Кіріспе 1
I – тарау. Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі даму жолдарына
ІІ-тарау. Өсімдік шаруашылығының түрлері және оның агроөнеркәсіп кешенінде
III – тарау. Мал шаруашылығының түрлері және оның
IV – тарау. Тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының
Қорытынды 34
Пайдаланған әдебиеттер 34
Кіріспе
Еліміздің экономикалық дамуында агроөнеркәсіптік кешеннің, оның ішінде ауыл
Республикамыздың ауыл шаруашылығы саласында мал шаруашылығының маңызы зор.
I – тарау. Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі даму жолдарына
«Аграрлық» сөзі (латын тілінде agrarius) – «жер, жерді
Аграрлық өнеркәсіптік кешенге – ауыл шаруашылығы шикізатын қайта
Аграрлық өнеркәсіптік кешен – республика шаруашылығының жетекші
Агроөнеркәсіптік интеграция процесінің дамуы Қазақстанда бірнеше кезеңде жүргізіледі.
Ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіптік комплекстің барлық салаларының материалдық
және өндірістік жүйелер, шаруашылық есеп пен мердігерлік әдіске
нәтижесінде шынайы интеграция, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің, сатып
2002-2003 жылдары Қазақстан агроөнеркәсіп кешенінің дамуы үшін негіз
Ауыл шаруашылығы – агроөнеркәсіптік кешеннің жетекші саласы. Ауыл
1) Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары ауыл шаруашылығы
2) Ал шаруа шаруашылығына ауыл шаруашылығына жарамды жерлер
3) Халықтың жеке шаруашылығына олардың жеке бау –
Ауыл шаруашылығының өнеркәсіптен ерекшелігі – ол табиғатқа, топырақ
Жайылым жер дегеніміз – мал жайылымы үшін пайдаланылатын
Егістік жер – дегеніміз көп жылғы шөптесін және
Пішендемелік жер – пішендеме шабу үшін жүйелі түрде
Нарықтық саясат кезінде Қазақстанның ауыл шаруашылығы елеулі өзгерістерді
Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы өндірістік – шаруашылық ара
- Тұтынушы шаруашылығы түрінде, егер ол, тек қана
- Егер ол өнімді өзі үшін өндіріп, ал
- Егер өнім сату үшін өндірілетін болса, онда
- Жеке қосалқы шаруашылық (ЖҚШ) кооперативке бөлінсе бірлестіктер
Қазақстанда шаруашылық жүргізудің шағын түрлерін дамытуды
- халыққа малдың төлі мен құстың балапанын
- Ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан бордақылап; кейін кәсіпорын арқылы
- Халықтан көкөністі; жеміс пен жидекті; сүт пен
- Картоптың және басқа дақылдардың тұқымын
- Құрама жемге; минералдық тыңайтқыштар мен өсімдікті қорғау
- Мал мен құс ұстайтын халыққа
- ЖҚШ мал тұқымын асылдандырудың, малдәрігерлік, фитосанитарлық және
Бағдарламаның мақсатына жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделеді:
елдің азық – түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
аграрлық бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру;
ауыл шаруашылығы өнімін және оны қайта өңдеу өнімдерін
ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдау шараларын ұтымды ету;
Аграрлық азық–түлік бағдарламасының тиімділігін бағалау үшін агроөнеркәсіптік кешеннің
1) Халықты азық – түлікпен қамтамасыз етуді және
а) азық – түліктің нақты және
ә) ішкі тұтыну саудасындағы тамақ өнімдері
б) мемлекеттің материалдық резервтер жүйесінде азық –
в) ел халқының тұтыну нормаларының стандарттарын
г) тамақ өнімдерінің сапа және қауіпсіздік стандарттарына
2) Ауыл шаруашылығы өндірісін және қайта өңдеудің дамытудың
ә) ғылыми негізделген аграрлық технологиялар мен қайта өңдеу
б) ішкі азық – түлік саудасындағы
қабілеттілігі;
в) сырқы сауда айналымы;
г) ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің көлемі мен өткізу
ғ) халықты жұмыспен қамтудың өсуі.
3) Аграрлық азық-түлік кешенін мемлекеттік реттеу деңгейін
шылар;
а) заңнамалық базаның агроөнеркәсіптік нарықтық өндірістің қажеттілік-
теріне сәйкестігі;
ә) ауыл шаруашылығы мақсатындағы тауарлар мен
кедендік –тарифтік және салық режимі;
б) тамақ өнімділігіне баға белгілеуді реттеу деңгейі;
в) ауыл шаруашылығы өнімі мен тамақ
бақылау және қадағалау жүйесі.
г) ауыл шаруашылығы өнімі мен тамақ
қолдау мөлшерлері және тиімділігі.
Республикалық бюджеттен ауыл шаруашылығы
қолдау деңгейі бүгінде 22 млрд теңгеге тең, ал
Аграрлық өнеркәсіптік кешенді (АӨК) ғылыми қамтамасыз ету жауапкершілігі
ІІ-тарау. Өсімдік шаруашылығының түрлері және оның агроөнеркәсіп кешенінде
Ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуіне байланысты 1990 жылдары жер
Жер реформасының екінші кезеңінде ( 1994-1995 жылдары) жер
Жер реформасының үшінші кезеңінде (1995 жылдан бері қарай)
Суармалы жерлердің жай-күйі:
Суармалы жер қоры 2364,8 мың га құрап, бұл
Ауыл шаруашылығында су пайдалану проблемалары.
Ауыл шаруашылығында суды пайдалануды, жер суландыру құрылыстарына меншік
Суды жеткізіп беру жөнінде көрсетілетін қызметтердің құны қымбат
Жер суландыру құрылыстарының әбден тозығы жетуі салдарынан жер
Оңтүстік облыстардың сумен жабдықталуынан трансшекаралық өзендердің суларын бөілісу
Химияландыру
1987 жылға дейін ауыл шаруашылығына минералдық тыңайтқыштар берудің
1991 жылдан бастап дәнді дақылдардың тұқымын және одан
Топырақ құнарлылығын сақтау және ұдайы молықтыру жөніндегі шаралар:
Облыстарда агрохимиялық қызмет станциялары жүйесі бір мемлекеттік мекеме
Минералдық тыңайтқыштарды қолдану көлемін еліміз бойынша тұтас алғанда
2003 жылы 1333 мың га алқаптағы жерге агрохимиялық
Отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің минералдық тыңайтқыштар сатып
Республикалық бюджет қаражаты есебінен дәрілеуіштер мен гербицидтер
Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру арқылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы
Бұрын минералдық тыңайтқыштар өндірген «Казфосфат», ЖШС, «Қазақстан ЖАҚ,
Минералдық тыңайтқыштар енгізетін арнаулы техника өндірісін қалпына келтіру
Мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес жыл сайын 25-30
Ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамытудың негізгі бағыттары;
Ауыл шарушылығы тауарын өндірушілердің төлем қабілетінің жоқтығына орай
«Қазақстантрактор» ААҚ (Павлодар қаласы) 4 класты Т- 95,4
Кейбір машина жасайтын кәсіпорындар техниканың әлеуметтігін сақтау мақсатында
Тіркемелі кең ауқымды ЖВП-9, 1 дестемелегішін Қазақстандық кәсіпорындардың
Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру агрономиялық тәсілдерді жетілдіруді әрқашан
Бүгінгі күнгі егін шаруашылығы жағдайында интенсивті технологияның
1) Егістікті ауыспалы егіс жүйесіндегі ең жақсы дақыл
2) Дәннің сапасы жоғары, жақсы өнімді интенсивті типке
3) Өсімдіктерді минералдық корек элементтерімен және олардың
4) Өсімдіктерді арамшөптерден, зиянкестерден және аурулардан қорғаудың
5) Топырақты эрозиядан қорғауға, ылғал жинау мен сақтауға
Интенсивті технологияны енгізу шараларын жүргізгенде;
1) Белгілі бір дақылды күтіп-баптаудың интенсивті технологиясы жөніндегі
2) Интенсивті технологияны енгізген озат шаруашылықтарды таңдап
3) Пайдаланып отырған шаруашылық бойынша белгілі бір
4) Ауытқуларды анықтап, тұжырымдар мен ұсыныстарды қисынға
Астықты интенсивті технология бойынша өндіруді ұйымдастыру мен оның
Астық – елдің азық-түліктік қауіпсіздігінің негізгі компоненті. Соңғы
Қазақстанның астық саласының техникамен орташа қамтамасыз етілуі, техникалық
Өсімдік шаруашылығы егістіктен, бау-бақша және жүзім шаруашылықтарынан құралған.
Дәнді дақыл шаруашылығы – егіншілігінің басты саласы. Еліміз
Елімізде негізгі астық дақылы – бидай, барлық егіс
Республикамыздың шығыс, орталық, солтүстігінің қары қалың, топырағы
Қазақстан Кеңес Одағы кезінде бидай өнімін беруші ірі
Тары – құрғаққа төзімді жарма дақылы. Тарының шаруашылықтағы
Арпа – шаруашылықтағы маңызды азық-түліктік, мал азықтық және
Сұлы жемшөптік дақылдарға жатады. Ол жылқы және жас
Жүгері – жылу сүйгіш дақыл, құрғақшылыққа төзімді. Сазды
Қарақұмық – суды аз қажет ететін жарма дақылы.
Қазақстанның суармалы аймақтарын күріш алқабы алып жатыр. Күріш
Шитті мақта – бағалы талшықтық дақыл, вегетация мерзімі
Қант қызылшасы – ылғал мен жылу сүйгіш,
Күнбағыс – бағалы майлы дақыл. Ол Қазақстанның құрғақ
Бау-бақша және жүзім шаруашылығы – еліміздегі егін шаруашылығының
Республикамыздағы бұрынғы тұқым шаруашылығы жүйесі ыдырады. Қазіргі кезде
Бастапқы тұқым шаруашылығы ғылыми–зерттеу мекемелеріне (ҒЗМ), элиталық тәжірибе
Бастапқы және элиталық тұқым шаруашылығы бидай, арпа, күріш,
Соңғы жылдарда себілетін тұқымның сапасы барған сайын нашарлай
Қазақстандық селекция сорттары өндіріске баяу енгізілуде, мәселен, жергілікті
III – тарау. Мал шаруашылығының түрлері және оның
Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру
(жүн, тері, ет өнімдері қалдықтары т.б.) ауыл
Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын
Қазақстанда 19 – ғасырдың соңына дейін негізінен қой,
Мал шаруашылығы – қазақ халқының ата – бабаларынан
Қазақстанның табиғи жайылымыды дала, шөлейт, шөл зоналарында және
Еліміздің табиғи жағдайы қой шаруашылығымен айналысуға өте қолайлы.
Республикамыздағы қой шаруашлығы көп таралған өңірлер Оңтүстік, Батыс,
Биязы және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығы еліміздің
Арқар – меринос тұқымды қой шаруашылығы биік таулы
Ет – май бағытындағы еділбай тұқымды қой шаруашылығы
Елтірі беретін қаракөл тұқымды қой шаруашылығы шөл арқылы
Еліміздің солтүстігіндегі орманды дала және дала зоналарында, сонымен
Етті – сүтті ірі қара өсіру – республиканың
Мүйізді ірі қара малын жайылымда немесе қолда ұстап
Республикамыздың барлық аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысады. Жалпы көшпелі
Қазіргі кезде Қазақстанның арнайы жылқы өсіретін заводтары мен
Қазақы жылқының өзін жабы жылқысы, адай жылқысы, көшім
Жабы жылқысын күш көлігі ретінде пайдаланады. Қалың қарда
Адай жылқысы салт мініске қолайлы, жүріске жеңіл әрі
Көшім жылқысы қара жұмысқа әрі ұзақ жүріске шыдамды.
Қостанай жылқысы салт мінуге, көлік ретінде жегуге қолайлы
Түйе шаруашылығы еліміздің неғұрлым шөлді
Халқымыз түйенің етін, сүтін және жүнін күнделікті тұрмыс
Марал шаруашылығы – мал шаруашылығының
Құс өсіру шаруашылығы ірі өнеркәсіп орталықтарында, қалаларға, астық
Омарта шаруашылығы Алтайдың,
Жібек құрты Оңтүстік Қазақстан облысында мақтаға қосымша шаруашылық
Қой шаруашылығы – қой өсіру мал шаруашылығының
Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып
Алайда экономиканың
Жылқы шаруашылығы – мал
Ағытылған бие құлынымен
1998 жылдан бері мал мен құстың барлық түрі
Мал шаруашылығы өнімін өндірудің қазіргі көлемі ішкі рыноктың
1990 жылдары сүт өндірісінің жалпы көлемінің 61% және
1990 жылмен салыстырғанда барлығы 209 асыл тұқымды шаруашылық
Мал шаруашылығындағы мал тұқымын асылдандыру ісін қаржылай қолдаудың
IV – тарау. Тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының
Ауыл шаруашылығы агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салалары үшін негізгі
Тамақ өнеркәсібі - халықтың тағамға деген сұранысын қанағаттандырады.
Тамақ өнеркәсібінің базасы шикізатты пайдалану сипатына, түріне қарай
1. Шикізат көзіне жақын орналасқан салалар (қант, спирт,
2. Тұтынушыға жақын орналасқан салалар (наубайхана, сыра қайнату,
3. Шикізат көзіне де тұтынушыға да жақын орналасқан
Елімізде тамақ индустриясын шикізат көздеріне және тұтынушыға жақын
Ет өнеркәсібі - тамақ өнеркәсібінің ірі саласы, ол
Алысқа тасымалдауға жарамды өнімдер (ет консервілері, кептірілген және
Қазақстанның барлық экономикалық аудандарында ет өнеркәсібінің дамуы мал
Ұн тарту – жарма өнеркәсібі – тамақ
Қант өнеркәсібі. Қант-маңызды тағам түрлерінің бірі, оны
Қант өнеркәсібі құмшекер және шақпақ қант шығарады. Қант
Республикамызда бірнеше қант зауыттары жұмыс істейді. Қант
Сүт өнімдері өнеркәсібі – тамақ өнеркәсібі салаларының ішінде
Май шайқау, сыр қайнату, сияқты сүт өнімдері өнеркәсібі,
Сонымен қатар елімізде өсімдік майы мен маргарин майын
Қазір көптеген елді мекендерде өсімдік майын шығаратын шағын
Маргарин майын алу үшін – шикізат ретінде өсімдік
Балық өнеркәсібі – балық аулау және балықты өңдеуден
Республикамызда азық – түлік молшылығын жасау бағдарламасына және
Қазақстанда тамақ индустриясының қосымша салалары кондитер тағамдары, шарап
Жүзім көп өсірілетін Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында
Алматы облысында егілетін темекіні пайдаланып жұмыс Алматы темекі
Жеңіл өнеркәсіп халықтың жеке сұранысын қанағаттандыратын әр түрлі
Ғылыми – техникалық прогресс жеңіл өнеркәсіптің дамуына күшті
Жеңіл өнеркәсіп құрылымының біршама күрделі екенін байқауға болады.
Жеңіл өнеркәсіп құрамына кіретін салалар орналасу принциптеріне байланысты
Соңғы жылдары тұтынушыға
Жеңіл өнеркәсіптің аса маңызды салаларының бірі –
Ол – шаруашылықтың ежелгі
2003 жылғы есеп
Мақта мен жүн
Мақта тазалау зауыттары
Жүн жуу комбинаттары
Мақта мата өнеркәсібі
Тоқыма өнеркәсібінің ең ірі кәсіпорны – Алматы мақта
Сонымен қатар елімізде тігін, трикотаж,
Алматы, Қарағанды, Шымкент, Өскемен, Жезқазған қалаларында трикотаж
Шұлық шығаратын фабрикалар Семей, Қарағанды, Шымкент қалаларында
Халықтың жеңіл өнеркәсіп
Орал, Қызылорда, Тараз, Қостанай
Аяқкиім өнеркәсібі. Аяқкиім тігу
Қорытынды
2003 – 2005 жылдары
Ауыл шаруашылығы министрлігі өсімдіктер мен жануарлардың элиталық
Пайдаланған әдебиеттер
1. М.Ш. Ярмухамедов Экономическая география Казахской ССР. А.
2. Э.А. Туркебаев, Б. Двоскин, К. Исентаев. Проблемы
мики Казахстана. Изд. «Қазақстан» 1977
3. Э.А. Туркебаев, Б. Двоскин. Экономические проблемы развития
риально – производственных комплексов. Изд. Наука 1982
4. Б. Двоскин. Экономика – географическое районирование Казахстана.
5. Алматы. Энциклопедиялық анықтама. Алматы 1983
6. У. Есназарова. Қазақстанның физикалық және экономикалық
сын оқыту. Алматы Рауан, 1994
7. Маңғыстау энциклопедиясы. Алматы 1997
8. Ақмола энциклопедиясы. Алматы 1995
9. Е.Р. Ердаулетов. Экономическая социальная география Казахстана.
Алматы 1997
10. Н.Н. Карменова. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік геогра
фиясының лабороториялық сабаққа арналған оқу құралы.
11. Қарағанды энциклопедиясы. Алматы 1985
12. Қазақстан Республикасының 2003 – 2005 жылдарға
тік аграрлық азық – түлік бағдарламасы. Алматы 2003
13. Қазақстан агроөнеркәсібі. Рауан 1990
14. «Ақиқат» 2004 № 2
15. «Ақиқат» 2002 № 3
16. Қазақстан энциклопедиясы.
1