Мазмұны
Кіріспе……………………………………………...................................................3
І – тарау. Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
Ақша қаражаттарының есебі, оның маңызы мен мақсаты.........................4
Касса операцияларының есебі...............…………………..........................13
Ағымдағы, корреспонденциялық шоттағы қолма-қол ақша есебі...........16
ІІ – тарау. Ақша қаражаттарының аудитін жүргізудің тәртібі
Аудиттің маңызы мен мақсаты..............…………............................…......26
Аудиттің бағдарламасы мен әдістері..........................................................28
Ақша қаражаттарының аудиті…………….................................................30
ІІІ- тарау. Ақша қаражаттырынң есебі мен аудитін жүргізуді
3.1 Ақша қаражаттар есебінің талдауы.................................................................33
Қорытынды………………………..…………..................………………..…......43
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі……………………………..........................46
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы “Бухгалтерлік есеп және
Ұйымдардың өздеріне қажетті проблемаларды шешуде, өз қажеттілігін толық
Өндіріс салаларын жетілдіру, шаруашылық қызметінің тиімділігін арттыру, ішкі
Осы айтылғандарды іске асыру үшін бухгалтерлік есептің алдында
ақшалардың түсуін және жұмсалуын берілген тәртіп бойынша қатаң
ақша қаражаттарының сақталуын қамтамасыз ету;
ақша қаражаттарының уақытылы және толық түрде кіріске алынуын
ақша қаражаттарының есепте дұрыс көрсетілуін бақылау қажет;
ақша қозғалысы туралы есептіліктің мезгілінде жасалуына әсерін тигізу.
Нарық экономикасының даму кезеңінде және басқару жүйесін жақсартуда
Қолма-қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
Ақшамен есеп айырысудың операцияларын толық және уақытылы, дер
Субъектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және олардың дұрыс, тиімді
Есеп айрысу, төлеу тәртібін бақылау, ұйымның немесе фирманың
Осы курстық жұмысты жазу барысында алдыма қойған негізгі
І – тарау. Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
Ақша қаражат есебі, оның маңызы мен мақсаты
Барлық кәсіпорын өз ақша қаражаттарын банк мекемелерінің тиісті
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында
Есеп айрысу шоттары - шаруашылық есепте тұрған, дербес
Ағымдағы шоттар – жергілікті бюджеттегі мекемелерге, бюджеттік мекемелерге
Бюджеттік шоттар – Қазақстан Республикасының Республикалық бюджетіндегі мекемелерге;
Корреспонденттік шоттар – банк шоттары, бұл да банктік
Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен аударуды жүзеге
Төлеуші мен алушылар өзара есеп-айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде
Ақша қаражатын есепке алу міндеттері ақша қаражатының сақталуын
Республикада банк мекемелері арқылы жүзеге асырылатын ақша аудару
Ақшасыз есеп-айрысудың мынадай негізгі нысандары ұсынылады: төлем тапсырмалары,
Ақша қаражаты мен есеп айырысу нысандары төлеуші мен
Субъектілердің арасындағы келісім бойынша өзара талаптар мен міндеттемелерді
Ақшасыз есеп айырысу нысандарын қарастырайық.
Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмасы субъектінің
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысанадығы бланкілерде тапсырманы ұсынады.
Тараптардың уағдаластығы бойынша төлем тапсырмалары жедел мерзімді, мерзімнен
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
Мерзімінен бұрын немесе мерзімінен кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы,
Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп-айырысу.
Төлем талап тапсырмасы төлем жасаушының қызмет көрсететін банкіне
Төлем талап тапсырмасын толық немесе ішінара төлеуге келіскенде
біріншісі – төлем төлеушінің шотынан қаражатты есептеп шығару
екіншісі – жабдықтаушыға қызмет көрсететін банкке жіберіледі;
үшіншісі – тиеу құжаттарымен бірге тауарларға, орындалған жұмыстар
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысанадығы бланкілердегі төлем тапсырманы
Төлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері) көрсетіледі:
төлем тапсырмасының нөмірі;
төлем тапсырмасының жазылған күні;
жеке теңестірілген немесе теңдестірілген (идентификацияланған) коды (ЖТК немесе
жіберуші мен бенефициардың банкі шоттарының нөмірі;
бенефициардың коды (БК немесе КБЕ) және жіберушілердің коды
біріншісі- резиденттік белгісін, ал екіншісі – экономиканың секторын
бенефициар – аудару жасалғанкезде ақша қаражатын алушы;
банк алушы – банк атауы, аударылған ақшада, оның
бенефициар банкісі – бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша
жіберушілердің теңестірілген немесе теңдестірілген идентификацияланған банктік коды (ЖТБК
төлем арналымының коды – ҚР ҰБ нормативтік-құқықтық актісімен
бюджеттік классификациясының (жіктемесінің) коды – салықтарды кері қайтаруда
валюталанған күні – ақша қаражатын бенефициардың (алушының) банктік
Төлем құжатына кез-келген жөндеудің түрін жасауға рұқсат етілмейді.
Жедел мерзімді төлем мынадай нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:
Мерзімінен бұрын немесе мерзімінен кейінге қалдырылған төлемдер шарттық
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі қаражатты (зейнетақы, алимент, жалақы,
Чектермен есеп-айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір
Чекті чек ұстаушы төлеуге чек жазылған күні қабылдайды
Банк чек берушіден (немесе чек ұстаушыдан) чекті қабылдамауына
егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
чектің мерзімі өтіп кетсе;
төлем құжаттарында жасанды жазулардыңбелгілері бар болса (немесе түзетулер
чек әр түрлі қолмен және әр түрлі сиямен
чектің қорғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу
чекте көрсетілген реквизиттер қате болса;
чектегі қойылған қолда үлгі ретінде қабылданған құжаттардағы қолымен
чектің жабу сомалары жеткілікті болмаса;
чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек ұстаушыларға қолхат жызылып қайтарылады.
біріншісі – банкте қалса;
екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі.
Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті
Жиынтық талаптар арқылы есеп айырысу.
Көлік ұйымдарының тапсырыс берушілермен (жүк жөнелтушілермен немесе жүк
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу.
Өзара талаптар мен міндеттемелерге негізделген есеп-айрысулар деп борышкерлер
Аударма вексель ақы төлеу үшін ұсынғанда, ұсынылғаннан кейін
Мерзімі белгілі бір күнге немесе бір уақытқа белгіленген
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада
Вексель ұстаушылар индосанттарға қарсы тұрған регрестерге өз құқығын
акцептен толық немесе ішінара бас тартқан орын алса;
егер де төлем жасаушы вексельді акцептегіні немесе акцептемегеніне
вексель беруші ацепте жатпайтын, вексель бойынша банкрот деп
Вексель бойынша жасалатын төлем мен акцепт үшін жауапты
Акцепт немесе төлемнен бас тарту факті куәландыратын актімен
Акцептемеу қарсылық акцептке ұсыну үшін белгіленген мерзімдерде жасалуы
Егер төленуге жататын аударма вексельдің ісі ойындағыдай еместігі
Төлем жасаушы оның вексельді акцептелуіне немесе акцептемегеніне қарамастан
Вексель ұстаушы өзінің индоссантын және вексель берушінің акцептемеу
Акцептемеу немесе төлем жасамау туралы қарсылық белдірген жағдайда
Вексель беруші индоссант немесе авальшы құжатқа енгізілген және
Вексель ұстаушы өзі талап қойған адамнан мыналарды: аударма
Аударма вексельге ақы төленген тұлға оның алдында жауап
өзі төлеген барлық сомасын;
аталған сомасын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта
өзі төлеген шығыстарды талап ете алады;
Қазақстан Республикасының аумағындағы заңды және жеке тұлғалар жай
Байланыс мекемелері инкассаға қабылдаған вексельдерді жөнелту тәртібі Қазақстан
Сатушы сатып алушыға ұсынатын төлемнің мерзімін кейінге қалдыру
Кесте 1
Вексель
___________________________________теңгеге
сомасы цифрмен
вексельмен жасалған күні, орны
төлем жасаушының толық аты мен мекен-жайы
_________________________________________
ұйымнан (азаматтан) осы вексель үшін мына мөлшерінде ақша
__________________________________________________________________________________
сомасы жазбаша түрде тікелей ұйымға (азаматқа)__________________________________________________________________________________________________________________
(алушының толық аты мен мекен-жайы) немесе оның бұйрығы
_________________________________________
бұл вексель мынадай мерзімде төленуге тиіс___
_________________________________________
төлем жасау орны вексель берушінің аты-жөні, мекен-жайы
_________________________________________
Ұйым атына вексельге қол қойған адамның лауазымының атауы
Аударма вексель (тратта)
Аваль үшін вексельдік кепіл
Кім үшін берілді:
Авальшының қолы__________
Күні______________________
Акцепті (төлем жасауға) қабылдау үшін қабылдаған сомасы______________________________________________
Акцептанттың қолы_________
Күні______________________
Вексель берушінің қолы____________________________
Ұйымның мөрі___________________________________
Аударма вексельдің индоссаменті
Вексель бойынша талап берілді.
____________________________________________________________________
(заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корреспондеттік және есеп
М.О.Индоссанттың қолы_______________________________________________
заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корр.және есеп айырысу
Вексель бойынша талап берілді.
____________________________________________________________________
(заңды немесе жеке тұлға, мекен-жайы корреспондеттік және есеп
М.О.Индоссаменттің қолы__________________________________
(заңды немесе жеке тұлғаның аты)
Вексельдің бланкін сатып алған кезде олар өзінің нақты
1.2 Касса операцияларының есебі
Әрбір ұйымдардың шаруашылық субъектілерінің қолда бар
Кассир материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң,
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар
Касса ордерлері ақшаны қабылдау мен беру олардың рәсімделген
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (№КО-4) жүргізеді,
Касса кітабында әрбір парағы тек екі бөліктен тұрады.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 (451) – “Кассадағы
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша”шоты
1250 (333) – “Қызметкерлердің және басқа да адамдардың
6010 (701) – “Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан
1010 (451) – шоты кредиттелінеді және мына төмендегі
3350 (681) – “қызметкерлер, жұмысшылармен еңбек ақысы бойынша
1250 (333) – “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы нақты ақша”
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі.
1010 (452) – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта
1050 (431) – “Ел ішіндегі валютаның шоттағы қолма-қол
1210 (301) – “Алынуға тиісті қарыздар” кассаға алынған
1250 (333) – “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың
Валюта кассасына валюта берген кезде – 1010 (452)
1250 (333) - “Қызметкерлер мен басқа да адамдардың
1050 (431) – “Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол
7430 (844) – “Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты-тиісті
Субъектінің операциялық, кассасындағы нақты ақша есебі. Тауар кеңселері,
6010 (701) – “Дайын өнімдер (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан
1210 (301) – “алынуға тиісті қарыздар” шоты- сатып
Кәсіпорын кассасына түсім қаражатын өткізгенде – 1010 (451)
Операциялық касса бойынша жеке касса кітабы жүргізіледі, жеке
Нақты ақшадан басқа кассада акциялар, мемлекеттік займдар, қатаң
Қатаң түрдегі есеп-беру бланкілерінің жетіспеуінен субектіге келген зиян
1.3 Ағымдағы, корреспонденциялық шоттағы қолма-қол ақша есебі
Кәсіпорындар өздерінің ақша қаражаттарын өздері таңдаған, яғни өздеріне
Банк мекемесінің атына шот ашу туралы өтініш;
Ұйымның, субъектінің құрылуы жайлы құжат, жоғары органдардың ұйымды
Ұйымның басшысы, бас бухгалтер және олардың орынбасары қол
Ұйымның басқа да шаруашылық субъектісіне төлейтін төлемі әдетте
Банк шоттары теңгемен де, шетел валютасымен де ашылады
Қазақстан Республикасының заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдары салушылардан
Есеп айырысу және басқа да шоттарды ресімдеу үшін
Қолма-қол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі
Нақты ақша жарнасына берілетін
№195 хабарламасы
1 қаңтар 2005ж.
Кімнен “ИНК” ЖШС
Бенефицар банкісі “АТФБ” ААҚ
20000, 00
Бенефицар “ИНК” ЖШС
теңге 00-тиын
ЖИЫРМА МЫҢ ТЕНГЕ ТИЫН
(сомасын жазумен жазу)
Бухгалтер Нургалиева Л.
Ақшаны тексерген
Жарна арналымы
Салушының қолы
Қонысбаева Н.
Кесте 2
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 1040 (441)
Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің “көшірме үшін”
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс
1040 (44) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша”
1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
1210 (301) – “Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
3510 (661) – “Алынған қысқа мерзімді аванстар” алынған
1040 (441) – “Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша”
3310 (671) – “Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді
1010 (451) – “Кассадағы ұлттық валюта түріндей қолма-қол”
1150 (401) – “Өзге қысқа мерзімді қаржы инвестициялары”;
1130 (402) – “Қысқа мерзімді инвестициялар”;
403 – “Басқа да қаржылық инвестициялар шоттары” –
1610 (351) – “Берілген қысқа мерзімді берілген аванстар”;
3010 (601) – “Банк несиелері”;
3020 (602) – “Банктен тыс мекемелерден берілген несиелер”
643 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға қарыздар” шоттары
3130 (633) – “Қосылған құн салығы”;
3120 (639) – “бюджеттен басқа да есеп айырысулар”
3110 (631) – “Төленетін ағымдағы табыс салығы” –
Шаруашылық субъектілерде шетелдік валютадағы ақша қаражаттарының қозғалысы Қазақстан
Шетелдік валюта бұл шаруашылық субъектілерінің ақшалай қаражаттарының есеп
Курс (бағам) – бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банк
Курстық (бағамдық) айырма – бұл екі елдің
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 желтоқсан 1996 жылғы
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясының 13.11.96ж.
Валюта айырбастаудың нарықтық бағамы, бағам – бұл активтік
Бағамдық айырма - бұл бағам өзгерген кезде
Түпкілікті бағам – есеп күнінше валютасына қатысты есептілік
9- “Шетелдік валютадағы операцияларды есепке алу” ХАС-тың 6-тармағына
ақшалай баптар, оның ішінде шетелдік валютадағы дебиторлық және
ақшалай емес баптар, оның ішінде шетелдік валютадағы бастапқы
Қазақстан Республикасының реттеудің негізгі органы болып Ұлттық банкі
Заңды тұлғалар – резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада
Заңды тұлға – резиденттердің экспортталған тауары (қызметі, жұмысы)
Валюта шоты бойынша жасалатын операциялар мына төменгі құжаттармен
Банк мөрімен және кассирдің орындаушымен бақылаушының қойған қолдарымен
“Тұран-Әлем” банкі Қазақстан
банк штампы
20.08.2005
№123 валюталық кіріс ордері
№ 40 тобы
“ИНК” ЖШС
Шоттың дебеті Шоттың кредиті Валютаның коды Валютамен есептелген
000060001 056070265 001 6024.00 915648.00
Жиынтығы теңге
915648.00
Мазмұны: Халықаралық әуе жолы бойынша тасымалданғаны үшін
түскен түсімі
Қайдан қабылданды: “Саяхат” әуе жолы компаниясы.
Жауапты орындаушы:
Бақылаушы:
Валюта шоттары бойынша операциялардың есебі 1050 (431) –
Валюта шотының иесінің өтініші бойынша жабылады, содан соң
Валюталық бақылау барлық резидент еместігін валюталық операцияларды жүзеге
Валюталық бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданып жүрген заңға
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасының валюталық бақылау органдары агенттері
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру міндеттерін
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін
Шетел валютасын сатып алу. Заңды тұлға- резиденттер
Заңды тұлға резиденттердің ішкі валюталық саудада сатып алған
Заңды тұлға - резидент толықтай және жартылай
Теңгемен алынған несиелердің, сондай-ақ олар бойынша пайыздар мен
Өкілетті банктерден шетел валютасын сатып алған кезде келесі
Кесте 3
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны сомасы мың теңге Дт
1. Ұйым өкілетті банкіге валюта сатып алу үшін
2. Өкілетті банк валюта биржасының 0,05% (теңгемен) комиссиялық
3. Валюталық шотына конвертталетін сомасын (доллар мөлшерінде 51804,83)
4. Айырмасы есептеп шығарылуы. 5500 1410 (334)
1050 (431) және (432) шоттарында дебеті келесі шоттардың
1020 (452) – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол
1210 (301) – “Сатып алушылар мен тапсырушылардың қысқа
6250 (725) – “Бағам айырмашылығынан түскен табыс” –
1050 (431) шотының кредиті келесідей шоттардың дебетімен корреспонденцияланады;
1020 (452) – “Кассадағы валютамен ақша қаражаты”
3310 (671) – “Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу”
7430 (844) – “Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығын”
бухгалтерлік есепте оны пайдаланған кезде қаржы ақпаратын пайдаланушылар
Бухгалтерлік және салық есебінің бірдей бағам қолданылады. Бір
2004 жылы КТС бойынша декларация бағамдық айырма 2004
2004 жылға арналған 100.09 – нысан оң бағамдық
Кесте 4
100.09.001-жолдың коды Аталуы Мәні
А Есепті салық кезеңінің басында есеп айырысу жүргізілмей
В Есепті салық кезеңінің ішінде пайда болған оң
С Есепті салық кезіңінде есеп айырысу жүргізіп жасалған
D Есепті салық кезеңінің соңына есеп айырысу жүргізілмей
Өз кезегінде 100.09-нысан 100.09.001-жолға қосымша нысанның негізінде толтырылады,
Валюталық шоттар бойынша;
Валюталық несиелер бойынша;
Сатып алушылармен және тапсырымшылармен есеп айырысу бойынша;
Жеткізіп берушілермен және мердігерлермен есеп айырысу бойынша;
өзге де операциялар бойынша.
Ұйымдар банктердің арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының есебі 1070
1070 (421) – “Арнайы шоттардағы ақша қаражаттары” шоты.
Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитив ашқан банктің аталуы.
Аккредитивтің және оның орындалуы не пайдалануының әдісі мен
Аккредитив бойынша қаржы алу үшін жабдықтаушының өзіне қызмет
Тауарларды, материалдарды тиеп жөнелткеннен немесе жұмыстарды, қызметтерді орындағаннан
Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.
Аккредитивтің түрлері: жабылатын (депоненттелген), қайтарып алынатын немесе қайтпайтын,
Жабылатын (депонеттелген) аккредитивтті ашқан кезде банк-эмитет орындаушы банкке
Қайтарып алынатын аккредитивті банк-эмитент бенефициармен аккредитивті алдын-ала келіспей-ақ
Қайтпайтын аккредитивте банк-эмитенттің барлық жағдайын орындаған кезде аккредитив
Дәлелденген аккредитив – бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа
Трансферабелдік (аудармалы) аккредитив – бұл бенефициардың өзінен басқа
Аккредитивті қолма-қол ақша түрінде төлеуге рұқсат етілмейді. Аккредитив
Бенефициар банкісі аккредитив бойынша қаржының дұрыс пайдаланылуын бақылайды,
Бенефициар банкісі “атқарушы банк” аккредитивті төлеу кезінде жабдықтаушының
Егер акредитивтің шарттарында уәкілетті алушының келісімі көзделген болса,
Егер аккредитив қысқа мерзімге берілген немесе ұзақ мерзімге
Жабдықтаушылар шотын төлеу Дт – 3310, Кт –
Банктерге коммиссиондық төлемдері төленген кезде 7210 шоты
1070/2 “Чек кітапшаларындағы ақша қаражаттары” шоты бойынша есеп
Чек кітапшасы бойынша депоненттелген сомасы берілген кезде Дт
Кітапшалардағы чектерге төлем жасалуы үшін чектер чек ұстаушылар
1070 “Банктердегі арнайы шоттардағы қолма-қол қаражат”шотында айрықша сақтауды
ІІ- тарау. Ақша қаражаттарының аудитін жүргізудің тәртібі
Аудиттің маңызы мен мақсаты
Әрбір ілімнің өзіне сәйкес пәні болады. Ол сол
Сонымен, аудиттің пәні дегеніміз, шарт бойынша және келісім
Нарықтық экономикасына көшу кезеңінде тексеру жүйелерінің ішінде аудиторлық
Аудиттің бағыты – заңдылықтармен анықталған, аудиторлылық қызметтің нормативтік
Аудиттің міндеті – қаржы есебін төмендегідей бағыттары бойынша
Есептердің дұрыстығын, анықтығын растау;
Тексеру кезінде есепте көрсетілген шығындардың, талаптардың, қаржы нәтижелерінің
өзінің негізгі және айналым қорының дұрыс пайдаланудың арқасында
Аудиторлық қызметпен аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан
Аудит жөніндегі Қазақстан Республикасының №1 стандарты “Қаржылық есеп
тәуелсіздік;
шындық;
объективтік;
ұқыптылық және кәсіби мамандылық;
құпиялық;
тез жеделдік принципі;
Нарық экономикасы кезінде аудит тәжірибе жөнінде кәсіпкерлік қызметтің
экспрестік;
аналитикалық (талдау);
кеңес беру;
өндірістік.
Аудит нәтижелері бойынша аудиторлық есеп жасалады, ол аудит
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар аудит жүргізуден басқа өз
Аудитор касса және кассалық операциялардың аудиті негізінен үш
Қолма-қол ақша қаражаттарын түгендеу;
Кассаға түсетін ақша қаражаттарының кірістелуінің өз уақыттылығын және
Шығындарға есепте шығарылған ақша қаражаттардың дұрыстығын зерттеу.
Аудитор кассаны түгелдеу кезінде кассада тұрған ақша белгілері
Аудитор касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру
Аудитор ұйымның кассалық есеп беру тәртібі сақталама,
Аудитор түгелдеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу
Ақша қаражаттарының артық шыққан сомалары кіріске алынуға тиісті:
Аудиттің бағдарламасы мен әдістері
Ғылым саласында зерттеу, оның шындықты анықтау үшін ғылым
Аудит процесінде анализ және синтез аудит объектісіне осы
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың аудитінде келесілерге көңіл
Есеп айырысу шоты қай бөлім мекемесінде ашылған;
Банктің көшірмедегі сомалардың алғашқы құжаттардың сомаларға сәйкес келуін;
Көшірмелерге тіркелген алғашқы құжаттарда банктік мөрі соғылған ба;
Банкке қолма-қол тапсырылған қаражаттардың дұрыс және толық есепке
Акцептелген төлем тапсырмалары бойынша ақша қаражаттарын пошта байланыс
Банктегі операциялар бойынша бухгалтерлік жазбалардың дұрыстығын;
банк көшірмесінде көрсетілген жазулардың 1040 шот бойынша №2
банктік көшірмелердің толықтығы мен анықтылығын тексеру.
Аудитор тексеріс құжаттарының жекелеген түрлері бойынша
Жол үстіндегі ақша қаражаттарының түгелдеу осы шотта тұрған
Аудитор ұйымның есеп айырысу шоттарын жіктеу мен
Ақша қаражаттарын және құнды қағаздарды қатаң есеп беру
Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артық шыққан сомалары
Дт 1030,1070
Кем шыққан қаражаттары мен құнды қағаздар өтеуі үшін
Дт 2160
Ақша қаражаттарының аудиті
Заң күшіндегі актілеріне сәйкес шаруашылық жүргізуші субъектілер ақша
Банктерден шот ашу, оны рәсімдеу тәртібі, сондай-ақ нақты
- есеп айрысу, валюталық ағымдағы және басқада шоттар
- есеп айрысу, валюталық ағымдағы және басқада шоттарды
-ашылған шоттардағы ақша қаражаттарының операцияларының шаруашылыққа тиімділігін, орындалығын
Аудитор валюталық шоттағы операциялардың аудитінде келесілерді анықтау қажет:
Қандай банк мекемесінде валюталық шот алынғандығын;
Банк көшірмесінде сомалардың оларға тіркелген алғашқы құжаттардағы сомаларға
Сыртқы экономикалық қызмет кезінде есеп айырысулар нысандарының қолдану
Валюталық шотты ашқаны үшін сыйақы дұрыс төленуін;
Валютаны сатып алу және сату бойынша операциялардың есепте
Бағамдық айырмашылықтардың есепте анықталуын және көрсетілуін;
Бухгалтерлік өткізбелердің дұрыстығын. Банк көшірмелеріндегі жазулардың №2 журнал-ордермен
Резидент болып табылатын экспортер – ұйымдардың валюталық түсімдерінің
Аудитор валюталық ресми және нарықтық бағамдардың сәйкессіздігінен пайда
Аудитор валюталарды сатып алу үшін және сату кезінде
Аудитор кассалық есеп жүргізу тізімінің сапалы толтырылуына ерекше
Аудитор негізгі құралдардың техникалық қалпында, белсенді бөлігінің тиімді
үкіметтің жәрдемі ретінде бөлінген қаражаты;
жергілікті бюджеттен мектепке дейінгі балалар мекемелеріне бөлінген мақсатты
мәдени ағарту мекемелеріне демалыс үйлеріне, санаторияларға, лагерлерге бөлінген
ата–аналардың бала-бақша мекемелеріне балалары үшін аударған қаржыларын;
кәсіпорынның өтініші бойынша жеке шоғырландыруды талап ететін күрделі
Кәсіпорынның құрамына кіретін филиалдарға, құрылымдық бөлімшелерге және жеке
- өз алдына жеке балансқа бөлінбеген құрылымдық
- кәсіпорынның құрамына кіретін жеке өз алдына баланстағы
- өз алдына жеке балансқа бөлінбеген құрылымдық
- орын алған операциялар бойынша банктен сатып алған
- жасалған бухгалтерлік корреспонденцияларының
- баланстың көрсеткіштерін бас кітаптағы және есеп регистрлеріндегі
Сондай-ақ аудитор жол үстіндегі ақшалай аударымдардың нақтылығына, бухгалтерлік
Қазақстан Республикасында резиденттер мен резиденттер еместердің шетел валюталарын
Аудитор шетелдерде тұратын жабдықтаушыларға аударылған валюта қаражаттарына «аударуға
Валюталық шот жабылған жағдайда немесе шаруашылықтың аты, шоттың
ІІІ – тарау. Ақша қаражаттарының есебі мен аудитін
3.1 Ақша қаражаттар есебінің талдауы
“ИНК” ЖШС-ның есеп саясаты осы қоғамның құрылған уақытында
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылында қабылданған
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жғне қаржылық есеп беру
Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
Жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы
Есеп саясаты есеп процесінің барлық талаптарын қамтылға, яғни
“ИНК” ЖШС-ның бухгалтерлік қызметінің жұмысын ұйымдастыру.
“ИНК” ЖШС-ның бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға бас бухгалтер
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде мына жағдайларды қамтамасыз
есеп беру кезеңінің ішінде міндеттемелер мен активтерді бағалау
қаржылық міндеттемелері мен мүліктерді түгендеу нәтижесінде және есептік
аналитикалық есептің айналымымен сәйкес түрде сақталуы керек.
Сызба
“ИНК” ЖШС-ның бухгалтериясының құрылымы.
Еңбекақы төлеу бөлімі еңбекақыға байланысты есеп қисап жұмысының
Материалдық ресурстар есебін жүргізуші бөлім тауарлы-материалды құндылықтар, негізгі
Өндірістік бөлім - өндіріс шығындарының есебін, өндірілген өнімнің
Төртінші бөлім өндірілге дайын өнімдер есебін, қолда бар
Нарықтық қатынастар жағдайыда бас бухгалтердің кәсіби мамандығына, бұлардың
Ақшалар және басқа да өтімділігі жоғары активтерге ілгері
Ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету, яғни оны қорғау көптеген
Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшаларға ішкі бақылау жасау мынадай
ақшалардың жеке есебін жүргізу мен бөлек сақталуын бақылау;
қолма-қол есеп айырысу негізінде жүргізілген операциялардың есебін бақылау;
кассада тек қана күнделікті қажетті мөлшерде ақша сақтау,
табыс өтелмейтін ақшалардың қайтарылуын қамтамасыз ету;
ақшалардың сақталуын жеке тұлғаның жауап беруі.
Ақшалардың келіп түсуін бақылау кез келген шаруашылық субъектілерде
кешіктірмей уақытында есептеу;
кешіктірмей уақытында жазу;
алынған ақшаларды дер кезінде депоненттеу;
Ақшаларды басқару функциялармен оны тиісті құжаттарға тіркеп жазу
Ақшаларының қозғалысын бақылаудың маңызды әдісі:
ақшалардың түгелдігіне, сақталуын банк мекемесі толығымен жауап береді;
банк мекемесінің тарапынын ақшалардың жеке есебі жүргізіледі;
бұл жерде сақталатын ақшалардың ұрлану қаупі (мүмкіндігі) кәсіпорындар
“Ақша қозғалысы туралы есеп (тікелей әдіс)” қосымшасы
Ақша қозғалысы туралы есептің негізгі мақсаты операциялық, инвестициялық
Операциялық қызмет (ағымдағы қызмет) компанияның пайдасының мөлшеріне ықпал
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтерді сатып алу жғне
Қаржылық қызмет меншікті капитал мен қарыз қаражаттарының мөлшері
Тікелей әдіспен жасалған ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
Тікелей әдісті қолданған кезде жалпы түсімдер мен ақша
а) есептік тіркелімдерден;
б) өткізуден алынған табысты, өткізудің өзіндік құнын;
ақшалай емес баптарын;
ақша қаражаттарының қозғалысына ықпалының нәтижесі көбінесе инвестициялық және
Операциялық қызметтен алынған ақша қаражаттарының қозғалысын тікелей немесе
Есепті тікелей әдіспен жасау кезең-кезеңімен жүзеге асырылады:
Кезеңнің басы мен аяғындағы ақша қалдықтарының арасындағы айырманы
100,31 –нысанда көрсетілген әр көрсеткішті қайта есептеу арқылы
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден түскен ақша қаражаттарының
Өткізуден түскен түсім (-; +) дебиторлық
берешектің өсуі /кемуі
Жеткізушілерге төлемдердің есебі мына формула бойынша жүргізіледі:
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны (+; -)
босақылардың өсуі /кемуі
(-; +) кредиторлық берешектің өсуі /кемуі
Кезең шығыстары бойынша төлемдердің есебі:
Кезең шығыстары / амортизацияны
ескерместен (+; -) болашақ кезеңдер
шығыстарының өсуі / кемуі (+; -)
есептелген шығыстар бойынша
берешектердің өсуі/кемуі
Салықтар бойынша төлемдердің есебі:
Салық (+; -) салықтар бойынша
берешектердің өсуі/кемуі.
Операциялық қызметтен түскен ақша ағымдары (тікелей әдіс)
Кесте 5
Есептеу әдісі бойынша Қосу Алу Ақша ағындары
Тауарларды жұмыстарды, қызмет көрсетулерді/ өткізуден түскен табыс 53
1 055 000 52031554
Негізгі емес қызметтен түскен табыс 3 220 000
3 220 000
Жиынтық түсімдер
55 251 554
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны 31 165 253 19
Кезең шығыстары 585 994 теңге НҚ тозуын шегеру
2800 6415223
Салықтар бойынша шығыстар 6 230 180 2 059
8 290 002
Жиынтық шығулар
48 281 182
Операциялық қызметтен түске ақша қаражаттары 6 970 372
Есепті кезеңде болған, негізгі қызметпен байланысы жоқ өзге
Негізгі құралдар 84 000 теңгеге өткізілген. Жинақталған тозу
317 000 теңге сомаға негізгі құралдар сатып алынады.
“Ақша қозғалысы туралы есеп (жанама әдісі)” қосымшасы. Бұл
Бұл есеп пайдаланушылардың операциялық, инвестициялық жғне қаржылық қызметтер
Операциялық қызмет – табыс алу жөніндегі негізгі қызмет
Инвестициялық қызмет ұзақ мерзімді активтер мен ақша баламаларына
Қаржылық қызметтің нәтижесінде ұйымның меншікті капиталы мен қарыздарының
Тікелей немесе жанама әдістерді қолдану арқылы жасалған ақша
Жанама әдіс. Кірістер мен шығыстар туралы есептің әрбір
Жанама әдісті қолданған кезде операциялық қызметтің нәтижесінде туындайтын
есепті кезеңнің ішінде тауарлы-материалдық қорларда, операциялық қызметтен болған
тозу, резервтер, кейінге қалдырылған міндеттемелер салықтар, іске асырылмаған
ақша қаражаттарына ықпалының нәтижесі инвестициялық жғне қаржылық қызметтерге
Бұл қосымшаны жасаған кезде мыналар пайдаланылады:
100.30-нысан-Бухгалтерлік баланс
100.31-нысан –Кірістер мен шығыстар туралы есеп.
“ИНК” ЖШС бухгалтерлік балансы / СТН 600001002003/ есепті
Кесте 6
Актив 01.01.2005ж1000 теңге 31.12.2006 1000 теңге өзгеруі +;-
Ұзақ мерзімді активтер:
Негізгі құралдар 2000 2350 350 Инвест.
Есептерден тозу (1000) (970) 30 Операц.
Баланстық құн: 1000 1380 380
Бағалы қағаздарға инвестициялар 450 400 -50 Инвест.
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 1450 1780 330
Ағымды активтер:
Ақша және олардың баламалары 230 326 96
Алынуға тиісті шоттар 586 673 -87 Операц.
Босалқылар 610 657 -47 Операц.
Ағымдағы активтердің барлығы: 1426 1656 230
Активтердің барлығы 2876 3436 560
Пассив
Акционерлік капитал
Жарғылық капитал 50 50
Қаржылық
Қосымша төлеген капитал 133 177 44 Қаржылық
Бөлінбеген пайда 1640 1780 140
Меншіктік капиталдың барлығы: 1823 2007 184
Ұзақ мерзімді қарыздар 500 835 335 Қаржылық
Кейінге қалдырылған салықтар 65 70 5 Операц.
Ағымдағы міндеттемелер
Төлеуге тиіс шоттар 332 388 56 Операц.
Төленетін салықтар 9 10 1 Операц.
Қысқа мерзімдегі қарыздар 147 126 -21 Қаржылық
Ағымдағы міндеттемелердің барлығы: 488 524 36
Міндеттемелер мен капиталдың барлығы 2876 3436 560
Мазмұны Соммасы (1000 теңге)
Өнімдерді өткізуден түскен табыс 3950
Өткізілген өнімдердің өзіндік құны -2690
Жалпы пайда 900
Кезең шығыстары: -700
амортизация -120
Негізгі емес қызметке жұмсалға шығындар -477
Салықтар -103
Таза пайда 200
Кезең басындағы пайда – 1640
Кезеңнің таза пайдасы –200
Төленген дивиденттер –(60)
31.12.04 ж. бөлінбеген пайда =1780
Бұл нысанда жасау үшін қаржы есептілігінің деректерін пайдалану
100.34.001-жолға 100.31-нысанның 100.31.011-жолынан таза табыстың сомасы көшіріледі, ол
Операциялық қызмет бойынша: 120 000 теңге сомасында
Инвестициялық қызмет бойынша: жаңа негізгі құралдарға салымдар 500
Қаржылық қызмет бойынша жыл ішінде қысқа мерзімді заемдар
Ұзақ мерзімді берешектің 335 000 теңгеге өсуі –
Акцияларды шығарудағы 44 000 теңгені нәтиже /түсім/ алынған
Кесте 7
Мазмұны Сомасы, теңге
1 2
Операциялық қызметтен түскен ақша қозғалысының таза сомасы
Таза пайда 200 000
Ақшалай емес шығыстар, пайдаға енгізілген кірістер мен залалдар:
Амортизация 120 000
Кейінге қалдырылған салықтар 5000
Алуға тиіс шоттар бойынша өсу (87 000)
Босалқылар бойынша өсу (47 000)
Төленуге тиіс шоттар бойынша өсу 56 000
Төленуге тиіс салықтар бойынша өсу 1000
Негізгі құралдарды өткізуден алынған пайда (20 000)
Операциалық қызметтен түскен ақша қозғалысының таза сомасы 228
Инвестициялық қызметтен түскен ақша қозғалысы
Мүліктермен жабдықтар сатып алу (500 000)
Негізгі құралдарды өткізуден түскен түсім 20 000
Бағалы қағаздар сатып алу (25 000)
Бағалы қағаздарды өткізуден түскен түсім 75 000
Инвестициялық қызметке жұмсалған ақшаның таза сомасы (430 000)
Қаржылық қызметтен түскен ақша қозғалысы
Қысқа мерзімде заемдер бойынша түсімдер 15 000
Қысқа мерзімде заемдарды өтеу (36 000)
Ұзақ мерзімді заемдар бойынша түсім 375 000
Ұзақ мерзімді заемдарды өтеу (40 000)
Жай акцияларды шығарудан түскен түсім 44 000
Төленген дивиденттер (60 000)
Қаржылық қызметтен алынған ақшаның таза сомасы 298 000
Ақша қаражаттары жғне қолма-қол ақшалардың баламалары бойынша таза
Жыл басындағы ақша мен олардың баламалары 230 000
Жыл аяғындағы ақша мен олардың баламалары 326 000
Қорытынды
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік тұрғыдан
Шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік тұрғыдан көп
Нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде бухгалтерлік есеп
Қаржылық есептілікті жасау мына жазбадан тұрады:
бухгалтерлік баланстан;
кірістер мен шығыстар туралы есептен;
ақшалардың қозғалысы туралы есептен;
меншік капиталдағы өзгерістер туралы есептен;
есеп саясаты туралы ақпарат және түсіндірме.
Қай саладағы ұйымдар болмасын өз қызметі барысында басқа
ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы
ұйымдардағы ақшалардың түгелдігін және олардың тиімді пайдалануын бақылау;
есеп айырысу төлеу тәртібін бақылау, ұйым ақшаларындай
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне
Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді өтеу
Ақшалар қозғалысының тексерудегі негізгі құжаттары: кассалық кітапша, кассирдің
Нарық экономика кезеңіндегі бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін
Ұйымдардың көптеген басшылар мен бухгалтерлерін қызықтыратын тақырып –
Аудиторлық қызмет көрсету нарығы ұйым қызметінің түріне, жұмыс
Аудиторлық қызмет көрсетудің бағаларында айтарлықтай алшақтықтар болуы мүмкін
Осыған орай нарықтық экономика кезеңінде меншік иелігінің әртүрлі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кеулімжаев Қ.К., Әксібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ғ.
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Жантаева А.Ғ., “Қаржылық есеп”
Ержанов М.С., Ержанова С. “Есеп саясаты” - Алматы,
Дюсембаева К.Ш. “Аудит негіздері” - Алматы, 1999 ж.
Әбдіқалықов Т.Ғ. “Аудит негіздері” - Алматы, Қазақ университеті,
Бухгалтер бюллетені №10 наурыз 2005 ж.
Закон Республики Казахстан “О бухгалтерском учете и финансовой
Закон Республики Казахстан “Об аудиторской деятельности” от 15
Кодекс Республики Казахстан “О налогах и других обязательных
Адамс Р. Основы аудита, М, ЮНИТИ, 1995.
Алборов Р.А. Аудит в организациях промышленности, торговли и
Глушков И.Е., Практический аудит на современном предприятии Москва-Новосибирс,
Подольский В.И., Оляк Г.Б., Савин А.А., Аудит, М.,
Савицкая Г.В., Анализ хозяйственной деятельности предприятия, Минск, Новые
Бюллетень бухгалтера тамыз 2005 ж.
Бюллетень бухгалтера 1 қаңтар 2006 ж.
47
Бас бухгалтер
Дайын өнім және сату бөлімі
Өндірістік шығындар есебінің бөлімі
Материалдық ресурстар есебінің бөлімі
Еңбекақы төлеу бөлімі