МАЗМҰНЫ
АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
Азаматтық қоғам: мәні және белгілері
1.2 Азаматтық қоғамның қалыптасуы мен қызыметін жүйелеу
1.3 Қазақстан Республикасы Конституциясының қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орны
2 Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет құрудың теориясы
2.1 Құқықтық мемлекет қалыптастыру саясатының рухани құндылықтарын іске
2.2 Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекеттің құрлым нысандары
3 Қазақстан Республикасында азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет
3.1 Сот-құқықтық реформа - Қазақстандағы құқықтық мемлекет қалыптасуы
3.2 Сот қызметін жетілдіру - Қазақстан Республикасының құқықтық
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Анықтамалар
Азаматтық қоғам – бұл әлемдік қауымдстықтың дамуындағы неғұрлым
Заң әдебиеттерінде, азаматтық қоғам - бұл тек құқық
Азаматтық қоғам- термині рим азаматтарының қауымдастығын, римдіктердің азаматтық
Табиғи қауымдастық - үйдегі басқару жүзеге асырылатын отбасыларының
Азаматтық құқық- (құқық саласы ретінде) - бұл
Бостандық дегеніміз бұл - заңдармен рұқсат етілген іс-әрекеттер.
Мемлекет – бұл құқықтық заңдарға бағынған көптеген адамдардың
Құқықтық мемлекет – бұл тек ғана көптеген заңдар
Құқықтық мемлекет тірегі – адам теңдігі, бостандығы мен
Конституциялық мемлекет – бұл Негізгі Заң өзіне тән
Қоғамның тұтастығы мен көптүрлілігі – мемлекетінің болмысының мәні,
Конституциялық құрылыс – бұл қалыптасқан әлеуметтік құрылымның
Конституциялық құрылым - бұл мемлекеттің құқыққа бағынуын қамтамасыз
Конституциялық құрылыстың мәні - конституцияда адам, азаматтық қоғам
Конституциялық құрылыстың негізі – бұл белгілі бір мемлекетте
Заңға бағынушылық – мемлекеттің ұйытқысы, рухани түсіністіктің, азаматтар
Мақсат – әлем халықтарының саяси және экономикалық тәжірибелерінің
Құқықтық мемлекеттің негізгі белгілері – заңдардың Конституцияға сәйкестігі
“Омбудсмен” терминінің түпкі мағынасы швед тілінде - “umbud”
Алқа билер соты – отандық әділсот тарихындағы принципиалды
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН ТІЗІМДЕР
КСРО-Кеңестік Социалистік Республика Одағы
РФ-Ресей Федерациясы
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
КСР-Қазақстан Социалистік Республикасы
ҚКО-Қазақстан Кеңес Одағы
АҚШ- Америка Құрама Штаттары
ППБ-Президенті постын бекіту
БАҚ-бұқаралық ақпарат құралдары
КХДР -Корея Халықтық Демократиялық Республикасы
ІЖӨ-ішкі жалпы өнім
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертацияда Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғамның
Қазақстандағы адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының қазіргі
Жұмыстың нәтижесінде азаматтық қоғамның дамуы мен қызмет етуін
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзаттың саяси өмірі мен ол
Қазақстандағы тоталитарлық коммунизмнің саяси және басқару жүйелері күйрегеннен
Сонымен бірге Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптастыру идеялары, ой-пікірлері
Сондай-ақ зерттеу тақырыбының өзектілігі қазіргі Қазақстан қоғамын жаңарту
Қазақстанның өркениетті мемлекет белгілерін қалыптастыру әрекеттеріне бағыт-бағдар беретін
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Өмір тәжірибесі дәлелдегендей, саясат, идеология,
Жалпы «құқықтық мемлекет» терминін Роберт фон Моль енгізді.
Сонымен бірге аталмыш тақырыпты зерттеуде Иассауи Қожа Ахмет,
Отандық зерттеушілер Л.А. Байдельдинов[7], К.Н. Бұрханов [8], С.М.
Ал Қазақстандағы кәсіби парламенттің қалыптасуын зерттеген Ә. Бәкір
Сонымен қатар Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптастырудың бағыттары, соның
Әрине, біз өз зерттеуімізде отандық заңгер-ғалымдар С.Зиманов [27],
Осы жоғарыда көрсетілген еңбектерде қалыптастырылған тұжырымдар мен пікірлердің
Зерттеудің пәні демократиялық даму жолына түскен тәуелсіз Қазақстанның
Зерттеудің обьектісі құқықты мемлекет қалыптастыру жағдайындағы Қазақстан Республикасы
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың негізгі мақсаты
қазіргі заманғы саяси теориядағы құқықтық мемлекет ұғымының мәні
қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптастырудың конституциялық және заңдық негіздерін
құрылымдық-қызметтік талдау арқылы құқық қорғау органдарының қызметін демократияландырудың
салыстырмалы-саяси тәсілді қолдана отырып, әлемдік саяси тәжірибедегі құқықтық
Қазақстан Республикасының жалпыұлттық идеяны құқықтық мемлекет қалыптастырудағы мемлекеттік
Қазақстанның құқықтық мемлекет ретінде қалыптасып дамуына азаматтық қоғамның
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері саяси ғылымдағы кең
Магистрлік диссертациялық зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстан Республикасында
Қазақстандағы азаматтық қоғам мен орта таптың орнығып бекуі
Қорғауға шығарылатын тұжырымдар Азаматтық қоғамның мәні халықтың өзінің
- Азаматтық қоғамның одан әрі қалыптасуы жағдайында мемлекет
Зерттеу жұмысының жұмысының сыннан өтуі. Диссертацияның негізгі тұжырымдары
Диссертациялық жұмыс Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіндегі
Магистрлік диссертациялық зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Диссертация
АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ: МӘНІ, БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
1.1 Азаматтық қоғам: мәні және белгілері
Кез келген қоғамның құрылуы мен қалыптасу процесі
Қоғамдық санада демократиялық қағидаттар мен институттар бекітілді. Олардың
Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу мүмкіндіктерін зерттеуді «азаматтық қоғам,
Азаматтық қоғамның философиялық анықтамасын ғылымға тұңғыш
Алайда, тарихи қалыптасқан «азаматтық қоғам» деген қоғамды (адамдардың
Ал Б.Спиноза өзінің әлеуметтік-саяси көзқарастарына сәйкес адамды
Заң, азаматтардың оны бұлжытпай орындауын және олардың еркін
Ол Американың тәжірибесі негізінде пайда болды. Оның басты
Гегель азаматтық қоғамды өмірдің әртүрлі салаларындағы дамудың неғұрлым
Жоғарыда аталғанның бәрі, өткен заманның ойшылдары азаматтық қоғамды
Тиісінше, Гегель азаматтық қоғамды асыра әспеттемейді ал оны
Гегельдің пікірі бойынша, азаматтық қоғам төмендегідей үш элементті
Полицияны азаматтық қоғамның элементі ретінде қарастыра отырып Гегель,
Тіпті, азаматтық қоғам туралы осындай «тар» пікірдің өзі
Мұнымен келіспеске болмайды. Өйткені қоғам өз дамуында бірнеше
Гегельдің кестесі бойынша, азаматтық қоғам сатысында нағыз бостандыққа
Ескере кететін жай, бұл мәселе жөнінде И. Бентам,
Жоғарыда келтірілген бағыттар, автордың пікірі бойынша, шектен тыс
Азаматтық қоғамның маркстік және гегельдік тұжырымдарының арасында, деп
Көріп отырғанымыздай, Гегель мен Маркстің көзқарастары, біздің пікірімізше,
«Азаматтық қоғам» түсінігін әзірлеуді, жетілдіруді маркстік бағдардың көрнекті
«Экономикалық базис және мемлекет арасында, оның заңнамалары
Таптық құрылымдық қоғамның жалпы қоғамға айнала бастауының замандасы,
Ескере кететін жай, ХХ ғасырда азаматтық қоғам тек
ХХ ғасыр мемлекеттің азаматтардың жеке өмірі саласындағы
Осылайша, азаматтық қоғам тұжырымының әртүрлі бағыттары белгілі ойшылдардың
«Азаматтық қоғам» терминінің өзі тұрақты түрде тек XVIII
Жаңа формацияның философтары - Гумбольдт, Кант, Гегель, Маркс,
Бұл жағдайда мемлекет те, қоғам да өмір сүріп
Н.И. Матузовтың пікірі бойынша, «азаматтық қоғам» сөз тіркесі
Алайда Н.И. Матузовтың пікірінше, азаматтық қоғам – бұл
Біздің пікірімізше, бұл толықтай дұрыс емес. Азаматтық қоғам
О.Г. Румянцевтің азаматтық қоғамды Ресейдің конституциялық құрылымы тұжырымында
О.Г. Румянцевтің көзқарасы бойынша, азаматтық қоғам проблемасы ұйымдардың
В.Д. Зорькин, В.А. Кикоть және тағы басқалар азаматтық
Б.И. Славный азаматтық қоғам туралы: «Мемлекет пен саяси
К.С. Гаджиев азаматтық қоғамды «әлеуметтік мәдени, рухани салаларды
Әлеуметтік кемелділіктің белгілі бір деңгейіне қол жеткізген соң,
Ал көрнекті ғалым И.И.Кальной былай деп жазды:
Азаматтық қоғамда кем дегенде мынадай екі ұшқарылық болмауы
Осыған байланысты З.М. Черниловскийдің көзқарасы назар аударуға
Алайда, азаматтық қоғамның «батыстық» үлгісі өзінің ұлттық ерекшеліктеріне
Кейбір отандық ғалымдар азаматтық қоғамды теориялық тұжырымдаманың түсінігі
Осылайша, Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға
Азаматтық қоғам – бұл өзін-өзі дамытатын және өзін-өзі
Азаматтық қоғам – бұл құқықтық, демократиялық қоғам, мұнда
Құқықтық мемлекет азаматтық қоғамға қарама-қарсы тұрмайды, керісінше, оның
Осылайша, азаматтық қоғамның мақсаты мен міндеті
Диссертанттың пікірінше, қазіргі кездегі азаматтық қоғамның қалыптасуы мен
Азаматтық қоғам – бұл қоғамның бір бөлігі, оның
Азаматтық қоғам іштей қарама-қайшылықтарға толы, өйткені ол көбінше
Азаматтық қоғамның құрылымы және оның институттары арасындағы қарама-қайшылықтардың
Идеалды азаматтық қоғам теориялық құрылым ретінде реалды азаматтық
Идеалды азаматтық қоғамға адам және азаматтың құқықтары, бостандықтарын
Қоғамдық сананың және кәсіби құқықтық сананың мазмұнында, сондай-ақ
Реалды азаматтық қоғам - іштей қарама-қайшылықтарға
Бұл жерде реалды азаматтық қоғам сияқты, идеалды азаматтық
Осылайша, азаматтық қоғам жүйе ретінде қоғамның саяси ұйымының
Азаматтық қоғамның мәні қалай болғанда да ұйымдасқан халықтың
Қазақстан Республикасында азаматтық қоғам институтының қалыптасуы үшін белгілі
Бұл процеске сыртқы факторлар да (халықаралық құқық және
Қазақстанда демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекет құрылмағанша,
1.2 Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекеттің арақатынасы
Қазақстан жағдайында азаматтық қоғамның қалыптасуы
Біздің пікірімізше, құқық және бірінші кезекте ҚР
Қазақстанда әзірге әртүрлі объективтік және субъективтік себептерге байланысты,
Бұл Қазақстан мен КСРО тарихында ұзақ кеңестік кезең
Қазақстанда керісінше, конституционализм және құқық «бір мезетте пайда
Қоғамдық қатынастардың саяси сферасында елді, соның ішінде
Сол кезеңдегі қоғамның экономикалық сферасында өндіріс
Білімнің, ғылымның, мәдениеттің және басқа да әлеуметтік сфералардың
Біздің ойымызша, кеңестік кезеңді, оның барлық "артықшылығы мен
Осы мәселеге қатысты М.Т. Баймахановтың сөзін келтіруге болады:
Алайда Қазақстан Республикасының демократиялық құрылысы бірқатар проблемаларды шешуді
Қазіргі Қазақстандағы құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның
- жерге жеке меншікті қосқанда, меншік нысандарының көп
- саяси көп түрлілік, идеологиялық плюрализм;
- мемлекеттік билік реформасының жалғасуы, сайлау процесінің демократиялануы,
- жергілікті өзін өзі басқарудың дамуы;
- қоғамдағы мешіт пен шіркеудің ролінің белсенденуі, мемлекеттің
Демократиялық қағидаттар мен институттар ҚР 1995 ж. Конституциясында
Саяси сферадағы тұрақтылықтың болмауына, Қазақстан экономикасындағы және қоғам
Алайда қандай мемлекеттің жерінде азаматтық қоғам толық дамуы
Полициялық мемлекеттің, демократиялық құқықтық мемлекеттен ерекшелігі, ол азаматтық
Демократиялық құқықтық мемлекетте, керісінше, құқықтар мен бостандықтар адам
Идеальды (мінсіз) мемлекет, керісінше, азаматтарға лицензия, квота беру
Шындығында, А.К. Четвернин жазғанындай, идеалды (мінсіз) құқықтық (либералды)
Тұтастай алғанда осы көзқарасты қолдай отырып, автор, тіпті
Қоғамдағы заңдылықтың дамуы мүмкіндігін және мемлекеттің жаппай билеушілігін
Азаматтық қоғамның қалыптасуының анықтаушы сәті әлеуметтік жауаптылық болып
Мемлекет пен қоғамның көпқырлы нысанын үйлестіру жүйесіндегі оның
Қазіргі заң ғылымында, бұрын болған мемлекеттік және саяси
- адамдардың ерікті түрде құрылған бастапқы өзін -
мемлекеттік емес (саяси емес) экономикалық, әлеуметтік, рухани және
адамдардың өндірістік және жеке өмірі, олардың салт -
мемлекеттік билік пен саясат тарапынан оған тікелей қол
Біздің ойымызша, құқықтық мемлекетті құру үшін де, сол
Қазақстанда қазіргі жағдайда құқықтық мемлекетті қалыптастыру туралы мәселе
Жаңа Қазақстандағы құқықтық мемлекет тұжырымдамасы отандық заңгер -
Құқықтанушы Ғ.С. Сапарғалиев атап кеткеніндей: «құқықтық мемлекет –
А.Т. Ащеулов пен А.А. Караевтың пікірінше, конституциялық мемлекеттің
Г.Н. Манов әлеуметтік құқықтық мемлекетті қандай да бір
Заңдар құқықтық мазмұнға ие болуы, азаматтардың бостандығы мен
Мысалы, АҚШ-та үстемдік етуші адамның табиғи және бөлінбейтін
Адамның (азаматтың) мемлекетке қатысты бір ғана міндетінен, яғни
Құқықтық мемлекеттің мұндай тұжырымдамасы, автордың пікірінше, азаматтардың озық
С.Л. Серебряковтың пікірі бойынша, құқықтық мемлекет азаматтық қоғамның
Бұл бағытпен келіспеу мүмкін емес. Алайда, қазіргі отандық
Конституциялық мемлекет – бұл Негізгі Заң өзіне тән
Құқықтық мемлекет – бұл, ең алдымен, мұнда құқықтық
«Құқықтық мемлекет» түсінігі заңдылық мемлекеті немесе құқықтық тәртіп
қоғамдық өмірдің барлық сфераларында заңның үстемдігі;
жеке тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының шынайылығы, оның еркін
мемлекет пен жеке тұлғаның өзара жауаптылығы, заңдардың тек
заңдардың орындалуы, мемлекетте заңдылық қағидатының үстемдігі;
заңдардың орындалуын бақылауды мемлекеттің жүзеге асыруы [52, 149-153бб.].
В.А. Четвернин құқықтық мемлекеттің мынадай белгілерін атап көрсетеді:
құқықтың үстемдігі режимі – қоғамдық қатынастарды артықшылықты құқық
адам мен азаматтың құқықтық мәртебесін құрайтын бостандық, қауіпсіздік
биліктің тармақтарға бөлінуі және биліктің тармақтары арасындағы
А.П. Кочетков құқықтық мемлекеттің белгілеріне мыналарды жатқызады: құқықтың
Тұрақты құқықтық мемлекет «жеке тұлға-қоғам-мемлекет» (триадасындағы) үш тағанындағы
Конституция құқықтық мемлекеттің қалыптасуы үшін құқықтық база
Осылайша, біздің көзқарасымыз бойынша, «конституциялық мемлекет» түсінігі «құқықтық
Мемлекеттік билікті құқықпен шектеудің мақсаты – конституциялық мемлекеттің
Осылайша, конституциялық мемлекеттің заң әдебиеттерінде берілген тұжырымдарын негізге
Конституциялық мемлекет – бұл демократиялық саяси режимге, биліктің
Дәл осындай мемлекет қана өзінің азаматтарын қорғауға, олардың
Конституциялық мемлекеттің негізгі белгілері мен мәні оның мынадай
қоғамда демократияның дамыған нысандарының болуы;
мемлекеттік деңгейдегі мәселелерді шешуге халықты кеңінен қатыстыру, жергілікті
мемлекеттік биліктің монополизациясының алдын алу мақсатында мемлекеттік билікті
елдің аумақтық тұтастығын сақтап қалу, шекараға, әуе және
меншік нысанының сан алуандығы және көпқырлы экономиканың болуы,
мемлекеттің Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетел азаматтарының және азаматтығы
азаматтардың қоғамдық құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетінің
мемлекеттің халықаралық құқық нормалары мен қағидаттарын, адам және
Аталған белгілер конституциялық мемлекетті қалыптастыруда басым мәнге ие
әртүрлі нысандарда (өнер, ғылым, техника, білім беру және
мораль мен адамгершілік, отбасы нормаларын нығайту;
халық арасында руханилықты бекітетін, қоғамдық құбылыстар мен процестерді
Қазақстанда конституциялық мемлекеттің нақты қалыптасуы мүмкін болатын жағдайларға,
Қазақстан Республикасының Конституциясына қатысты құқықтық нигилизмді жеңу;
Конституциялық құрылыстың негізгі қағидаттарын жүзеге асырудың құқықтық, экономикалық
Сот реформасын одан әрі жүргізу;
өкілді демократия институтын жетілдіру, жергілікті өзін-өзі басқаруды одан
Тұтас алғанда, біз мынадай қорытындыға келдік, яғни конституциялық
Негізгі заңында саяси тоталитарлық режим бекітілген мемлекет Конституциялық
Мысалы, 1990 жылдардың басында қабылданған Эстон және Литва
КСРО ыдырағаннан кейін жақын шетелдер деп аталған мемлекеттердің
АҚШ, Франция, Англия, Жапония және тағы басқа алыс
Американдықтар өздерінің 200 жылдан астам тарихы
Алайда, бұл, АҚШ пен Батыс Еуропаның
Халықаралық құқық нормалары мен қағидаттарын мойындайтын және
Конституциялық (құқықтық) мемлекеттің қалыптасуы процесіне экономикалық факторлар да
Конституциялық (құқықтық) мемлекеттің тағы да бір ерекшелігі, автордың
Қылмыстылық көрсеткіштерінің жоғары болуы - Қазақстанда азаматтық қоғамды
Ақырында, елдің ішінде және сол сияқты сыртқы саяси
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамда және мемлекетте болып
Г.Н. Мановтың пікірі бойынша, азаматтық қоғамның негізгі белгілері
Азаматтық қоғамның жоғарыда аталып кеткен белгілерімен келіспеу мүмкін
Біздің пікіріміз бойынша, азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің
Осылайша, біз, Қазақстанға қатысты азаматтық қоғамның белгілеріне мыналарды
Мемлекеттік билік қоғам алдын ала болжай алатындай және
Қазақстанның нақты жағдайларына қатысты құқықтық мемлекет пен азаматтық
Бұл проблеманың орталық аспекті азаматтық қоғамның қалыптасуының объективтік
Біздің пікірімізше, құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам дербес
Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы процестерінің өзара
Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы – бұл
Рухани дағдарысты құқықтық мемлекеттің де, азаматтық қоғамның да
Алайда азаматтардың қоғамдық санасының көтерілуі елдің әлеуметтік -экономикалық
Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның арақатынасын олардың функцияларын
Құқықтық мемлекетке, кез келген демократиялық мемлекетте кездесетін
Әлеуметтанушы ғалым В.В. Колбановский азаматтық қоғамның функцияларына мыналарды
1) гомеостазис – кейбір әлеуметтік топтар үшін немқұрайды
2) әлеуметтік интеграция;
3) азаматтық қоғамның әлеуметтік субъектілерінің (экономикалық және саяси
4) мемлекеттік және жағрафиялық шекаралардан тәуелсіз әлеуметтік өмір
С.Л. Серебряков Ресейде азаматтық қоғамның қалыптасуының мынадай бағыттарын
меншік нысандарының сан-алуандығы және әлеуметтік бейімделген нарықтық экономика
Әрқилы топтар мен қауымдардың мүдделерінің нақты қалыптасқан жіктелуі
Қоғамда нақты көптүрлілікті қалыптастыру, бұған дәстүрлі ықпалды партиялардың
Аталғандарды талдай отырып, азаматтық қоғамның аталған функцияларының барлығы
Алайда, Қазақстан жағдайына қатысты азаматтық қоғамның функциялары
1. Азаматтардың құқық шығармашылық және нормашығармашылық қызметке қатысуы
2. Азаматтық қоғамның мемлекеттік саяси билікті және
3. Мемлекеттік саяси билікті жүзеге асыруға қатысу,
Азаматтық қоғамның құқық қорғаушылық (соттық) функциясы сот төрелігін
Мемлекеттік саяси билікті қолдау немесе оған қарсы әрекет
Мемлекеттік саяси билікке материалдық көмек (жәрдем) көрсету (қоғамдық
7. Тәрбиелік және білім беру функциясы отбасылық тәрбиелеу
Денсаулық сақтау және халықтың ұдайы өсуі функциясы
9. Азаматтық қоғамның экологиялық функциясы қоғамдық институттардың (жергілікті
10. Азаматтарды және олардың бірлестіктерін құқық бұзушылықтардан өзара
Өзінің құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін жүзеге асыру
Өзінің құқықтық мәртебесін жүзеге асыру барысында мемлекеттік саяси
Осылайша, демократиялық құқықтық мемлекетке идеалды азаматтық қоғам сәйкес
Нақты азаматтық қоғамның қалыптасуы жағдайында мұндай баланс
Азаматтық қоғамның әлдеқашан қалыптасқан және құрылып жатқан институттарының
Жоғарыда айтылған ойларымызды қазақстандық ғалым А.К.Котовтың сөзімен
Қазақстан әзірше құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы
1.3 Қазақстан Республикасының Конституциясы және азаматтық қоғамның дамуы
Азаматтық қоғамның қалыптасуы мен қызмет етуі мемлекет пен
«Конституциялық құрылыс», «конституциялық құрылыстың негіздері» терминдері ғылыми айналымға,
Ең алдымен, конституциялық құрылыс дегеніміздің өзін қалай
Отандық заң әдебиеттерінде берілген әртүрлі түсіндірулер мен тұжырымдарға
Қазіргі ғалым-заңгерлер «конституциялық құрылыс» түсінігін теориялық негіздеуде
Көпшіліктің қорытындылауынша, конституциялық құрылыс – бұл
ХХ ғ. 30-40 жж. әлемдік және
Қазақстандық заңнамаларда жақын уақытқа дейін «конституциялық құрылыс»
Бұдан бұрын да айтылып кеткеніндей, «конституциялық құрылыс» маңызды
- адам құқығы мен бостандықтарының басымдығы;
- биліктің тармақтарға бөлінуі (заң шығарушы, атқарушы, сот);
- заңның үстемдігі мен құқықтың (үстемдігі)басымдығы;
- жерге және табиғи ресурстарға жеке меншікті қоса
- кәсіпкерлік еркіндігі, әділ бәсекелестік;
- қоғамның әртүрлі әлеуметтік топтарының мүдделерін
Сонымен, конституциялық құрылыс деген ұғымды қалай түсінуге болады?
Бұл мәселені шешу үшін әлдеқашаннан-ақ белгілі болған мемлекеттік
Енді Қазақстан Республикасын Конституциясының «Жалпы ережелер» деп аталатын
Конституцияның 1-бабының 1-тармағында адамның қоғамдағы жағдайы
Тиісінше, конституциялық құрылым - бұл мемлекеттің құқыққа бағынуын
Осылайша, конституциялық құрылыс – бұл мемлекетті ұйымдастырудың,
Біздің пікіріміз бойынша, конституциялық құрылыс - бұл тұлғаның
Басқаша айтқанда, конституциялық деп жалпы адамзаттық ізгілік қағидаттарды
Мемлекеттің негізгі заңында бекітілген ең ізгі үздік идеяларды,
Конституциялық құрылыстың мәні конституцияда адам, азаматтық қоғам және
Кез келген мемлекетте конституциялық құрылыстың іс жүзінде қалыптасуы
Тұтас қоғамның құқықтық санасы мен құқықтық мәдениеті деңгейіне;
Қоғамның әлеуметтік экономикалық даму деңгейі мен саяси режимге;
Мемлекеттің негізгі заңында бекітілген конституциялық құрылыс негіздерін, соның
1995 ж. ҚР Конституциясы реформа нәтижесінде болған саяси,
Әрине, қазіргі кезеңде Қазақстанды Конституцияға сәйкес құқыққа бағынған,
Конституциялық құрылыс, жалпы алғанда, конституцияның өмір сүруі
«Конституциялық құрылыс» түсінігі құқықтық аспектіден басқа, қоғамда азаматтық
Иранда, мысалы, Ислам дінінің нормалары қоғамдық қатынастарда басымдықта
Қоғамда өз бағыттарын бекіткен, танылған мораль нормалары мен
Біздің пікіріміз бойынша, конституциялық құрылыстың негізі – бұл
1995 ж. Қазақстан Республикасы Конституциясының «Жалпы ережелер»
Дәл осы конституциялық құрылыс негіздері, әртүрлі елдердің құқықтық
Қандай да бір құрылыстың конституциялылығының белгілері қандай? Біздің
Халықтың билігі, сайлау жүйесінің демократиялылығы (ҚР Конституциясының 3-бабының
Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының танылуы және
Биліктің тармақтарға бөлінуі және мемлекеттік билік органдары түріндегі
Саяси және идеологиялық көптүрлілік ( 5-бап 1-т.);
Мемлекеттің әлеуметтік және зайырлылық сипатта болуы (1-бап);
Ерлер мен әйелдердің, ұлттар мен ұлыстардың теңдігі (
Көпқырлы экономика, меншік пен шаруашылық жүргізу нысандарының әрқилылығы
Кәсіпкерлік және өзге де заңмен тыйым салынбаған қызметтің
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті жерлердегі халықтың билігін жүзеге
Мемлекеттік емес құрылымдардың (жергілікті өзін-өзі басқару, қоғамдық ұйымдар,
Бұл қағидаттардың барлығының заңды түрде бекітілуі және іс
Біз өткізген (24 шілде 1993 ж. Беларусь Республикасының
Осылайша, іс жүзінде бүкіл аталған елдердің жоғарыда аталған
- Біріншіден, қоғамдық өмірдің барлық
Екіншіден, жеке тұлға мен мемлекет арасындағы қатынастарды гуманизациялауға
Үшіншіден, бір-бірімен одан әрі саяси, әлеуметтік экономикалық, мәдени
Төртіншіден, сыртқы факторлардың ықпалымен (халықаралық құқық, халықаралық қатынастар
Халықаралық қауымдастық пен халықаралық құқықтың және шетелдік мемлекеттердің
Алайда кез келген ұлттық құқықтық жүйе қоғамдық және
Адам құқығы мен бостандығының американдық тұжырымдамасы тұлға құқықтарының
АҚШ Конституциясының 2-тарауының IV бабында әрқилы штаттардың азаматтарының
АҚШ-тың Конституциясын толықтырған «Құқық туралы Билль» өзінің өзгертулерімен
Мемлекеттің жоғарғы органдарының жүйесіне қатысты АҚШ Конституциясы биліктің
АҚШ-тың мемлекеттік аумақтық құрылысы жүйесінде федерализм қағидасы айқын
АҚШ Конституциясының IV бабы барлық штаттарға республикалық басқару
Ұлыбританияның конституциялық құрылысының неғұрлым жарқын ерекшелігі:
Саяси және идеологиялық плюрализм;
Демократиялық сайлау құқығы және сайлау жүйесі (жасырын дауыс
Басқарудың монархиялық нысаны (монарх мемлекеттік органдар жүйесінде бірінші
өзін-өзі басқару.
Монархия мемлекеттік билік органдары жүйесіне елеулі із қалдырды,
Германияның конституциялық құрылысының ерекшелігі саяси және идеологиялық көптүрлілігінен,
1947ж. Италия Конституциясы халықтың бастамашылық құқығын (71-баптың
Конституцияның 2-бабы: «Республика адамның, жеке
Испанияның Конституциясы адам құқықтары, мемлекеттің демократиялық, әлеуметтік және
1874 ж. Конституция, діни көркемделуіне қарамастан (кіріспесі
Жапония, Үндістан, Индонезия, Бразилия, Қытай Халық Республикасы, Польша,
Ескере кететін жай, қарастырылған барлық конституцияларда конституциялық құрылыс
Сонымен бір мезетте, азаматтық қоғамның дамуы процесін
Осыған байланысты, азаматтық қоғамды Ресейдің конституциялық құрылысы тұжырымдамасында
Біздің пікірімізше, ҚР әрекет етуші Конституциясының бірінші тарауында
2 Азаматтық және құқықтық мемлекет құрудың теориялық және
2.1 Құқықтық мемлекет құру саясатының теориялық және методологиялық
Азаматтық және құқықтық мемлекеттің қызмет етуі - өркениетті
Еуразияның орталығында орналасқан Қазақстан түрлі мәдениеттердің, діндердің, саяси
Қазақстан экономикасы, әлеуметтік инфрақұрылым және саяси жүйелі өркениеттілік
Бұл процесс – өте қызықты және шиеленісті процесс.
Қазақстанда мемлекеттілік идеясы, тәуелсіздікті мұрат ету идеясы көне
“Қаған болып, жоқ, кедей халықты көп көтердім,
Кедей халықты бай қылдым.
Осы сөзімде өтірік бар ма?!” [60, 149б.].
Бұл жолдарда үлкен, мазмұнды билік идеясы жатыр. Ол
“Әміршілері де бірге болған екен,
Алып болған екен.
Бектері де, халқы да сенімді екен.
Сол үшін де елін сонша (ұзақ) билеген екен”
Саяси элитаның ішкі бірлігі мен топтасуы, оған халықтың
Өркениетке жылжыту және құқықтық мемлекет қалыптастыру процесі қоғамдық
“Өлімші халықты тірілттім,
Жалаңаш халықты тонды,
Кедей халықты бай қылдым,
Аз халықты бай қылдым.
Төрт бұрыштағы халықты
Бәрін бейбіт қылдым,
Тату қылдым” [60, 201б.], - деген сөздерді өзіне
Қазақ этносының саяси ойы көне түркі ойшылдарынан бастауын
Ислам әлеміне өшпес мұра қалдырған, бүкіл түркі халықтарына
Залымдарда ар-ұят жоқ, бізде күнә,
Дәруіштің жаны өлік, өшпес дұға.
Сол себептен патша қылар бізге жапа,
Аят, хадис мағынасын
Иассауи: “Мемлекетте залымдардың, өтірікшілер мен алдаушылардың
Әрине, Иассауи заңмен реттелетін құқықтық мемлекетті кұру мәселесін
Патшасы, басшысы арсыз, залым ел бақытсыз деп біледі
Ақыр заман болған дүр, патша залым болған дүр.
Арам, жүбә толған дүр, қайран болар Қожа Ахмет
Мемлекет келешегі оның мүшелерінің бейбіт өмірі, материалдық ырыздығы,
Демек, бүгінгі саясаттану ғылымы үшін Қожа Ахмет Иассауи
Б.э.д. ҮІ ғасырдың өзінде адамзаттың озық ойлы өкілдері
Алайда адамзат қоғамы әлі де әділет пен тәртіпке,
«Жолсыздарды жолы барларға жолықтыру үшін азаптан жазаласа, дұрыс
Конфуций мемлекет басшысының, билік иелерінің үлгі-өнегесіне өте үлкен
Конфуций дұрыс, әділ қоғам, бастысы, алдымен, өзінің атақтығымен,
Қазақстан қоғамының жаңаруы еліміздің саяси жүйесінде демократияның әмбебап
Демек, Қазақстанның демократиялық қоғамға қарай жылжуының өзіндік ерекшеліктері
Қазақстан қоғамының рухани жүйесінің жаңалануына халықтың осы уақытқа
Қазақстанда демократияландыру, құқықтық мемлекет қалыптастыру, биліктің тиімділігін арттыру
Әбу Нәсір әл-Фараби бабамыз мемлекеттің түпкілікті мақсаты –
Әрекетшіл ақыл-парасатпен басқарылатын елдің халқы – қайырымды қаланың
Әл-Фараби кейбір заңдар ұзақ уақыт өз маңызын, қоғамға
Әл-Фараби "Азаматтық саясат" трактатында әлемдік саяси ой дүниесінде
Әл-Фараби құқықтық мемлекет құрудың негізгі қағидаларының бірі –
Әл-Фараби әділетті де қайырымды қалаларға ұқсамайтын надан, адасқан,
Заңды, әділетті естен шығарған атаққұмар қалалардың тағы бір
Әл-Фараби "Азаматтық саясат" атты трактатында мансапқор, надан, атаққұмар,
Ал әділет пен теңдікті, бақыт жолына бастайтын қайырымдылықты
Әл-Фарабидің философиялық, саяси-әлеуметтік ой-мұрасының тек танымдық қана емес,
Қазақ этносының қалыптасуы процесі басталған кезде елдегі құрылыс
Бек мәңгілік қарауы шарт екі ісін,
Қырағылық және заңы – елі үшін.
Сақ болса бек, берік елдің іргесі,
Жауы жасып, тынар үнсіз күндесі.
Қай жерде бек заңды тура ұстаса,
Елдің де онда күні жарқын, қысқасы! [65, 220б.].
Жүсіп Баласағұн ел басшысының екі басты міндетінің бірі
Азаматтардың заң алдындағы теңдігін де, оларды кемсітпеу қажеттілігін
Тағы бірі, халыққа әділ заң бергей,
Бір-біріне күштімсітпей, теңгергей!
Біріншіден, қадірленсін жарлығың,
Не де болса, тез тыңдырсын барлығын.
Екіншісі, қазына хақын жемесін,
Ей, қолы ашық, дәл уағында төленсін [65, 506-507б.].
Баласағұнның бұл бәйіттерінен оның заңның қасиетті сапаларын, оның
Әділет пен туралық ұғымын Баласағұн халық пен мемлекет
Туралық бұл. Тура тірлік етерсің,
Туралықпен тілегіңе жетерсің.
Туралығың үшін сүйер тәңірің,
Өштеспе елге, үстап жолдың әділін [65, 509б.].
Басшылық – елге жақсылық, қарапайым еңбек адамын сыйлау.
Қосылсаң да, жүргін бірақ абайлап,
Заң, тәртіпсіз, жасап жүрер тағы айбат [65, 416б.].
Баласағұн заң мен тәртіптің мемлекеттің шаруашылық қатынастарын ұйымдастыруда
Жақсы айтыпты заң шығарып, білген ер,
Халықпенен араласып жүрген ер" [65, 416б.].
Бұл бәйіттерде терең ой жатыр. Ол ой –
Ел басқару-бектің ісі қашаннан,
Заң, тәртіптің күшімен ол жасалған.
Бұлар болса, қызметші керекті,
Заңға жүйрік, іске зерек ерек бір.
Заң, тәртіпті тізушінің көзіміз,
Жараса ма, бұзсақ оны өзіміз! [65, 379б.].
Мемлекетті басқаруды жетілдіру үшін билік иелері заң мен
Мемлекетті басқару ісінің барлық тетіктері заңға негізделуі қажет
Қызмет үшін білу керек заң жөнін,
Құлығы оң боп, сезу керек сөз лебін.
Ісіңнің заң, шарттарын ұқ, қарағын,
Қызмет білсең, өзің де жарадың [65, 378б.].
Баласағұн билікті ұйымдастыру өнерінің қыр-сырына баға бере келе
«Халықты тізгіндеп, мемлекетке қажетті істерге ұйымдастыру тек заңның
Әлемдік саяси ойдың негізін салушылардың бірі итальян ойшылы
Грек полистерінің арасынан Флоренция қаласының тәжірибесін Н.Макиавелли үлгі
Флоренция қала-мемлекет азаматтары өздерінің бостандығын осындай азаматтық және
Бірақ та билікке таласушы императорды жақтаушы партия тысқары
Макиавелли мемлекеттің ортақ заңдылыққа бағынғанын, жоғары басшылықтың ешбір
Адамның менмендігіне, зорлықты табиғатына тосқауыл қою тек мемлекеттің
Макиавеллидің ойларынан итальян халықтарының саяси тәжірибесі заңдылық пен
Қазақ елінде өркениетті, құқықтық мемлекет орнауын көксеген -
Әрине, Абай заманында қазақ жұртын билеген – Ресей
Отаршылдар саясаты елдің бірлігін кетіріп, бөлшектеп билеуді мақсат
Халықтың барлық мүшесін өзімен тең көрген Абай дауды,
«Бас-басына би болған өңкей қиқым,
Мінеки, бұзған жоқ па елдің сыйқын?
Өздеріңді түзелер дей алмаймын,
Өз қолыңнан кеткен соң, енді өз ырқың» [67,
Халықтың бірлігі мен татулығын қызғаныш, күндестік, билікке таласу
«Қазақтың қайсысының бар санасы?
Қылт етерде дап-дайын бір жаласы.
Пысықтықтың белгісі арыз беру,
Жоқ болса да бес бересі, алты аласы» [67,
Заңдылықты бұрмалау, оны қарсыласты мұқатуға, кұртуға пайдалану халықты,
Қазақ поэзиясы мен рухани мәдениетінде Абайдың дүниетанымын жалғастырушы
«Көп қуға көзіңізді сүзбе дейік!
Ұқпас деп бізден үміт үзбе дейік!
Залымдар заң үйретіп адастырды,
Бізді сал жөнделерлік ізге дейік!» [68, 31б.].
Шәкәрім заң мен заңдылық
«Ақжүрек атын тағынған,
Ақылмен заңға бағынған,
Қой терісін жамылған,
Арылмады арам без.
Қазақтан қалмай партия,
Көбейді сұм мен сұрқия» [68, 344б.].
Патшалық заңсыздыққа негізделген саясатты Кеңес үкіметі ары қарай
Қазақ қоғамына кеңестік жүйенің ықпалы мен билігі орнауы
Шәкәрімнің осы сөздерінде кұқықтық мемлекет идеясы анық байқалады.
Мемлекет – саяси институт. Оның негізгі мақсаты –
Қазақстан Республикасы өркениетті мемлекеттер тәжірибесіне сүйеніп, Конституциясында өзін
Заңдылық конституциялық құрылыспен, атқарушы билікпен, сот-заңмен, құкықпен байланысты.
Егер де басқа құралдар қолданылмайтын болсақ, барлық немістер
Өркениеттілікке ұмтылған елде конституциялық құрылыс мызғымайды. Оны өзгертуді
Құқықтық мемлекеттің болуы тек заңдарды орындауға немесе заңдардың
Мемлекеттердің саяси тәжірибесінде сараптаудан өткен, елде шын мәніндегі
Әлемдегі 220-дан астам мемлекеттер біріне-бірі ұқсамайды. Алайда олардың
Мемлекеттік ресми билік өз мүддесін қорғауды мақсат тұтады.
Заңдар өркениетті халықтар мойындаған құқық принциптерін бұзбауы керек.
Демек, құқықтық мемлекет болу үшін, біріншіден, мемлекет адам
Құқықтық мемлекеттің үшінші белгісі, оның екінші белгісіне байланысты
Құқықтық мемлекеттің төртінші белгісі – сот тәуелсіздігі. Мемлекеттік
Бесінші белгісі – Конституция басқа заңдардан басым тұрады.
Құқықтық мемлекеттің алтыншы белгісі – Конституциясы мен заңдарының
Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекет қалыптастыру саясаты Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
Бұл ретте транзитті Қазақстан қоғамының даму бағыттары мен
Еңбекте Президент елдің алдындағы онжылдықтардағы даму стратегиясын айқындай
Реформаларды тереңдету процесінде елдегі заңдылық пен тәртіптің күшейтілуінің
Б.Майлыбаевтың еңбегінде Қазақстандағы президенттік билік эволюциялық даму жағдайында
Өркениетті қоғамдық қатынастардың шешуші маңызға ие болуы өздігінен
Мемлекет жеке адам мен қоғам өміріне демократиялық жолдармен
– Конституцияда белгіленген қағидалар мен заңдық нормалардың нақты
– Биліктің негізгі тармақтарының
– Мемлекеттік биліктің
– Азаматтарға қатысты заң тыйым салмаған нәрселердің барлығына
– Мемлекеттің, жеке адамның, әлеуметтік топтардың саяси қозғалыстар
– Мемлекеттік заңдық ахуал азаматтық қоғам
– Билікті оны иеленушілердің өз пайдасына пайдалана алмауы,
– Бұқаралық ақпарат құралдарының, азаматтардың, саяси ұйымдардың, олардың
Жоғарыда айтылған принциптерді құқықтық қоғамдағы құқықтық мемлекет басшылыққа
Қазақстан жағдайында саяси элитаның құқықтық мәдениеті мен патриотизмін
1995-2004 жылдарда Қазақстанда құқықтық мемлекетті құрудың негізгі шаралары
Қазақстан қоғамының дағдарыс кезеңін басынан өткізуі, халықтың әлеуметтік
Құқықтық мемлекет адамдарды биліктің зорлығынан қорғайды. Бірақ та
Дамыған батыс мемлекеттерінде елдің экономикалық қуатының күшті болуы
Құқықтық мемлекеттің негізгі белгісі – жеке тұлғаның құқықтары
Жеке адам құқықтары мен бостандықтары жалпы адамзаттық құндылықтардың
1. Адам өмірінің қорғалуы, сақталуы және өркендеуі. Қоғам
2. Адам бостандығы оның теңдігінен туындайды. Адам өз
3. Құқықтық мемлекетте адамдардың заң алдында теңдігінің болуы
Құқықтық мемлекетте әрбір азаматтың жеке меншігі қорғалады. Мемлекеттің
2.2 Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет қалыптастырудың конституциялық
Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет қалыптастыру мәселесі тек
Бұл ойдан құқықтық мемлекет қалыптасуы процесінің ішкі арнасы
Қазақстан Республикасы өзінің саяси жүйесінің құқықтық мемлекеттің қалыптасып
Бірақ та Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптасуы ісінде елеулі
Демек, Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптасу ісіне қазақ ұлтының
Қазақ этносының тарихи дамуы кезеңдерінде қоғамдық қатынастарды реттеу
Қазақстан Республикасы өзінің мемлекеттік егемендігін жариялаған сәттен бастап
Аталмыш Заңда Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды.
Конституциялық Заңның осы бабынан тәуелсіздік алған мезеттің өзінде-ақ
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заңы “Қазақ Советтік
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Заңы негізінде мемлекеттің
Президенттік билік басшылығымен өркениетті конституциялық құрылысты жасаудың жалпыхалықтық
Бұл заң негізінде Қазақстанда өркениетті елдерге тән жалпыхалықтық
“Қазақ КСР Президентін сайлау туралы Заң” республикадағы ең
Қазақстандағы атқарушы биліктің құқықтық мемлекет принциптеріне сәйкес қызмет
Қазақстандағы саяси реформалау эволюциясы мемлекеттегі билікті және билік
Қазақстан Республикасында толыққанды құқықтық мемлекеттің қалыптасуы ел Конституциясында
1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясын осы талап
Осы мақсатты басшылыққа алғандықтан, Конституцияның бірінші бабында: “Қазақстан
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуындағы шешуші басымдылық – адам құқықтары
Жер шары мемлекеттерін құқықтық қоғам құруға бастайтын негізгі
1988 қабылданған Бразилия Федеративтік Республикасының Конституциясында да азаматтық
Дамыған мемлекеттердегі адам мен адамзаттың құқықтарына жасалған шолу
Қазақстанның мақсаты – өркениетті елдер тәжірибесіне сүйене отыра,
Әрине, құқықтық мемлекет бір күнде құрылмайды. Бұл істе
Құқықтық мемлекет қалыптасуы саяси реформалардың жүйелі және заңдық
Құқықтық мемлекет – заң арқылы бүкіл халықты тең
Қазақстан Республикасының Конституциясының барлық 98 бабынан бұл елдің
Алайда Қазақстанда биліктің бөлінуі мен жүктелуінің толыққанды процесі
Вертикалды Президенттік билікті күшейте түсу де заңдылықтың салтанат
Президентті орнынан кетіру мәселесін көтерген сәтте Парламенттің өкілеттілігін
Құқықтық мемлекеттің негізгі белгілерінің бірі – заңдардың Конституцияға
Конституцияда, өкінішке орай, сот және прокурор органдары Президентке
Құқықтық мемлекетке жылжу барысында Қазақстанда биліктің бір қолға
Құқықтық мемлекетке орталық билік пен жергілікті билік
Елдегі әкімдер жүйесі транзитті даму кезеңінде позитивті жұмыс
Өркениетті құқықтық мемлекеттер тәжірибесі жергілікті басқару органдарының сол
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы толыққанды құқықтық қоғам
Аталған фактілер атқарушы биліктің және оларға қарасты финанс
Бұдан Конституциядағы қиғаштық немесе биліктің атқарушы тармағының күшеюі
Қазақстанда, өкінішке орай, атқарушы биліктің тежеусіздігі қоғамдағы заңдылықтың
Бұл деректерден Қазақстанда құқықтық мемлекетті жылдам қалыптастыру қажеттілігін
Қазақстан қоғамы біртіндеп, сатылап құқықтық алаңға келе жатыр.
Кеңес Одағында адамның конституциялық құқықтары мен бостандықтары, заң
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, соттардың,
Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптасуы елдің өз мемлекеттік қауіпсіздігін
Қазақстанның құқықтық мемлекет принциптеріне жылжудағы ел екендігін көрсететін
Қазақстанда Қарулы күштердің Бас қолбасшысы ел Президентінің болуы
Елге қауіп-қатер туғанда Қарулы Күштердің соғыс әрекеттеріне кірісуі
Қазақстан Республикасының басқа да заңдық актілерінде көрсетілгендей, “Егер
Қазақстанда өркениеттілік сапалары мен құндылықтарын қалыптастыруға және құқықтық
Елде “Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы” заңның қабылдануы қазіргі
Әлемдік экстремизмнің мақсаттары Қазақстанның Конституциялық принциптері мен заңдарына
Сондықтан Қазақстан Республикасы басшылығы мен үкіметі елді әлемдік
Қазақстан халқының бейбіт өміріне, эволюция жолымен дамуына бөгет
Діни экстремизмді насихаттауға, сондай-ақ конфессиялық айырмашылықтарды саяси мақсаттарға
Қазақстанда түрлі бағыттағы, мақсаттағы діни секталар ел азаматтарының
Қазақстан әлемдік қауіпке заңдық тосқауыл қоюға, өз азаматтарының
Құқықтық мемлекет пен құқықтық қоғам елдегі экономикалық қатынастардың
Қазақстан экономикасы көмірсутекті шикізаттарды экспорттауға негізделіп отыр. Бұлай
Экономика мен финанс жүйесінде құқықтық қатынастарды орнықтыруда ықпалды
Қазақстан Республикасының билік институттары үшін Конституциялық заңдылықты орындауға
Қазақстанда құқықтық мемлекеттің фундаменті берік түрде құрыла бастағандығын
Біріншіден, Қазақстан азаматтары өз құқықтары мен бостандықтарын сот
Екіншіден, елде өркениетті елдерге тән құқықтық қоғам құрушы
Үшіншіден, Республика Конституциясы негізінде құқықтық қоғамның негізгі белгілі
Төртіншіден, сот билігінің атқарушы билікпен тәуелсіздігі бекітілді. Заңдарды,
Бесіншіден, құқықтық мемлекетке бастайтын заң шығарушы орган қос
Алтыншыдан, Қазақстанда Конституция негізінде біртұтас соттар жүйесі құрылып,
1995 жылы қабылданған қазіргі Конституция Қазақстанда Сот билігінің
Қазақстандағы философиялық және саяси ой тарихы, олардың жетістіктері
3 Қазақстан Республикасында азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет
3.1 Сот-құқықтық реформа - Қазақстандағы құқықтық мемлекет қалыптасуы
Қоғамды демократияландыру – жас тәуелсіз республикамыздың негізгі және
- қоғамдағы құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің төмен
- бұқара халықтың және жекелеген жауапты тұлғалардың құқықтық
- халыққа құқықтық қызмет көрсетудің төмен деңгейде болуы;
- құқық қолдану механизмдерінің тиімсіздігі;
- қолданыстағы заңнама мен оларды қолдану тәжірибесіндегі алшақтықтар;
- жеке тұлға мен жекеменшікке қарсы құқық бұзушылықтар
- әділеттілік орнату барысындағы заңдылықтың бұзылуы;
- тар ведомстволық мүдделердің жалпымемлекеттік мақсат-мүдделерден басым тұруы;
- мемлекеттік органдардың құқық қорғаушы қоғамдық ұйымдармен өзара
- заңдық қызмет көрсету нарығына біліктілігі төмен мамандардың
Аталған кемшіліктердің барлығы да құқықтық мемлекет құру ісін
Бұл тұрғыда Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың: “Құқық қорғау мен
Құқықтық мемлекет құру саяси жүйенің реформасын жүргізудің міндеттерін
Демократиялық-құқықтық елдерде адам құқықтарының ерекше құрметке бөленіп, оны
Аталған тұжырымдамада көзделген жұмыстарды ұйымдастыруға басшылық жасау мен
Әділет органы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру
Сондай-ақ, аталған бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында қалалық және
Әділет органдары облыстық деңгейдегі мемлекеттік органдардағы құқықтық насихатқа
Құқықтық насихат мәселесін көтергенде өскелең ұрпақты назардан қалдыру
Сонымен қатар, Әділет органдары өз құзіретінің шеңберінде мемлекет
Келесі бір маңызды мәселе - Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа
Бұл шаралардың ұтымды жері: Ішкі істер органдарына қарағанда
Әділет министрлігі мұрындық болған игі шаралардың бірі –
Осы мәселе бойынша қайыра айтсақ, құқықты мемлекеттің деңгейін
Келесі бір өзекті мәселені - қылмысқа қатысты құқық
Басқаша айтсақ, БҰҰ-на мүше 189 елдің 108-і заңды
Әділет саласындағы реформаның бірі - Қазақстан Республикасы
Еліміздің экономикалық өрлеуі азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтарының бекуіне, кедейшіліктің
Осы орайда омбудсмен институтының маңызы ерекше екенін айта
“Омбудсмен” терминінің түпкі мағынасы швед тілінде - “umbud”
Қазақстанда бұл институт енді ғана қалыптасу үстінде, кейбір
Аталған институтта заңды мәжбүрлеу құқығы болмаса да, азамат
ҚР азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын соттың көмегінсіз қорғайтын
Ал әзірге еліміздегі адам мен азаматтың құқықтары мен
Ішкі істер министрлігіне қарасты органдар жасалған қылмыс бойынша
Ал прокуратура органдары болса айыптау қорытындысы жасалған қылмыстық
Қоғамымызда орын алып отырған осындай келеңсіз жағдайларға саяси
Мұндай қиын проблемаларды шешу үшін үш үлкен бағытта
ғылыми-тәжірибелік бағытта - адам мен азаматтың құқықтары мен
саяси жолмен - құқық қорғау саласын реформалауды тереңдетуге
азаматтық қоғам институттарының бақылауын дұрыс жолға қою арқылы
Қазақстанда осы үшінші бағытты шынайы жүзеге асырудың шынайы
Карл Поппер «Ашық қоғам және оның жаулары» атты
Миллиондаған адамдардың күшімен жасалған ашық қоғам басқа қоғамдарға
Батыс ойшылы нарықтық қатынастарды реттеудің, оның әлеуметтік мүмкіндігін
Поппер заңдылықтың қоғамдық қатынастардың барлық салаларын қамтығанын дұрыс
Қазақстан ұзақ жылдар бойы Кеңестік жүйеде өзінің негізгі
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ғана өркениетті мемлекеттердегідей заңнамалық
Заңға ғана бағыну адамдарды қорқыныштан және зорлықтан құтқарады.
3.2 Сот қызметін жетілдіру - Қазақстан Республикасының құқықтық
Еліміздің егемендігін алуы нәтижесінде, Қазақстанның бүкіләлемдік құқық қолдану
Республикамызда жүргізіліп жатқан реформалық жаңалықтардың жемісі ретінде елімізде
Өзінің құқықтық бастауын Қазақстан Республикасының Конституциясынан, 1994 жылғы
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, Қазақстанда тәуелсіз сот билігін
Сот-құқықтық реформаның жаңа кезеңі, Қазақстан Республикасындағы даму бағыттары
Мамандандырылған соттар жүйесін кезең-кезеңімен құру республикамызда толық аяқталғанымен,
Сонымен қатар мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарда және жалпы
Қазақстанның сот ісін жүргізуде сот-құқықтық реформалаудың жаңа кезеңі
Алқа билер сотының әлемде қалыптасқан екі моделі бар:
англо-саксондық үлгі бойынша алқа билер соты тараптардың сот
континентальды еуропалық үлгіде алқа билердің істің барлық материалдарын
Әрбір реформаның түрі сияқты алқа билер сотын енгізудің
Осы институтты жақтаушылар сонымен қатар алқа билер сотын
Қазақстан Республикасы Жоғары сотының төрағасы Қ. Мәми алқа
Ал алқалы билер сотының қарсыластары мынадай дәйектерді алға
Екіншіден, қазақстандықтар ментальдық-психологиялық тұрғыдан мұндай институттың жұмысына әзір
Үшіншіден, оппоненттер отандық заңнамаға алқа билер соты енгізілген
Осындай пікірталастарға қарамастан, Қазақстанда қазірдің өзінде Алқа билер
Екіншіден, біздің ойымызша, Қазақстан үшін континенталды үлгіні таңдаған
Қазақстан Республикасында адам құқығы жөніндегі халықаралық стандарттарға сай
2.1-кесте. Тұтқынға алуға санкцияны сот беретін елдер тізбесі
Тұтқынға алуға санкцияны сот беретін елдер
1 2
Украина
Молдова
Әзірбайжан
Қазақстан Лесото
Либерия
Мавритания
2.1. кестенің жалғасы
1 2
Литва
Эстония
Ресей
Грузия
Армения
Антигуа және Барбуда
Багам аралдары
Бангладеш
Барбадос
Босния мен Герцеговина
Ботсвана
Бразилия
Бутан
Венгрия
Шығыс Тимор
Гайана
Гамбия
Гватемала
Гондурас
Гренада
Греция
Андорра
Доминакан
Доминакан Республикасы
Египет
Замбия
Зимбабве
Израиль
Индия
Индонезия
Иордания
АҚШ
ГФР
Ұлыбритания
Франция
Италия
Хорватия
Польша
Македония
Түркия
Малайзия
Албания
Пәкістан
Кения
Кипр
Кирибати
Колумбия
Конго
Корея
Коста-Рика
Куба
Мали Малави
Малайзия
Алжир
Ангола
Бельгия
Дания
Испания
Люксембург
Португалия
Швеция
Йемен
Кабо-Верде
Камбоджа
Камерун
Катар
Мексика
Мозамбик
Монако
Намибия
Науру
Непал
Нигерия
Никарагуа
Панама
Парагвай
Перу
Руанда
Сальвадор
Сейшель аралдары
Сент-Винсент және Гренадина
Сент-Китс және Невис
Сент-Люсия
Словакия
Словения
Соломон аралдары
Сомали
Таиланд
Тайвань
Тонга
Тринидад және Тобаго
Уганда
Австрия
Уругвай
Фиджи
Филиппины
Чехия
Чили
Шри Ланка
Эквадор
Эритрея
Эфиопия
Маршалл аралдары
2.2-кесте. Тұтқынға алуға санкцияны прокуратура беретін елдер тізбесі
Тұтқынға алуға санкцияны прокуратура беретін елдер
1 2
Тәжікстан
Өзбекстан
Қырғызстан
Түркменстан
Беларусь
Қытай
Вьетнам
Болгария
Біріккен Араб Әмірліктері Кувейт
Лаос
Монғолия
Румыния
Сенегал
Суринам
АҚШ (жекелеген штаттары)
Жапония
Сот арқылы санкция берудің ұтымды жері сол –
Мысалы, прокуратура органдары жүргізген санкцияларға жасалған талдау арқылы
Көріп отырғандай, алдын ала тергеу барысында сот
Бұл өзекті мәселенің қоғам үшін, құқықты мемлекет құру
сот ісін жүргізу шеңберінде және сот шешімдерін орындау
биліктің сот тармағының тәуелсіздігін күшейту және осы бағытта
соттың қамауға алуды шешуге қатысуы рәсімін кезең-кезеңімен енгізу;
қылмыстық сот ісін жүргізуге алқа билер соты институтын
Алқа билер сотының жұмысын нақты регламенттеу омбудсмен институты
Демократиялық принциптерді басшылыққа алып, дамып келе жатқан қоғам
Сот билігінің беделін арттыруға:
- Судьялардың тіл туралы заңдарды негізді пайдалану тәжірибелері;
- Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы соттың қызметіне әділ
- Судьялыққа үміткерлер арасынан лайықты азаматтарды таңдау және
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев 2005 жылғы 18 ақпандағы
Ал 2005 жылғы 14 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Президентінің
Сондықтан да шетелдердегі сияқты, Қазақстанда жеке сот орындаушысы
Тиімділігі жағына келсек, жеке сот орындаушысының ұтымды жері
Ойымызды қорыта келе, жоғарыда аталған проблемаларды шешу үшін
Құқық қорғау жүйесін одан әрі жетілдіру мақсатында мынадай
- ҚР-дағы “Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі
Ал бұл бағдарлама қалыпты жұмыс істесе, құқықтық сауат
- Қазақстан Республикасы Парламентімен қатар еліміздегі және
- қылмыстың салдарымен күресу өзінің тиімсіздігін көрсетіп келеді,
- адвокаттардың өздігінше айғақ жинап, оларды сотта тікелей
- жоғарыда айтып өткеніміздей, “Атқару ісі мен сот
- Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі
- тергеу және анықтау органдарының қызмет ету нәтижелерін
- мемлекеттік органдар мен құқық қорғаушы үкіметтік емес
- соттарды одан әрі мамандандыру жөніндегі шараларды, қызмет
- құқық қорғау органдарының ғылыми және білім беру
- жоғары білім беру орындарындағы заңгерлерді дайындау мен
- мектептердегі жоғары сынып оқушыларына білім беру бағдарламасына
- қазіргі заманғы құқықтық-саяси және әлеуметтік-экономикалық шынайылық жағдайындағы
Біздің ойымызша, аталған іс-шаралар құқық қорғау жүйесін жетілдіруге,
ҚОРЫТЫНДЫ
Диссертациялық еңбекті қортындылау нәтижесінде Қазақстандық заңнаманың ережелерін
Елде қалыптасып келе жатқан нақты азаматтық қоғам жолындағы
Біздің болжамымыз бойынша, мұндай жағдайда азаматтық қоғамды жаңғырту
Диссертациялық қортынды зерттеу конституциялық ережелерді, Қазақстан Республикасының Конституциясын
Сондай-ақ омбудсмен институтын жетілдіру қажет, оның мәртебесіне бүкіл
Қазақстанда қазіргі кезде азаматтық қоғамның конституциялық негіздерін реформалаудың
Біздің пікірімізше, азаматтық қоғамда, екі ұштылық болмауға тиіс:
Қазіргі Қазақстан жағдайында азаматтық қоғамды жаңғыртудың басты шарты
Қазақстандықтар шешуге тиісті ең күрделі
Өз кезегінде, Қазақстанда қалыптасушы азаматтық қоғамның институттары бұзылу
Қазақстандағы азаматтық қоғамның өмір сүруі мен одан әрі
Азаматтық қоғамның дамуының көрсеткіші мемлекеттік билік
Құқық пен Қазақстанның құқықтық жүйесі мемлекеттік құрылыс нысанының,
Қазақстанда азаматтық қоғамның өмір сүруі мен одан
Біздің тұжырымымыз бойынша, Қазақстан жағдайында азаматтық қоғамның
Қазақстандық қоғамның дамуын ұлттық идеясыз елестету мүмкін
Бұл идеяның мақсаты жеке тұлғаның, оның құқықтары мен
Осылайша, қазақстандық қоғамның барлық өмір сүру сфераларын демократиялық
Диссертациялық зерттеу нәтижелерінің қорытындылары жеке тұлғалардың құқықтары мен
Пайдаланған әдебиеттер тізбесі
Классическая политическая философия. - М.: Весь мир 2001.
Монтескье Ш. Избранные произведения. - Москва: Госполитиздат, 1955.
Новгородцев П.И. Демократия на распутье //Политология: хрестоматия /Сост.
История политических и правовых учений. Учебник для вузов.
Кистяковский Б. Государство и личность //Политология: хрестоматия /
Абай Қара сөздер //Абай (Ибраһим Құнанбаев) Екі томдық
Байдельдинов Л.А. Казахстан как политическая реальность. - Алматы:Институт
Бурханов К.Н. Эволюция социально-политической Казахстана в ХХ веке.
Борбасов С.М. Қазақстандағы ұлттық процестер және ұлт саясаты.
Джунусов А.М. Власть и оппозиция: историко-теоретические аспекты. -
Джунусова Ж.Х. Республика Казахстан: Президент. Институты демократии. -
Ибраева Г. Парламент и СМИ взаимодействие или конфликт?//
Ишмухамедов А.Ш. Проблемы становления и развития политической науки
Машан М. Политическая система Казахстана: трансформация, адаптация,
Нарматов С.З. План действий на будущее //Проблемы ускоренной
Романова Н.В. Этнополитические процессы в Республике Казахстан.
Тасмагамбетов И.Н. Социальная политика и политическая трансформация.
Тәтімов М.Б. Халықнама немесе сан мен сапа.
Нысанбаев Ә.Н. Қазақстан. Демократия. Рухани жаңару: Казахстан. Демократия.
Мұхамедов М.Б. Азаматтық қоғамның Қазақстан жағдайындағы орнықтылығы Әл-Фараби
Нугманова К.Ж. Политическое измерение гражданского общества. - Алматы:
Бәкір Ә.Ж. Қазақстан Республикасының кәсіби парламентінің қалыптасуы. -
Қалиев Н. Қазақстан парламентаризмі. - А., 2003.
Айталы А. А. Қазақстандық демократия ұлттық мұратты жақтай
Сәрсенбаев Т.С. Жолдауда белгіленген қазақстандықтардың еркіндігі мен бостандығын
Искакова Г. Национальные учреждения по защите прав человека:
Зиманов С.З. Конституция и Парламент Республики Казахстан.
Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Конституциясы: тәуелсіздікке қызмет етудің 10
29 Нұрпейісов Д.К. Конститутционно-правовые основы становления независимости Республики
30 Матюхин А.А. Гражданское общество в Казахстане.
31 Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства.
32 Спиноза Б. Формирование гражданского общества в современной
33 Жан Жак Руссо. Трактаты. - М.,
34 Токвиль А. О демократии в Америке.
35 Гегель. Философия права // Собр. соч. -
36 История политических и правовых учений // Под
37 Витюк В.В. Становление идеи гражданского общества и
38 Грамши А. Избранные произведения. - М. -
39 Матузов Н.И. Гражданское общество: сущность и основные
40 Румянцев О.Г. Основы конституционного строя России. -
41 Славный И.Б. Проблема власти: новые измерения //Полис.
42 Гаджиев К.С. Концепция гражданского общества: идейные истоки
43 Баймаханов М.Т. Избранные труды по теории государства
44 Гражданское общество: истоки и современность. - Санкт-Петербург,
45 Черниловский З.М. Гражданское общество: опыт исследования //Государство
46 Назарбаев Н.А. Послание Президента Республики Казахстан –
47 Баймаханов М.Т. Проблема этатизма и ориентация на
48 Джунусова Ж.Х. Республика Казахстан: Президент. Институты демократии:
49 Четвернин А.К. Понятие и термин правовое государство
50 Назарбаев Н.А. Законопослушание и правопорядок – основа
51 Серебряков С.Л. Цивилизованные основы формирования гражданского общества
52 Г.С. Сапаргалиев. Конституционное право Республики Казахстан.
53 Ащеулов А.Т, Караев А.А. Конституционное право Республики
54 Манов Г. Н. Правовое государство и глобальные
55 Сырых В.Т. Основы конституционного строя // Право
56 Гражданское общество и правовое государство: предпосылки формирования
57 Новые Конституции стран СНГ и Балтики: Сб.
58 Колбанова В.В. Основные функции гражданского общества /Проблемы
59 Котов А.К. Суверенный Казахстан: гражданин, нация, народ.
60 Ежелгі дәуір әдебиеті. Алматы: Ана тілі: 1991.
61 Иассауи Қожа Ахмет. Алматы:Мұраттас. 1999. 261б
62 Конфуций. Уроки мудрости: Сочинение.-М.:ЭКСМО-Пресс. 1999. -958с.
63 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан жеделдетілген экономикалық, әлеуметтік және
64 Әл Фараби. Әлеуметтік-этникалық трактаттар. Алматы: Ғылым. 1975.
65 Баласағұн Жүсіп, Құдатғу біліг. Алматы: Жазушы,
66 Макиавелли Н. Государь: Сочинения. М.: ЭКСМО-Пресс, 2001.-656с.
67 Құнанбаев Абай (Ибраһим). Шығармаларының екі томдық толық
68 Құдайбердиев Ш.Шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара сөздер.
69 Конституции 16 стран мира: Сб. Конституций стран-членов
70 Конституции зарубежных государств: Учебное пособие. М.: Изд-во
71 Қазақстан Республикасының Конституциясы. 4-8 бб.
72 Назарбаев Н.А. Стратегия вхождения Казахстана в число
73 "Қазақстан -2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және
74 Майлыбаев Б.А. Становление и эволюция института Президента
75 Даниленко В.И. Современный политологический словарь.-М.: Нота вене.
76 Камалов М. Дамудың даңғыл жолы //
77 Қазақстан Республикасының жаңа заңдары. (Құрастырған Ф.Т.Бисенбина). Алматы,
78 Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы. Қазақстан Республикасының 1995
79 Гомеров И.Н. Государство и государственная власть: предпосылки,
80 Права человека. Сборник международных документов М.: Изд-во
81 Ертысбаев Е. Казахстан и Назарбаев: логика перемен.
82 Түсіпбеков Р. Экономикалық қауіпсіздік – ел мүддесі
83 Қасымбеков М.Б. Институт президентства как инструмент политической
84 Айталы А. Қазақстан демократиясына қауіп қайдан төніп
85 Қазақстан Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштері туралы
86 Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы. Қазақстан Республикасының Заңы
87 Дмитриев В. Аль-Каида-в не закона //Известия.2004.19октября
88 Бакаев Л.К. У терроризма не должно
89 Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне экстремизмге қарсы
90 Шпекбаев А. Наша страна вплотную столкнулась с
91 Инвестициялық қорлар туралы Қазақстан Республикасының Заңы //
92 Мәми Қ.Ақиқаттың алтын арқауы //Егемен Қазақстан. 2005.
93 Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған
94 ҚР Президентінің 2002 жылғы 20 қыркүйектегі №
95 “Құқықтық түсіндіру, құқықтық мәдениетті қалыптастыру, азаматтарды құқықтық
96 Қазақстан Республикасының “Әділет органдары туралы” заңы
97 Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 23 желтоқсандағы
98 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 шілдедегі
99 “Қазақстан Республикасында Өлім жазасына мораторий енгізу туралы”
100 “Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі
101 “Қазақстан Республикасында Электронды үкіметті қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға
102 Политическая энциклопедия в 2-х томах. Т.2. -М.:
103 Михалева Н.А. Конституционное право зарубежных стран и
104 Отчет уполномоченного по правам человека РК за
105 Поппер К. Открытое общество и его враги.
106 Қазақстан Республикасының “Аралық соттар туралы” Заңы
107 Жалыбин С. Алқа билер соты: отандық сот
108 Искакова Г. Гражданское общество как условие реализации
109 Мәми Қ. “Қазақстан Республикасында алқа билер сотын
110 Мәми Қ. Ел сенімі – сот әділдігіне
111 Калымов А. Гляди – подвозят, гляди –
112 ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2005 жылғы 1
113 Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі
114 Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
115 2005 жылғы 14 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Президентінің