әкімшілікке белгіленген бөлмені ұстау;
- күмәнді борыштар бойынша резерв сомасын есептеу;
- айыппұлдар мен өсімақылар келісім шарттарын орындамағаны
- белгілеуі бойынша ұқсас шығыстар.
Кәсіпорынды басқаруға шыққан шығыстар мемлекет тарапынан нормалауға және шектеуге
Бір ай ішіндегі жалпы шаруашылық шығыстар тізімдемеге жазылады, бұл
Өнімнің өзіндік құнын жасау калькуляция объектілері тұрғысынан яғни шығарылатын
- қосалкы өндіріс шығындарын өнім түрлері бойынша бөлу;
- жалпы өндірістік шығыстарды өнім түрлері
- жалпы шаруашылық шығыстарды өнім түрлері бойынша бөлу
- коммерциялық шығыстарды өнім түрлері бойынша бөлу - толық
Толық өзіндік құнды жасау өнімнің өткізу құнын анықтаудың соңы
Шығындар есебі мен өзіндік құнды калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі бұйымға
Әдіс негізгі материалдар (технологиялық мақсаттарға арналған материалдар), өндірістік жұмысшылардың
Тапсырыстық тәсіл мынадай жағдайларда колданылады:
- бірлі-жарым немесе ұсақ сериялы өнім өндірісінде, не болмаса
- күрделі және ірі бұйымдар шығарғанда;
- ұзақ технологиялық циклды өндірісте;
- едәуір бөлігі қайталанбайтын және жеке тапсырыстар бойынша саны
- жұмыс орындарының технологиялық ерекшелігі мен жұмыс орындарына белгілі
- әдетте, әмбебап жабдықтармен керек-жарақтарды қолданғанда;
- барлық қолдан құрастырушы және жеткізу операцияларының салыстырмалы үлкен
- жұмысшылар арасында жоғары білікті мамандардың көп болғанында;
- өнім дайындаудың (өндірістік циклдін) салыстырмалы ұзақ мерзімінде.
Тапсырыстық тәсілде бірен-саран бұйымға немесе бұйымның, жұмыстың немесе көрсетілген
Тапсырыстарды сол немесе басқа өнім түрін дайындау үшін тапсырыс
Өндіріс шығындарын жинақтап қорыту жөніндегі барлық алғашқы құжаттамада (лимитно-заборлық
Тапсырыстық тәсілде нақты өзіндік құн тапсырыс аяқталған соң анықталады,
Бұл кемшілікті жою мақсатымен өндірістің ұзақ циклды ірі бұйымдар
Өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялаудың тапсырыстық тәсілінің мәні мынада, барлық
Өнімнің немесе жұмыстың калькуляциялық бірлігінің нақты өзіндік құнын шығын
Өнім бірлігінің өзіндік құны жеке тапсырыс бойынша жинақталған шығын
Бірлі-жарым немесе ұсақ сериялы өндірісте жеке есепті ұйымдастыру үшін,
Тапсырыстық тәсілді мысал ретінде көрсету үшін мысал қарастырайық.
Тапсырыс ретінде үш құрастырмалы түрден - 1, 2, 3
Тапсырыстардың өзіндік құны мыналардан құрылады:
- бөлшектер тапсырысына кіретің өзіндік құннан;
- екі технологиялық операцияны жүзеге асыруға шығатын шығындардан;
- осы тапсырысқа есептелген жанама қосымша шығыстардан.
Кәсіпорында колданылатын есеп саясатына сәйкес жанама жалпы
Шығындарды жанама бөлу сызбасы жалпы түрде былайша көрінеді:
- шығындар бөлінетін объект (азық-түлік, азық-түлік тобы, шығындардың пайда
- шығындарды бөлу базасы таңдалады - шығындарды бөлу жүргізуге
- бөлудің коэффициенті (мөлшерлеме) бөлінетін жанама шығындардың шамасын тандалған
- жанама шығындардың әрбір объектісіне келетін көлемі шығындарды бөлудің
Есеп объектілерді көптігіне қарамастан, шығындарды екі тәсілмен - оперативті
Шығындар есебінің нормативті тәсілін қолданудың мүмкіндігімен қажеттілігі туралы шешімді
Екі тәсіл де түпкілікті шотта өнімнің нақты өзіндік құнын
Нақты шығындарды есептеу - қолданылып жүрген нормалар шамасы туралы
Нақты өзіндік кұн есебінің жүйесі өз еліміздегі кәсіпорындарда дәстүрлі
- өндіріске шыққан алғашқы бастапқы шығындарды бухгалтерлік есептің шоттары
- шығындарды өндіріс процесінде пайда болған сәтінде есептік тіркеу;
- шығындарды өндіріс түрлері, шығыс сипатына, пайда болған
- нақты шығындарды есеп
- нақты көрсеткіштерді жоспарлымен салыстыру.
Есепті кезеңнің нақты шығындарының шамасы қолданылған ресурстардың нақты санын
Нақты өзіндік құн бойынша есептің құндылығы есептің қарапайымдылығында.
Алайда бұл жүйенің бірқатар елеулі кемшіліктері бар:
- толық өзіндік құн есебі шығындарды жою үшін ұсыныстар
- басқарушы құрамды бухгалтерлік ақпаратпен жедел қамтамасыз етпейді; өйткені
- қолданылған ресурстар санымен олардың бағаларын бақылау үшін нормативтердің
- бұл жүйе өндірістің негізгі факторларын оны айқындау үшін
- еңбек сыйымдылығының "тарихи" өзіндік құнының есебі, шаруашылық фактілерін
- әкімшілікке уақытылы шаралар
Осылайша, «тарихи» шығындардың есебі ресурстарды пайдалануды шұғыл бақылаудың өндірісті
Сондықтан нормативті шығындардың есебі, әсіресе нарықтық қатынастар мен бәсеке
Нормативтік әдісті өңдеу өнеркәсіптері әр түрлі және күрделі өнімдерді
Нормативтік әдістің міндеттеріне мыналар жатады:
- шаруашылықтагы материал, еңбек, қаржы ресурстарының ұтымсыз шығындалуын уақтылы
- өндірістегі резервтер мен нәтижелерді анықтауға жәрдемдесу.
Бұл әдістің негізінде өнім, жұмыс, қызмет бірлігіне жұмыс уақыты,
Нормативтік есеп әдісі операциялар, процестер, объектілер бойынша нормативтік шығынды
Бухгалтер бұл әдісті қолдана отырып, нормативтік өзіндік құн мен
1. Кәсіпорын қолданысындағы норма мен сметаның негізінде әр бұйым
Бұл принцип бастапқы технологиялық, конструкторлық, қаржылық және әкімшілік құжаттары
2. Нормативтік өзіндік құнды түзетуге арналған
3. Норма және нормадан ауытқу
4. Сондай-ақ олардың пайда болған орны бойынша нормадан ауытқу
5. Нормадан ауытқуды және норманың өзгеруін, нормативтік өзіндік
Нормативтік шығын есебінің жүйесі кеңінен қолданылады, сондықтан ол әр
- сметаны жасауда және басқару тиімділігін
- жоспармен үйлеспейтін (келіспейтін)
- шешім қабылдауға пайдаланылатын болашақта болатын шығынды болжау;
- тауарлы-материалдық құндылықтар қорын бағалау мақсатында түпкілікті
- қол жеткізуге аса қажетті мақсаттарды белгілеу.
Әрбір тармаққа жеке тоқталайық.
Нормативтік әдіс бойынша жұмысты ұйымдастыру табыс табумен байланысты материал,
Үдемелі нормалар мен нормативтер - шығынға қарсы механизмнің маңызды
Норма - бұл нақты еңбек пәні шығынының және технологиялық
Нормативтер, мысалы, металды пайдалану коэффициентін, жабдық жұмысының тәртіптемесін сипаттайтын
Техникалық-экономикалық норманы және нормативті әзірлеу өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың
Нормативтік шығын дегеніміз, әдетте дайын өнім бірлігі есебінде көрініс
Өндіріске өнім материалы белгіленген қатаң шектеумен беріледі. Материалды босатуды
Шығын есебі айдың басындағы қолданыстағы норманы және осы нормадан
Әр түрлі себептерден болатын нормадан ауытқуды оған себепші болған
Нормадан ауытқу есебі жабдықтың, шикізаттың, материалдық техникалық ерекшеліктеріне, олардың
Оның үстіне материал, еңбек, энергия және басқа да шығындарды
Өндірістің жиынтық шығын есебі жиынтық шығын есебінің тізімдемесінде жүргізіледі.
Өнімнің бір түрін өндірудің шығын есебінде өндірістің есеп тізімде-месіндегі
Нормативтік шығын бойынша өзіндік құнды калькуляциялау жүйесі онымен анықталатын
Тиімді бақылауға әр жауапты орталықтардың кезендегі нормативті шығындарын жалпы
Өнім бірлігінің нақты өзіндік құны шығын баптары бойынша нормативтерді
Тігін, аяқ киім, тоқыма, резина кәсіпорындарында және жоспарлы нормалары
Өнімнің нақты өзіндік құны нормативті өзіндік құнға қосу жолымен
Нормативті есеп әдісінің артықшылығы - оперативтілігінде. Өнімнің нормативтік өзіндік
Нормативтік шығын есебінін әдісі мен калькуляциясын пайдалану барысындағы бухгалтерлік
Шығын есебі аталып көрсетілгендей белгіленген нормативтер бойынша жүргізіледі, нақты
Бұл жүйе өткен ғасырдың 20-сыншы жылдардың басында АҚШ-та пайда
Отанымыздың экономистері америкалық ғалым Д.Ч. Гаррисонның 1933 жылы аударылып
Басқару техника университеті бұл жүйені іс жүзіне асыру және
«Стандарт-кост» жүйесінің мағынасы есепке не болғаны емес, болуы тиіс
Бұл жүйенің алдына қойған негізгі мақсаты – кәсіпорындағы пайданың
«Стандарт-кост» жүйесімен нормативтік шығын есебінің әдісін салыстыру мынадай корытынды
- екі әдіс те шығынды норма негізінде ескереді;
- толық шығын есебін жорамалдайды (предпологают);
- шығынның «стандарт-кост» әдісі бойынша есепте аса жоғары
«Стаңдарт-кост» шарты ағымдағы есеп нормасының өзгеруін қарастыр-майды. Нормативтік әдісте
Өндірістік шығын есебінің екі тәсілдемесі айрықшаланады, атап айтқанда:
- өткен шығын есебі;
- стандартталған шығын есебі және одан ауытқу. Норма-стандартын
Стандарт - материалдық және еңбек шығынының өнім бірлігін өндіруге
Кост - бұл өнім бірлігін дайындауға кететін өндіріс шығынының
Стандарт-кост - бұл өндірістің тікелей шығынын реттеуге бағытталған бақылау
Шығындарды өнімнің (орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толық
Бұл жүйені шығын объектілері бойынша толық емес, шектеулі өзіндік
Мұндай әдетті іс жүзінде қолданған алғашқы кезеңдерде өзіндік құнға
Қысқартылған өзіндік құн есебінде тұрақты жалпы өндірістік және жалпышаруашылық
«Директ-костинг» жүйесінің негізіне салынған басты принцип - өзгермелі және
Бұл жүйе әрқилы елдерде әр түрлі аталады. Германия мен
«Өзгермелі», «тұрақты», «жартылай өзгермелі», «жартылай тұрақты» терминдері өндірістік қызмет
Өзгермелі шығындар - тұтастай алғанда өндіріс көлемі өзгеруіне тура
Тұрақты шығындар өндіріс көлеміне қатысты өзгермейді, бірақ өнім бірлігіне
Алайда шығындардың көпшілігі жартылай өзгермелілерге (араласқа), біреуі үлкен деңгейде,
Өзгермелі шығындардың түрлері:
- тікелей материалдық;
- тікелей еңбек;
- технологиялык мақсаттарға жұмсалатын.
Тұрақты шығындарға:
- жалпышаруашылық мақсаттағ негізгі
- басқару қызметкерлерінің еңбекақысы;
- жал төлемі;
- басқару шығыстары басқа баптарының көпшілігі (басқару құрамына транспорттық
Аралас, яғни жартылай өзгермелі, жартылай тұрақты шығындарға:
- материалдық-техникалық қызмет ету;
- телефон шығындары;,
- жылытуға шығын шығару.
Басқарудың «директ-костинг» технологиясының мәні өндіріс шығындарын калькуляциялау мен өндіріс
Тікелей шығындарды дайын бұйым түрлері бойынша жинақты қорытады, жанамалардыжеке
Өзіндік құнды «директ-костинг» жүйесі бойынша калькуляциялау технологиясы өндірістің кез
Осыған орай, бұл жүйенің бір қатар жорамалдары бар: өзіндік
«Дирекг-костинг» жүйесінің бірнеше айрықша ерекшеліктері бар:
- өндірістік шығындар өзгермелі
- өнімнің өзіндік құнын шектеулі
- кірістер туралы есепті жасаудың көп сатылығы.
Бұл жүйе өнімді өткізуге бейімделген. Өткізу көлемі үлкен болған
Өзгермелі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың маңызды сәті
Өзгермелі шығындар бойынша өзіндік кұнды калькуляциялау бұйым бағасы деңгейіне,
Стандартты «директ-костин» – кәсіпорынның түпкілікті мақсатына - таза пайда
«Директ-костинг» артықшылықтары:
- өзіндік құнды жарым-жартылай калькуляциялаудың қарапайымдылығы мен объектілігі, өйткені
- өзіндік құнды әр түрлі кезендердің өзгермелі шығындары, абсолютті
- шығаруды ұлғайту үшін тиімділігі мол бұйымды анықтау;
- өзгермелі шығыстарды, өткізу бағаларын және шығарылатын өнім құрылымын
- есептің талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейту,
Бұл жүйеде мынадай кемшіліктер бар:
- шығындарды тұрақты және
- кәсіпорынның көпшілігіне толық
Сонымен, «директ-костинг» өзгермелі (не болмаса бірен-саран) шығын категориясына негізделенетін
2 Өндіріс шығындарының есебін ұйымдастырудың ерекшеліктері
2.1 Ұйымның қаржылық–экономикалық жағдайы және есеп саясаты
«Промстрой-Энерго» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі алғаш рет 1998 жылдың 22
«Промстрой-Энерго» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өзінің қызметін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына
Қазіргі уақыттағы серіктестіктің атқаратын қызметтерін төмендегіше көрсетуге болады:
- электр жүйелері және электр подстанцияларының барлық типтерін қайта
- монтаждау, дәнекерлеу және электортехникалық жұмыстар;
- құрылыс жүргізу, жөндеу, безендіру мен құрыстыру жұмыстары;
- құрылыс материалдарын өндіру және тарату;
Ұйым жоғарыда аталған қызметтерден бөлек өз жарғысында көрсетілген өзге
- ауылшаруашылығы өнімін өндіру, сақтау, жеткізу;
- көлік құралдарына техникалық қызмет көрсету;
- қоғамдық тамақтандыру;
- заңда қарастырылған өзге де қызметтерді жүзеге асыру.
«Промстрой-Энерго» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Алматы қаласы бойынша электр тораптарының
Сондықтан, ең алдымен, ұйымның ресурстық әлеуетін талдауға тоқтала кеткен
«Промстрой-Энерго» ЖШС-да тұрақты жұмысшылар саны 314 адам. Орташа еңбек
Материалдық ресурс ұйымның өндірістік қызметі барысында ерекше орын алады.
Ұйым бойынша негізгі құралдардың басым бөлігін пассивті құралдар, ғимараттар
Серіктестікте жоғары білікті инженерлік – техникалық қызметкерлер, кәсіпқой мамандар
«Промстрой-Энерго» ЖШС-нің өндірістік қызметінің нәтижесі оның бөлімшелерінің қызметімен анықталады.
«Промстрой-Энерго» ЖШС-де негізгі бөлім – электр жүйелері мен электр
Есеп - қисап бөлімі серіктестікке бөлінген мүліктердің және олардың
«Промстрой-Энерго» ЖШС қызметін басқаруды тікелей серіктестік төрағасы жүзеге асырады.
Құрылыс және жөндеу цехының бригадирі өндіріс жұмысшыларына (негізгі және
Материалдық жабдықтау бөлімінің бастығы жанар – жағар майдың үздіксіз
Шаруашылық бөлімінің бастығы жөндеу және энергетикалық қамтамасыз ету, құралдардың
Серіктестіктің атқарушы органының қаржы-шаруашылық қызметін бақылауды жүзеге асыру үшін
Серіктестіктің табысы бір жыл ішіндегі өз қызметінің нәтижелері бойынша
Нарықтық қатыныстардың дамуы және экономикалық потенциалдың өсуі ұйымттердің инвестициалық
Зерттеу жұмысы жүргізілген ұйымның баланс бөліміндегі актив көрсеткіштеріне талдау
Мүліктердің қалыптасу көздерінің ең негізгісі бұл меншікті капитал. Капитал
Қаржыландырудың негізгі көзі меншікті капитал болып табылады. Оның құрамына
Серіктестіктер үшін жарғылық капитал болып меншік иелерінің үлесі
Қосымша төленбеген капитал мүлікті қайта бағалау немесе акцияның нарықтық
Тартылған капитал – бұл ұйым несиелері, зайымдар, кредиторлық берешектер,
Ұйым капиталы негізгі құралдарды сатып алуға, өндірістік және өндірістік
Сонымен, ұйым мүліктерінің қалыптасу көздерін талдаудың негізгі міндеттері болып
- меншікті және тартылған капитал құрамында қандай өзгерістерін анықтау;
- айналымдағы ұзақ және қысқа мерзімді қарыздық қаражаттардың үлесін
Демек, зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған ұйымның алдыменен мүліктерінің қалыптасу
«Промстрой-Энерго» ЖШС-нің мүліктерінің қандай көздерден қылыптасқанын толық анықтау үшін,
2 кесте - «Промстрой-Энерго» ЖШС-нің капитал көздерінің құрылымын талдау
Капитал көздері 2009 ж. 2010 ж. ауытқу (+, -)
мың тг. үлес салм. мың тг. үлес салм. мың
Меншікті капитал, барлығы 1 371 701,88 75,85 1 852
соның ішінде:
- жарғылық капитал 907 398,2 50,18 1 228 360,3
- резервтік капитал 300 686,98 16,63 338 243,5 13,6
- бөлінбеген пайда 163 616,7 9,04 225 682,32
Тартылған капитал, барлығы 436 771,2 24,15 633 652,2 25,49
соның ішінде:
Ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар 408 999,3 22,61 619 755,3
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар 7142,4 0,4 4876,3 0,2 -2266,1
Еңбекақы бойынша 4048,3 0,22 4058,0 0,16 +9,7 +0,4
Бюджетке салықтар бойынша 13 996,6 0,77 1321,3 0,053 -12675,1
Басқа да кредиторлық берешектер 2584,6 0,14 3641,3 0,15 +1056,7
Капиталдың барлығы 1 808 473,08 100 2 485 938,8
Ескерту * - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалды
2 кесте мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның жарғылық капиталы
Ұйымның ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар 2009 жылы 408999,3 мың
Жоғарыда берілген 2 кестенің мәліметтерін, егер біз диаграммаға келтіретін
1 сурет - «Промстрой-Энерго» ЖШС активтерінің қалыптасу көздерінің динамикасы
Сонымен қорыта алғанда ұйым өзінің қаржылық жылын пайдамен аяқтап,
Балансты талдау бұл кәсіпорынның игілігіндегі капиталды орналастыру жөніндегі мәліметтерден
Кез келген мекеме немесе ұйым өзінің қызметін жүзеге асыру
Төменде берілген 3 кесте мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның
3кесте - Ұйымның негізгі құралдарының құрамы және құрылымы
Өндіріс құралдары 2009 ж. 2010 ж. Ауытқу (+, -)
мың
тг үлес салм. мың
тг үлес салм. мың
тг үлес салм.
Негізгі құралдар, барлығы, соның ішінде: 628 239,6 99,85
ғимараттар 115 620 18,38 115 540 18,72 - 80
құрылыс-жайлар 136 480 21,69 141 280 22,9 +4800 +3,51
беріліс құралдары 96 580,7 13,35 97 820 15,85 +1239,3
көлік құралдары 85 023 13,51 84 916 13,76 -
машиналар, механизмдер 92 540 14,7 90 116 14,6 -
станоктар 32 115 5,1 35 418 5,74 +3303 +10,28
басқа да негізгі құралдар 69 881 11,1 51 056,2
Материалдық емес активтер, барлығы 946,48 0,15 1002,3 0,17 +55,82
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 629 186,18 100 617 148,5
Ескерту * - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалды
Ұйымның ұзақ мерзімді активтерінің, соның ішінде негізгі құралдар құнының
Баланс активінің негізгі белгісі болып олардың өтімділік деңгейі саналады,
Ұйымның қаржылық жағдайына әсер етуші факторлардың бірі оның ағымдағы
4 кесте - «Промстрой-Энерго» ЖШС-нің ағымдағы активтердің құрамы мен
Ағымдағы активтердің түрлері 2009 ж 2010 ж Ауытқу (+,
мың тг. үлес салм. мың тг. үлес салм. мың
Ақша қаражаттары
393 584,2 33,37 783 218,7 41,9 389 634,5 +99,0
Дебиторлық қарыздар
721 306,6 61,16 1 014 088 54,44 +292 781,4
Тауарлық-материалдық құндылықтар 22 482,7 1,9 25 971,4 1,39 +
Дайын өнім
38 541,2 3,57 42 293,5 2,27 + 3752,2 +9,7
Ағымдағы активтердің барлығы 1 179 286,9 100 1 868
Ескерту * - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалды
4 кестенің мәліметтері бойынша «Промстрой-Энерго» ЖШС – нің ағымдағы
Ұйымның тауарлық-материалдық қорлар құны 2010 жылы өткен жылға қарағанда
Ұйым өндірген дайын өнімдердің қоймадағы қалдығы 2010 жылы 2009
Ұйымның алдында тұрған енді негізгі мәселенің бірі бұл ұйымға
2 сурет – Ұйымның ағымдағы активтерінің динамикасы (%)
Кез келген ұйымның қаржы-шаруашылық жағдайын бағалау үшін, баланс активтері
5 кесте - «Промстрой-Энерго»ЖШС - нің технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу (+, -)
2009 2010 мың тг %
Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың тг. 628 239,6
Ағымдағы активтердің жылдық құны, мың тг. 1 179 286,9
Оның ішінде:
Дебиторлық қарыздар 721 306,6 1 014 088 +292 781,4
Кредиторлық қарыздардың орташа жылдық құны, мың тг. 436 771,2
Орташа еңбек ақы, теңге 104048 108450 +4402 +4,2
Орташа тізімдік жұмысшылар саны 113 119 +6 +5,31
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс, мың тг. 774
Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, мың тг. 440
Кезең шығындары, мың тг. 100 048,1 90 080,6 -9967,3
Салық салуға дейінгі табыс (зиян), мың тг. 233 738,1
Корпорациялық табыс салығы 70 121,4 56 420,58 -13 700,82
Таза табыс (зиян), мың тг 163 616,7 225 682,32
Қор қайтарымдылығы, тг 1,23 1,29 +0,06 +4,88
Қор сыйымдылығы, теңге 0,81 0,77 -0,04 -4,9
Өткізу рентабельділігі, % 21,13 28,26 +7,13 +33,74
Ескерту * - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалды
5 кестенің мәліметтері бойынша зерттеу жүргізілген ұйымның негізгі құралдардың
Өнімді өткізуден түскен табыс 2009 жылы 774225,5 мың теңге
Зерттеу жүргізілген «Промстрой-Энерго»ЖШС бойынша қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі екі жылда
Бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржылық есепті құрудың жауапты тұлғасы
Ұйымның бухгалтерлік есеп қызметі «ҚР-ның бухгалтерлік есеп және қаржылық
Ұйымның есеп жұмысы қаржылық, өндірістік және салықтық есеп
Бухгалтерлік есеп жұмыстары «1С.Бухгалтерия.8» бағдарламалық қамсыздандыру арқылы жүзеге асырылады.
Ұйымның бухгалтерлік іс-құжаттарына есеп саясатымен қарастырылған алғашқы құжаттар, бухгалтерлік
Іс-құжаттарының айналымы қоғам дәлелдеген іс-құжат кестесімен жүзеге асады. Қоғам
Қаржылық есеп беру 1 ҚЕХС «Қаржылық есеп беруді
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат
Ұйымның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына
Есеп саясатының басты міндеттері ұйымның қаржы – шаруашылық қызметін
Есеп саясатын қалыптастыру кезеңдері: бухгалтерлік есептің объектілерін анықтау; бухгалтерлік
Есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін
Есептеу – ұйымның табыстары мен шығыстары олардың келіп түсуіне
Үздіксіздік – яғни объектілер үздіксіз әрекет ететін, болашақта да
Түсініктілік – қаржы есептемелеріндегі барлық ақпараттар пайдаланушыларға түсінікті болуға
Маңыздылық. Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауды және ұйымның шаруашылық
Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс. Егер біз қаржылық есептемеде
Растық. Ақпаратта қателік немесе жалғандық жоқ болса, ол рас
Бейтараптық. Қаржылық ақпарат тәуелсіз болуға тиіс.
Сақтық, яғни активтер мен кірістер артық бағаланбас үшін шешім
Бұл принциптер ұйымның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені
«Промстрой-Энерго» серіктестігінде бухгалтерлік есеп журнал - ордерді формада жүргізіледі.Серіктестікте
Негізгі құралдарды есептен шығару серіктестік төрағасымен бекітілген «Негізгі
Серіктестікте құралдарды күрделі жөндеуге арналған жөндеу қоры құрылмаған. Күрделі
Материалдық емес активтер бастапқы құны бойынша бағаланады:
- сатып алу бағасы;
- бағдарламалық өнімді орнату және реттеу бойынша шығындар.
Материалдық емес активтер бойынша тозу ай сайын бекітілген нормаға
Тауарлы-материалдық қорлар есебі № 2 «Қорлар» қаржылық есептің стандартына
ФИФО және арнайы ұқсастыру әдістері қолданылмайды. Сатып алынған тез
Серіктестікте өндіріс шығындарын есепке алу үшін 90/8110 «Негізгі өндіріс»
2006 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасының ұйымдары қаржылық
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен шектеліп
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар қосымша міндеттер туындайды.
2.2 Ұйымдағы тікелей шығындардың есебі
Өнім өндірісі процесінде тікелей шығындарға материалдық шығындар, өндірістік жұмысшылардың
Құрылыс өндірісі – материал сіңірімділігі жоғары саланың бірі.
Материалдық шығындарға құрылыс – монтаж жұмыстарын орындау барысында, сонымен
Құрылыс – монтаж жұмыстарына жұмсалған материалдық қорлардың құны олардың
- материалдарды сатып алу құны немесе қосалқы және көмекші
- материалдарды объекті маңындағы қоймаға дейін жеткізу шығындары;
- дайындау – қойма шығындары, тиеу – түсіру жұмыстарына
Материалдық шығындарға құрылыс машиналары мен механизмдерін ұстауға жұмсалған жанар
Өндіріске босатылған материалдардың алғашқы құжаттары болып лимиттік – заборлық
Лимиттік – заборлық карта өнімдерді дайындау, жұмыстарды орындау, қызметтерді
Лимиттік – заборлық карта материалдардың бір немесе бірнеше түріне
Өндіріске материалдарды белгіленген лимиттен артық босату және материалдардың бір
Құрылыс ұйымының аумағынан тысқары жерде орналасқан шаруашылықтарға материалдарды босату
Ашық жерде сақталатын материалдар (тас, құм, шебін тастар
Өндірісте ағаш материалдарын, болат және шойын өнімдерін және
Құрылыста пайдаланылған барлық материалдар 8110 «Негізгі өндіріс» шотының дебеті
«Материалдар» бабына өзге тараптан көрсетілген өндірістік бағыттағы қызметтер, сондай
Құрылыс ұйымдары жұмыстардың жекелеген түрлерін орындау барысында айналымды
Айналымды материалдарды өндіріске алғаш босатқан кезде жұмысты орындаушылардың
Өндірістік шығындардың құрамына қосылатын айналымды материалдар құнының бір бөлігі
Шығыстың нормативтік шамасы = айналымды материалдардың нақты
Айналымды материалдардың қайтарылу құны оларды пайдаланғаннан кейін құрылыс ұйымымен
Өндіріске босатылатын материалдардың негізгі түрлерінің жұмсалу нормасының сақталуын алдын
Құрылыста материалдардың жұмсалу нормасының сақталуын ағымдық бақылау орындалған құрылыс
Кезекті бақылау материалдар құрылыс – монтаж жұмыстарының өндірісіне босатылғаннан
Есеп беруді учаске бастығы (прораб) жыл бойы әр объектіге
Осы есептіліктің екінші бөлімінде ай ішінде жұмсалынған материалдардың әрбір
Материалдарды өндірістік шығындарға есептен шығару ұйымда қабылданған материалдардың жұмсалу
Ашық жерде сақталатын материалдар (тас, құм, шебін тастар
Өндіріске босату кезінде ашық жерде сақталатын материалдарды өлшеу
Құрылыс материалдарының қоймаларға жеткізу кезіндегі табиғи норма шегіндегі жетіспеуі
Еңбек ақы шығындарының есебі құрылыс – монтаж жұмыстарының
Құрылыста еңбек ақы шығындары негізгі еңбек ақы шығындары мен
Жұмысшылардың негізгі еңбек ақысына құрылыс, монтаж және де өзгедей
Құралдарды монтаждау кезінде негізгі еңбекақы шығындары бойынша тек монтаждаушылардың
Жұмысшылардың негізгі еңбек ақысына нақты орындалған жұмыстар үшін төлемдер,
Бұл шығындардың құрамына құрылыс машиналары мен механизмдерін басқарумен және
Негізгі еңбек ақы 8110 «Негізгі өндіріс» шотының дебеті
Үстеме шығындардың құрамында құрылыс – монтаж жұмыстарының негізгі өндіріс
Бухгалтерлік есептің № 11 «Күрделі құрылысқа мердігерлік келісім -
- жұмысшылардың атмосфералық жағдайлардың салдарынан бос тұрып қалған уақыттағы
- жұмысшылардың еңбек демалыстарын төлеу үшін резервке алынған сомалар;
- жас жұмысшылардың жұмыс мөлшерін төмен орындауымен байланысты қосымшалар;
- жоғарғы және арнайы орта оқу орындарында, сырттай аспирантурада
- жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарының төлемдері;
- жүкті әйелдерге орташа жалақыға дейін төлемдер;
- тамақтандыратын әйелдердің жұмыстағы үзілістеріне төлемдер;
- бригадаға жетекшілік еткені үшін бригадирлерге төлемақы;
- демалыстық жәрдемақы;
- жұмысшыларға заңмен қарастырылған жағдайларда тегін немесе жеңілдік шарттарымен
- жұмысшыларға екінші және үшінші ауысымдағы жұмысы үшін төленетін
- шәкірттерді өндірісте оқытқаны үшін төлемдер.
Құрылыс объектілерінің шығындарына негізгі еңбек ақы тікелей белгісі
Құрылыс – монтаж жұмыстарымен айналысатын жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы
Құрылыс ұйымдарында негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысын кесімді
Жұмысшылардың кінәсінсіз болған бос тұрып қалған, бірақ
Аккордтық еңбек ақы жүйесі кезінде бригадаға тапсырыс берілген уақыт
Қазіргі уақытта құрылыс жұмыстарына тапсырыстардың түсуіне орай жинақталған құрылыс
Жұмысшылардың еңбек ақысын есептеу кәсіпорында қабылданған еңбекке ақы төлеу
Еңбек ақы жұмысшы мен жұмыс беруші арасындағы өзара келісімге
Еңбек ақының негізгі көзі - еқбекке ақы төлеу қоры.
Құрылыс – монтаж ұйымдары жұмысшыларының жұмыс уақытын ұйымдастырудың ерекшелігі
Бұл әдіс құрылыс жұмыстары жұмысшылардың тұрғылықты мекен- жайынан тыс
Вахталық әдіс - құрылыс объектілері кәсіпорынның базалық орнынан қашық
Вахталық мерзім болып құрылыс объектісіндегі жұмыстарды орындау кезеңі мен
Осыған сәйкес оларға тәуліктік іс – сапар шығыны төленбейді,
Жұмысты ұйымдастырудың вахталық әдісі туралы негізгі ереже 10 желтоқсан
Вахталық мерзім болып құрылыс объектісіндегі жұмыстарды орындау кезеңі мен
Осыған сәйкес оларға тәуліктік іссапар шығынының орнына ҚР Үкіметінің
Құрылыс жұмыстарының өндірісіне жұмсалған шығындардың есебі құрылыс ұйымдарында бухгалтерлік
Құрылыс ұйымдарының машиналар мен механизмдерді ұстау және пайдаланумен байланысты
Құрылыста сан алуан құрылыс машиналары мен механизмдері қолданылады. Өзінің
Бұл топтардың әрқайсысының құрамына аталуы, конструкциялық ерекшелігі, техникалық сипаты
Құрылыс ұйымдарында машиналар мен механизмдерді тек қолданылу мақсатына қарай
Машиналар мен механизмдерді түрлері бойынша топтастыру оларды пайдалануға жұмсалған
Құрылыс машиналарын ұстау және пайдалану шығындарын есепке алу тек
Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану әралуан шығындарды тудырады. Бұл
Бірмезгілдік шығындарға:
- құрылысқа машиналар мен механизмдерді тасымалдау, оларды тиеу және
- құрылыс машиналары мен механизмдерін бекітуге қажетті әртүрлі көмекші
Бұл шығындардың барлығы алдын – ала болашақ кезеңдердің шығындарының
Құрылыс ұйымдарында құрылыс техникаларын пайдаланудың әртүрлі ұйымдық нысандары қолданылады.
Ұйымның өз меншігіндегі құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындарын
Алайда, кейде құрылыс машиналары бір мезгілде бірнеше құрылыс объектілеріне
Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары туралы ақпараттардың шынайылығына
Машиналар мен механизмдерді пайдалану шығындары есеп объектілері бойынша бір
Құрылыс ұйымының өз иелігіндегі машиналары мен механизмдерін
Кейбір мердігерлік ұйымдарда құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану үшін
Мердігерлік құрылыс ұйымдары маманданған механизация басқармасының көрсеткен қызметінің құнын
Егер мердігерлік ұйым машиналарды жалға алса, онда жал құны
Жоғарыда айтып өткеніміздей, құрылыс машиналары мен механизмдерін ұстау және
2.3 Үстеме шығындарды есептеу және бөлуді жетілдіру
Үстеме шығындар - бұл құрылыстық мердігер келісім – шарты
Үстеме шығындарға құрылыс өндірісіне қызмет көрсетуге жұмсалған шығындар,
Үстеме шығындар, тура шығындар секілді, құрылыс өнімінің өндірісімен байланысты
Құрылыста осы уақытқа дейін бүкіл үстеме шығындар құрылыс –
Қазіргі кезеңде өндірістік есептің мәліметтері, ең алдымен, өндірістік –
№ 11 «Құрылыстағы мердігерлік келісім - шарттар» стандартының әдістемелік
Үстеме шығындардың осы құрамы мәні жағынан «Әкімшілік –шаруашылық шығындары»
Ұсынылып отырған топтастыру мәдени – тұрмыстық мұқтаждықтарға, техника қауіпсіздігі
Жоғарыда айтылған шығындарды дербес топтарға бөлгеннен кейін, «Құрылыс жұмысшыларына
Осы мәселе №2 стандартында берілген және №11 стандартында ұсынылған
«Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша шығындар» тобының құрамындағы
Айта кету керек, бухгалтерлік есеп жүйесінде жүрген өзгерістер жобалық
Бухгалтерлік есептің №11 стандартының үстеме шығындардың талдамалық тізімдемесі берілген
Сонымен, біздің ойымызша, құрылыс ұйымдарының үстеме шығындарының бүкіл шамасын
Үстеме шығындарды есеп объектілері бойынша (келісім шарт, жоба, құрылыс
Біздің ойымызша, үстеме шығындардың әрбір бабын объектілер арасында, мүмкіндігінше,
Жалпы құрылыстық үстеме шығындар есеп объектілері бойынша төмендегідей бөлу
- тікелей шығындарға пропорционалды;
- орындалған құрылыс–монтаж жұмыстарының келісімді (сметадағы) құнына пропорционалды;
- негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақы шығындарына;
- орындалған машина–ауысымның санына пропорционалды (құрылыс техникасын пайдалану шығындары
басқадай әдістермен.
2.4 Жалпы және әкімшілік шығындардың есебі
Есеп жұмыстарын жүргізудің әлемдік тәжірибесін негізге ала отырып жасалынған
Құрылыста жалпы және әкімшілік шығындарына құрылыс ұйымын басқарумен байланысты
Мердігерлік құрылыс келісім шартына сәйкес құрылыс шығындарының құрамына
- өтелуі мердігерлік келісім шартта қарастырылмаған жалпы және әкімшілік
- өткізу шығындары;
- өтелуі мердігерлік келісім шартта қарастырылмаған ғылыми – зерттеу
11 ҚЕХС сай кейбір әкімшілік шығындар тапсырыс берушімен өтелетіндігі
Жоғарыда аталған шығындар кезең шығындары ретінде танылады, олар өнімнің
Кезең шығындары ұйымның жиынтық табысына оны азайта отырып көшіріледі.
Жалпы және әкімшілік шығындарына бүкіл ұйымға қызмет көрсетумен және
Құрылыста жалпы және әкімшілік шығындарына құрылыс ұйымын басқарумен байланысты
1. Әкімшілік - басқарма қызметкерлерінің негізгі және қосымша еңбекақылары,
2. Әкімшілік - басқарма қызметкерлерінің қызмет бабындағы іс сапар,
3. Басқару қызметін автоматтандыру шығыстары;
4. Байланыс қызметінің шығыстары;
5. Кеңсе шығыстары;
6. Әкімшілік – шаруашылық ғимараттары мен құрылғыларын күтіп ұстау
7. Басқарма қызметкерлерінің еңбегін қорғау және техникалық қауіп-сіздігі;
8. Жұмыс өндірісін жобалау шығыстары;
9. Материалдарды, конструкциялар мен құрылыс ғимараттарының бөл-іктерін сынау шығыстары;
10. Басқарма қызметкерлерін дайындау және білімін жетілдіру шығыс-
11. Нормативтік жұмыстарға жұмсалған шығыстар;
12. Геодезиялық жұмыстарға жұмсалған шығыстар.
«Әкімшілік - басқарма қызметкерлерінің қызмет бабындағы іс сапар, жүріп
«Басқару қызметін автоматтандыру шығыстары» бабы басқарма қызметін жеңілдететін арнайы
«Кеңсе шығыстары» бабы кеңсе заттарына, типографиялық және түптеу қызметтеріне
«Әкімшілік – шаруашылық ғимараттары мен құралдарын тұтыну және күтіп
«Басқарма қызметкерлерінің еңбегін қорғау және техникалық қауіпсіздігі» бабына машиналармен
«Жұмыс өндірісін жобалау шығыстары» бабы құрылысты жергілікті жағдайларда жұмысты
«Материалдарды, конструкциялар мен құрылыс имараттарының бөліктерін сынау шығыстары» бабы
«Басқарма қызметкерлерін дайындау және білімін жетілдіру шығыстары»
«Нормативтік жұмыстарға жұмсалған шығыстар» бабы техникалық әдебиеттерді, прейскуранттарды, каталогтар
6 кесте - Өндіріс шығындарын есепке алу бойынша жүргізілетін
Шаруашылық операциясының мазмұны
Дебет Кредит
Өндіріске босатылған материалдар (материалдық есеп беру бойынша) 8110 1310
Өндірістік жұмысшылардың негізгі жалақысы 8110 3350
Әлеуметтік салық 8110 3150
Құрылыс механизмдерін пайдалану мен күтіп ұстау шығындары 8410 2420,
Объектідегі жұмыстарды орындау үшін негізгі құралдарды жалға алу шығындары
Субмердігерлердің орындаған жұмыстарының құны 8110 3310, 4110
Айналымды материалдардың құны 8410 2920
Берілген арнайы киімдердің құны 8410 2920
Құрал – саймандардың құны 8410 2920
Үстеме шығындарға жататын өзгедей шығындар 8410 2420, 1310, 1320,
Негізгі өндіріске жататын үстеме шығындарды көшіру 8110 84100
Құрылыс машиналарын пайдалану шығындары 8110 8310
Негізгі өндірістен алынған дайын өнім құны 1320, 2410 8110
3 Өндіріс шығындарының аудиті және оларды талдау
3.1 Өндіріс шығындарына аудит жүргізудің әдістемесі
Қазіргі кезде басқарудың ұйымдық құрылымының күрделенуіне байланысты ішкі бақылау
Шет елдерде ішкі аудит кең қолданылады. Бұл кезде алдын-ала
Ішкі аудит ішкі бақылаудың жалпы жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде
Ішкі аудиттің негізгі артықшылығы – оның шығыны сыртқы аудиттке
Ішкі аудитор ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметіне байланысты орындалатын операциялардың дұрыстығына,
Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторларға қарағанда өзгеше. Ішкі аудиторлардың
Ішкі аудит бөлімінің жүзеге асырған қызметтерінің тиімді болуы ең
Сонымен ішкі аудит алдына қойған мақсаттарға қол жеткізу үшін
Экономикалық қатынастардың қарқынды даму тұсында шаруашылық субъектілерінің нарықта тұрақты
Ресей ғалымдары А.Д. Шеремет және В.П. Суйц “Ішкі аудитор
және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысуды жетілдіру,
Демек, ішкі аудиттің міндеттеріне: қаржылық-шаруашылық қызметтерін бақылау, экономикалық талдау,
Жоғарыдағы аудиттің мәнін сипаттайтын түсіндірмелерден ұққанымыз, ол сыртқы аудиттан
1) Ұйымның жетекшісіне немесе орынбасарына, басқармаға немесе акционерлер жиналысына
2) Ішкі аудиттің басты міндеті шынайы есептілікті растап отыру
Осыған сүйене отырып, біз ішкі аудиторлардың негізгі қызметіне жатқызамыз:
- басқарманың әртүрлі буындарының қызметін тексеруді жүргізу;
- анықталған кемшіліктерді жою бойынша негізделген ұсыныстар мен басқарманың
- ұйымның қызметінің алуан жақтарын эксперттік бағалауды жүзеге асыру
Көптеген экономистердің пікірінше, ішкі аудит ішкі бақылаудың неғұрлым дамыған
Сондықтан шағын құрылыс ұйымдарында ішкі бақылаудың арнайы бөлімін құрудың
Құрылыс ұйымында ішкі аудит бөлімін құру бірқатар әдістемелік және
Күрделі құрылымдық ұйымның бизнесін басқарудың өз ерекшелігі бар. Олардың
Ішкі аудиттің сыртқы аудиттен басты ерекшелігі – ол ұйымның
Басқару жүйесіндегі ішкі аудиттің орнын зерттегенде ішкі аудит қызметінің
Ішкі аудиттің мақсаты – ұйымның қаржы-шаруашылық қызметінде орын алған
Ішкі аудит мақсатына жету үшін алдына мынадай міндеттер қойды:
- ұйымның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қаржы-шаруашылық қызметіне мезгіл-мезгіл
- ұйымның қаржы-экономикалық қызметіне талдау жасау және оның қаржылық
- өзінің қызметінің бағыты бойынша қызмет көрсету.
Нақты аудиторлық қызметтің міндеттері, ұйымның өзіндік ерекшелігіне, оның ұйымдық
Ішкі аудиторға өзінің ұсыныс, пікірлерінің орындалуын талап ету құқығы
Ішкі аудит қызметінің қызметі «Ішкі аудит жүйесін ұйымдастыру ережесі»
- бірінші бөлімде – «Жалпы сұрақтарда» - ішкі аудиттің
- екінші бөлімде – « Ішкі аудит қызметін ұйымдастытуда
- үшінші бөлімде – «Ішкі аудит қызметі жұмысының бағытында»
Тексеруден, ішкі аудитке өту үшін ішкі аудиттің өзіндік еркшелігіне
Ұйымға көрсетілген қызметтің шеңберінде жүзеге асырылатын ішкі аудит бухгалтерлік
Ішкі аудит қызмет шеңберінде жоғарыда аталғандардан басқа мынандай қызметтерді
- қаржылық және жедел ақпараттарды тексереді.Бұл ұзаққа созылатын үрдіс
- қаржылық емес ақпараттарды қоса, операциялардың үнемділігін, тиімділігін және
- заңдармен ережелерге, басқада сыртқы талаптарға сәйкестігін, сондай менеджменттің
Ішкі аудиттің аталған қызметтері тәжірибе жүзінде мыналарды жүзеге асыруды
- активтерді кіріске алуға және шығыс жасауға ресми рұқсаттың
- ұйым міндеттемелерінің тек қана заңды операциялардың нәтижесінде туындағанын
- арнайы алаяқтықты қоса зерттеулер жүргізу.
Өндіріске жұмсалған шығындарды аудиторлық тексеру - аудиторлық қызметтің
Өндіріс шығындары аудитінің аталмыш міндеттерін орындауға кіріспес бұрын, өндіріс
Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметіне жүргізілген аудиттің халықаралық стандарттарының талаптарына сай
Аудиттің жалпы жұмыс жоспарында аудиторлық топтың құрамы, аудит мүшелерінің
Аудит жұмысының сапалы әрі белгіленген мерзімінде орындалуы үшін жалпы
Аудит тобының жетекшісі жүргізілген аудит жұмыстарының сапалы орындалғанын тексеріп,
Құрылыс өндірісі мен жөндеу жұмыстарына жүргізілетін аудит арқылы жұмсалған
Тексеру жұмыстары жүргізілетін аудит объектілеріне ұйымның құрылтай құжаттары, соның
Өндіріс шығындарын аудиттеу кезінде ақпарат көздері ретінде нормативтік анықтамалар
Құжаттық тексеруді жүргізерге дейін аудитор ұйымның ұйымдық және технологиялық
Құрылыс – монтаж жұмыстарының өзіндік құнының қалыптасуы, ең алдымен,
Тексеруді жүргізуге кіріспес бұрын, аудитор құрылыс ұйымының есеп
Содан кейін қандай шығындар, қандай бағамен және қандай тәсілмен
Өндірістік шығындар аудитінің мәлімет көздеріне №2–с «Құрылыс – монтаж
Құрылыс – монтаж жұмыстарының өндірісіне жұмсалған шығындар есебінің дұрыстығын
«Материалдар» бабы бойынша материалдық шығындардың өндірістік шығындарға есептен шығарылуының
Есептіліктің бірінші бөлімінде құрылыс ұйымының өндірістік бөлімшесі құрылыс –
Жұмыстарды орындаушы (шебер, бригадир) ай сайын есептілікте нақты
№ М-29 үлгідегі есептіліктің екінші бөлімінде әрбір материалдың нақты
Аудитор мынадай жайттармен де кездесіп қалады: бірқатар есептіліктерде материалдардың
Осы баптың құрамында, сондай – ақ технологиялық мақсаттарға жұмсау
Құрылыс – монтаж жұмыстарының өзіндік құнына өндіріске есептен шығарылған
«Материалдар» бабынан қайтарылатын қалдықтардың (возвратных отходов) құны алынып тасталады.
«Өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы» бабы бойынша шығындардың дұрыс көрсетілуін
Нарядтар мен басқа да алғашқы құжаттар дұрыс толтырылғандығын, жұмыстарды
Аудиттің келесі бағыты - еңбекке ақы төлеу бабы бойынша
Ақшаны жалған тұлға арқылы немесе жұмыс көлемін артық қосып
Еңбек ақыдан шегерімдерді тексере отырып, аудитор жинақтаушы зейнетақы қорына
Еңбекақы сомасынан аударылатын аударымдар бойынша сондай – ақ жүргізілген
Орындалған құрылыс – монтаж жұмыстарының өзіндік құнындағы шығындардың шамасы
Үстеме шығындар құрылыс – монтаж жұмыстарына жұмсалынған шығындардың құрамында
Болашақ кезеңдердің шығындарының қалыптасу тәртібіне және оларды есепті кезеңнің
Тексеруге кезекті демалыс ақысын төлеуге; ұзақ жылғы еңбегі үшін
Келесі кезең үстеме шығындарды бөлудің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Құрылыс техникаларын пайдалану шығындары үстеме шығындардың құрамында жеке есепке
Аудиторға құрылыс техникаларын пайдалану шығындары есебін ұйымдастырудың және олардың
Шығындар есебі құрылыс техникаларының жеке топтары (бульдозерлер, эксковаторлар, мұнаралық
Құрылыс-монтаж жұмыстарының өндірісіне қатысатын құрылыс машиналары мен механизмдері ұйымның
Аудитор құрылыс ұйымының негізгі белсенді (активный) құралдарының, әсіресе, жалға
Аудиторға сондай – ақ жекелеген құрылыс жұмыстарын орындаумен айналысатын
Кейде бас мердігердің субмердігерлік ұйымдардың жұмысының құнын өзінің өндірістік
Құрылыс – монтаж жұмыстарының өзіндік құнына енгізілетін жалған субжұмыстардың
Өндірістік шығындарды аудиторлық тексерудің қорытындылаушы кезеңі аяқталмаған құрылыс туралы
3.2 Өндірістегі тікелей және үстеме шығындарды талдау
Нарықтық экономика жағдайындағы бәсекелестіктің, еркін бағалар жүйесінің дамуымен бірге,
Өнімнің өзіндік құны ұйымның өндірістік және қаржылық қызметінің бүкіл
Өнімнің өзіндік құнының қалыптасуын, оның құрамын зерттеу өндірісті дамыту
Қазіргі кезде өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнын сапалы есептеуге
Нақты өзіндік құн өз күшімен орындалған жұмыстардың нақты шығындарынан,
Құрылыс жұмыстарының өзіндік құны туралы шынайы ақпарат алу үшін
Өнімнің өзіндік құнын назардан тыс қалдыруға болмайды. Өзіндік құнның
Бұл жағдайда басты орынды өндірістік есеп алады, ол өндіріске
Құрылыстың өзіндік құнын басқару үшін және бригадирлердің, учаскелердің өз
Құрылыс ұйымдарының өз күшімен орындаған құрылыс жұмыстарының өзіндік құны
Өндіріс шығындарын талдаудың міндеттері:
- өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің бір өлшеміне материалдық, еңбек
- нақты шығындардың нормадан ауытқуын, олардың себептерін анықтау;
- материалдық, ақшалай және еңбек ресурстарының тиімді пайдаланудың ішкі
- өнімнің, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік құндарына әсер етуші
Зерттеу жұмысы жүргізілген «Промстрой-энерго» ЖШС-гі ұйымындағы шығындардың элементтер бойынша
7 кесте – Орындалған жұмыстардың өзіндік құн құрылымы
Шығындар 2009 2010 Ауытқу
(+, -)
мың тг үлес салм, % мың тг үлес салм,
Материалдық шығындар 338532,5 60,0 903773,6 67,0 + 565241,1
Еңбек ақы шығындары 107201,9 19 218125,6 16,17 + 110923,7
Негізгі құралдардың тозуы 1692,6 0,3 1702,1 0,13 + 9,5
Басқадай шығындар 116793,8 20,7 225314,5 16,7 + 108520,7
Барлығы 564220,8 100 1348915,8 100 + 784695
Ескерту* - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Жоғарыдағы 7 кестенің мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, материал-дық шығындар 2010
Енді, осы кәсіпорын бойынша орындалған қызметтер мен жұмыстардың түрлеріне
8 кесте - Негізгі қызметтер бойынша шығындардың құрамы, (2010
Қызмет түрлері Материал-дар Еңбек ақы Техника
шығын-дары Үстеме шығын-
дар Барлығы
Электр желілерін жаңарту 162358,1 49213,8 3560,5 36125,0 251257,4
Электр желілерін құру 53218,9 15200,5 1056,7 7589,2 77065,3
Тұрғын үй-құрылысы 421056,7 104523,3 32012,3 79607,1 637199,4
Монтаждау, дәнекерлеу, электротехникалық жұмыстар 11023,1 6212,9 6311,2 13255,2 36802,4
Безендіру және құрастыру 890,6 117,3 158,6 58,3 1224,8
Техникалық қызмет көрсету 1025,6 690,3 456,2 356,9 2529
Құрылыс материалдарын өндіру 89630,4 9321,2 1023,0 4890,7 104865,3
Басқа да жұмыстар мен қызметтер 164570,2 32846,3 15312,8
Барлығы 903773,6 218125,6 59891,3 167125,3 1348915,8
Ескерту* - кесте ұйымның есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Жоғарыдағы берілген 8 кестенің мәліметтеріне сүйенсек, есепті жылы жұмыстар
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеу жүргізіліп отырған тақырып бойынша қорыта келе, ұйымда –
Зерттеу нәтижесі көрсетіп отырғандай, «Промстрой-Энерго» ЖШС-де тікелей және үстеме
Зерттеу жүргізілген ұйымның негізгі құралдардың орташа жылдық құны 2009
Өнімді өткізуден түскен табыс 2009 жылы 774225,5 мың теңге
Зерттеу жүргізілген «Промстрой-Энерго» ЖШС бойынша қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі екі
Жұмысшылар санының өсуі еңбекті көп қажет ететін жұмыс (қабырғаны
Құрылыста машиналар мен механизмдерді пайдалану бойынша шығындар құрылыста қай
Сондықтан өндіріс шығындарын есепке алуды жетілдіру мақсатында төмендегідей
1. Құрылыс ұйымдарында өндіріс шығындары есебін өндіріске тікелей қатысатын:
2. Құрылыс ұйымдарында аккордтық еңбек ақы жүйесін қолдану;
3. Құрылыс ұйымдарында машиналар мен механизмдерді пайдаланудың өзіндік құнын
Құрылыс ұйымдарына келісімшарт негізінде қызмет көрсететін тәуелсіз аудитор өндіріс
Құрылыс және жөндеу жұмыстарының әртүрлігі мен олардың технологиялық ерекшеліктері,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ҚР ҚМ «Есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негіздемесін
2. ҚР 26 желтоқсан 1995 жылғы № 2732 «Бухгалтерлік
3. №1 «Қаржылық есептілік: дайындау мен ұсыну» ҚЕХС.
4. ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
5. №8 «Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және
6. Воронова Е. Основные подходы к классификаций затрат
7. Бортников А.П. Нормативный учет затрат на производства. –
8. Борисов В.М. Улучшать учет затрат на производство
9. Бухгалтерский учет и аудит в строительстве / В.
10. Безруких П.С., Кашаев А.С., Комиссарова И.П. Учет затрат
11. Волков Н.Т. Учет затрат на производство строительно–монтажных
12. Балихин М.И. Накладные расходы в строительстве и пути
13. Баширов А.А. Учет издержек проиводства и калькулирование себестомости
14. Воронова Е.Ю. Позаказное калькулирование: материальные затраты.
15. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет:
16. Давыдович И.Е. Организация учета производственных затрат //Бухгалтерский учет.
17. Кулин. И.Ф. Совершенствование учета и распределение косвенных
18. Кашаев А.Н. О группировках затрат в производственном учете
19. Кеулимжаев К.К., Джумагазина А.К. Вопросы совершенствования учета
20. Луговой В.А. Организация учета затрат на производство //
21. Международные стандарты финансовой отчетности. Бишкек. – 2001. 1242
22. Наринский А.С. Калькулирование себестоимости в строительстве. – М.:
23. Литвин Б. М. Анализ эффективности хозяйственной деятельности в
24. Николаева С.А. Особенности учета затрат в условиях рынка:
25. Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау
26. Основные положения по планированию и учету себестоимости строительно
27. Пошерстник Н.В., Мейксин М.С. Бухгалтерский учет в строительстве
28. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности
29. Соколовская Г.А. Себестоимость продукции в планировании и
30. Управленческий учет: Учебное пособие /Под ред. А.Д. Шеремета.
31. Шеремет А.Д. , Суйц В.П. Аудит. – М.:
32. «Промстрой-Энерго» ЖШС-нің бухгалтерлік есеп мәліметтері.
ҚОСЫМШАЛАР
А – қосымшасы
«Промстрой-Энерго» ЖШС-нің бухгалтерлік балансы
Ұйым қызметінің түрі: құрылыс-монтаж жұмыстары
Ұйымдастыру-құқықтық нысан: ЖШС
Ұйымның заңды мекен-жайы: Алматы қаласы, Набержная көшесі, 116
мың теңге
Активтер
Бет коды 2009 ж 2010 ж
I. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаты және олардың эквиваленттері 010 393584,2 783218,7
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 011
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 012 721306,6 1014088
Қорлар 013 22482,7 25971,4
Дайын өнімдер 014 35541,2 42293,5
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер 015
Өзге де қысқа мерзімді активтер 016
Қысқа мерзімді активтердің жиыны 100 1179286,9 1868790,3
II. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар 020
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек 021
Үлес қосу әдісімен есептелінетін инвестициялар 022
Инвестициялық жылжымайтын мүлік 023
Негізгі құралдар 024 628239,6 616146,2
Биологиялық активтер 025
Барланатын және бағаланатын активтері 026
Материалдық емес активтер 027 946,48 1002,3
Кейінге қалдырылған салықтық активтер 028
Өзге де ұзақ мерзімді активтер 029
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны 200 629186,18 617148,5
Теңгерім (100 бет+ 200 бет)
1808473,08 2485938,8
Пассивтер
Бет коды
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер 030
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 031 7142,4 4876,3
Салықтар бойынша міндеттемелер 032 13996,6 1321,3
Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер 033
Еңбек ақы бойынша кредиторлық берешек 034 4048,3 4058,0
Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері 035
Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер 036 2584,6 3641,3
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны 300
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер 040
Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек 041 408999,3 619755,3
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері 042
Кейінге қалтырылған салықтық міндеттемелер 043
Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер 044
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны 400 436771,2 633652,2
V. Капитал
1371701,88 1852286,6
Шығарылған капитал 050 907398,2 1228360,3
Эмиссиялық кіріс 051
Сатып алынған меншік үлестік аспаптар 052
Резервтер 053 300686,98 338243,5
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) 054 163616,7 225682,32
Аздық үлесі 055
Капитал жиыны 500
Теңгерім (300 бет+ 400 бет+ 500 бет)
1808473,08 2485938,8
Басшы
(аты-жөні)
Бас бухгалтер _______________________
(аты-жөні)
Мөр орны
97
4