ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Корейлердің Қазақстанға күштеп жер
аударылу мәселесі
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі
« »
Ақтөбе 200
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ................................................................................................................3-7
1-тарау. Корейлердің Қазақстанға жер аударылуы..............................................8
1.1. Жер аударудың себептері...........................................................................8-14
1.2. Жер аударуға дайындық және жүзеге асыру..........................................14-20
2-тарау. Корейлерді Қазақстан мен Өзбекстанға орналастыру және олардың
шаруашылықтық қызметі.......................................................................21
2.1. Корейлердің Қазақстан мен Өзбекстанда таратылуы мен
орналастырылуы........................................................................................21-29
2.2. Корейлердің Қазақстандағы шаруашылықтық қызметі........................29-34
Қорытынды ...........................................................................................................35
Сілтемелер .......................................................................................................36-37
Қосымшалар .....................................................................................................38-43
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.
Бұрынғы Кеңес Одағы халықтарының тәуелсіздік алуы жағдайында сол мемлекеттерде
Бітіру жұмысының маңыздылығы оның егеменді Қазақстанның қазіргі уақытта бетпе-бет
Корейлер эмиграциясының тарихы жүз жалдан астам уақытты қамтиды. Корейлік
Көп жылдар бойы деректердің жоқтығы, құжаттарды ғылыми айналымға енгізуге
Мәселенің деректік көзі.
Мәселенің деректік көзін бітіру жұмысын жазу барысында пайдаланылған Г.В.
Мәселенің зерттелу деңгейі.
Қазақстандағы корейлердің тарихы мүлдем зерттелмеді деп айтуға болмайды. Түрлі
Кеңестік корейлер тарихын зерттеуде «Белая книга о депортации корейского
Тақырыптың тарихнамасын 1994 жылы жарық көрген Г.В. Канның «Корейцы
Кітаптың арнайы параграфінде жер аударылған корейліктердің орналасуы мен шаруашылықтық
Корейлердің Қазақстанға дер аударылуының тарихы 1999 жылы шыққан Г.Н.
Сонымен, мәселенің тарихнамалық шолуынан көретініміз, бұл тақырыптың бүгінгі күнге
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Бітіру жұмысының мақсаты корейлердің Қазақстанға жер аударылуының тарихын жан-жақты
- корейлердің жер аударылуының себептерін айқындауы;
- корейлердің Қазақстанға жер аударылуының кезеңдерін анықтау;
- Қазақстанға жер аударылған корейлердің орналастырылу деңгейін, ондағы шешілмеген
- корейлердің Өзбекстанға жер аударылу барысын, ерекшеліктерін көрсету;
- корейлердің Қазақстандағы шаруашылықтық қызметін көрсету.
Жұмыстың әдістемелік негізі.
Жұмыстың әдістемелік негізі ретінде тарих ғылымының объективтілік, тарихилық, жүйелілік
Еңбектің ғылыми жаңалығы.
Аталмыш тақырып университет деңгейінде бірінші рет қарастырылып, Корейлердің Қазақстанға
Жұмыстың хронологиялық ауқымы.
Бітіру жұмысының хронологиялық ауқымы өткен ғасырдың 30-40 жылдарын қамтығанмен,
Жұмыстың территориялық аумағы.
Қазіргі Қазақстан, Орта Азия республикалары мен Ресейдің, ресейлік Қиыр
Жұмыстың құрылымы.
Бітіру жұмысы кіріспеден, тараушаларға бөлінген екі үлкен тараудан, қорытындыдан,
1-тарау. Корейлердің Қазақстанға жер аударылуы
1.1. Жер аударудың себептері
1937 жыл кеңес халқының тарихына барлық ұлттардың миллиондаған адамдарына
Кешегі күнге дейін КСРО-ға халықтарды жер аудару тақырыбы ғылыми
Қиыр Шығыстық корейліктер Кеңес Одағы халықтарының ішінде бірінші болып
Көрнекті зерттеуші Н.Ф. Бугай депортация процестеріне басшылық жасаған ведомстволарға
Жедел тәртіппен Владивосток пен Хабаровскіге берілген 1927 жылғы 18
Осылайша, Коммунистік партия және Кеңес үкіметінің корейлерді депортациялау туралы
Осы тарихи құжаттың мазмұны төмендегідей және оның мағынасы жоғалмасы
Совершенно секретно
(особая папка)
ПОСТАНОВЛЕНИЕ № 1428-326 сс
Совета Народных Комиссаров Союза ССР и Центрального
Комитета ВКП (б)
21 августа 137 года
О высылении корейского населения из пограничных
районов Дальневосточного края
Совет Народных Комиссаров Союза ССР и Центральный Комитет ВКП
В целях пресечения проникновения японского шпионажа в Дальневосточный край
1. Предложить Дальневосточному крайкому ВКП (б), крайисполкому и УНКВД
Выселение начать с Посьетского района и прилегающих к Гродеково
2. К выселению приступить немедленно и закончить к 1
3. Подлежащим переселению корейцам разрещить при переселении брать с
4. Возместить переселяемым стоимость оставленного ими движимого и недвижимогоимуществаи
5. Не чинить препятствий переселяемым корейцам к выездупри желании
6. Наркомвнуделу СССР принять меры против взоможных эксцессов и
7. Обязать Совнаркомы Казахской ССР и Узбекской ССР немедленно
8. Обязать НКПС обеспечить своевременую подачу вагонов по заявкам
9. Обязать Далькрайком ВКП (б) и Далькрайисполком в трехдневный
10. О ходе выселения, количестве отправленных из районов переселения,
11. Увелечить количество пограничных войск на 3 тысячи человек
12. Разрешить Наркомвнуделу СССР разместить пограничниковв освобождаемых помешениях корейцев.
Қаулының мазмұнынан көрінетіндей, корейлерді жер аудару «Қиыршығыстық өлкеге жапондық
Бұл қаулыға қатысты Г.В. Кан өзінің еңбегінде оның қарама
1937 жылы 28 қыркүйекте КСРО-ның Халық комиссарлары кеңесі В.
Корейлердің және одан кейінгі арнайы жер аударылғандардың депортациялауының негізгі
Сталиннің ерік-жігерімен және оның басшылығындағы партияның, мемлекеттік аппараттың, жазалаушы
Сталиннің елде және оның аймақтарында таптық күресті ушықтыру социализмді
Кеңестік корейлерді Қиыр Шығыстан депортациялаудың негізделген шынайы себебтерінің ішінен
Бұдан бұрын Г.В. Кан депортацияның барынша көлемді себептерін бөліп
«Превинтивтік акцияның саяси құрбаны» ретіндегі корейлер туралы тұжырым алғашқы
Корейлерді жер аударудың елдің ішінде қалыптасып, бірақ екінші кезекте
1. 1937 жылға қарай корей халқы Қиыршығыстық өлкенің қоғамдық-саяси,
2. 1934 жылы корейлер өмір сүріп жатқан аудандарда Еврей
3. Корейлерді Корея және Манчжурия шекарасынан мыңдаған шақырым алыс
Алайда бұл себептер жоғарыда айтылғандай негіз қалаушы басты себептер
1.2. Жер аударуға дайындық және жүзеге асыру
Соңғы кезеңдегі тарихи зерттеулер, сондай-ақ, аға буын корейлердің естеліктері
1937 жылғы 21 тамыздағы КСРО ХКК және ЖКП (б)
Корейлерді кедергісіз жер аудару үшін тоталитарлық режим олардың танылған
Корейлерді жер аударуға бағытталған заңсыз акцияларды ақтап алу үшін
Қиыршығыстық биліктің, ең алдымен жазалаушы органдардың жер аударуды жүзеге
Ежовтың қолымен Люшковқа арналған 1937 жылғы 24 тамыздағы №
Корей халқын қоныс аудару бойынша облыстық үштіктің үлгісімен аудандық
Қиыршығыстық өлкеден корейлерді жер аударудың жоспар бойынша үш кезегі
Жер аударудың бекітілген кезектеріне сәйкес өлкелік және облыстық үштік
Операцияны жүзеге асырудың негізгі жұмыстары аудандық деңгейде жүргізілп, төмендегідей
1) корей халқын санау және тізім жасау;
2) жер аудару жоспар-графигін жасақтау және рындау;
3) жинақ және жөнелту пунктеріне жеткізу үшін автомобилдік жәнежүктік
4) Қалдырылатын мүлікті есепке алу мен бағалау және корей
Әрбір эшелонға литерлік нөмір беріліп, жер аударылушылар тиелетін орындар
Депортацияға дайындық пен оны жүзеге асыруда өлкенің барлық территориясында
Корей халқын санау кезінде олардың төлқұжаттары, аңшылық және тағы
Корейлердің әрбір қадамын бақылау оларды Қиыршығыстық округтен жер аударумен
Корейлерді жер аудару барысын вертикалды бақылау туралы басшылардың бір-біріне
Корей халқын жер аудару барысында «жұмсақтық», «жауапкершілдіксіз», «тәттіпсіздік», «саяси
Корейлерді қиыршығыстық өлкеден жер аудару тұтас халықтың үлкен қайғысы,
1937 жылы КСРО Ішкі істер халық комиссары Ежов Кремльде
2-тарау. Корейлерді Қазақстан мен Өзбекстанға орналастыру және олардың шаруашылықтық
2.1. Корейлердің Қазақстан мен Өзбекстанда таратылуы мен орналастырылуы
1937 жылғы 21 тамыздағы корейлерді қоныс аудару туралы партиялық-үкіметтік
Қазақстан мен Өзбекстанның Компартиясы ОК-нің және Халық комиссарлар кеңесінің
Алайда іс жүзіндегі басшылықтар ХКК-нің уәкілі мандаты берілген ІІҰК-тің
Қазақстанға Қиыршығыстық өлкеден бірінші эшелондар қыркүйектің аяғында келе бастаған,
Біздің республикада корейлердің географиялық таралуын белгілеген үкіметтік бірінші құжат
Қазақстанға корейлерді жер аудару екі кезеңде жүргізілді: біріншісі Қиыршығыстық
Облыстар Шаруашылық саны
Алматы 4 191
Қызылорда 7 613
Қарағанды 1 225
Ақтөбе 758
Қостанай 1 040
Гурьев 1 075
Солтүстік Қазақстан 778
Батыс Қазақстан 512
Оңтүстік Қазақстан 1 269
Барлығы 18 461
1938 жылғы 15 қарашадағы мәлімет бойынша Өзбекстанда барлығы 74
Облыстар Шаруашылық саны
Ташкент 6 557
Самарқанд 1 194
Ферғана 1 130
Хорезм 846
Бұхар 16
Қарақалпақ АКСР 1 203
Барлығы 10 946
1938 жылдың көктеміне қарай корейлік қоныс аударушылардың шамамен жартысына
Өзбекстан қалаларында: Ташкентте, Самарқандта, Ферғанада, Наманғанда, Әндіжанда, Қоқанда, Бұхарада
Қазақстанда қоныстанушы – корейлер негізінен жеке колхоздар мен бұрыннан
Облыстар мен аудандар Құрылған колхоз саны
Қызылорда облысы 28
оның ішінде:
Қазалы ауданы 1
Қармақшы 12
Терең Өзен 2
Сырдария 7
Жаңақорған 1
Шиелі 3
Арал 2
Алматы облысы 19
оның ішінде:
Қаратал ауданы 15
Шу 1
Балхаш 3
Ақтөбе облысы
оның ішінде:
Қарабұтақ ауданы 4
Солтүстік Қазақстан облысы
оның ішіде:
Келетов ауданы 5
Оңтүстік Қазақстан облысы
оның ішінде:
Мақтаарал (Пахта-Аральский) ауд. 1
Жуалы 1
Гурьев облысы
оның ішінде:
Теңіз ауданы 1 (балық аулау колхозы)
Гурьев ауданы 1 (балық аулау колхозы)
Бақсай 1 (балық аулау колхозы)
Қарағанды облысы
оның ішінде:
Ақмола ауданы 1
Тельман ауданы 2
Қостанай облысы
оның ішінде:
Қостанай ауданы 2
Г.В. Канның мәліметі бойынша 1939 жылдың 1 қаңтарына «203
Корейлерді Қиыршығыстық өлкеден кеңестік Орталық Азияға жер аудару тарихындағы
Архивтік материалдарды, статистикалық мәліметтерді талдау және сол кезеңді көзімен
Тасымалдау кезіндегі өлгендер саны 1937 жылы қыркүйектегі Хабаровск түбіндегі
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, корейлердің жер аудару қарсаңындағы Қиыршығыстық
1939 және 1959 жылдары жүргізілген санақты барлық кеңес халықтарының
Корейлердің жер аударылу аймақтарының немесе аудандарының табиғи-климаттық өзгешелігі, күріш
Қазақстаннан 1937-1940 жылдардағы шаруашылықтық орналастыру кезеңінде Өзбекстанға кеткен қоныс
Корейлер жер аударылған алғашқы жылдары олардың өлімі жоғарғы көрсеткішті
Қазақстандағы корейлер арасында екі жылдың ішіндегі (1938 және 1939
Ұлы Отан соғысы жылдарында корейлік-ерлер өндірістік кәсіпорындарға, шахталарға, қорғаныс
Қазақстан және Өзбекстан корейлері қазақтардың және өзбектердің көмегі, қайырымдылығы
3.1. Корейлердің Қазақстандағы шаруашылықтық қызметі
Корейлерді орналастырылған жерлерінде жайландыру және оларды жұмыспен қамту оларды
1937 жылдың аяғында Қазақстанға корейлердің келуі бойынша «Корейлердің Қазақ
Корейлер Қазақстанға жер аударылғаннан кейін оларды жұмыспен қамту ең
Срочно. Секретно
Наркомпищепром КССР – г.Алма-Ата
Для переселенцев-корейцев рабочих гослова, прибывших в Бурлю-Тюбе, нет работы
Сообщая об изложенном, просим распоряжения об устройстве указанного контингента
О результатах просим сообщить.
31 ноября 1937 г.
Начальник ОЛТП МЗ НКВД Каз ССР
ст. Лейтенант гос. Безопасности Шкеле
Начальник УРО
Начальнику ОЛТП МЗ НКВД
КССР т. Шкеле
Вторично ставлю вас в известность, что во временном мне
9 марта 1938 г.
Комендатура переселенческого участка Бурлю-Тюбе №68
Начальник переселенческого участка
НКВД ст. Бурлю-Тюбе
Срочно. Секретно. лит. «В»
Наркомпищепром КССР
Переселенцы-корейцы рабочие рыбкомбината в количестве 300 человек в течение
В результате такого положения переселенцы начали самовольновыежать из мест
15 марта 1938 г.
Зам. уполномоченного СНК КССР по переселению
ст. лейтенант госбезопасности Шкеле
Начальник УРО
Мұндай құбылыстар корейлер қоныстанған барлық жерлерде орын алып отырған.
Корейлер өздеріне негізгі кәсіптері болған күріш өсірумен айналысуға мүмкіншілік
Копия
Молния – город -Москва-Кремль-
Председателю Верховного Совета
Калинину
Мы переселенцы колхозники рисовики с 1926 года просим ваше
28/ІІІ 1938 г.
Корейлер жергілікті органдардың күріш себуге дайындық жүргізбей отырғандарына наразылық
Жер аударылған корейлер, оның ішінде мысалға, Қарағанды облысына қоныстандырылғандар
Корейлер сондай-ақ, өз ұжымшарларының мамандануын ғана емес, сондай-ақ, өндірістік
Копия
Из Уш-Тобе
27/ІІ 1938 г.
Прибывшие в Казахстан корейские колхозы им. Ленина – 86
Примите во внимание, что в этих колхозах имеется 17
Предправления – Ю Кен Хей
Верно: подпись [34]
Корейлердің жеке колхоздарының негізгі бөлігі 1938 жылдың наурыз-сәуірінде құрылғандығын
Корейлердің негізгі бөлігінің жекелеген колхоз болып күріш егу аудандарында
Қазақстанға корейлердің жер аударылуымен ауыл шаруашылығының күріш өсіру сияқты
Ақтөбе обылысының Қарабұтақ ауданында бұрынғы «Ярмухамедовскийй» созхозының орнына төрт
1939 жылы қаңтардың 12-сі мен 23-і аралығында тексеріс жүргізіліп,
Барлық клохоздарда сауда дөңгіршектері орналасты, алайда олар халықтың сұранысын
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен «Корейлердің Қазақстанға күштеп жер аударылу мәселесі» тақырыбындағы бітіру
Корейлерді жер аудару барысында қағаз жүзінде «әдемі» жоспарлар құрылып,
Алдын-ала жоспарға сай корейлерді тек оңтүстік аудандарға қоныстандыру көзделсе
Қазақстан және Өзбекстан корейлері қазақтардың және өзбектердің көмегі, қайырымдылығы
Алдағы уақытта бұл мәселеге кешенді зерттеулер жүргізуді жалғастыру қажет.
СІЛТЕМЕЛЕР
1. История Казахстана: Белые пятна. Сб. статей. А., 1991.
2. Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
3. Сонда, 8-9 бб.
4. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев. Кн. первая. (Вторая
1945 г.). А., 1999. 184-2002 бб.
5. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 185 б.
6. Сонда, 186-187 бб.
7. Кан Г.В. Корейцы Казахстана... 11-12 бб.
8. Сонда,
9. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 187-188 бб.
10. Кан Г.В. Корейцы Казахстана... 46-47 бб.
11. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 189-190 бб.
12. Сонда, 190-191 бб.
13. Бұл да сонда, 191-192 бб.
14. Бұл да сонда, 192 б.
15. Бұл да сонда, 192-193 бб.
16. Ким Г.Н. Көрсетілген еңбек, 193-195 бб.
17. Сонда, 195 б.
18. Бұл да сонда, 195-196 бб.
19. Бұл да сонда, 196 б.
20. Кан Г.В. Корейцы Казахстана... 69-73 бб.
21. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 197 б.
22. Сонда, 198 б.
23. Бұл да сонда, 198-199 бб.
24. Кан Г.В. Корейцы Казахстана... 73-74 бб.
25. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 199-200 бб.
26. Кан Г.В. Көрсетілген еңбек, 68 б.
27. Ким Г.Н. История иммиграции корейцев... 200 б.
28. Сонда, 200-201 бб.
29. Татимов М.Б. Социальная обусловленность демографических процессов.
А.-А., 1989.
30. Казахстанская правда. 1990 ж., 2 наурыз
31. Кан Г.В. Корейцы Казахстана... 130 б.
32. Сонда, 160-162 бб.
33. Бұл да сонда, 163-164 бб.
34. Бұл да сонда, 166-167 бб.
35. Бұл да сонда, 167-169 бб.
36. Кан Г.В. Көрсетілген еңбек, 171-172 бб.
ҚОСЫМШАЛАР
№ 1 қосымша
Қазақстан территориясында белгіленген қоныс аударушыларды
түсіру пунктері
Түсіру пунктерінің атауы Жоспарланғаны
эшелондар отбасылар
Жусалы 7 2155
Қызылорда 7 1958
Қазалы 4 1100
Шиелі 3 875
Арал 2 608
Бұрлытөбе 2 643
Шымкент 3 700
Мирзоян 1/2 100
Мерке 1/2 70
Арыс 5 1500
Ақтөбе 4 922
Қостанай 1 200
Орал 1 200
Гурьев 2 600
Теңіз 3 1150
Алматы 1 100
Үштөбе 1 378
Талдықорған 2 622
Солтүстік Қазақстан 7 2003
Қарағанды 4 1141
Астаховка 4 1200
Ақмола ауданы 1 289
Барлығы 63 18 009
*Қараңыз: Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
№ 2 қосымша
Қоныс аударылушы – корейлердің өлімі туралы
Колхоздар мен созхоздардың
атауы Өлгендер саны
«Красный Октябрь» 40
«І-ое марта» 25
«Новый мир» 14
«Приморск. партизан» 34
«ІІІ Интернационал» 6
«Червонная земля» 20
им. Сталина 12
«Утрення Заря» 19
«Шуфанский стахановец» 12
им. Калинина 12
им. Ворошилова 13
«Путь Октября» 29
«Красный Восток» 5
Доприсел. К/Х 17
Неорганизованное население 103
Актив 7
Итого 373
Жусалы қоныс аудару учаскесінің
бастығы
*Қараңыз: Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
№ 3 қосымша
Қайта ұйымдастырылған ерекше ұлттық мектептердің
саны туралы
№№
р/р Облыстар Бастауыш
мектептер Орталау
мектептер Орта
мектептер Барлығы
1. Алматы 75 16 5 96
2. Алматы қ. 4 4 1 9
3. Ақтөбе 8 1 1 10
4. Шығыс Қазақстан 13 1 - 14
5. Қарағанды 12 12 3 27
6. Қызылорда 24 16 6 46
7. Қостанай 14 6 1 21
8. Гурьев 3 4 1 8
9. Батыс Қазақстан 15 2 1 18
10. Павлодар 17 5 - 22
11. Солтүстік Қазақстан 50 13 - 63
12. Оңтүстік Қазақстан 31 12 - 43
Барлығы: 266 92 19 377
Қаз. КСР бойынша қайта ұйымдастырылған ерекше ұлттық мектептердің саны
№№
р/р Ұлттық мектептер Бастауыш
мектептер Орталау
мектептер Орта
мектептер Барлығы
1. Неміс 91 32 2 125
2. Корейлік 71 34 13 118
3. Ұйғыр 52 11 4 67
4. Татар 15 3 - 18
5. Дүнген 6 1 - 7
6. Өзбек 12 5 - 17
7. Шешен - 5 - 1
8. Латыш 1 - - 1
9. Түрік 1 2 - 3
10. Армян 4 1 - 5
11. Күрділік 3 1 - 4
12. Әзірбайжан 1 - - 1
13. Құмықтық 3 - - 3
14. Тәжік - - - 1
15. Еврей 1 - - 1
16. Эстондық 1 - - 1
17. Грузиндік 1 - - 1
18. Алтайлық 1 - - 1
19. Болгар 1 - - 1
20. Чуваш 1 - - 1
Барлығы: 266 92 - 377
*Қараңыз: Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
№ 4 қосымша
*Қараңыз: Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
№ 5 қосымша
*Қараңыз: Кан Г.В. Корейцы Казахстана: Ист. очерк. А., 1994.
№ 6 қосымша
*Қараңыз: Ким Г.Н. История иммиграции корейцев. Кн. первая. (Вторая
2