Мазмұны
Кіріспе 3
1-Тарау. Жергілікті желілер 4
1.1. Жергілікті компьютерлік желілер 8
1.2. Желілерге қойылатын халықаралық талаптар 8
1.3. Желілердің сыныпталуы 9
1.4. Желідегі ДЭЕМ рөлі 10
2-Тарау. Желілердің құрылымы 11
2.1. Бір түйінді желілер 12
2.3. Радиоарналық желілер 13
2.4. Сақиналық желілер. 14
2.5. Магистральді желілер. 17
ҚОРЫТЫНДЫ 20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 21
Кіріспе
Қазіргі күндері әлемде 130 млн-нан астам компьютерлер бар
Есептеу желілеріндегі алып қуат мүмкіндіктері және сол қуатты
Қазіргі кезде компьюерлік технология адамзат жұмысының барлық салаларында
1-Тарау. Жергілікті желілер
Егер бір мекенде, ғимараттарда немесе ғимаратқа жақын кешендерде
Жергілікті желі – бұл бірнеше компьютерлердің тобы болып
Жергілікті желі мыналарды қамтамасыз етуге жағдай жасайды:
Желіге жалғанған компьютерлерді пайдаланушылар мағлұматтарды өңдеуді ұжым болып
Программаларды біріге пайдалану;
Принтерлерді, модемдер мен өзге құрылғыларды біріге пайдалану;
Сондықтан да іс жүзінде бірден аса компьютерлері бар
Компьютерлерді жергілікті желіге жалғау үшін мыналар қажет:
желіге жалғанған әрбір компьютерге желілік контролер орнату, бұл
компьютерлерді кабельдермен жалғау қажет, бұл кабельдер арқылы компьютерлер
Кабелдер желілердің бірқатар түрлеріне компьютерлерді тікелей жалғайды, ал
Ескерту: Кейбір желілерде кабельдердің орнына мәліметтер радио жиілікпен
Кейде сервер белгілі бір ерекшелікті белгілейді (мағлұматтарды, бағдарламаларды
Ескерту. Көптеген серверлер әдеттегі компьютерлерге қарағанда айтарлықтай қымбат
Жергілікті желінің жұмысын қамтамасыз ету үшін дұрыс келетін
Windows for Workgroups, Windows XP, Windows NT Workstation
Ақпараттық технологиялар автономды жұмыс ітеуші ДЭЕМ-ді пайдалана отырып,
Бастапқыда компьютерлік желілер кішігірім болды және де ондаған
Жергілікті желілердің алғашқы түрлері ірі кәсіпорындардың, әртүрлі орындарда
Қазіргі күндері компьютерлік желілердің жағрафиялық ауқымы ұлғайып жатқан
1.1. Жергілікті компьютерлік желілер
Жергілікті желі дегеніміз – кабелдермен жалғасып жатқан компьютерлердің,
Желі компоненттерінің арасындағы қашықтық салыстырмалы түрде онша үлкен
1.2. Желілерге қойылатын халықаралық талаптар
Қазіргі кезде стандарттардың халықаралық ұйым жергілікті желілерге арнап
қазіргі, бұрын әзірленген және келешегі бар ДЭЕМ және
мағлұматтарды беру жылдамдығы ең кем дегенде 1Мбит/с болуы
Желі компоненттерінің ауытқулары мен қосылулары желінің жалпы жұмысын
Желідегі бар қателерді табу құралдары 4 немесе одан
Желінің сенімділігі жылына тұрып қалудың 20 минутын қамтамасыз
Халықаралық стандарттар жергілікті желілерге жоғары талаптар қояды. Міне
1.3. Желілердің сыныпталуы
Ғылыми, басқару, ұйымдық және коммерциялық технологияларды кеңінен пайдаланылатын
Желідегі ДЭЕМ-дің рөлі бойынша:
сервері бар желі;
бір рангілік (тең құқықтық) желілер.
2. Желінің құрылымы (топология) бойынша:
бір түйінді («жұлдыз»);
шығыршықты («сақина»);
магистральды («шоқсым»);
аралас.
3. Жүйенің қорлары мен абоненттеріне пайдаланушылар мүмкіндігінің тәсілі
арналардың («жұлдыз») коммутация принципімен абоненттердің көрсетілген мекен-жайлары бойынша
пайдаланушылардың желіге («сақина» және «шоқсым») қосудың орталықтандырылған (бағдарламалық)
пайдаланушылардың («шоқсым») кездейсоқ тәртіптелген қызмет көрсетуі бар желілер;
4. Байланыс ортасының түрі бойынша ақпараттарды беру:
мекемелердің телефондық желілерін пайдаланатын желілер;
байланыстың арнай жүргізілген кабелдік жүйелеріне арналған желілер;
кабелдік жүйе мен радиоарналарды қатар ұстайтын аралас желілер;
5. Пайдаланушыларға қызмет көрсету тәртібі бойынша (пайдаланушылардың желіге
пайдаланушылар өздерінің артықшылықтарына сәйкес желіге мүмкіндік алған кездегі
желінің барлық пайдаланушылары желіге теңдей құқыққа ие болғандағы
6. Желінің компоненттеріндегі мағлұматтарды тарату бойынша:
мағлұматтардың орталық банкісімен бірге;
мағлұматтардың үлестіріліп берілген банкісімен бірге;
мағлұматтарды тарату дың комбинирленген жүйесімен;
1.4. Желідегі ДЭЕМ рөлі
Сервері бар желі
Желінің компоненттері жұмысшы ДЭЕМ (жұмысшы тораптар) және серверлер
Сервер – бұл желігі арнай бөлінген ДЭЕМ, оның
Жұмысшы тораптар (клиенттер, абоненттер) – бұл қуаттылығы аздау
Желінің артықшылығы:
желіні тиімді түрде орталықтандыра отырып басқару;
тораптың жұмысшылары қарапайым да арзан болуы мүмкін;
желінің (мысалы, Windows XP) жұмысына дем беретін операциялық
Кемшіліктері:
құрылғының жоғарыла құны;
жүйенің күрделі түрде реттелуі.
Бір рангілік желілер
Желідегі барлық ДЭЕМ тең құқықты болып табылады. Әрбір
Артықшылығы:
желілерді орнатуға аз шығын кетеді;
әрбір пайдаланушы өзге ДЭЕМ-ның қорларын пайдалана алу мүмкіндігі;
желіде пайдаланушылар жұмысының ыңғайлығы мен қарапайымдылығы.
Кемшіліктері:
желідегі ДЭЕМ-ның саны 25-30-дан аспайды;
желінің (мысалы, Windows XP) жұмысына дем беретін операциялық
2-Тарау. Желілердің құрылымы
2.1. Бір түйінді желілер
Жергілікті желілерде негізінен бір түйінді (жұлдыз тәріздес) желілер
2.2. Байланыстың сымды жүйелері бар желілер
Жүйенің құрылымы (топологиясы). ДЭЕМ-ның бірі желі басқару орталығының
Желіге деген мүмкіндік әдісі – абонентті оның желілік
ЖКЖ бір түйінді сымның құрылымы
Түйіндік белгілер: ЖБО – желіні (сервер) басқару орталығы,
Желінің артықшылығы:
пайдаланушыларды желігі қосудың қарапайымдылығы мен төменгі құны;
желіні басқарудың қарапайымдылығы;
желінің жұмысын тоқтатпастан абоненттерді қосу мен ажырату мүмкіндігі.
Кемшіліктері:
хабарларды беру жылдамдығы абоненттердің санына, хабарларды қабылдау мен
Желінің сенімділігі БТ-інің сенімділігімен анықталады;
Сигналдарды жіберудің физикалық ортасын пайдаланудың төменгі тиімділігі мен
сенімділікті жоғарылату үшін БТ-і модульдік принцип бойынша құрайды,
Бір түйіндік желілердің мысалы Arcnet (АҚШ) бола алады.
2.3. Радиоарналық желілер
Желінің құрылымы бір түйінді желіге ұқсайды, тек хабарлар
радиоарналық ЖКЖ құрылымы
Шартты белгілер: ДЭЕМ – дербес компьютер, ОРБ –
Желіге деген мүмкіндіктердің тәсілі. ALOHA әдісі ең қарапайымы
Қақтығысудың пайда болу мүмкіндігін азайту үшін осы әдісті
Ақпаратты ұстаушының бақылайтын мүмкіндік (CSMA) және
Ақпаратты ұстаушыны бақылауға мүмкіндік алғанда және қақтығыстың болғандығын
Мүмкіндіктің кездейсоқ әдістері әрбір ДЭЕМ-дің ЭМВОС құралдарымен жүзеге
Желінің артықшылығы:
жылжымалы абоненттермен байланыс мүмкіндігі;
желіні тоқтатпастан абоненттерді қосу және ажыратыу мүмкіндігі
Кемшіліктері:
барлық абоненттерді тыңдау мүмкіндігі; өндірістік және атмосфералық кедергілердің
ғимарат немесе белгілі бір орынның құрылысымен шарттанған «өлі
Радиоарналық желі қазіргі күндері жылжымалы абоненттермен байланыс қажет
2.4. Сақиналық желілер.
Желінің құрылымы 1- суретте көрсетілген. Желінің байланыс құралдары
Шартты белгілер: ЖБО – жүйені басқару орталығы, ДЭЕМ-дербес
ЖБО
МБ / Қ
ДЭЕМ МБ
Қ
Қ / МБ
ДЭЕМ
1-Сурет. Сақиналық ЖКЖ құрылымы
Мүмкіндік блогы (МБ)–бұл ДЭЕМ-ді физикалық ортаға жалғауға арналған
Желіге деген мүмкіндік әдістері.
Сақиналық құрылымда мүмкіндіктің орталықтандырылған әдісі пайдаланылады.
Уақыттың бөлінуі. ЖБО уақыттың белгілі бір аралығынан кейін
Өкілеттіліктің берілуі (белгілеу мүмкіндігі). ЖБО сақинамен айналып жүретін
Мүмкіндіктің орталықтандырылған әдістерінде абоненттерге жақсы қызмет көрсету жүзеге
Желінің артықшылығы:
байланыстың екі нүктелі жүйесінің (байланыстың әрбір сәтінде тек
хабарды қабылдап алу жөніндегі нақтылауды ұйымдастырудың қарапайымдылығы;
физикалық ортаның кішігірі жалпы ұзындығы.
Кемшіліктері:
сенімділіктің аз болуы, физикалық орта орнының немесе қайталағыштың
желіні тоқтатпастан абоненттерді қосып ажыратуға мүмкіндіктің болмауы;
хабарларды жіберудің ең көп дегендегі кідіруі абоненттердің санына
Желілердің сенімділігі мен өткізу қабілетін арттыру үшін екілік
Сақиналық желінің үлгісі: Token Ring Network (Цюрихтегі IBM
2.5. Магистральді желілер.
1. Магистральді текарналар
Желінің құрымы суретте көрсетілген. Барлық абоненттер магистраль (шоқсым)
ЖБО
МБ
2-Сурет. текарналы ЖКЖ құрылымы
Шартты белгілер: ЖБО – желіні басқару орталығы, ДЭЕМ
Желіге мүмкіндік әдістері:
Мүмкіндіктің орталықтандырылған әдістері сақиналық құрылымдардың әдістеріне ұқсас болып
Мүмкіндіктің кездейсоқ әдістері радиоарналық ЖКЖ тән әдістерге ұқсас
Желінің артықшылығы:
сақиналы желілердегіге қарағана жоғарылау сенімділік, өйткені абоненттің бас
абоненттерді қосудың физикалық ортасын бұзбаған жағдайда желі жұмысын
физикалық ортаның ең кіші ұзындығы.
Желінің сенімділігі мен өткізу қабілетін арттыру үшін екілік
Магистральді текарналы құрылымның мысалы өзін Intel,
2. Магистральді полиарналар
Полиарна деп белгілі бір физикалық ортада жұмыс істейтін,
ЖБО
МБ
МБ
ЖБО -2
3-сурет Кең жолақты физикалық орта
Шартты белгілер: ЖБО – желіні басқару орталығы, ДЭЕМ
Мұндағы бір желінің өзі f1 жиілігіне, ал екінші
Желіге деген мүмкіндік алу әдістері: орталықтандырылған және кездейсоқ,
Желінің артықшылығы:
алуан түрлі ақпараттардың үлкен ағымын жіберуге мүмкіндік беретін
бір ғана физикалық ортада әртүрлі белгілеулердің (мысалы, ірі
Кемшіліктері:
іске асырудың күрделілігі;
жабдықтардың жоғары құны.
Магистральді текарналар нақты тапсырыстар бойынша әзірленіп шығарылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Жергілікті желі – бұл бірнеше компьютерлердің тобы болып
Сервер – бұл желігі арнай бөлінген ДЭЕМ, оның
Қазіргі кезде стандарттардың халықаралық ұйым жергілікті желілерге арнап
Қазіргі күндері компьютерлік желілердің жағрафиялық ауқымы ұлғайып жатқан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Всемирная паутина / Н.Н.Смирнова, В.В.Трофимов – Питер, 2006.
Компьютерный сеть / Гукин Дэн; пер. с англ.
Желілер
2