І ЌОЃАМНЫЊ ЅЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫЊ ТЕОРИЯЛЫЌ НЕГІЗДЕРІ
Гуля
Take
11
ЖОСПАР
Кіріспе
І ТАРАУ. ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Қоғамның әлеуметтік даму түсінігіне сипаттама
1.2. Әлеуметтік қоғам белгілері және көрсеткіштері
1.3. Әлеуметтік қоғам дамуындағы тұтыну факторы
ІІ Тарау. Тұтыну несиесінің экономикалық
мазмұны, Қазақстан Республикасындағы тұтынушылық несиелеуді жетілдірУінің жолдары
2.1. Тұтыну несиесінің ұғымы және оның экономикадағы маңызы,
формалары
2.2. Шетелдік банк тәжірибесіндегі тұтыну несиесі
2.3. Қазақстан Республикасының экономикасындағы тұтыну несиесін беру мәселелері және
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Әлеуметтік қоғамдағы несиелеу – қайтарым жағдайында ақша ұсыну (қарыз,
Несие тауар-ақша қатынасының, қоғамдық еңбек бөлінісі және тауар ауысудың
Жеке тұлғаларға ссудалар тұтыну несиесі және жеке ссудалар формасында
Тұтыну ссудалары ұзақ мерзімде пайдаланатын тауарларды алуға беріледі және
Тақырыптың өзектілігі. Тақырып өзектілігі екі фактормен анықталады. Біріншіден, қазіргі
Мақсат және міндеттер. Диплом жұмысының мақсаты шетел және Қазақстандағы
Зерттеу міндетіне келесі сүрақтар түсіндірмесі кіреді:
· тұтыну ссудасының шетел тәжірибесіндегі түсінігі
· Қазақстан тұтыну несие беру нарығына шолу
· ҚР Халық банкінің материалдарымен тұтыну несие беру, процесін
· Қазақстан Республикасы жағдайындағы тұтыну несие берудегі кездесетін мәселелер
Жұмыс құрылымы. Диплом жұмысы, кіріспе, екі бөлім, қорытынды, қолданылған
Бірінші бөлімде әлеуметтік қоғам дамуындағы тұтыну факторы және әлеуметтік
Диплом жұмысы 74 беттен тұрады.
І ТАРАУ. ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Қоғамның әлеуметтік дамуы түсінігіне сипаттама
Қоғам дегеніміз әлеуметтік құбылыстардың біртұтас жиынтығы екенін білеміз. Ал
Қоғамдық қатынастар: тепе-теңдік қатынас (адамдардың қоғамдық жағдайының тепе-теңдігі) және
Әлеуметтік құрылымдар қоғамдық құбылыстардың екінші, айтарлықтай маңызды түріне жатады.
Бірақ, сонымен қатар, біртұтас қоғамдық қатынастарды құрайтын жеке құбылыстарды
Қазіргі кезде социологиялық теориялардың бәрі қоғамдық құбылыстарды, қоғамның әлеуметтік
«Структура» термині латын тілінен алынған – ол, жалпы алғанда,
Қоғамның әлеуметтік структурасы (құрылымы) жайлы ұғым қазіргі замандағы батыс
Қоғамның құрылымы жайлы маркстік пікірді түсіну үшін оның «Саяси
Бұл үзіндіден көріп отырғандай, маркстік социология қоғам өмірін екі
Қоғамдық қондырма саяси және юридикалық қондырмаларға, қоғамдық сананың формаларына
Қоғамның экономикалық базисін шын мәніне келгенде бір-бірімен айырғысыз байланыстағы
Өндіріс тәсілінің элементтері: еңбек, еңбек құралы және еңбек өнімдері.
Бірақ еңбек өнімдері мен құралдарын адамның іс-әрекетінсіз «өлі зат»
Қондырманың құрамына енетін қоғамдық құбылыстардың материалдық игіліктер өндірісіне тікелей
Әлеуметтік-саяси қондырмаға қоғамдық өмірдің түрлі формалары: ру, тайпа, ұлт,
Өндірістік қатынастардың сипатына қарай қондырма таптық немесе тапсыз болуы
Саяси және экономикалық жағынан үстем тап мәдени өмір саласында
Ақыр соңында, қоғамдық құбылыстарды базис пен қондырмаға бөлуді қатып-семіп
Адамның өмірі біртұтас қоғам көлемінде ғана емес, сондай-ақ айтарлықтай
Қоғамның түрліше әлеуметтік топтарға, қауымдастықтарға т. б. жіктелуі батыстық
Бұл әлеуметтік теңсіздіктің себептерін түрлі социологтар түрліше түсіндіреді. Мәселен,
Маркстік социология теориясы бойынша әлеуметтік теңсіздіктің негізгі себебі меншіктік
Кейбір социологтар стратификация проблемасын әлдеқайда кеңірек қарастырады. Мәселен, М.
П. Сорокин үш стратификациялық құрылысты (экономикалық, кәсіптік және саяси)
Әлеуметтік стратификация дегеніміз адамдар арасындағы табиғи және әлеуметтік теңсіздік;
«Теңсіздік» және «әділетсіздік» деген ұғымдарды бір-бірімен шатастырмау керек. «Теңсіздік»
Қоғамның әлеуметтік жіктелуін қалай нақты айыра білеміз?
Бұл үшін бір өлшемді және көп өлшемді стратификацияларды айыра
бір өлшемді стратификацияда адамдардың қоғамдық топтары мен қауымдастықтары бір
П. Сорокин өзінің жалпы адамдық стратификация картасын жасау әрекетінде
І. Аса маңызды бір жақты топтар, оның ішінде:
А. Биоәлеуметтік топтар: 1) нәсілдік, 2) жыныстық, 3) жасына
Ә. Мәдени-әлеуметтік топтар: 4) рулық, 5) территориялық, көршілестік, 6)
ІІ. Аса маңызды көп жақты топтар (екі немесе одан
Сорокиннің бұл схемасына қарсы социологтар жоқтың қасы, сондықтан оны
Белгілі бір елдегі адамдардың белгілі бір топқа жатуын қатыпсеміп
Әлеуметтік мобильдік дегеніміз адамның бір әлеуметтік топтан екіншісіне өтуінің
Вертикаль бойымен жүретін әлеуметтік өзгеріске деңгейі түрліше бір әлеуметтік
Әлеуметтік мобильдік жекеше (жеке адамдікі) немесе коллективтік болуы мүмкін.
Мінез-құлық нормаларының қағазға жазылмаған (моральдық) және қағазға жазылып бекітілген
Ғалымдар ауытқымалы мінез-құлық көріністерінің себептерін ашып көрсетуге, түсіндіруге тырысады.
Біреулер (Ч. Ламброзо), адамдардың түрліше мінез-құлық білдіруінің себебі олардың
Ауытқымалы мінез-құлық қоғам мүшелерінің көпшілік топтарына тарап, қоғамның негізін
Қоғамды мұндай әлеуметтік ауытқудан құтқарудың екі жолы бар. Бірі
«Әлеуметтік ұйым» көп мазмұнды кең ұғым. Ең кен маңынада
Әлеуметтік ұйымның қызметі екі тәсілмен іске асады: формальды және
Қоғамда орнатылған тәртіп бұзылмау үшін, ауытқымалы мінез-құлықтарды болдырмау үшін
Әлеуметтік бақылаудың жұмысы бірнеше негізде жүргізіледі: тиісті топқа қатысты
Әрбір қоғам сондай-ақ адамдардың теріс мінез-құлықтары мен әрекеттерін байқаудың
1.2. Әлеуметтік қоғам белгілері және көрсеткіштері
Әлеуметтік теңдіктің (теңсіздіктің) деңгейі ең алдымен табыстар жүйесіне байланысты
Қосымша табыстарға негізгі табыстан тыс түсетін ақшалай немесе материалдық
Табыстар формасына қарай ақшалай және материалдық болып та бөлінеді.
Табыстар құқықтық жағынан алғанда ашық және жасырын үрде болады.
Қарастырылып отырған тұрғыдан алғанда әлеуметтік қамсыздандыру көрсеткіштерінің маңызы өте
Экономиканың нарықтық үлгісіне көшу кезінде әлеуметтік жіктелу (дифференциациялану) артады.
1.3. Әлеуметтік қоғам дамуындағы тұтыну факторы
Кез келген елде тұрғындарының табыс деңгейі ешқашан да біркелкі
Табыстардың дифференциациялану деңгейін өлшерде «Лоренц қисығы» деп аталатын графикалық
1-сурет. Лоренц қисығы
График қарапайым да көрнекті болуы мақсатында барлық тұрғындар тең
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмір сүру жағдайын
Әлеуметтік саясат әр елде әр түрлі әдіспен қалыптасады. Әлеуметтік
Нарық жағдайында мемлекет қоғамның әрбір мүшесіне өз мүмкіншілігін толық
Әлеуметтік саясаттың нәтижелік көрсеткіштерін халықтың өмір сүру деңгейі сипаттайды.
Енді тәуелсіз Қазақстан мемлекеті ұстанып отырған әлеуметтік саясаттың негізгі
Әлеуметтік саясатта келесі принциптер қолданылады: орталық Үкімет пен жергілікті
Әлеуметтік саясатта халықты әлеуметтік қорғау механизмінің орны ерекше. Өтпелі
Соңғы жылдары Қазақстанда макроэкономикалық тұрақтылықтың элементтері қалыптасқан: жалпы ішкі
Сонымен, жұмыссыздық, халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі осы күндері
Әрине бұл Қазақстанның ұзақ мерзімдік әлеуметтік-экономикалық және құрылымдық даму
Сонымен, бүгінгі күндері Қазақстанда халықты әлеуметтік қорғаудың және халыққа
Әлеуметтік нормативтер жалпы мемлекет, өндіріс әртүрлі әлеуметтік топтар мен
Нақты алғанда – бұлар: мемлекет тарапынан кепілдік берілетін және
Қазақстан Үкіметінің «2001-2003 жылдарға арналған мемлекеттік өндіріс саясатының негізгі
1998 жылдың соңында Қазақстанда Еңбек туралы Заң қабылданды. Осы
Қазақстанда соңғы жылдары БҰҰ-ның арнайы агенттігінің демеушілігімен Халықаралық әріптестік
Мемлекеттік статистика орталығының мәліметтері бойынша, 1997 жылы ауыл шаруашылығының
Жалпы 1991-2001 жылдары әлеуметтік экономикалық жағдайдың күрделене түсуіне байланысты
Сонымен қатар бұл баяндамада мынандай да мәліметтер келтірілген: әлемде
Үшіншіден, экономикалық құлдырау мен әлеуметтік дағдарыстың бұрын айтыла бермейтін
Кез келген мемлекеттің негізгі міндеті халықты жұмыспен қамтамасыз ету
- еңбек және әлеуметтік Заң шығару жүйесін толықтыру және
- жұмыстан шығып қалған азаматтардың қайтадан жұмысқа тұруына көмектесу;
- жаңа жұмыс орындарының құрылуын қолдау және жеке кәсіпкерліктің
- жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау.
Нарық жағдайында әлеуметтік қатынастар жүйесін ұйымдастыру және реттеу –
ұйымдастырып, реттейтін ұйымдар мен ресми мекемелерді құру және олардың
ІІ Тарау. Тұтыну несиесінің экономикалық
мазмұны, ҚР-ғы тұтынушылық несиелеуді
жетілдіруінің жолдары
2.1. Тұтыну несиесінің ұғымы және оның
экономикадағы маңызы, формалары
Тұтыну несиесі дегеніміз не? Оның мәні – бұл сауда
Басқа несиелерге қарағанда тұтыну несиесінің объектісі болып тауарлар да,
1. Бірден өтеу несиесі. Бұған, сатып алу үшін 1-1,5
Сонымен қатар бірден өтеу несиесіне ұзартылған төлем түріндегі несиелерде
2. Ұзартылған төлемді несиелер тұтыну несиесінің негізгі бөлігі. (АҚШ-та
Тұтыну несиесінің әр түрлері бойынша бөлшек тауар айналымының барлық
Тұтыну несиесі негізгі дамуын, бірден күшейген өндіріс өсімі мен
Ел экономикасында несие белгілі қызметтер атқарады:
- шаруашылық салалары арасындағы капиталдың қайта бөлінуін көрсетеді, сонымен
- еңбек өнімділігін ынталандырады;
- тауар өту рыногын кеңейтеді;
- тауар айналым және табыс алу процесін жылдамдатады;
- капиталды орталықтандырудың қуатты қаруы болып табылады;
- капитал жинақталуы және шоғырлану процесін жылдамдатады;
- айналым шығындарының азаюын қамтамасыз етеді.
* ақша айналымына байланысты
* тауар айналымына байланысты.
Несие тауар айналысына және металл ақша айналысына байланысты
· қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесінің дамуымен. Несие және банктердің
· ақша айналым жылдамдығының өсуімен. Несие көмегімен еркін ақша
· металл ақшаларды несие – банкноттармен ауыстыру.
Капитализмнің дамуымен бірге несие және
талистер табына ақша айналым шығындарында үлкен экономияны қамтамасыз ете
· несие толық қамды қалма-қол ақша айналым шегінен өте
Тұтыну несиесі еңбек өнімділігін жақсы жігерлендіреді. Еңбек
сын ала отырып, кей тауарларды алу үшін қалма-қол есеп
Бірақ мақалда айтылғандай «қарыз алған, бостандығын сатқан». Шынында да,
Бірақ айтылғандай, «жаман болмай жақсы жоқ», мұндада солай. Тұтыну
Пайыз нормасы және оны анықтаушы факторлар кей адамдар тауарларды
Көптеген экономистер мен банкирлер бұл тұтыну несиесі бойынша жоғары
Шынында да, жоғары пайыздар: АҚШ-та автомобильде 6-12% жалдыңға қарызға
Тұтыну несиесін әлі алсада, жоғары пайыз себебінен оған сұраныс
Тұтыну несиесінің негізгі формалары.
Қарызға сатып алу (шегеріп алу).
Тұтыну несиесі тауар формасында негізінде ұзақ мерзімге қолдану заттарын
Адамдардың тауарды қарызға алу тілегіне анализ (сараптама) жасағанда келесідей
1. Бұл тәжірибе тауар және қызметке ыңғайлы төлем формасы.
2. Мұндай төлем формасы табыс келместен шығындар жасауға мүмкіндік
3. Бұл ақша түсімі интервалы арасына қарағанда тауар сатып
4. Бұл адамға өз жинағымен ғана төлей алатын суммадан
Бірақта сол себептер тауарды жеке ссуда, банкілік овердрафт
сиелік карточканы пайдаланып алу туралы клиенттің шешімі жағдайында келтірілуі
Сонда да қаржы компанияларының пайдасына келесілер дәйек болады.
A) Қарзыға сатып алу диллерлермен клиенттерге сатып алу кезінде
B) Қазіргі уақытқа дейін клиенттерде арзан қаржылық мәміле туралы
C) Әлі де көптеген «банктік емес», банктік ссуда, овердрафт
Қазір қарызға сатып алудың жаңа түрлері пайда болды –
Несие және жарату карточкалары (шығын).
Несие карточкалары
50-ші жылдары американдық, сосын ағылшын банктері тұтыну несиелерін несие
Несие лимиті револьверді болғандықтан (автоматты түрде толтырмалы) карточка иесі
Visa және Mastercard сияқты несие карточкалары банктерде шығарылады, бірақ
Банктік несие карточкалармен клиенттерге тауар және қызметтер ұсынатын сатушылар,
Клиенттермен тауар және қызметтері үшін несие карточкалар көмегімен төленуі,
Несие карточкалары өз дәрежесін көптеген себептерге байланысты көтере алды:
- несие карточкаларымен төлем жүргізу сізді қолма-қол ақшадан тәуелсіз
- Сіз өзіңізді ыңғайлы сезіненіз себебі несие карточкасымен есеп
- Жұмыс сапарлары немесе демалысқа шықсаңыз сіге қалтаңызды қолма-қол
- Карточканы жоғалту қолма-қол ақшаны жоғалту емес, себебі карточканы
- Карточкамен сатып алуларға қатысты бір айда дәл мәліметтер
- Ол сізге пайдалы, себебі карточкамен төлем жүргізе отырып,
- Сіздің қолма-қол ақшаға қажеттілігіңіз бар ма?
Мұныда шешуге болады. Несие карточкалары ең алдымен төлем карточкалары
Несие карточкасымен төлеу – бұл клиенттің несие лимиті тауарлар
Өсіп келе жатқан бәсекелестік әмбебап банктер көрсететін қызметтер пайдасын
Шығын карточкалары.
Шығын карточка термині American Express және Diner’s Club
Сипаттама Несие карточкасы Шығын карточкасы
Шығын Тегін немесе жылдың мүшелік салыммен шығарылады Кіру төлемін
Төлем Ай сайын немесе бөліп. Несие аралығы алты аптаға
Автоматты түрде толтырылатын ссудалар
Қазіргі кезде АҚШ-та «автоматты толтырылатын несие»
ағымды есеппен қарызға сатудың бірлескен түріндегі тұтыну несие қолданыла
Мысалы, егер қарыз алушы өз табысынан ай сайын банкке
Автоматты толтыру несиесі бойынша есепке салық салынады. Оларды клиенттің
Көптеген дүкендер қазір клиенттерге несие карточкаларының альтернативасы ретінде автоматты
Персоналды ссудалар.
Банктік персоналды ссуда қаржыландыру үйінің несиесі және несие карточкаларының
Банк 5 жыл көлемінде төлеумен, клиенттің жазбаша арызымен
Бірақ персоналды ссуда деген не? Оның мәнін жақсылап түсіну
1. Ссуданы алудың мақсаты. Үй сатып алу және мұралық
- ұзақ мерзімді қолдану тұтыну тауарларын алу үшін (мысалы,
- машина алуға (қалданылған машиналар өте ескі болмауы қажет
- мейрамды тойлауға;
- үйде жөндеу жұмыстарын жүргізуге;
- фургон үйлерді алуға;
- жеке білім алу ақысын төлеуге.
2. Ссуда көлемі (тағыда жылжымайтын мүлік және байланыстыратын
3. Капитал және клиент үлесі. Персоналды ссуданы алу
4. Төлем көздері және төлемге қабілеттілік. Төлем көзі болып
5. Ссуда беру мерзімі. Клиент керек еткен талабына сай
- Егер клиент өзінің жеке шығындарын қаржыландырғысы келсе, онда
- Жаңа асхана алу үшін ссуда 3-5 жылға беріледі,
- Машина алу үшін ссуда 2,3 немесе 4 жылға
6. Қамтамасыздандыру. Негізінде қамтамасыздандыру жылжымайтын мүлік алу үшін
Персоналды ссудалар туралы толығырақ түсініп алу үшін кейбір мысалдарды
Несие мекемелерінің тұтыну несиесінің негізгі екі формасы бар:
Делдал сауда фирмаларынсыз тікелей тұтыну несиесі. Германияда банктер қарыз
Сауда фирмаларының жауапершілігімен тұтынушыларға несиелер беру. Банк сауда фирмаларымен
Овердрафттар.
Овердрафт – дебет сальдосы пайда болатын, клиент есебі бойынша
Овердрафт келесдей факторлермен анықталады:
1. Сумма. Банк және қарыз алушымен келісілген лимиттен дебет
2. Маржа. Негізгі қойлымға маржа ретінде, пайыз овердрафт суммасына
3. Мақсат. Овердрафт қысқа мерзімді келісімдерді жабуды талап етеді
4. Төлем. Овердрафт талап бойынша төленеді және клиентке бұл
5. Қамтамасыздандыру. Банк талап ететін қамтамасыздандыру клиентке көрсеткен қызмет
6. Пайдалар. Адамдарға овердрафт өте ыңғайлы, себебі олардың шығындары
«Скоринг» - несиелеу.
Персоналды несиелеудің үлкен көлемінен және салыстырмалы аз әр ссуда
«Скоринг» - несиелеу жекеленбеген, бірақ оңай және жылдам болып
Потенциалды клиент арызды жасы, жанұялық жағдайы және стажы туралы
Әр сұрақтың өзінің максималды мүмкін балы бар, ол мамандығы
Қолмен немесе компьютер көмегімен банк ұпайларды есептеп болған соң,
Тұтыну несиесімен толық таныса отырып, Қазақстанда қазіргі уақытта ондай
Қазіргі кезде тұтыну несиесі барлық Қазақстан банктерінде берілсе де
Тек қалайтын нәрсе, ол тұтыну несиесі халықтың бәріне берілсе
2.2. Шетелдік банк тәжірибесіндегі тұтыну несиесі
Біздің елде тұтыну ссудаларына халыққа ұсынылатын кез келген ссуданың
Шетелдік банктік тәжірибеде банктердегі жеке ссудалық шоттардан несие карточкалары
Шетелдік банктік тәжірибеде тұтыну ссудасы – бұл жеке адамға
АҚШ-та барлық тұтыну ссудалары үш топқа бөлінеді: төлеуі ұзартылған
Төлемі ұзартылған несиелер ссуданы және пайыздарды мерзім бойынша өтеу.
Ссуда мөлшері әр түрлі диапазондарда ауытқиды. Мұндай несиелер үлкен
АҚШ-та жеке тұлғаларға берілетін ссудалар (тұтыну ссудаларынан және жеке
АҚШ банктері тұтыну ссудаларын жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді тұтыну
1 сурет. Мерзімі ұзартылған төлеммен тұтыну ссудаларын беретін қаржы
1 суретте берімендерден, Коммерциялық банктердің үлесіне ұзартылған мерзімде төленуге
2 сурет АҚШ коммерциялық банктері берген, мерзі ұзартылған төлеммен
Диаграммада АҚШ экономикасында тұтыну ссудаларымен қалыптасқа жағдайдың жинақтарға көрінісі
2 суреттегі диаграммада автомобиль алуға ссудалар барлық тұтыну ссудалары
АҚШ-та жаңа автомобиль алу үшін 7500 доллар көлемінде 3
1. Ссуда көлемі
2. Пайыздық табыс 1500
3. Банкке қарыздың жалпы көлемі 9000
4. 36 ай ішінде банкке ай сайын төлем жүргізу
7500 долларлық автомобиль ссудасын алу үшін машина иесі өзіне
Автомобиль алуға берілетін ссудалар нарығында банктер тек өздерінің арасында
Автомобиль құрушылар пайыздық ссуда қойылымы түссе пайда табады, өйткені
Автомобиль, үй қажеттіліктерін алуға берілетін мерзімі ұзартылған ссудалар АҚШ-та
Соңғы ақытта тұтынушылар коммерциялық кір жуғыштардан кір жуатын және
Ұлыбританияда депозиттік банктердің тобы бар қаржы үйлерге оларға ең
Францияда тұтыну несиесінің мекемері қызмет етеді. (90-ға жуық). Сонымен
Германияда ипотекалық несие кең орын алған. Ипотекалық банктер жылжымайтын
Құрылыс жинақ кассалары құрылысты қаржыландырумен тығыз байланысты. Аккумулданған қордың
Инвестициялық компаниялар – бұл салым салушылар ақшасын мына немесе
3 сурет. Германияда жасалатын несие жүйесі нарығындағы операциялар көлемі.
Германия несие рыногының ең үлен үлесін әмбебап және арнай
1 сурет. 1999 ж. Германия несие жүйесі рыногында жасалған
Несие операциялары – бұл Германия коммерциялық банктеріне ең көп
Несие беруіне банк пайыз қойылымын белгілейді.
Бұл ставка келесідегідей критерийлерге тәуелді: қорды қаржыландыру құны, тәуекел
Несиені беругенде банк өзіне белгілі-бір тәуекелділікке барады. Сондықтан банк
Ипотекалық несиелеу.
Тұрғын үй құрылысын несиелеудің ерекшелігін анықтайтын факторлары болып, несиенің
Ипотекалық несиенің көлемі банк анықтауы қажет қаржыландыру объектісінің құнына
Германия банктерінің тәжірибесінде объектіге ссуда бойынша кепілді капиталдандырылған пайда
Капиталданған пайда методы туралы сөз болғанда объектінің капиталданған жылдық
Капиталдандырылған пайда төмендегі формула бойынша есептеледі
Капиталдандырылған
пайда =
Капиталдандырылған пайыздың
қойылым
Несиеленген объект құнын анықтаудың келесі әдісі – нақты құн
Құрылыс жасалған жер бөліктерінің нақты құны жер құнымен құрылған
Ипотекалық несиені бергенде банк пен клиент арасында несиенің мерзімі
Пайызды анықтауда алтернативалар болуы мүмкін. Біріншіден, несиенің барлық
Ипотекалық мәмледе несие беруші мен қарыз алушы арасында несие
Несиені төлеу және пайызды аудару ипотекалық несие бойынша негізінен
Несиені өтеу және пайызды төлеу келісім шарт бойынша әр
Коммуналды несие.
Коммуналды несие ұзақ мерзімді несиенің ерекше түрі және
Сөз мемлекет, федералды жерлерге, қалаларға, қоғамдарға берілетін неше туралы.
Германияда мемлекеттік мекемелер азаматтардың салық потенциаларының арқасында сенімді қарыз
Коммуналды несиелер аннуитеттік ссудалар негізінде беріледі. Несиені өтеу және
Кепілдік несие.
Коммерциялық банктер клиентке ақша емес, өзінің несие қабілеттілігін бере
(1) несиелік қатынас
(4) келісіммен өнімді (3)
бағаны жеткізу
төлеу
Схема 1. Кепілдік несие.
Кепілдік бойынша несие өндірілген қорытынды мен уақытында төлемге сай
Банк кепілдігі өндірушіге кепіл болады. Банк өзіне кепілдікті ала
Кепілдік несиенің тағы бір формасы, ол банк төлем міндетісін
Кепілдік несиелер банк үшін мүмкін міндеттер болып табылады. Нағыз
Кепілдік несиелер қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді болуы
Кепілдік несиелер тек жоғары төлем қабілетті клиенттерге ғана беріледі.
Кепілдік несиесінің дамуы банктің экономикалық потенциалына айтарлықтай тәуелді. Кепіл
Кепілдік несиенің халықаралық операцияларда үлкен маңызы бар.
Германия банктері әр түрлі мақсаттарға кепіл береді. Банктік тәжірибеде
Кепіл бергені үшін банк қарыз алушыға комиссиондықтар аударады, ол
Жеке тұлғаларға несие.
Жеке тұлғаларға несиелер әр түрлі мақсаттарға беріледі: ұзақ мерзімді
Соңғы уақыттарда батыс еуропалық елдерде несие карточкаларының пайда болуымен
Жеке тұлғалармен операцияларда төлемеу тәуекелі жоғары емес, себебі олар
Германияда негізінен тұтыну несиесінің екі түрі бар:
Реттеу несиесі – бұл банктің өзінің клиентіне белгілі бір
Реттеу несиесі – бұл қысқа мерзімді несие. Ол клиенттің
Ұзақ мерзімге несие – бұл стандартты несие, яғни банк
Мерзімі ұзартылған несиелермен операцияларда несиенің максималды және минималды сомасы,
Несие бергенде маңызды фактор жеке клиенттің несие мүмкіндігі, ол
Мерзімі ұзартынған несие нақты қамтамасыз етуге беріледі. Несиені қамтамасыз
Мерзімі ұзартылған несиелер Германия банктеріне жеке клиенттерге күресте үлкен
Коммерциялық банктер берген несиелер қамтамасыз етілген немесе бланктік болуы
Кейбір жағдайларда кепілдік құқық формалары контокорентті несиелерді қамтамасыз етуге
Жер учаскесіне кепілдік құқық коммерциялық банктер мен қарыз алуын
Германияда жер учаскесіне кепілдік құқықтың екі түрі бар: ипотека
Ипотека – бұл коммерциялық банктен ссуда алғанда жер учаскесін
Ипотека бойынша
мүліктік байланыс
Ссуда бойынша жеке
байланыс
2 схема. Меншік иесі және қарыз алушы екі түрлі
Ипотекалық қарыз – бұл кредитордың пайдасына белгілі бір сомма
Үй салуға несие бергенде коммерциялық банктер кепіл ретінде жер
Германияда кредитті қамтамасыз ету ретінде меншік құқығын беруге болады.
Банктік тәжірибеде кредиторға меншік құқығын беру автомобильдерге, құрал-жабдықтарға, қоймадағы
Автомобильге меншік құқығын беру жеке тұлғаларға мерзімі ұзартылған несиелерді
Кредиторға қоймада сақталған тауарларға меншік құқығын берген кезде, ғимаратқа
Германияда несиені қамтамасыз ету ретінде кепілденуші де табылады. Кепілдің
Германиядағы коммерциялық банктер қолданатын несие механизмі Қазақстандық несие механизміне
Нарықтық қатынастардың дамуының тұрақсыздығы, несиеге жоғары пайыз қойылымдары –
Бұған экономиканың тұрақтылығы, халықтың өтеу қабілеттілігінің жоғарлығы әсер етіп
2.3. Қазақстан Республикасының экономикасындағы тұтыну несиесін беру мәселелері және
Төлемді кешіктіріп беретін несиелер тікелей немесе жанама банкілік несие
Біздің еліміде қазіргі уақытта мұндай статистика жоқ, бірақ бәріне
Тікелей және жанама тұтыну несиесі өзінің кемшілектері мен артықшылықтарына
Екінші жағынан, келесі банктік несиелендіруге байланысты банк қөзқарасы бойынша
Біріншіден, қазіргі несиелендіру тәжірибесі бірқатар күрделіілікке ие: а) жеке
Екіншіден, елдегі макроэкономикалық жағдай (экономикалық саясат, әлеуметтік тұрақсыздық, инфляция,
Біздің елімізде тұтыну несиесінің кең таралуына негізгі кедергі –
Несиені алу кезінде негізгі мәселе – банкке кепіл. Айтарлықтай
Сондықтан, банктердің тәуекелі несиені қайтармау, несие көлеміне кепіл мүлкі
Тағы бір мәселе декларацияланбайтын ақша айналымының болуымен байланыстылығы және
Ресейде тұтыну несиесінің тәжірибесі демократияланған. Мысалы, халық тұтыну тауарлары
Қазақстанда тұтыну несиесінің қатаң жағдайларының болуы бізде несиені қайтару
да пайыздық ставкалардың жоғарылығы, клиент табыстарының жоғары цензі –
Тұрғындардың қажеттіліктеріне банкілік несиелендіру банкке тәуекелді қысқартуға мүмкіндік береді
Клиент тұрғысынан маәыздысы, ол ссуданы керек еткен жағдайда (сауда
Ссуданы қайтару мүмкін емес болғанда, банкке оны жою қажеттігі
Шетел коммерциялық банкілері қазір, мысалы несие бойынша шығындарды жабу
Біздің банктерде бұл резервтердің елдегі экономикалық тұрақсыздығына байланысты көп
Бұлардың барлығын бәріне ортақ сипат біріктіреді – тауарды болашақта
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен рөль атқарады, сондықтан
Соңғы уақытта кешіктіріп төлеуге болатын несиелер кең қолданылуда –
Соңғы жылдары жеке келиенттер үшін несиенің жаңа нысаны банктермен
Банктегі ұзақ мерзімді несие – бұл пайыздық ставкалар және
— тұрғын үй құрылысына несие – тұрғын үй салу
Екінші деңгейлі Қазақстан банктері тұрғындарды бөлшек несиелеуге түрлерінің
Тұрмыстық несиенің дамуы ипотекалық несиемен байланыстырылады. Тиімді жоба болып
Жоба бойынша еуропалық қаржы институттары тұрғын үй банкісінің бақылау
Атап кететін жайт – бұл батыс инвесторларын қызықтыруы, ол
Несиелендіру кезінде барлық конфликттік жағдайлар сот арқылы шешіледі, оған
Сондықтан, қазіргі Қазақстандық банкілермен несиелендіру тәжірибесі өзінің несиелендіру объектілерін
Зерттеу көрсеткендей, барлық әлем елдерінде тұтыну несиесі – бұл
Бұл несие түрін әртүрлі елдерде салыстыру оның даму деңгейінің
Дамыған елдердің бір заттарды жеке тұлғаларға сатуда тұрақты несие
Сөз үлкен магазиндерде каталогтар көмегімен сырттай сатып алатын, сатып
Банк ұйымдары тұтыну несиесі жүйесіне белсенді кірісті. АҚШ және
Біріншіден, «персоналды несие» - бұл жеке тұлғаларға ақшалай формада
Персоналды несие тұтыну тауарын сатып алу үшін қолданылады. Бұл
Қазіргі уақытта персоналды несиені пайдалану ережелері біртекті болды. Бұған
Мұндай сызбаның ерекшелігі болып, қатардағы азаматтың 3 және одан
Мұнда Қазақстандағы макроэкономикалық дамудың оптимисті сценариі алынғаны, белгілі (инфляция
Парламент депутаттары мен азаматтардың үндеуін ескере отырып, үкімет арнайы
Осылайша, бизнестің осы түрінің алғы шарттарының кері жақтары байқала
Ұлттық Банктің бағалауынша, бүгінгі күні 1,3 млн. адам тұрғын
Бірақ, ипотекалық несиелеудің өткен негативті тәжербиесіне қарамай, бірқатар коммерциялық
Бұл жобаның алғышарттары жалпы оң бағаланады. Солайша коммерциялық жылжымайтын
Жалпы атап өту керек «Казкоммерцбанк» ААҚ ЕБРР несиелерін өткізуде
Ұзақ мерзімді ипотекалық несиелерге негізгі стандарттар мен талаптарды қарастырайық.
Ұзақ мерзімді несиелер басқа несие түрлерінен келесі стандарттар мен
- несиелер ұзақ мерзімге 5 жыл және одан да
- несие сомасы сатып алынатын тұрғын үйден 60-70% долл.
- займ алушы «алдыңғы төлем» төлеуге, әдетте оның құнынан
- ол бойынша несиелер ануитеттік төлемдер формуласымен есептелген ай
- несие бойынша ай сайынғы төлем мөлшері займ алушы
- несиеге алынған тұрғын үйлер несиені қамтамассыздандыру ретінде жүреді,
- займ алушы және оның жанұясының барлық кәмелет жастағы
- ипотекаға берілетін несие кез-келген шектеулерден бос болып нақтыдан
Ипотекалық несиеге алынған үй займ алушымен сонда тұру
даланылады. Алынған үйді жалға беру несие келісімінде көрсетілгенде және
Ипотекалық несиені алудың стандартты шарттары төмендегідей:
- Займ алушыны алдын-ала классификациялау, онда займ алушы кредитор
- Кредитормен ипотекалық несие бойынша тексеру және займ алушының
- займ алушының қаржы жағдайына және кредитордың талаптарына сай
- Үйді бағалау – оның рыноктағы құнын анықтау. Пәтерді
- Займ алушы мен сатушы арасында пәтерді сату келісімін
Егер кредитор оң шешім қабылдаса, займ алушымен несиелік келісім
сайды.
Несиенің кепілі былай ресімделуі керек:
- сатып алынатын үй ипотекасы туралы келісім жасау, сәйкесінше
- сатып алу келісімінің «аралас» үш жақты келісімін жасау,
- «заң жүзіндегі ипотека», ипотека несиеге сатып алынатын қаржыларға
Ипотекалық несиені беру механизмі күрделі емес. Ипотека әсерінен
ғын үйді салуды көтемелеу жүзеге асырылып жұмыс орындары және
ҚОРЫТЫНДЫ
Біздің елімізде тұтыну ссудалары деп халыққа берілетін ссудаларды айтады.
Шетелде тұтыну несиесі қаржы нарығының маңызды бөлігін алады.
Түгелдей индивидуалды клиенттерді несиелеу шартының формасын таңдауға әсер ететін
Тұтыну несиелеу рыногында жеткілікті қымбат және ең масштабты автомобиль
- білім алуға
- ТҒӨ (мысалы: компьютерлер, тоңазытқыштар, теледидарлар, микротолқынды пештер, ұялы
- жеке қажеттіліктерге ақша (медициналық операцияға, үйлену жол сапарына
- жеке іс ашуға арналған ақша.
Берілген программалар бойынша несиелер ұлттық валютада, 3-тен
ға дейін беріледі. Жылдық пайыздық қойылым 18-24% валютада және
Индивидуалды клиенттерді несиелеудің қазіргі тәжірибесінің анализі, несие қабілеттілікті бағалаудың
Дәл осы рынок тұрақсыздығы тұтыну несиесінің тәуекелі банк үшін
Ипотекалық несиелеу жүйесі жіберу арқылы ақша мобилизациясының рыногтың механизмін
Ипотекалық несиелеу жүйесі толық қызмет етуін тез бастау үшін
Құрылыс саласында инвестициялық төмен жағдайларында құрылыс секторына бюджеттін емес
Ұзақ мерзімді ипотекалық несиелеу мәселелерін шешудің негізгі жолдары болып
Ипотекалық несиелеу нарығын құруды қаржыландырудың көзі болып жанұя табысы
Тәжірибе көрсетіп отырғандай жеке тұлғаларды несиелеу және несиелеудің тенденциялары
Қолданылған әдебиеттер
1. Қабдиев Д.Қ.,Оралтаев Т.Қ.,Ескендіров Ә.Е.,ж.б. /Экономикалық саясат/
2. К.Маркс, Ф. Энгельс.13т.67б. /2/7бет/
3. Тұрғынбаев Ә.Х.,Социология./Білім/А-2001 /3/ 13 бет/
4. Мақыш.С.Б.,/Ақша айналымы және несие/ А-2000 /4/ 17бет/
5. /Банковская система за 10 лет независимости Казахстана/ НБ
6. Паново Г.С. Жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету .-
7. Мадирова Д.М., Марчевский В.С. /Основы современного банковского дела/.-
8. Иконников А./Жизнь в кредит/ Континент .№4.От 28.03.2001./8/59 б./
9. Марченко Г.А., /Развития банковского сектора РК/ А-2000
10. Мақыш.С.Б.,/Коммерциялық банктердің операциялары/ А-2002
11. Колесников /Банковское дело/ М-98
12. Сейтқасымов.Ғ.С./Банковское дело/ А-98
О.Полфреман Д., Форд Ф. /Основы банковского дела/- М: Инфра
13. И.Лаврушин /Деньги, кредит, банки/ - Москва – 1999./9/
14. Е.Ф.Жуков /Общая теория денег и кредита/ учебник –
15. Е.Ф.Жуков, Л.М.Максимова /Деньги, кредит, банки/ - М.: Банки
16. Ғ.С.Сейтқасымов /Деньги, кредит, банки/ - 1996.
17. М.С.Саниев /Деньги, кредит, банки/ Алматы 2000.
18. О.И.Лаврушина /Банковское дело/ Москва – Финансы и статистика
19. /Деньги, кредит, банки в РФ/ О.Г.Семенюта – М.,
20. /Банковское дело/ В.И.Колесников, Л.П.Проливецкая, Москва «Финансы и статистика»,
21. Журналы «Банки Казахстана» №№ 2, 6, 7
22. Журналы« Банки Казахстана № № 8, 9, 10,
23. /Современные банковские системы/ Л.П.Кураков, В.Г.Тамирясов, Учебное пособие, М.
24. «Казахстан 1991-2002 г.г.» Агенство Республики Казахстан по статистике.
25. /Статистикалық бюллетень/ Казақстан Ұлттық Банкі №2. (99).