Курстық жұмыс: Аудиттің түрлері, аудиторлық қызметтер және
Жоспар:
Кіріспе
Аудиттің теориялық негіздері
1.1. Аудиттің мәні және қажеттілігі
1.2. Аудиттің пәні, мақсаттары мен міндеттері және маңызы
1.3. Аудиттің сатылары және негізгі функциялары
Аудиттің түрлері
2.1. Аудиттің түрлері мен нұсқаларын жіктеу
2.2. Ішкі аудит, оның мақсаттары, міндеттері және атқаратын
2.3. Операциялық аудит, оның түрлері
2.4. Экологиялық аудит, оның мақсаттары және объектілері
Аудиторлық қызметтің түрлері
3.1. Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары
3.2. Аудиторлық қызмет көрсетудің ұйымдастыру формалары
3.3. Аудиторлық қызметтің профилі бойынша көрсетілетін қызметтер
3.4. Аудиторлардың жауапкершілігі, құқығы және міндеттері
3.5. Аудиторлардың кәсіби этикасы
3.6. Аудиторларды кәсіби аттестациялау және лицензиялау жүйесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Тексерген:
Күні:
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Аудиттің түрлері, аудиторлық қызметтер
аудиттің мәні, қажеттілігі, оның мақсаттары мен міндеттері;
аудиттің сатылары мен функциялары;
аудиттің түрлері, оның нұсқаларын жіктеу;
ішкі аудит, оның мақсаттары мен міндеттері және атқаратын
операциялық аудит және оның түрлері;
экологиялық аудит және оның мақсаттары;
аудиторлық қызметтің түрлері;
аудиторлық қызмет көрсетуді ұйымдастыру;
аудиторлардың жауапкершілігі, құқықтары мен міндеттері.
Жалпы аудит терминіне келетін болсақ, ол латын сөзінен
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық
Курстық жұмыстың мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу құжаттамасын
Курстық жұмыстың мақсаты – аудиторға қаржылық қорытынды есепті
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуге болып
экономикалық субъектілер (фирмалар, акционерлік қоғамдар);
салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен
Ішкі пайдаланушыларға басқару шешімдерін дұрыс қабылдау үшін
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер
Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін
I. Аудиттің теориялық негіздері
1.1 Аудиттің мәні және қажеттілігі
Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы
Классикалық ұғымда аудит – кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған
Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген қажеттілік көптеген жағдайларға
кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
өзін-өзі реттеуге ұмтылатын ұйымдар санының арта түсуі;
экономикалық тұрақтылықты, меншік иеленушілерге және кредиторларға олардың салған
компаниялардың операциясы көп әрі күрделі болуы мүмкін, пайдаланушылар
қаржылық ақпаратты пайдаланушылар компанияның есептік жазбаларына әдетте қолдары
пайдаланушылар қабылдайтын шешімдер салдары өздері үшін өте маңызды
Аудит – бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты
Әкімшілік құқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы
оңтайландыру үшін шаруашылық қызметін жақсарту бойынша ұсыныстарды да
Бизнес аудитін жүргізу үшін белгілі бір салалар мен
Мемлекеттің, аймақтың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру
Бизнесті басқару жүйесін нарықтық экономиканың шаруашылық тетігінің құрамдық
Нарықтық экономика жағдайында бизнестің кәсіби аудитін дамыту
Теориялық: кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның
жіктеу; аудиттің даму тенденциясын, тетіктерін, мәселелерін зерттеу; бизнес
Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес
Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерінің, құқықтық-нормативтік
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы
бизнесті басқарумен байланысты шаруашылық операциялары мен процестерінің аудитін
шаруашылық қызмет нәтижелерін бақылаудың, талдаудың және есептің озық
қаржылық-экономикалық талдау мен аудиттің озық түрлерін
бақылаушы-талдамалы жұмыстарды жақтарту бойынша залықаралық озық іс-тәжірибелерді жалпылау;
бизнестің кәсіби аудитін жүргізудің техникасы мен технологиясын, ұйымдық
бастапқы мәліметтерді алу мен өңдеуде ЭВМ-ді және экономикалық-математикалық
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз
1.2. Аудиттің пәні, мақсаттары мен міндеттері және маңызы
Аудит нарықтық экономика жағдайында барлық шаруашылық процесіне қатысушылардың
Аудитті қаржылық, экономикалық, техникалық, заңдық және басқа да
Бұл арада клиенттің нормативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын бақылауда
акционерлерге, инвесторларға, кредиторларға және олардың
серіктестеріне қажет. Негізгі есеп
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңында мынадай анықтама берілген:
Таным теориясына орай, бір ғылым ғана зерделейтін объективті
Пән анықтамасы осы ғылымның басқа ғылымдардан айыпмашылығын көрсететін
ғылымның мақсаты мен мазмұны;
өзіндік ерекшелігі бар зерттеу принциптері;
зерделеу объектісі;
ақпарат көздері.
Осылайша аудит мазмұнын қалыптастырамыз, өйткені арнайы әдебиеттерде оның
басқа да кәсіби аудиторлық қызмет көрсету жатады.
Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау объектілерін
Бұл туралы ХАС (МСА) 200-де әлдеқайда рет-ретімен айтылған.
Бұл негізгі мақсат экономикалық әлеуетті, қаржылық ресурстарды,салықтарды дұрыс
оңтайландыру жақсы пайдаланатын резервтерді анықтаудың шарттары мен міндеттері
мүмкін.
Егер аудиттің объектісіне кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін
Егер аудиттің объектісіне барлық шаруашылық қызметтері кіретін болса,онда
Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің
Алға қойылған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты
Кәсіпорынның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету және
Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін
Кәсіпорын экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің,
Кәсіпорын қызметі және оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған
Заңның сақталуын, бухгалтерлік есепті жүргізудің және есеп берудің
Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына
Кәсіпорынның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық және басқа қызметтерін бақылау
Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға
Аудиттің ең нақты міндеттері алға қойылған мақсаттарға, оның
Осылайша, аудит – бақылау, бағалау, ұсыныстарды әзірлеу және
Аудиторлық қызметті жүзеге асырудың негізгі формаларының біріне тексеру
ТМД елдерінде әдетте «ревизия» ұғымының мағынасы анық емес.
Аудит ұғымы тексеру және бақылау ұғымдарынан әлдеқайда терең.
Аудит қаржылық көрсеткіштердің анық екендігін тексеруді ғана қамтамасыз
Кәсіби аудиттің осы заманғы даму кезеңінде «аудит» және
Аудиторлық қызмет бұрын қоса есепті ұйымдастыруды, ішкі бақылауды,
1.3. Аудиттің сатылары және негізгі функциялары
Аудит және оның процедурасы эволюцияның үш сатысынан (стадиясынан)
Растаушы аудитте негізінен бухгалтерлік құжаттар мен есеп берудің
Аудитке жүйелі-бағдарламалы тәсілдеме батыс елдерінде 1960 жылдардың соңында
Егер іштей бақылау жүйесі тиімді жұмыс істейтін болса,
Аудиттің жүйелі-бағдарламалы тәсілін жетілдіруге қарамастан, оның өз кемшіліктері
керісінше персонал – менеджерді алдап тұр ма, жоқ
Тәуекелге негізделген аудит – бұл кәсіпорынның жұмыс жағдайына,
Осыған орай аудиторлар клиент бизнесін жүйелі зерделеу мен
Бақылаушы-талдамалы қызметтің осы заманғы кезеңінде тәуекелге негізделген аудиттің
Бұл арада мынаны ескеру керек, кәсіби аудит саласындағы
Бақылау ортасы;
Кірістерге айла-әрекет істеу мақсатымен басқарушыларға әлеуетті қысым жасау;
Қатысушы тараптардың мүдделері;
Саладағы және экономикалық ортадағы клиенттің ұстанымы (позициясы).
Осылайша, растаушы аудитте қаржылық құжаттар мен бухгалтерлік есеп
Аудитор орындайтын функциялар жүйесі ұдайы даму үстінде болады,
стандарттар талабы мен оның даму тенденциясына сәйкес аудиттің
Аудит ауытқудың, артық шығындар мен ысыраптың алдын алу
Оған қоса, нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы кәсіби аудит
II. Аудиттің түрлері
2.1. Аудиттің түрлері мен нұсқаларын жіктеу
Экономикалық әдебиеттерде аудиттің түрлері мен нұсқаларын жіктеудің әр
аудитті дамытудың эволюциялық кезеңдерімен: растаушы, жүйелі-бағдарлы және тәуекелге
құқықтық негізде: міндетті, бастамашыл (ерікті), келісуші (мақұлдаушы), реттемеленген
қолданылу салаларымен: жалпы, банктік, сақтандырушы, қаржылық, өндірістік, маркетингтік;
толықтығы: кешенді (жалпы, толық), тақырыптық (локальды,жеке), функционалдық, ұйымдастырушылық,
әдістемелік тәсілдемемен: есепшіліктік (счетоводческий), тестілік, объекті және циклдік
жүргізу кезеңдерімен: бастапқы, қайталанатын, ескертпелі, перланентті (ағымдық), ретроспективтік
қызмет түрлерімен: экономикалық, техникалық, технологиялық, ресурстық, сыртқы экономикалық;
қатысушылар санымен, процестермен және техникалық құралдарды қолданумен: бір
аудит жүргізілетін субъектілерімен: сыртқы, ішкі, мемлекеттік, ведомствалық, қоғамдық;
тексерулердің мақсаттарымен, міндеттерімен және мазмұнымен: операциондық аудит, қаржылық
№ 3 кесте Аудиттің түрлері
№ Критерийлер Түрлері
1 Ақпаратты пайдаланушыларға қатысты сыртқы
ішкі
2 Заң талаптарына қатысты міндетті
бастамашылық (ерікті)
3 Аудит объектілері бойынша банктік аудит
сақтандыру
биржалар, инвестициялық институттар мен зейнетақы қорларының аудиті
мемлекеттік аудит
жалпы аудит
4 Тағайындалуы бойынша қаржылық есеп беру аудиті
салықтық аудит
сәйкестік аудиті
операциялық аудит
арнайы (экологиялық, операциялық және т.б)
5 Жүзеге асырылу мерзімі бойынша бастапқы
келісілген
6 Тексеру сипаты бойынша дәлелдеуші
жүйелі бағытталған
тәуекелдікке негізделген аудит
Ішкі аудитті ұйымдастыру мәселелерін қысқаша қарастырайық. Ішкі аудит
Ішкі аудиторлардың белгілі бір қызметін басшыға немесе директорлар
активтердің жағдайын бақылау: шешім қабылдау кезінде басшылық пайдаланатын
жүйеішілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу;
ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуі мен ақпараттарды өңдеудің
басқарушы ақпараттық жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.
Сонымен ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан-жақты бақылау
Сыртқы аудитті ұйымға тапсырыс беру (шарт жасасу) негізінде
Сыртқы аудитті жүргізу нәтижелері тексерілетін ұйымдардағы есеп, ішкі
Міндетті аудит – тізімі заңмен белгіленген кәсіпорындардың қаржылық
Бастамашылық (ерікті) аудит – оны жүргізу шартында көрсетілген
Аудит объектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының, биржалардың,
Тағайындалуы бойынша аудит тиісті түрлерге бөлінеді.
Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер
есебін тексеру. Оны сыртқы аудиторлық фирмалар жүргізеді және
Сәйкестік аудиті – бұл ұйымның шаруашылық жүйесінде заң
Ұйым ішінде оған қызмет көрсету ретінде жүргізілген қызметті
Ішкі аудиторлар түрлі жұмыстарды орындау үшін тартылады және
Негізгі құраушы процедуралар мен нормативті актілерге сәйкестікті қадағалау;
Ішкі резервтердің пайдаланылуының тиімділігін: тиімділігі, өнімділігі және икемділігіне
Салық аудиті – бұл салықтарды төлеудің, есептеудің дұрыстығы
Арнаулы аудит (экологиялық, операциялық және басқалар) – субъект
Экологиялық аудит – қоршаған ортаның нақты жағдайының басында
Операциялық аудит – басқару үшін тиімділігін, сенімділігі мен
Операциялық аудиттегі тексеру басқарудың өлшемдерін, ұйымдық құрылымын
Жүзеге асыру уақыты бойынша бастапқы және келісілген аудитті
Бастапқы аудит – осы клиент үшін алғашқы аудиторлық
Келісілген (қайталама) аудит – бұл жыл сайын сол
Сипаты бойынша тексерудің төмендегі түрлерін бөліп көрсетеді:
Дәлелдеуші аудит.Аудиттің мұндай кезеңі тексеруді жүргізу кезінде аудиторлар
Жүйелі бағытталған аудит шаруашылық операцияларды бақылайтын тұтынушы жүйесін
Тәуекелге негізделген аудит бұл кәсіпорын жұмысы жағдайынан шығады,
Аудиттің бұл түрі жұмысты тәуекелі жоғары шаруашылық операцияларда
2.2. Ішкі аудит, оның мақсаттары, міндеттері және атқаратын
Аудиторлық қызмет тәуелсіз аудиторлар немесе аудиторлық ұйымдар
Аудиттің екі түрінің де жалпы түпкі мақсаттары көбінесе
Сыртқы аудиттің басты міндеті – тексеру жүргізілген ұйымның
Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын
аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп
Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән-мағынасы, тағайындалуы
Ішкі аудиттің басты міндеті – басқару мақсаттарына қол
Ішкі аудит – кәсіпорынға қызмет көрсету аясында жүргізілетін
Оларға қызметтердің мынадай түрлері тән:
Қаржылық және операциялық ақпараттарды тексеру. Бұл сыртқы аудитордың
Операциялардың үнемділігін, тиімділігін талдау, оның ішінде қаржылық емес
Заңдар мен ережелерге, менеджменттің әр түрлі сыртқы талаптары
Бұл үшін:
Активтердің қабылдануы мен есептен шығарылуының заңды болғанына және
Міндеттемелердің ұйымның тек құқықтық операцияларына ғана қатысты бар
Ішкі аудитор ұйымның жүзеге асырып жатқан операцияларының барлық
4. Ішкі аудит қызметі орташа және ірі кәсіпорындарда
қарастырылған.
Ішкі аудит қызметінің жұмысы кәсіпорынның жоғарғы басшылығы бекіткен
Ішкі және сыртқы аудиттің негізгі айырмашылықтары
№ 4 кесте
Айырмашылық салалары Ішкі аудитор Сыртқы аудитор
Масштабы Менеджмент анықтайды Заңдар анықтайды
Жолдары Бухгалтерлік жүйенің тиімділігіне және менеджментті нақты және
Жауапкершілігі Менеджменттің алдында Тапсырыс берушілердің алдында
Қазіргі кезде ішкі аудиторлардың өзінің айналысатын қызметін бухгалтерлік
Ішкі және сыртқы аудиторлардың бірлесіп атқаратын қызметін тану.
«Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен өзгеше болып
Ішкі аудитті бағалау. Аудиттің ХАС-ры сыртқы аудиторлардан аудиторлық
Ішкі аудиттің ұйымдастырушылық статусы. Аудитордың жоғарғы басшылыққа кіре
Ішкі аудиттің атқаратын қызметтерінің масштабы және менеджмент ішкі
Кәсіби мамандану дәрежесі мен тәжірибе
техникалық біліктілігін – дайындау мен жалдау саясатының бірдейлігі.
Кәсіби мұқияттылық: құжаттар мен жұмыс бағдарламасы, аудит бойынша
Сыртқы аудитор құжаттарда өзінің ішкі аудитке берген бағасын
Бұдан басқа, ол ішкі аудиттің атқаратын қызметтерінің маңызды
Ішкі аудитордың жұмысына сүйенуге болатын салаларда масштаб, тексеру
Ішкі аудитордың жұмысын сыртқы аудитордың бағалауы. Егер
Қарастыру керек:
тексерілуге тиісті баптардың, сонымен қатар ішкі аудиттен алуға
тексерілуге жататын салалардағы болмай қалуы мүмкін емес аудиторлық
тәуекелдіктің немесе алынуы қажет ақпараттың деңгейін;
талап етілетін пікір білдіру деңгейін;
аудиторлық дәлелдеулердің толық жеткіліктілігін;
аудиторлық қызметкерлерге тән кәсіби тәжірибені.
Келесідей мақсатпен ішкі аудиторлардың жұмысын тексеру және бағалау:
олар жұмысты профессионалды түрде және дайындықтың тиісті деңгейі
жасалған қорытындыларды растау үшін жеткілікті деңгейде тиісті дәлелдеулер
бірдей қорытындылар жасалды ма, қорытынды есеп оларға сәйкес
ерекше жағдайлар мен өзгешеліктер қарастырылды ма.
Ішкі бақылау процедуларына, сонымен қатар ішкі аудиттің процедураларын
Ішкі қаржылық, операциялық және басқару аудитінің айырмашылықтары. Ішкі
Ішкі қаржылық аудит алаяқтықты болдыпмау және қателерді дәлелдеулермен,
Ішкі операциялық аудит өзінің құрамына бақылау процедураларын зерттеуді
қатар тиімділігін жақсартуға болатын салаларды анықтауға тырысады.
Ішкі басқару аудитіне менеджерлердің қызметтері мен ұйымның басқару
Ішкі аудитті жүргізу әдістемесі. Аудит процесі бірнеше негізгі
алдын-ала жоспарлау;
тәуекелдікті бағалау;
аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасау;
аудитті жүргізу;
аудиттің нәтижелерін құжаттық рәсімдеу және бағалау;
Алдын-ала жоспарлау. Алдын-ала жоспарлаудың құрамына тексеру жүргізіп жатқан
тұрақты ақпараттарды зерттейді.
Тәуекелдікті бағалау. Аудиторлық тексерулерді жоспарлау мен оларды жүргізу
Қателерді және дұрым есем әрекеттерді анықтау мен олардың
осы объектіге тән тәуекелдіктер мен болашақ қателерді анықтау;
қателіктің ықтималдығын немесе қандай да бір тәуекелдікті төмендететін
бақылаудың таңдалған жүйелерінің сенімділігін бағалау;
бақылаудың нақты жүйелерінің жұмыс істеуін жан-жақты тексерудің
қажеттігін анықтау.
Ішкі аудит қызметі төмендегі бөлімдер бойынша ұйымның қаржы-шаруашылық
қаржы-шаруашылық қызметі жайлы ақпараттық толықтығы мен растығы;
шаруашылық қызметтің тиімділігі мен нәтижелілігі;
активтердің сақталуы;
келісілген міндеттемелер мен нормативтік актілердің, заңдардың сақталуы.
Аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын жасап шығару. Ішкі
«Акционерлік қоғамдар туралы» заңның 53-бабының 2-тармағында ішкі аудит
Жоспарларды жасау кезіндегі бірінші қадам болуы мүмкін қателіктерді
қателіктердің негізгі түрлерінің тізімі жасалады: болмаған операция, нақтыланбаған
операциялық циклдың қиын кезеңдері қарастырылады: поерацтяны дайындау, бекіту,
осы объектіде жүргізілген алдыңғы аудиторлық тексурелердің тәжірибесі бағаланады.
Әрі қарай аудит объектісінің сипаттамасы талданады және қателіктерді
қолда бар активтерді бастапқы құжаттармен сәйкестендіру және салыстыру.
рұқсат беру (санкциялау) заңдық күші жоқ операциялардың орындалуына
сыртқа шығарылатын мәліметтерді талдау, ең жоқ дегенде қолмен
активтерге қол жеткізе алуды бақылау.
Рұқсат етілген қол жеткізе алушылықты иемденген тұлғалардың міндеттердің
Аудит процедураларын аудиттің қандай да бір объектісіне ішкі
шоттардағы қалдықтарға тәуелсіз тексеру жүргізу және операциялардың орындалуының
жазбалардағы сомалар мен тәуелсіз түрде есептелінген сомаларды салыстыру
белгілі бір соманы қалыптастыратын жиынтыққа кіретін кейбір немесе
баптардың болғандығын дәлелдейтін мәліметтерді мұқият зерттеу, сонымен қатар
Аудиттің бағдарламалары кейде алдыңғы зерттеулердің нәтижелері, жүзеге асыратын
белгіленген нормативтердің сақталуын тексерудің нәтижелеріне егер олар күтіліп
аудиторлық тексеру кезінде болған қызметтің сипаттамасындағы өзгерістерге;
аудиторлық тексеру барысында туындаған,
болмаған мәселелерге.
Аудиторлық тексерудің процедуралары мен жоспары бойынша жұмысты бітірген
Аудитті жүргізу аудиттің тобымен жүзеге асырылатын оның бағдарламасын
Бағдарламалар құжат ретінде рәсімделуі керек. Оларда аудиторлық тапсырманы
Ішкі аудиторлар аудиттің мақсаттарына қол жеткізу үшін сенімді,
берулері керек.
2.3. Операциялық аудит, оның түрлері
Операциялық аудит – жүйесінің жұмысын жетілдіру мақсатымен басқарудың
жұмысының сенімділігіне аударылады.
Қаржылық қорытынды есеп аудитімен салыстырғанда операциялық аудит бірыңғай
Операциялық аудит тек бухгалтерлік ақпаратты пайдаланумен ғана шектелмейді,
Операциялық аудитті жүргізген кезде кәсіпорын қызметін басқару жүйесінің
Басты назарды кешенді сипаттағы қаржылық қорытынды есеп мәліметтеріне
Операциялық аудитте қаржылық қорытынды есептерді интерпретациялаудың дамыған әдістері
Қаржылық қорытынды есепті салыстырмалы көрсеткіштер түрінде ұсынуға мүмкіндік
Э.А.Аренс, Дж.К.Лоббек операциялық аудит пен қаржылық қорытынды есеп
аудиттің тағайындалуы;
қорытындылардың ұсынылуы;
операциялық аудит саласына қаржылық емес салалардың қосылуы.
Аудиттің тағайындалуы. Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті мен
Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті кезінде аудитор есеп
Қорытындылардың ұсынылуы. Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті кезінде
Қаржылық аудиторлық қорытындылар үшін олардың кең түрде таралғанын
Қаржылық емес салалардың қосылуы. Операциялық аудит қандай да
Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті қаржылық қорытынды есепті
Өнімділіктің критерийлерін белгілеуден гөрі тиімділіктің критерийлерін белгілеу оңайырақ
Ішкі аудит кәсіпорын басшылығын сенімді ақпаратпен қамтамасыз етуі
Бұл қызметтерді операциялық аудит те тиіс, өйткені шаруашылық
Қаржылық қорытынды есеп беру аудиті үшін ішкі бақылауды
Операциялық аудиттің түрлері. Операциялық аудитті жүргізудің тәртіптерін ашып
Операциялық аудиттің негізгі үш түрі бар: функционалды, ұйымдастырушылық
Функционалды операциялық аудит. Ол шаруашылы жүйесінің атқаратын қызметтерінің
ішінде, менеджмент, маркетинг, есеп, бақылау және талдау мәселелері
Ұйымдастырушылық операциялық аудит. Ұйымдастырушылық аудитті жүргізу компанияның функционалдық
Арнайы операциялық аудит. Арнайы операциялық аудит кезінде кәсіпорын
Операциялық аудитті, әдетте, келесі үш топтың біреуінің мамандары
Ішкі аудиторлар. Ішні аудиторлардың қызметі ішкі және қаржылық
Мемлекеттік сектордың аудиторлары (ревизорлары). Мемлекеттік, ведомстволық органдардың аудиторлары
Қаржылық қорытынды есепті тексерумен қоса олар келесілерді де
Аудиторлық фирмалар. «Аудиторлық қорытынды» деп аталатын 11-бөлімде көрсетілгендей,
Операциялық аудиттің ерекшеліктері. Аудиторлық қызметтің ең озық түрлерінің
Эккаунтинг және коньроллинг сияқты болса да белгілі аудит
Бұл ШЖС-лер қызметінің нақты салалары мен құрылымдарын, процестерін,
АҚШ-тың ішкі аудиторлар институты ішкі аудит пен оның
Отандық аудит теориясы мен іс-тәжірибесі дамыған ақпараттық базаға,
аудитор – керісінше: қаржылық есептемесінен бастап нақты операцияларға
Расында да, теория және іс жүзінде есеп беруші
Ақпараттарды алу мен операциялық аудиттің өзіндік ерекшелігі бар
Операциялық аудит пен қаржылық аудиттің айырмашылығы. Операциялық бақылаудың
Операциялық аудитті ұйымдастыру барысында еңбекте аталып кеткен үш
жоспарлау;
мәліметтерді алу;
фактілерді талдау және бағалау;
ұсыныстарды әзірлеп, негіздеу;
есеп беруді жасау.
«Фактілерді талдау және бағалау», «Ұсыныстарды әзірлеу» фазаларының дербестігінің
Келісімшарт шарттары орындалуы үшін персоналды дұрыс іріктеу, клиент
операциялық аудиттегі тексерулердің шектен тыс көп қырлы (түрлі)
операциялық тексерулердің ауқымы зерттеу нәтижелерінің анық болмауынан және
операциялық аудитті жүзеге асыру ісін атқара алатын персоналды
операциялық аудит барысында көптеген жағдайларда әкімшілікпен, кәсіпорын қызметкерлерімен,
операциялық аудиттің процедуралары, әдістері мен бағалау өлшемдері жалпы
аудитте, қаржылық есептеме аудитінде және аудиторлық бақылаудың басқа
Операциялық аудит пен қаржылық есептеме беру аудитінің
№ 5 кесте
Айырмашылық белгілері Операциялық аудит Қаржылық есептеме аудиті
Мақсаты Экономикалық потенциалдың пайдалануын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу
Аудиттің міндеті Қызметтің тиімділіг мен өнімділігін зерттеу Қаржылық
Негізгі талап, өлшемдер және көрсеткіштер Қызметтің тиімділігі мен
Стандарттардың, нормалардың, ережелердің сақталуы Аудитті жүзеге
Әдістер, тәсілдер Кешенді бағалау және елеулі талдау, диагноз
Тексерудің аспектілері, объектілері және салалары Қызметтердің, оның түрлері
Қорытындыны ұсыну Әкімшіліктің немесе меншік иелерінің қызмет бабымен
Аудиттің субъектілері Ішкі және сыртқы аудиторлар; консал-тингтік, ғылыми,
Жоспарлау процесінде аудитор қандай аудиторлық процедураларды орындау керектігін
Операциялық аудиттің үшінші кезеңінде ізденіске негізделген елеулі талдау
Операциялық аудитті ұйымдастырудың ең қиын кезеңіне негізгі мықты,
ақпараттырды зерделейді, айрықша назар аударуды талап ететін әдеттен
Шаруашылық ішіндегі бақылау мен талдау процедураларының жүйелері әдетте
Біріншіден, операциялық аудиттің қорытындысы әдетте тек әкімшілікке ғана
Екіншіден, операциялық аудиттегі тексерудің әдістері мен түрлерінің көп
Үшінші жақтың (пайдаланушының) болмауы операциялық аудиторлық есеп берулерді
2.4. Экологиялық аудит, оның мақсаттары және объектілері
Экологиялық аудит қоршаған ортаның ластануын және радиацияның стандарттарына
Аудиттің бұл түрінің маңыздылығы соңғы жылдарда өсуде. Бұл
Экологиялық аудит – бұл қоршаған ортаның нақты жағдайының
Экоаудит кең көлемде дамыды (қалдықтарды минимизациялау мәселелері, профессионалды
кәсіпшілік тазалығы және т.б.). Сондықтан «экоаудит» терминінен басқа
қоршаған ортаның қауіпсіздігі және табиғатты қорғау қызметі жайлы
Шетелдегі экоаудит – бұл тек кәсіпорын жағдайын табиғатты
Экоаудиттің бағдарламалары мен процедуралары субъектінің экологиялық жауапкершілігінің дәлелдемесі
Табиғатты қорғау қызметінің негізгі нәтижелері (бірінші кезекте, өндірістік
байланысты.
Соңғы жылдары өнеркәсібі дамыған елдердің бұқаралық ақпарат құралдарында
Экоменеджменттің жүйесі қазіргі кезде өркениетті елдерде өнімнің сапасымен
Қазіргі кезде экологиялық аудит ұйымдастыру бойынша нормативті-әдістемелік құжаттардың
Міндетті экологиялық аудит келесі жағдайларда жүргізіледі:
қоршаған ортаны қорғау саласында халықаралық міедеттемелерді іске асыруда;
банкротқа ұшырау процедураларын іске асыруда;
міндетті экологиялық сақтандыру жүргізу мақсатымен;
инвестициялаудың шарттары бойынша қарастырылғанда инвестициялық жобалар мен бағдарламаларды
Экоаудиттің бұл түрі мемлекеттік экологиялық сраптаманың шешімі бойынша,
Экоаудитті қолданудың қажеттілігі мемлекеттік және ведомстволық кәсіпорындарды жетекшелендіру
Экологиялық аудитті жүргізудің нәтижесі болып бірінші кезекте, табиғатты
Экологиялық аудит төмендегілерді анықтау мен белгілеуге бағытталған:
жылжымайтын мүліктің экологиялық жағдайын;
объектінің экологиялық құлдырауының дәрежесін;
бұл қызметті жүзеге асыру нәтижесінде осы территориядағы участоктардың
денсаулықтың нашарлау мәселесін және объек қызметкерлерінің жұмыс
қауіпсіздігінің бұзылуын;
қызметтің нормативтік талаптарға сәйкестігін;
объект қызметін реттейтін құқықтық нормаларды;
экологиялық заңдардың талаптары тұрғысынан объектінің қызметін тұрақтандыру үшін
Аудит әдістемесі ұйымның немесе Үкіметтің аудиттің мақсаттарын алдын-ала
«Қоршаған ортаны қорғау туралы» ҚР Заңына сәйкес жасап
тәртіп бойынша алған жеке экологиялық аудиторлар мен экологиялық
жүргізудің тәртібі мен мақсаттарын белгілеген.
Экологиялық аудиттің мақсаттары. Экоаудиттің бағдарламаларын жүргізудің нақты мақсаттары
кәсіпорын қызметінің заңдық және нормативтік құжаттарға сәйкестігін қамтамасыз
аудит жүргізу саласын анықтау;
кәсіпорындағы қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің тиімділігін бағалау;
қандай да бір процесстерді, материалдарды пайдаланумен, қалдықтардың белгілі
ресурстарды пайдалануды оптимизациялау (қаржылық ресурстарымен қоса);
экологиялық талаптар орындалмаған дағдайда жауапкершілік деңгейін белгілеу;
тәуекелдікті төмендету және айыппұл салуды қолданудың алдын-алу;
болашақ шығындарды болжау;
жағдайды түзету бойынша жұмыстардың құнын бағалау;
белгілі бір кәсіпорынның экологиялық мәселелерін шешу саласында алдыңғы
Қоршаған ортаға тигізілетін зиян субъективті категория болып саналады
Аудиттің ақпараттық базасының құрамы. Аудит тиімді басқару шешімдерінінің
Компанияның тұрақты түрде дамуы мен инвестициялардың экологиялық-экономикалық тәуекелдіктерінің
Бұл саладағы шешімдер сапалы алғашқы ақпаратқа, экологиялық аудиттің
Экологиялық аудитті жүргізу үшін қажетті ақпараттың құрамына құжаттардың
төмендегі тобы кіруі мүмкін:
а) табиғи объекті мен өзге заттарға концессияны, жалға
ә) рұқсат беретін құжаттар:
табиғатты пайдалану үшін лицензиялар;
қоршаған табиғи орта мен айналасындағыларға жоғары (ғарыштық, қарулы
канализацияға су қалдықтарын ағызу, өнеркәсіптік және үй шаруашылық
ластайтын заттарды шығаруға және қалдықтарды орналастыру мен оларды
экологилық паспорттар;
кәсіпорындардың санитарлық-қорғау зоналары бойынша рәсімделетін құжаттар;
б) қоршаған орта мен жергілікті халыққа кәсіпорын қызметінің
төтенше жағдайлар бойынша Министрліктің органдарының өнеркәсіптік объектінің қауіпсіздік
қызметтің қауіпсіздігі туралы мемлекеттік экологиялық сарпатаманың оң қорытындысы
жұмыстар мен қызмет көрсетулерді, өнімдерді экологиялық сертификаттау туралы
г) табиғатты қорғау қызметінің есебі:
мемлекеттік статистикалық қорытынды есеп беру;
табиғатты қорғау іс-шараларының жоспары және олардың орындалғандығы туралы
экологиялық бақылау мен басқарудың территориялық органдарының тапсырыстары бойынша
табиғатты қорғау қызметін кешенді түрде тексерудің актілері;
экологиялық шығындарға алып келетін төтенше жағдайлар кезіндегі әрекеттер
радиоактивті заттарды қолданғаны жөнінде кәсіпорынның дайындайтын қорытынды есебі.
Экологиялық аудиттің міндеттері. Халықаралық тәжірибені есепке ала отырып
табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласындағы ШЖС-дің
ШЖС-ге экологиялық талаптардың, нормалардың және ережелердің орындалуына бағытталған
сақтандыру және қаржы-несиелік ұйымдардың, ШЖС-дің қаржылық тәуекелдігінің төмендеуіне
табиғатты пайдалануды реттеудің негізгі бағыттарын жүзеге асыру үшін
қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті қызметтің басқа да
экоаудиттің халықаралық принциптерін, әдістерін жән процедураларын пайдалану;
экологиялық бухгалтерлік есеп және аудит бойынша мамандарды дайындау;
қорытынды есеп беру мәліметтерінің табиғатты пайдалану саласындағы нормативтерге
табиғатты пайдалану саласындағы кәсіпорын мен оның құрылымдарының «ауру»
Табиғатты қорғау қызметіне кететін шығындардың құрамы. Экологиялық аудит
Экологиялық шығындарға төмендегілер жатады:
қоршаған ортаны ластау бойынша экологиялық төлемдер;
жерді рекультивациялауға кеткен шығындар;
пайдалы қазбалар, су, орман және жер ресурстары бойынша
қалдықтарды жоюға, лай суларды тазартуға кеткен шығындар;
технологиялық процессте суды пайдаланумен байланысты шығындар;
экологиялық тәуекелдіктерді төмендету бойынша жұмыстарды жүргізуге кеткен шығындар;
белгіленген нормаларды сақтау және бақылау саласындағы жүргізілетін жұмыстарды
табиғатты пайдаланудың нормативтерін жасап шығаруға кеткен шығындар.
Экологиялық аудиттің жалпы процедураларының құрамына заңдық және нормативтік
Экологиялық аудиттің объектілері. Экоаудиттің объектісі ретінде қоршаған ортаға
Сонымен, мұндай жағдайда экологиялық аудиттің объектісі ретінде халықтың
қызметті халықтың денсаулығы мен
тәуекелдікпен байланысты меншік иелену нысандарының қандай түріне жататындығына
несиелік келісімдер, инвестициялық мердігерлік келісім-шарттар: бұларды жүзеге асыру
жүзеге асырылуы экологиялық нормативтердің бұзылуына алып келетін салалық
экологиялық тұрғыдан қауіпті объектілер, жүйелер,кешендер;
мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың меншіктерін жекешелендіру объектілері.
Инвестициялардың аудиторлық негізделуінің құрамына бөлімдердің жеткілікті саны,
Бұл бөлім аумақтың табиғи жағдайлары және оның жеке
Қарастырылып отырған объектінің оның құрылуы, пайдаланылуы және жойылуы
ҚОӘБ процесінде алдын-ала жоспарланған құрылыстың қоршаған ортаға тигізетін
қатар табиғи кешендермен халыққа кәсіпорынды салу мен оны
Инвестициялық жобаны оның тиімділігін негіздеу тұрғысынан экономикалық бағалау
Инвестициялық қызметті аудиторлық негіздеудің қорытынды процедурасы болып Инвестициялық
кәсіпорынның қызметі мен алып отырған шекарасын, иевестициялық жобаның
мақсаттары мен міндеттерін сипаттау;
осы қызметке қатысты бар маңызды экологиялық мәселелерді бағалау;
қоршаған ортаға ластаушы заттарды шығару, қалдықтардың қалыптасуы, шикізаттардың,
компанияның экологиялық сипаттамасына жататын басқа да факторлар туралы
қарастырылып отырған кеңістікте енгізілетін компанияның бағдарламалары мен басқару
Тіркеулік үлес пен Экологиялық мәлімдеменің білікті органдар арқылы
Бұдан басқа, аудиттің материалдары мемлекеттік бақылау органдарына экологиялық
ІІІ. Аудиторлық қызметтің түрлері
3.1. Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары
Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары өзара байланысты 4
негізгі постулаттар;
жалпы постулаттар;
жұмыс стандарттары;
есеп беру стандарттары.
Негізгі постулаттар – бұл аудиторлық қызметтің жалпы стандарттарының
Олар ішінде арнайы экономикалық әдебиеттерде ең маңызды делінетін
тексеруші орган өз қызметінде барлық мәселелер бойынша аудиторлық
аудиторлық (тексеру) органның еш қоспасыз өз пікірі болуы
Қоғамдық сана өскенде қоғамдық қаражат сеніп тапсырылған
немесе ұйымды бақылауға талап күшейеді; олардың елдің көзінше,
Есеп берушілерді дамыту ақпаратты алу, бақылау жүйксінің дұрыс
Басшылық пен үкіметтің тиісті органдары қаржылық есеп берулердің
Есеп берулердің стандарттарын дәйекті түрде, яғни тізбектілікпен қолдану
Ішкі бақылаудың барабарлық (адекватной) жүйесі болғанда ықтимал қателіктер
Заң актілері бақылаудағы қызметтерді жан-жақты бағалауда қажет болатын
Барлық аудиторлық қызмет заң актілерімен, келісімшартпен және басқа
Тексеруші органдар аудит технологиясын жетілдіруге және шаруашылық операцияларының
Тексеру органдар аудитор мен тексерілетін бірлік мүдделерінің қарама-қайшы
Аудиторлық органдар зерттеу, бағалау және қаржылық есеп берудің
Жалпы, жұмыс және есеп беру стандарттары. Жалпы стандарттар
Аудиторға қойылатын негізгі талаптар:
даярлығы;
құзереттілігі;
тәуелсіздігі;
ақпаратты алуға, тексеруге және оған баға беруге, есеп
Жұмыс стандарттары – бұл тексеру міндетін орындауда аудитор
Олардың құрамына кіретін:
аудиторлық тексеруге дайындалу;
қадағалауды жүзеге асыру;
анық айғақтар мен сенімді мәліметтерді жинау;
ішкі бақылаудың жағдайын бағалау.
Есеп беру стандарттары – қорытындылаушы кезеңде қолданылады әрі
Мақсаттары мен салаларына қарай аудиторлық есеп берулер мына
қорытынды – қаржылық тексерулердің (ревизия) нәтижелері бойынша аудитордың
есеп беру – шаруашылық қызметтерін тексеру бойынша аудиторлардың
хат – ұйым басқарушылары үшін;
ескерту – шығындау фирмалар мен кәсіпорындардың дирекциясы үшін.
Оның үстіне, тексеру немесе кеңес берудің жекелеген мәселелері
Есеп берулердің мақсаты – елеулі қателіктерге ұрындыруы ықтимал
Есеп берулерде келтірілген ақпараттар дәл әрі анық, сенімді
Форма бойынша есеп беруде немесе қорытынды шығаруда мекен-жай,
3.2. Аудиторлық қызмет көрсетудің ұйымдастыру формалары
«Аулиторлық қызмет көрсету» ұғымына Республикалық және территориялық аудиторлар
ҚР «Аудиторлық өызмет туралы» заңға сәйкес Республикалық аудиторлар
Аудиторлық ұйымның құрамындағы аудиторлардың саны кемінде екі адамнан
аудиторлық ұйымдарға тиесілі үлес кемінде 51% болуға тиіс.
Аудиторлардың республикалық және территориялық палаталары аудит процедурасын біріздендіруге
этикалық нормаларын анықтайды, аудиторлардың біліктілігін арттыру, аудиторлық қызметтің
Нарықтық экономикаға көшу барысында аудиторлық қызметтерді құрудың қарқынын
ҚР «Аудиторлық қызметтер туралы» заңында ашық үлгідегі акционерлік
Аудиторлық ұйымдарды құру барысында аудиторлық кәсіпорындардың әр түрлі
шетелдік аудиторлық фирмалардың өкілдіктерін;
біріккен аудиторлық кәсіпорындарды;
акционерлік қоғамдар мен компаниялар;
шағын жеке меншік және жеке кәсіпорындар;
жеке-дара аудит және кеңес беру.
Бірінші типтегі аудиторлық ұйымдарға 2002 ж. Дейін «Үлкен
Бұл компаниялар, әдетте, келешегі зор аудандарға ірі қалаларда
Екінші тип ТМД елдерінің аудиторлық фирмалармен және шетелдік
Үшінші тип – бұл өнеркәсіп кәсіпорындарына, ауыл шаруашылығына,
нақты қызмет бағыты бар, отандық кәсіпорындарға кең спектрлі
Ұйымдастыру формасының төртінші типі – құрамына бірнеше аудиторлар
Бесінші типі – жеке-дара аудиттеу және кеңес беру.
Аудиторлық ұйымдардың іс-тәжірибесін талдау олардың негізгі қызмет бағыттарын
3.3. Аудиторлық қызметтердің профилі бойынша көрсетілетін қызметтер
Қаржылық есеп беруді тексеруден басқа аудиторлық фирмалар басқа
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, қалпына келтіру және жүргізу, қаржылық
салықтық жоспарлау, бюджетке міндетті төлемдерді есептеу, салық декларациясын
қаржылық, салықтық, банктік және басқа шаруашылық заңының мәселелері
қосымша кәсіби білім бері ретінде бухгалтерлік есеп, салық
бухгалтерлік есепті автоматтандыру бойынша ұсыныстар, есепті автоматты жүргізе
бағалы қағаздар нарығындағы қызмет;
адвокат (қорғаушы) қызметімен байланысты жоқ заң қызметтерін көрсету.
Бухгалтерлік есепті жүргізу және қалпына келтіру. «Бухгалтерлік есеп
«Аудиторлық қызмет туралы» заңның 20-бабында атап көрсетілгендей, бухгалтерлік
Есепті жүргізу үшін аудиторлық фирма үшін есеп саясатын
қалыптастырады, аналитикалық (талдамалық) шоттар мен регистрлерді таңдауды жүзеге
Тұтынушының тілегі бойынша аудиторлық фирмалардың қызметтері жұмысты тікелей
Бухгалтерлік есепті қалпына келтіру белгілі бір кезең бойынша
Қаржылық және статистикалық қорытынды есептерді құру. Есепті жүргізу
Салықтық жоспарлау, міндетті төлемдерді бюджетке есептеу, салық декларациясын
Қаржы-шаруашылық қызметті талдау. Нарықтық жағдайда кәсіпорын өзінің қаржылық
Кеңес беру. Қызмет көрсетудің бұл түрі салақ салу
Бухгалтерлік есепті автоматтандыру бойынша ұсыныстар, есепті автоматты жүргізуге
3.4. Аудиторлардың жауапкершілігі, құқығы және міндеттері
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдарға кәсіби қызметті қанағаттанғысыз дәрежеде
Аудиторлық ұйым барлық елеулі қатынастарда экономикалық субъектілердің қаржылық
Анық еместігі кейін анықталған қаржылық есептемесі негізінде қабылданған
Егер қайсыбір тұлға аудитор өзіне зиян шектірді деп
Аудиторлар клиент алдын да және оның қызмет нәтижелеріне
Сондай-ақ аудиторлар өз жұмыстарының нәтижелеріне сүйенетін нақты әрі
Жауапкершілікті арттыру мен кәсіби әдепті сақтаудың маңызды аспектісіне
қызметкерді жалдау;
жұмыс кестесін жасау;
біліктілікті арттыру;
мансап;
басқарушы қызметкерлерді бақылау;
қызмет көрсетуге клиенттерді қабылдау;
кеңес беру;
тәуелсіздік;
фирманы бақылау.
Аудитор ізденушісінің (кандидаты) мінсіз репутациясы, жоғары білімі, экономика,
соңғы 7 жыл ішінде 5 жылдық жұмыс
орнында ғылыми-оқытушылық қызметпен айналысатын соңғы және осы аталған
Кәсіби аудитордың бірден-бірі басты айырмашылығы – қоғам, клиент
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік. Егер клиенттің зиян шегуіне әкеліп соқтырған,
клиенттің шеккен зияны толық мөлшерде;
қайта тексеру жүргізуге шығарылған шығыстар.
Алайда, аудиторлық қызметтің Қазақстандық тәжірибесінде шетелдерде болып тұратын,
Аудиторлық ұйым клиенттің бухгалтерлік қорытынды есебінің барлық маңызды
Кәсіби пікірін құрастыру және оны білдіру кезінде ол
Азаматтық кодексте «Құқығы бұзылған тұлға, егер заң актілерінде
Бұл жердегі маңызды мәселе – талап етілетін кәсіби
Қылмыстық жауапкершілік. Қылмыстық кодекстің 229-бабында, сондай-ақ, аудиторды өз
Әкімшілік жауапкершілік. Аудит – қызметтің лицензияланатын түрі, сондықтан
Лицензия беруші орган төмендегі жағдайларда лицензияның қызметін тоқтата
егер мемлекеттік қадағалаушы немесе бақылаушы органдар лицензиялық талаптар
егер лицензия алушы жіберілген қателіктерді (бұзушылықтарды) жою жөніндегі
Лицензия алушы лицензиялық алымды белгіленген мерзімнің ішінде төлемеген
ҚР-ның «Аудиторлық қызмет туралы» заңының 13-бабында «лицензия беруші
«Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодекстің 137-бабында да лицензиясыз,
Қазіргі кезде басшылыққа алынып жүрген нормативтік актілерге сәйкессіздікті
құқықтық талаптардың және операциялық процедуралардың осы талаптары қанағаттандыратындай
ішкі бақылаудың тиісті жүйесінің құрылуы және жұмыс істеуі;
субъект өзінің нақты саласының шеңберінде сақтауға тиісті маңызды
Ірі кәсіпорындар ішкі аудит қызметіне немесе ревизиялық комиссияға
«Аудиторлық қызмет туралы» заңның 183-184 баптарында төмендегі себептер
аудиторлардың немесе бухгалтерлік есеп ақпараттарымен жұмыс істеуге рұқсаты
аудиторлардың (аудиторлық ұйымның) әдейі күмәнді аудиторлық қорытындысы жасағаны
Аудиторлардың азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Аудиторлық тексерудің жоғары деңгейдегі
Кәсіби жауапкершілікті сақтандыру ерекшеліктері сақтандыру объектісі, яғни сақтандырылған
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың мынадай құқықтары бар:
аудиторлық тексерулердің формалары мен әдістерін қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілер,
бухгалтерлік кітаптарды, басқа да қаржылық шаруашылық құжаттамаларын, мүліктің
тапсырыс берушіде де, үшінші тұлғада да болатын аудиторлық
аудиторлық тексерулерді бірігіп жүргізуге дербес жұмыс істейтін немесе
тексерілетін заңды тұлға есепшоттарының жағдайы мен операциялары туралы
Аудиторлардың осы құқықтарымен қатар қаржылық есеп берудің анықтылығын
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдар ҚР заңдарында және тапсырыс
Аудиторлар қаржылық есептемелердің және басқа құжаттардың заң талаптарына
сәйкеспейтін тұстарын аудиттелген субъектіге хабарлауға міндетті, сонымен бірге
«Аудиторлық қызмет туралы» заңға сәйкес біліктілік комиссияны аудиторлық
Бірде бір заңды немесе жеке тұлға, егер ол
3.5. Аудиторлардың кәсіби этикасы
Кәсіби аудиторларға этикалық тұрғыдан өзін-өзі ұстау мәнері аса
Р.К. Маутц және Х.А. Шараф жалпы кәсіби әдеп
Осыған байланысты «әдеп» термині ретінде біз мораль проблемаларын,
шешімді таңдау проблемасы;
жаман және жақсы туралы түсінік;
әдеп, адамгершілік (мораль) мәселелерін, оның ішінде моральдық шешімдерді
Әдеп кең мағынасында өнегелік принциптері мен нормаларының жүйесі,
Өзін-өзі ұстау әдебінің кодексі осы кәсіптің өзіндік ерекшелігі
Әдептің негізгі мақсаттарының біріне шешім қабылдауды басшылық жасау
Әрбір адам – тек жеке тұлға ғана емес,
1988 ж. АІСРА мәжілісінде бухгалтер-аудиторлардың өзін-өзі ұстаудың кәсіби
Міндеттері. Аудиторлар өз міндеттерін орындауда жоғары кәсіби және
Қоғамның мүдделері. Аудиторлар өзіне мынадай міндеттемелер жүктеуі тиіс.
Адалдық. Қоғамның сеніміне ие болуы үшін аудиторлар өзінің
Объективтілігі және тәуелсізгдігі. Аудиторлар объективтілігін сақтай отырып, мүдделер
Тиісті. Аудиторлар кәсіби стандарттарды сақтауы қажет, өз білімдерін
Қызмет көлемі мен сипаты. Аудиторлар көрсетілетін қызметтің көлемі
Әрбір аудитор өзін-өзі ұстау мәнерінің негізгі ережелерін үйреніп,
а) Тәуелсіздігі. Бұл қасиет аудиторлық кәсіптің негізгі іргетасы
Тәуелсіздік мына жағдайларда бұзылады, егер аудитор:
клиенттің қайсыбір мүлкін иеленетін болса;
таза табысы немесе фирмасының пайдасы тексерілетін компанияның инвестициясымен
компаниядан несие алса немесе берсе;
тексерілетін компаниямен құрылтайшы ретінде байланыста болса;
компанияның Директорлар кеңесінің мүшесі болып табылғанда;
компанияның есептік жазбаларын жүргізіп, есеп саласында шешім қабылдайтын
егер компания басшылығы аудиторлық жұмыста олқылықтары үшін аудиторды
клиент инвестор болатын болса, онда инвестор – кәсіпорында
егер аудитор отбасының немесе туыстарының бір адамы клиент
т.б.
ә) Адалдық және объективтілік. Аудитор кез келген кәсіби
Жаңа немесе өзгеше операциялар есебінің мәселелері бойынша кәсіпорындарға
Кәсіпорын басшылар аудиторларды «сатып алатын» жағымсыз оқиғалар да
б) Стандарттарды сақтау. Аудитор стандарттар мен олардың интерпретациясын
в) Құпияны сақтау. Аудитор клиенттің ерекше рұқсаты болмайынша
клиент талап етсе де, оған бухгалтерлік және басқа
кәсіби қызмет барысында нәсілдік, жыныстық, ұлттық белгілері мен
тексеру барысында егер клиент аудитордан мемлекеттік аудиторлық стандарттарды
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептемесінің тіркеліміне жалған жазбаларды
басқа тұлға туралы ақпаратты тапсырғаны үшін клиенттен комиссиялық
г) Жарнаманы шектеу. Аудиторлар өзінің қызметін немесе фирма
ҚР Үкіметінің уәкілеттілік берілген лицензия беруші мемлекеттік орган
3.6. Аудиторларды кәсіби аттестациялау және лицензиялау жүйесі
ҚР Үкіметінің 1999 ж. 29 маусымдағы қаулысымен аудиторлық
ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 2003 ж. 27 қазандағы
Мемлекеттік емес мекеме-аудиторларды аттестаттау бойынша Біліктілік комиссиясының ережесінде
Аттестациялау деп – өкілетті орган бекіткен біліктілік талаптарының
аудиторлыққа кандидаттардың құжаттарын тапсыру және сақтау тәртібі;
модульдық емтихан тапсырмаларына қойылатын негізгі талаптар;
ұйымдастыру және бағалау топтары;
аудиторлыққа кандидаттарды аттестациялау процедуралары;
аттестация нятижелерін рәсімдеу;
аттестацияның өткізілуіне жауапкершілік және бақылау жасау.
Қазақстанда аудитордың білім алуы. ҚР-ның «Аудиторлық қызмет туралы»
Жоғарыда айтылғандардан аудиторлық қызметпен айналысуға қойылатын негізгі талаптардың
Аудитор алуға тиісті білімінің негізгі элементтері келесілер болып
негізгі (базалық) білім;
жұмыс тәжірибесі;
арнайы кәсіптік білім.
Негізгі (базалық) білімге экономикалық немесе заңгерлік жоғары білім
Практикалық жұмыс тәжірибесі тиісті жылдар санымен және атқарған
Арнайы кәсіптік білім беруге аудиторларды дайындау және оларды
және аудиторлық фирмаларда тәжірибеден өткізу кіреді.
Аудитор өзінің кәсіби біліктілік деңгейін мынадай жолдармен көтеруіне
заңдық құжаттарды, стандарттарды, ереже-нұсқауларды оларға енгізілген өзгертулер мен
семинарға, конференцияға қатысу арқылы;
аудит өткізудің әдістемесі және оны ұйымдастыру бойынша шетелдік
Қорытынды
Курстық жұмысты қорыта келсек, аудит Қазақстан Республикасы заңында
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу құжаттамасын
Қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты – аудиторға қаржылық
Аудиторлық қызмет тәуелсіз аудиторлар немесе аудиторлық ұйымдар жүргізетін
Сыртқы аудиттің басты міндеті – тексеру жүргізілген ұйымның
Ішкі аудиттің басты міндеті – басқару мақсаттарына қол
Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын
аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп
Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән-мағынасы, тағайындалуы
Ал операциялық аудитке келетін болсақ, бұл –
Операциялық аудитті жүргізген кезде кәсіпорын қызметін басқару жүйесінің
туындайды.
Экологиялық аудит – бұл қоршаған ортаның нақты жағдайының
Аудиттің бұл түрінің маңыздылығы соңғы жылдарда өсуде. Бұл
Экоаудиттің объектісі ретінде қоршаған ортаға әсерін тигізетін құрылыстар
бағдарламаларының немесе жоспарларының жобалары, сонымен қатар территорияны игерудің
Сонымен, мұндай жағдайда экологиялық аудиттің объектісі ретінде халықтың
Қолданылған әдебиеттер
Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы:
Әжібаева З.Н., Байболтаев Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. А34 Аудит:
А.А.Сәтмырзаев, Б.Е.Укашев Аудит теориясы (оқу құралы). Жалпы
Әжібаева З.Н. Аудит: Учебник. – Алматы: Экономика, 2004,
Бычкова С.М Аудиторская деятельность. Теория и практика. –
Абленов Д.О. Аудит негіздері: Типтік бағдарлама экономика мамандығын
Кочинев Ю.Ю. Аудит. – СПб.: Питер, 2002, -