МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДА ҰЛТТЫҚ

МАЗМҰНЫ
АНЫҚТАМАЛАР 3
КІРІСПЕ 4
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ҰЛТТЫҚ
1.1 Халықтың дәстүрлі ұлттық ойындарының ғылыми тұрғыдан қарастырылып зерттелуі
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл-қозғалыс дағдыларын тәрбиелеудің
1.3 Ұлттық ойындардың бала тәрбиесіндегі орны мен маңызы 38
1.4 Ұлттық ойындарды топтау, жүйелеу 47
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДА ҰЛТТЫҚ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалар ағзасының физиологиялық өсу ерекшеліктері
2.2 Үш жастағы балалардың қимыл-қозғалыс дағдыларын ұлттық
2.3 Төрт жастағы балаларды ұлттық ойындар негізінде дене шынықтыру
2.4 Бес жастағы балаларды ұлттық ойындар негізінде балабақшадағы
3 ТӘЖІРИБЕЛІК - ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ 82
3.1 Ғылыми зерттеуді ұйымдастыру 82
3.2 Ұлттық ойындарды меңгеру сапасын бағалау 85
3.3 Үш-бес жасар балалар тобына арналған ұлттық
3.4 Эксперименттік және бақылау топтарындағы балалардың ұлттық ойындар жүйесін
3.5 Зерттеу нәтижелерін талдау 96
ҚОРЫТЫНДЫ 98
ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 101
ҚОСЫМША А 108
ҚОСЫМША Б 112
ҚОСЫМША В 115
ҚОСЫМША Г 118
АНЫҚТАМАЛАР
Дене мәдениеті - жалпы мәдениеттің құрамды бөлігі, адамның денсаулығын,
Дене шынықтыру - адам өмірінің барлық кезеңінде ойластырылып, жоспарланып
Дене қабілеттері - адам өмірінде кездесетін дене қозғалыстарының түрлері,
Ұлттық халық ойындары - әр ұлттың тарихи-әлеуметтік өсу жолында
Ұлттық спорт ойындары - ұлттық халық ойындары арасынан шыққан
Дене-қозғалыс дағдылары - негізгі адам өміріне қажетті жүгіру, секіру,
Дене жаттығулары - жас шамасына қарай күрделене түскен жаттығулар
Ерлік тәрбиесі - ата-бабаларымыздың жауынгерлік дәстүрі негізінде балалардың ерік-жігерін,
Дене қуаты дайындығы - әр түрлі әрекеттердің талабына сай
Дене қуатының дамуы - адам ағзасының табиғи және мақсатты
Дене қуатын жетілдіру - адамның дене қуаты қасиетін үйлесімді
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Халықтың қалыптасуын айқындайтын оның ділі, тілі
Көне тарихы бар біз қарастырып отырған дәстүрлі халық мәдениетінің
Қазақстан егемен мемлекет ретінде қалыптасып, бүкіл дүниежүзілік саяси аренадағы
Осы орайда жүзеге асырылып жатқан жұмыстарға бағыт-бағдар беретін негізгі
1999 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының дене шынықтыру және спорт
Осы заңның 9-бабында «Міндетті дене тәрбиесі сабақтары бүкіл оқу
Адам тәнінің саулығын сақтауды сәбилік жастан бастау керек. Жалпы
Қазіргі Егемен Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік дамуындағы басты
Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың денесін шынықтыру, оның дене
Бұл зерттеу жұмысында ұлттық халық ойындарын пайдаланудың негізгі бағыты
Зерттеу тақырыбы Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұлттық ойындар халық педагогикасының құрамды бір
Ұлттық ойындар түрлерінің қазіргі дене шынықтыру пәнімен, спорт саласымен
Соңғы жылдары зерттелген көптеген ғылыми еңбектердің негізгі тұжырымдамасы бойынша
Қазақтың ұлттық ойындарының этникалық ерекшелігін саралап, талдап, топқа бөліп
Қазақтың ұлттық ойындарының тарихи қалыптасуын, оның түрлерін бірнеше топқа
Қарастырып отырған тақырыбымызға қатысты еңбектерге талдау жасау арқылы білгеніміз,
Зерттеу болжамы. Балабақша жасындағы балаларға ұлттық ойындарды ойнату арқылы
Зерттеу обьектісі. Мектеп жасына дейінгі балабақшадағы дене шынықтыру сабағы,
Зерттеу нысаны. Мектеп жасына дейінгі балалар өміріндегі ұлттық ойындардың
Зерттеу мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық ойындарды үйрету
Зерттеу міндеттері:
1. Ұлттық ойындар арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың дене
2. Сабақ мақсатына байланысты ұлттық ойындарды таңдап алу, үйрету
3. Балабақшадағы дене шынықтыру сабағында ұлттық ойын түрлерін қолданудың
4. Ұлттық ойын түрлерін басқа дене шынықтыру жаттығуларымен ұштастыра
5. Ұлттық ойындар арқылы балабақша жасындағы балаларға қоршаған ортаны
Зерттеудің жетекші идеясы.
Ұлттық ойындар арқылы баланың денесін шынықтыру, қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыту,
Зерттеудің ғылыми әдістемелік негіздері.
Зерттеудің әдістері салыстырмалы тарихи сипатта, яғни формациялық даму негізінде
Зерттеу әдістері. Тарихи этнографиялық, этнопедагогикалық еңбектерді, мұражай қорларындағы деректерді
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың балабақшадағы дене шынықтыру сабағында
2. Алғаш рет дене шынықтыру сабағындағы: жүгіру, секіру, лақтыру,
3. Мектеп жасына дейінгі балаларға халық ойындарын үйрету дене
4. Бірінші рет балабақша жасындағы балаларға арналған қазақтың ұлттық
5. Ұлттық ойындардың ғылыми-педагогикалық негізімен оны пайдаланудың әдіс-тәсілдері жасалды.
6. Жас ұрпаққа ұлттық дәстүрді білу, табиғатты тануды үйретуге
7. Мектепке дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне сай дәстүрлі халық
Зерттеудің практикалық маңызы. Диссертацияда қарастырылған мектеп жасына дейінгі балаларға
Зерттеудің деректік қоры. Қазақстан ұлттық кітапханасы, Өзбекстан Республикасы орталық
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
1-кезең 2001-2002 жылдар аралығы: диссертацияның тақырыбы анықталып, оған дәлелді
2-кезең 2002-2006 жылдар аралығы: эксперименттік байқау жұмыстарын балабақшаларда ұйымдастыру,
3-кезең 2006-2008 жылдар аралығы: жинақталған деректік қорлар мен материалдық
Қорғауға ұсынылатын мәселелер:
1. Тарихи-деректік құжаттарды, педагогикалық-теориялық еңбектермен ұштастыра отырып ұлттық ойындардың
2. Ұлттық ойындарды мектеп жасына дейінгі балаларға арнап өткізілетін
3. Ұлттық ойындарды балабақшадағы дене шынықтыру сабағында қолдану
4. Балаларға арналған ұлттық халық ойындарын дене шынықтыру сабақтарында
5. Жас балаларға ұлттық ойындарды үйрету, олардың ерте бастан
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру орындары: Маңғыстау облысы,
Нәтижелер енгізу актілерімен расталған.
Зерттеу жұмысының апробациясы Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан және қорытындыдан тұрады.
Кіріспеде мәселенің өзектілігі, тақырыптың зерттелу деңгейі, жұмыстың мақсаты мен
2-3 тарауларда зерттеуге қатысты сұрақтар төңірегінде зерттеулер жүргізіліп
1 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ҰЛТТЫҚ
ОЙЫНДАРДЫ ҮЙРЕТУДІҢ ҒЫЛЫМИ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Халықтың дәстүрлі ұлттық ойындарының ғылыми тұрғыдан қарастырылып зерттелуі
Қай халықтың болмасын ұлттық ойындарының белгілі бір мақсаты мен
Халық ұлт ойындарын туғызушы, оны сан-салалы өмір талқысынан өткізуші,
Ұлттық ойындардың ел арасында тарауы, қоғамдағы рөлі, болашақ ұрпақты
Осы мәселеге байланысты зерттелген ғылыми еңбектерді біз хронологиялық тәртіп
1. Патшалық Россияның қазақ жерін отарлау саясаты кезеңіндегі көшпенділер
2. Кеңес заманы тұсындағы Орта Азия және Қазақстан халықтарының
3. Мектеп жасына дейінгі балаларды дене шынықтыруға баулу әдістерін
4. Егемендік алған Қазақстандағы аталған тақырыпқа қатысты ізденістері.
Қазақ халқының өмірі жайында көптеген материалдар жинаған орыс ғалымдарының
Неміс ғалымы психолог К. Гросс бала өміріндегі ойынның алатын
Ғалым К. Гросстың зерттеу жұмысы жарияланғанға дейін ойын әрекеті
К. Гросс ойын бала-өмірінде тұқым қуалаушылықтың негізінде пайда болатын,
Тағы бір неміс ғалымы А. Гумбольдт 1829 жылы орыс
Қазақ даласында тұңғыш география қоғамы бөлімшесін ашушылардың бірі, көрнекті
А.И. Левшин ойын-тойлардағы ұлттық спорт түрлеріне ат жарыс, теңге
А.И. Левшин қазақ халқының балаларды атқа шабуға, садақ тартуға,
Халқымыздың әдет-ғұрпын, ойын-сауықтарын, ұлттық ойындарын зерттеуде ғалым Е. Букиннің
Қазақтың ұлттық ойындарына мән беріп, оны жинақтап, топтап жарыққа
А. Диваев ұлттық ойындарды жинаушы ғана емес, оның бала
1) 1 жастан 7 жасқа дейінгі балалар ойыны,
2) жеті жастан он бес жас аралығындағы жасөспірімдерге арналған
3) он бестен отызға дейінгі ересектер ойыны.
Бізге қатысты 3 тен 5 жасқа дейінгі балалар ойынын
Жігіттер ойнайтын ойындарды тағы да үш топқа топтап былай
А. Диваевтың бұл тұжырымдамасы қазақтың дәстүрлі халық арасында қалыптасқан
А. Диваев алғашқы топтағы ойын түріне рулық қауымдық құрылыс
Ізденуші этнографтың дәлелдеуінше халық ойындары балалардың іс-әрекетін, қимыл-қозғалысын дамытумен
А. Диваевтың бұл еңбегінен басқа «Как киргизы развлекают детей»
Аталған мақалада кішкене нәрестенің саусақтарын бүгіп-жазып ойнауы суреттелгеніменде бұл
Ғалым қазақтың балаларды жас ерекшеліктеріне қарай жіктеп, бір жастан
Ә. Диваев, Г.П. Потанин еңбектеріне сүйене отырып, қазақ ойындарының
ХІХ ғасырдың 2 ширегінен бастап қазақтың ұлттық ойындары орыстар
Сол кезеңдегі ірі қазақ-орыс алыс-берістерінің орталықтары «Қоянды», «Қарқаралы», Бөкей
Жәрмеңкелер орыс көпестерімен қазақ халқы арасындағы сауда қатынасын
Қазақ халқының этнографиясы мен ауызекі шығармаларын жинап, зерттеп аса
1873 жылы И. Герцтың «Сборник игр и полезных занятий
Келесі қазақтардың ұлттық ойындарына тоқталған орыстың ғалымы
Бұл ізденісінде автор көшпенді қазақтардың өмір сүру салтындағы баланың
Орыс офицері Ф.С. Ефремовтың жазған «Девятилетнее странствование» еңбегінің бір
Қазақтың белгілі ағартушылары А. Құнанбаев халық ойындарының балаларға білім
Ш. Уәлиханов халықтың салт-дәстүрлері мен діні, наным-сенімдерін зерттей отырып,
Ұлттық ойындар халық тәрбиесінің дәстүрлі табиғатының жалғасы. Ежелден дәстүрлі
Халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан ойындарындағы көзделген мүдделер жеке адамның
Кеңес дәуіріне дейінгі қазақ халқының этнографиясы мен мәдени дамуын
Халық ойындарын бала тәрбиесінің бір құралы деп қарастырған және
Ол балаларды жан-жақты тәрбиелеу әдісін іздестіру барысында бірден-бір тиімді
ХХ ғасырдың басында өмір сүрген этнограф М. Гуннер қазақтың
1) жалпы ойындар,
2) қарсыласу мен күресу сипатындағы ойындар,
3) ашық алаңқайдағы ойындар,
4) қыс мезгіліндегі ойындар,
5) демалыс ойындары,
6) ат үстіндегі ойындар,
7) аттракциондық-көрініс ойындары деп бөлді.
Ғалым М. Гуннер 1949 жылы жарық көрген «Краткий сборник
ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде итальян педагогі Д.А. Колоццо ойынның
Қазақтың «Тоғыз құмалақ» ойынының суреті мен ойнау тәртібін қағаз
ХХ ғасырдың басында көшпелі халықтар: қазақ, өзбек, қырғыз, түркмен,
Түркістан жинағының 520 томында жарық көрген Закаспий облысында түркмен
Лябейка деген автордың «Туркменія и туркмены» мақаласында түркмендердің ұлттық
Орыс миссионері А Васильев өзінің «Игры Сартовских детей» атты
Бұл ойын түрлері қазақтың асық ойындарының негізінен тұратындықтарын байқауға
Бұдан басқа М. Гавриловтың авторлығымен жазылған «Перепелиный спорть у
Өркениеттің өркендеуі адамның даму эволюциясында үлкен өзгерістерді алып келді.
Орыс халқының ұлы педагогі К.Д. Ушинский балаға берілетін білім
К.Д. Ушинский ойынның әлеуметтік-педагогикалық негіздерін көре білді. Өзінің пікірін
К.Д. Ушинский халықтық тәрбиенің мақсаты мен мазмұнына және тәрбие
Кеңес дәуірі жылдарында қазақтың ұлттық дәстүрлі халық ойындары күн
Аталған ғалымдардың ішінде М. Тәнекеевтің қазақтың ұлттық және дәстүрлі
М. Тәнекеевтің авторлығымен шыққан алғашқы туынды еңбек: «Казахские национальные
Ғалым М. Тәнекеев халықтың арасында танымал ұлттық ойындар мен
Ғалым бұрыннан белгілі, бірақ оған дейін дұрыс маңызына жеткізе
М. Тәнекеевтің ғылыми кандидаттық диссертациясының тақырыбы «Қазақстанның Ресейге
Ғалымның бұл ғылыми еңбегіндегі зерттеу Қазақстандағы Қазан төңкерісіне дейінгі
Бұдан басқа қазақ дене мәдениеті институтында ұлттық спорт және
Кеңестік кезеңдегі ұлттық ойындардың маңызы мен қажеттілігін көрегендікпен қарастырған
Ғалым қазақтың ұлттық ойындарын үлкен екі топқа бөліп классификация
Үшінші топтамада халықтың жерге байланысты әдет-ғұрып, дәстүрімен ұштасқан ұлттық
Бұдан кейінгі топтамадағы ұлттық ойындар табиғаттың кеңістігінде ойналатын ұлттық
Біздің ойымызша автордың бұл классификациясында келтірілген ұлттық ойындар топтамасы
Б. Төтенаевтың бұл жұмысы Кеңестік кезеңдегі қазақтың ұлттық ойындарын
Е. Сағындықовтың ғылыми монографиясы «Ұлттық ойындарды оқу тәрбие ісінде
Ә. Бүркітбаевтың авторлығымен 1985 жылы жазылған «Спорттық ұлттық ойын
М. Болғамбаевтың «Қазақтың ұлттық спорт түрлері» атты еңбегінде ат
Орыс педагогі дене тәрбиесі теориясының негізін салушы П.Ф. Лесгафт
В.Ф. Афанасьевтің авторлығымен шыққан «Этнопедагогика нерусских народов Сибири и
Ғалым Т.И. Дмитренко «Спортивные упражнения и игры для детей
Осы автордың 1976 жылы Қазан университетінің баспасынан шыққан «Воспитание
Бала өміріндегі ұлттық ойынның және спорттық қимыл-қозғалыстың алатын орны,
Жалпы психология мен педагогика ғылымдарының теориялық тұжырымдамасы ойынды баланың
Ғалым А.П. Усова еңбегінде ойынның мәнін баланың дербес іс-әрекеті
И.Ю. Давыдов ойын мен ойыншық және дидактикалық құралдарға ғана
Д.В. Хухлаеваның пікірінше дене шынықтыру жаттығуларын ойынмен ұштастырған сәтте
М.М. Конторович, Л.И. Михайлованың авторлығымен жазылған еңбекте жыл мезгіліне
Мектеп жасына дейінгі баланың денсаулығын дене шынықтыру арқылы дамыту
Барлық дене тәрбиесі жаттығулары, ойындар бала денсаулығын нығайтуға арналуы
Ж. Пиаже интеллектің функционалдық екі модусы аккомодация мен ассимиляцияны
Пиаже өзінің «Роль деиствия в формировании мышления» атты еңбегінде
Ғалымдар З.М. Богуславская, Е.О. Смирнованың авторлығымен шыққан «Развивающие игры
Еліміздің егемендік алуы Қазақстандағы дене шынықтыру, ұлттық ойындар мәселесіне
1995 жылы зерттеуші Т. Иманбековтың «Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие
Автор бұл еңбегінде ересек және даярлық топ балаларын тәрбиелеудегі
Бұл жұмыс ұлттық ойындарды тәрбие құралы ретінде қолдануымен құнды
1996 жылы ізденуші ғалым Ж.К. Оңалбеков «Дене тәрбиесі
Көпұлтты спорт және дене тәрбиесі қалыптасқан орта жағдайында жеке
Қазақ ғалымдарының ішінде дене шынықтыру пәні бойынша бастауыш сыныптардың
М.Т. Тұрыскелдина бұл еңбектерінде бастауыш сыныптың сабақ жоспарларына сай
Е. Мұхиддиновтың «Использование казахских народных игр в физическом воспитании
Келесі ізденушілер А. Құралбекұлымен, С. Әкімбайұлының «Оқушылар дене шынықтыруының
Ұ.Т. Төленованың «Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойындар арқылы
А.К. Айтпаеваның «Қазақ халық ойындары-бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу құралы»
Б.А. Тойлыбаевтың «Бастауыш мектеп оқушыларына дене тәрбиесін беруде халықтық
Т.Ш. Қуанышовтың «Болашақ дене тәрбиесі мұғалімдерін ұлттық ойын құралдары
Б.М. Досқараевтың «Қазақстан аймағында көне дәуірден феодалдық кезеңге дейінгі
Қазақтың ойын-сауықтарына зер салған ғалым Н. Мыңжан дәстүрлі халық
1994 жылы қазақ ғалымдары С. Қалиев, М. Оразов, М.
Ж.Д. Демеуовтің басшылығымен шыққан «Мектепке дейінгі балалардың анатомиясы физиологиясы
Педагогика ғылымдарының кандидаты С.М. Төрениязованың ұлттық дәстүр арқылы баланы
Қазақтың белгілі педагог ғалымы С. Қалиұлы жазған «Қазақ этнопедагогикасының
Ғалым педагог С. Қалиұлы өз еңбегінде қоғамның дамуы, халықтар
Автордың ұлттық ойындардағы интернационалдық бірлігі туралы дәлелдеуіне сүйенсек: «кешегі
Халық ойындарын классификацияға бөліп, зерттеп, талдау және салыстыру барысында
Мысалы: түркмен халқының «Ат чапышыгы» қазақтың «Ат шабыс» ойынын
Жоғарыда аталған ойын түрлері мен бәйгенің алуан түрлеріне қосылатын
Келесі екі халықта да кездесетін дәстүрлі көп тараған ұлттық
Түркмен халқының ұлттық ойыны «Ак сунк», қазақтың жастары кезінде
Өзбек халқының «кобкарэ», «кукбури», «улок» ойынының екі түрі де
М. Майсурадзенің авторлығымен шыққан грузин халқының ұлттық ойындары туралы
Бұл ойын ертеректе қазақтың ат үстінде ойнаған «Шөген» ойынымен
Профессор Г. Вагнер мен К. Фрейердің авторлығымен шыққан «Детские
Зерттеуші И. Самбудың «Тувинские народные игры» атты ізденісіндегі «кажык»,
Жалпы зерттеу барысында байқағанымыз тува халқының көптеген ойыны көшпелі
Қазақ ойынындағы асықпен ойнауда қой сүйегі пайдаланылса, тува ойынында
Тува халық ойындары тек түрік тектес елдердің ойындарымен ғана
С.Г. Гагиевтің авторлығымен шыққан «Осетинские национальные игры» еңбегінде
Ұлттық ойындарға тән бір ортақ сипат бір-бірінен тәуелсіз қозғалыстардан
Зерттеуші О. Ваханияның авторлығымен жазылған «Абхазские народные игры» атты
Абхаз халық ойындарының ішіндегі қазақтың ұлттық ойынымен сәйкес келетіндері:
Могомед Дибировтың авторлығымен шыққан «Народные игры и спорт в
Қырғыз ғалымы Х.Ф. Анаркулов ұлттық ойындар туралы көптеген ғылыми
Д.О. Омирзаков пен М.К. Саралаевтың «Киргизские национальные виды спорта
Келесі зерттеуші В. Мальлен жазған «Народные игры Карелии»
Жоғарыда қарастырылған әдебиеттерге шолуды қорытындылай келе төмендегідей тұжырымдар жасауға
Келесі қарастырған еңбектеріміз балабақшалардағы оқу-тәрбие жұмыстарына арналған бағдарламалар. Қазақстан
Қазақтың ұлттық ойындарын алғаш рет мектеп жасына дейінгі балабақшаларда
Осы тарауды қорытындылай келе қазақтың ұлттық ойындарының басқа халықтардың
Сондықтан қазақ елінің мұрасы, дәстүрлі халық ойындарын іздестіріп
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл-қозғалыс дағдыларын тәрбиелеудің
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесін сапалы дәрежеге көтеру
Соңғы жылдарда зерттелген көптеген ғылыми еңбектердің негізгі тұжырымдамасы бойынша
Неміс ғалымы В. Зигердің дәлелдеуінше: «Дене тәрбиесін қоғамдық құбылыс,
Қозғалмалы ойындарды дене шынықтыру сабақтарына кеңінен пайдалануды орыс ғалымы
Лесгафт ойынның әлеуметтік-педагогикалық мүмкіншіліктерін бағалай отырып ойын арқылы тәрбиелеуді,
Біз өзіміздің зерттеуімізді мектеп жасына дейінгі үш, төрт, бес
3-5 жас аралығындағы баланың денесін шынықтыру кезінде басты фактор
Балалар үшін қозғалыс әрекеті үлкен мұқтаждық болып табылады. Қозғалыс
Бала қозғалысы туралы Мағжан Жұмабаев былай дейді: «Адам неғұрлым
Адамның денесі мен ақыл-ойының дамуына дене қозғалысы күшті
Күнделікті тіршілікте орындалатын қимылдардың қосындысын адамның қозғалыс белсенділігі деп
«Бала ағзасы үшін ұйымдастырылған қимыл-қозғалыстардың маңызы зор», деп жазады
Келесі ғалым А.Б. Нурлыбекова өз еңбектерінде дене шынықтыру сабағындағы
Ойындарды белгілі бір классификация арқылы кезең-кезеңге бөліп қарастыратын болсақ,
Осы белгілерді негізге ала отырып қазақтың ұлттық ойындарын балалар
Қазақ халқы баланы туған күннен бастап денесін қимыл-іс әрекетке
Денсаулықты қалыптастырып орнықтыратын және шыңдайтын дене жаттығуларын екі үлкен
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған дене шынықтыру сабағын ұйымдастыру
Жаттығу барысында балалардың дене бітіміне, денесін, басын ұстауы мен
Мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі дене қимылдарына жүру, жүгіру,
Дене шынықтыруды қимыл-қозғалыс ойындары арқылы жүзеге асыру балалардың дене
Ғалымдар Д.А. Фарбер, В.И. Козлова балалардың ми қыртысындағы сезім
Ойын барысындағы іс-қимылды дұрыс сапалы түрде балаға жеткізіп бірнеше
Бала өмірінде белсенді қозғалыстар аз болса гиподинамия белгілері
Сондықтан балалардың қозғалыс белсенділігі мөлшерін реттеп дұрыс ұйымдастырған жөн.
Мектеп жасына дейінгі балаға дене мүсінінің дұрыс қалыптасуын яғни
Дұрыс мүсін адамның ішкі ағза құрылымының жетілуін жақсартады. Дене
Дене шынықтыру жаттығуларының өзіндік мазмұны мен белгілі бір құрылысы
Дене шынықтырудың сыртқы құрылымы көзге көрінетін бейнесі, ол қозғалыс
Мазмұн болмысқа қарағанда басты болып саналады. Мазмұнның өзгеруі болмыстың
Балаға үйретілген әр жаттығуда қимыл міндетін яғни қозғалыс жасауды
Бұл жерде қозғалыс мақсатын ұтымды жағынан алып қарастырамыз, себебі
Кей жағдайларда балалардың еркін ойнауына мүмкіндік беріп олардың киімінің
Бұл ойында барлық баланың топырақ үйіндісіне бірге жүгіруі, қолдарымен
Қозғалыс құрылымы барлық қимыл-іс әрекеттің бір-бірімен байланысын жалғастырады. Қимыл
Ойын баланы қоршаған өмірге еркін кіруге дайындайды, өмір туралы
Ғалым Ә. Бүркітбаевтың дәлелдеуі бойынша бұл кезеңдегі ойындардың бірінші
Қазақстан Республикасындағы балабақшаларға арналған «Балбөбек» бағдарламасында (2006) тәрбиеші, ұстаздарға
Үш жастағы баланың дене салмағы бұрынғысынан 2 кг артып,
Үш жастағы балалардың отыру, тұру және жүру дағдыларының жақсы
В.И. Ядешко және Ф.А. Сохин өз еңбектерінде үш жас
Ұлттық ойындар мен спорттық жаттығу түрлерін таңдағанда олардың жас
Үш жасарлар арасында жасалатын жаңа қатынас түрі жалғыз өзі
Бала үштен асқан кезде үйдегі немесе балабақшадағы тәрбие әсерінен
Бұл кезде мидың жарты шарларының қабы баланың бүкіл мінез-құлықтары
Ғалымдар Г.Г. Грохолский мен С.В. Молчанов өз зертеулерінде төрт
Осы жастағы балалар шамамен күніне екі шақырымға жуық жер
Бес жасқа толған балаларға тән сипат ағзаның жедел өсу
Баланың негізгі қимылдарының жетілуінде сапалы өзгерістер пайда болып, қимыл-қозғалысты
Осы жастағы балалардың таным қабілеті қалыптасып, бақылампаздығы, ойын ережесіне
Педагог Усова А.П. - «...прогрестік педагогика балалардың жеке басының
Дене шынықтыру арқылы тәрбиелеу барлық тәрбие жүйесінің бөлінбес бір
Гигиеналық күтім және өлшемді тамақтану, қозғалысқа керек биологиялық қажеттіліктерді
Ғалым В.А. Шишкина өзінің зерттеулерінде мектеп жасына дейінгі баланың
Дене жаттығулары - дене тәрбиесінің негізі болып табылады. Дене
Бес жастағы балалар үшін ұлттық ойындар ішінен көбінесе көп
Мектеп жасына дейінгі балаларды қимыл-қозғалысқа үйрету барысында әр-түрлі әдістемелер
Жалпылама жұмыс жасау барысында бір тапсырманы барлық бала бір
«Балалар бақшасында тәрбиелеу программасына методикалық нұсқау» атты еңбегінде Л.В.
Балабақша үшін жалпы дамыту жаттығуларын барлық топпен бір мезгілде
Балаларды қимылға үйретудің негізгі әдісі көрсету, түсіндіру және жаттығуларды
Баланың қозғалысының дамуы тірек-қимыл және нерв жүйелерінің дамып жетілуіне
3-5 жас аралығындағы балалардың қимыл-қозғалысын дамытуға арнайы жағдай жасау,
Зерттеуші М.М. Кольцова үш жастағы балаларда шартты тітіргендіргіштерге бағдарлау
Үш жасқа толған балалардың қимыл-қозғалыс әрекеттері бір типті болмау
Бұл ойын барысында балалар тұрады, еңкейеді, қашады, қолмен ұстайды
Үш жастағы балалар алғашқы екі жасқа тән болып келетін
Орталық нерв жүйесінің қызметі жетіле түседі, бұл жұмысқа қабілеттіліктің
Үш жастағы бала өз қимылын сыртқы жағдайлармен байланыстырады, олардың
Ойынға беріліп ойнап отырған бала тамақ ішуге не серуенге
Үш жастағы балалар көп қозғалады, тыныш бір орнында ұзақ
Біздің бұл зертеуіміздегі негізгі мақсат 3-5 жастағы балаларға ұлттық
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесінің негізгі міндеттері олардың денсаулығын
Қимыл-қозғалыс өсіп келе жатқан ағзаның жетілуіне елеулі әсер етеді.
Мектеп жасына дейінгі баланың денесін шынықтыруды зерттеген белгілі ғалымдардың
Сонымен келтірілген деректерді қорытындылай отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың
Баланың денесін шынықтыру жұмысын жүйелі түрде жүргізу қажет екендігін
Қазіргі педагогиканың негізгі мақсаты тек қана дене кемелдігінің немесе
Бұл жерде мақсатты қимыл-әрекетті ой-санамен ұштастыруы, яғни ой-сана
Баланың денесін шынықтыру барысындағы негізгі мақсат: бала денсаулығын қорғап
Дене тәрбиесінің келесі мақсаты ойын іс-әрекетінің кең ортасын қалыптастыру,
Ұлттық ойын мен дене шынықтырудың бірлестігін дамытып, белсенді қимыл-қозғалыс
Дене шынықтыру сабағы ұлттық ойынды ойнау балаға қуаныш, жақсы
1.3 Ұлттық ойындардың бала тәрбиесіндегі орны мен маңызы
Егемен Қазақстанды әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу
Осы болашақты қазірден бастап яғни мектеп жасына дейінгі кезеңде
«Қоғам өмірінің өзгеруі, демократиялық өзгерістерге бұрылуы мектеп жасына дейінгі
Ойын, адамның балалық шағынан бастап бүкіл саналы ғұмырының барлық
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алып, дербес мемлекеттікке қол жеткізуіне орай
Күрделі қоғамдық феномен ретінде дене тәрбиесі мен спорт қоғамда
Ұлттың өмірі дене тәрбиесі мен спорт саласындағы ұлттық тәрбиені
Ұлттық тәрбие қоғамның және жеке ұлттың өмірлері мен өзара
Ұлттық тәрбиенің табиғаты әрі күрделі, әрі қарама-қайшылыққа толы болып
Дене тәрбиесі мен спорттағы ұлттық тәрбие өзара байланысты үрдістердің
«Күллі адам атаулының дүниені бейнелеу заңдары ұқсас, әрбір жекелеген
Дәстүрлі дене шынықтыру мен ойындар ел арасында кең жайылғандығымен,
2002 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қазақстан
Балалар ағзасының қорғаныш күші, ауруға қарсылық көрсете алуы жетімсіз
Мектепке дейінгі балаларда салауатты өмір салтын қалыптастыру бағдарламасының мақсаты,
Міндетті денсаулық қорғау жөніндегі алдын алу шараларының кешенін сақтап
Денсаулықты қорғау мәселелерінде мектепке дейінгі жастағы балалардың әлеуметтік белсенділігі
Мектепке дейінгі жастағы балалардың салауатты өмір салтын қалыптастыру олардың
Н. Мыңжан өзінің «Қазақтың қысқаша тарихы» атты еңбегінде «...қандай
Ұлт ойындары жөнінде, тіпті жалпы ойын туралы, оның әлеуметтік-психологиялық
Ойынға қарсы дін иелерінің күрескені соншалық, бүкіл әлемдік деңгейде
Осындай субьективті факторларға байланысты ұлт ойындары Европа халықтарының арасында
Қазақ Кеңес Энциклопедиясында ұлттық ойындарға былай деп анықтама берілген:
Соңғы жылдары көптеген ғалымдар ұлттық ойындарды қоғамның нақты бір
ХХ ғасырдың басында зерттеушілер арасында адамның дамуына бірінші болып
Осылайша Г.В. Плеханов өнер мен ойынның генетикалық біртұтастығын атап
Г.В. Плехановтың ойы бойынша жеке адам өмірінде ойын еңбектен
Неміс психологы К. Гростың: «ұлдар мен қыз балалар ойындарының
Г.В. Плехановтың ойларын әрі қарай жалғастырған психолог және педагог
Д.Б. Эльконин өзінің этнографиялық зерттеулерінің негізінде рөлдік немесе бейнелеу
Үлкен адамдар балалардың еңбек әрекеті үшін жаттығу ойыншықтары: садақ,
Әр-түрлі қолөнердің дамуы, еңбек құралының күрделенуі нәтижесінде жаттығу ойыншықтары
Шынайы өмірде үлкендер өміріне балалардың белсенді қатысуға мүмкіндігі жоқ
Адамзаттың әлеуметтік-тарихи дамуында ұлттық ойындар баланың қалыптасуына көмектесетін бірден-бір
Осылайша қазіргі замандағы ұлттық ойын теориясына қатысты пікірлер оның
Біз жоғарыда айтқанымыздай ұлттық ойындар әлеуметтік негізден бастау алады.
Үш жастағы бала өзін қоршаған үлкендер тұтынатын заттар мен
4-5 жасқа толған балалардың ойнайтын сюжеттік-бейнелік ойындарында ойыншық құралдарымен
Қоғамдық дамуда жалпы ойын атаулы жүзеге асу әдісі тұрғысынан
Ойын әрекеті Г. Ленард, И. Лахмандардың дәлелдеулері бойынша баланың
Қазіргі кездегі педагогикалық теорияда ойын мектеп жасына дейінгі баланың
Жоғарыда келтірілген дәлелдерден біз ойын мектеп жасына дейінгі баланың
Ең бастысы бала үлкендер өміріне белсене қатысып, өзінше тәуелсіз
Бала кез-келген ойынды дене қимылы арқылы дамытып, бала іс-әрекетке
Еңбек пен ойын әрекеті адам баласын саналылыққа жетелейді. Адам
Еңбек тәрбиесі халықтың дене шынықтыру өзегі, өйткені еңбек өмірдің
Қазақ халқының дене шынықтыру дәстүрін жүйелеу жұмысы, оның әлеуметтік-мәдени
Балалардың тұлғасы мықты, денесі шымыр, қимылы ширақ, әрі епті
Бала ойынын олардың еңбек күштері және психикалық нышаны аңғарылып
Е.И. Тихееваның мектеп жасына дейінгі тәрбиеде ойынның еңбекпен тікелей
Ойын мен еңбектің өзара байланысын осы тұрғыда түсінетін
Ойынның еңбекпен мұндай байланысы жасанды болып табылады. Себебі ойын
Мектеп жасына дейінгі балалар ойынының іске ауысуы, әсіресе тәрбие
Бала еңбегін зерттеу барысында анықталғандай мектеп жасына дейінгі балалар
«Ойын дегеніміз жаттығу, ол арқылы бала өмірге әзірленеді» деген
Қоғамдық дамуда халық ойындарының бала өміріндегі тағы бір мәнді
Ерлік тәрбиесі дегеніміз ата-бабаларымыздың жауынгерлік дәстүрі негізінде балалардың ерік-жігерін,
Баланы ұлттық негізде жауынгерлік дәстүр арқылы ерлікке баулуға байланысты
Ғалым С. Иманбаеваның «Ерлік тағылымы» атты ғылыми монографиясында былай
Қазіргі ұрпақты ұлттық тәрбие арқылы өсіруде ғалым С. Қалиев
1) Келер ұрпақтың ақылды, арлы, намысқор, өміршең азамат болуын
2) баланы жастайынан еңбек сүйгіш, елгезек етіп тәрбиелеу;
3) тән саулығы мен жан саулығын қатар қалыптастыру;
4) адамгершілік, ар ождан, кішіпейілділік, қайырымдылық, ізгілікті арқау ету;
5) гуманизм мен патриотизм халықтық тәрбиенің басты қағидаларының бірі
ХVІІІ ғасырдағы қазақ халқының басынан өткен әлеуметтік-қоғамдық өзгерістерге, жауынгерлік
1) Күресте жеңу;
2) Аударыспақта басым түсу;
3) Садақ тартқанда құралай көзіне тигізу;
4) Құрықпен, шоқпармен өнер көрсету;
5) Асау атты үйрету;
6) Бүркітпен түлкі алу;
7) Ат жарыста мәреге жету;
8) Қылыштасуда көзге түсу;
9) Найзаласуда жауын қаңбақтай ұшыру;
10) Найза атуда нысанаға дәл тигізу [137].
Абылай ханның сарбаздарына қойған талаптарының ішінде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлттық
Қабанбай батырдың соғыс тактикасын зерттеген ғалымдардың пікірі бойынша әскери
Ізденушілер З. Сәнік пен Б. Садықан Қабанбай батырдың соғыс
Жоғарыдағы тарауда келтірілген мысалдардан төмендегідей қорытынды шығаруға болады.
Қазақ халқының дене тәрбиесіне байланысты этнопедагогикалық көзқарасында ойындарға байланысты
Осымен қатар халық арасындағы тараған ойын түрлері арқылы баланың
Сонымен қатар ел арасында тараған ойындар жас балалардан бастап,
Қазақ халқы арасында ойындар тек ұлдар үшін немесе қыздар
1.4 Ұлттық ойындарды топтау, жүйелеу
Ұлттық ойындардың ел арасында кең тарауының арқасында бір ойынның
Ойындарды жүйеге енгізу арқылы оларды қолдану кезінде ойнаушыларды жынысына,
Ойындарды жүйелеу, топтау, барлық ойындар туралы алынған ақпаратты бір
Ойындарды жүйелеу көбіне олардың бір-бірінде кездесетін ортақ ерекшеліктеріне байланысты
Қарапайым түрде топтауға мысал ретінде балаларды жастарына қарай бөлуді
Ойындарды жүйелеу, балаларды топқа бөлу ойынды үйрету әдістемесін жетілдіруге
Ұлттық ойындарды жүйелеу, топтау ісімен ғалымдар көптен шұғылдануда. Ұлттық
Тағы бір күрделі мәселе ойынның атауына байланысты, оған себеп
Халық ойындарын қазіргі заманға икемдеп топтап, жүйелеуде ғалымдар әртүрлі
Ұлттық ойындар классификациясына көңіл бөлген ғалым Т.Ж. Бекбатчаев халық
1) ойыншықтықтармен ойналатын ойындар;
2) лақтыру, жүгіру және секіру элементтері бар ұлттық ойындар;
3) күрес және қарсыласу элементі бар ұлттық ойындар;
4) көзді байлап ойнайтын ұлттық ойындар;
5) дала кеңістігінде ойналатын ұлттық ойындар;
6) суда ойналатын ұлттық ойындар;
7) әскери-өнерлік элементі бар ұлттық ойындар;
8) столда ойналатын ойындар;
9) ат-спортына қатысты ұлттық ойындар;
10) атракциондық ойындар.
Автор бұл ойын топтарын адамның жас ерекшеліктеріне қарай екі
1) балалар ойнайтын ұлттық ойындар,
2) үлкендер ойнайтын атракциондық ойындар тобы [140].
Халық ойындарын жіктеу барысында біздің мән беріп талдаған келесі
Бұдан кейін академиялық емес ойындарды спорттық және құмарлық ойындар
Дене тәрбиесі және спорт үйлесімді жан-жақты адам тәрбиелеуге бағытталған.
Ұлттық негізбен, ұлттық сана сезіммен, ұлттық пікірмен байланысты ұлттық
Қазіргі заманғы педагогикалық үрдістерде қазақ ұлттық ойындарын енгізу жағдайларын
1) қимыл жылдамдығын, ептілікпен үйлесімділікті дамытуға бағытталған ұлттық ойындар;
2) күшті төзімділікті дамытатын ұлттық ойындар;
3) зейін мен қимыл реакциясына тәрбиелейтін ойындар;
4) лақтыру қимылын дамытатын ойындар;
5) негізгі қимылдық сапаларды дамытуға байланысты ойындар [143].
Бұл жердегі ғалымның негізгі ұстанған қағидасы жалпы дене дайындығы
Жоғарыда аталған ғалымдардың зерттеу еңбектерінде ұлттық ойындарды саралау
Белгілі ғалымдар А. Құралбекұлы мен С. Әкімбайұлы қазақтың ұлттық
1) еңбек-тұрмыс ойындары;
2) денешынықтыру спорт ойындары;
3) ойлау арқылы орындалатын ойындар.
Олардың өзін жедел және баяу қимылды ойындар деп бөлген.
Еңбек-тұрмыс ойындарының өзі ойын-сауық ойындары, тұрмыс-салт ойындары, әдет-ғұрып ойындары,
Дене шынықтыру-спорт ойындарын екіге бөлген:
1) жедел қимылды денешынықтыру-спорт ойындары,
2) баяу қимылды денешынықтыру-спорт ойындары.
Жедел қимылды денешынықтыру-спорт ойындары зат қолданылып ойналатын ойындар болып
атпен ойналатын жедел қимылды ойындар;
атқа байланысты емес жедел қимылды ойындар;
доппен ойналатын ойындар;
сүйекпен ойналатын ойындар.
Бұның ішіндегі үш топ ойын түрлері атпен ойналатын жедел
Ал сүйекпен ойналатын ойындардың өзін екіге бөлген:
1) асықпен ойналатын ойындар,
2) сүйекпен түнде ойналатын ойындар.
Үшінші ойлау арқылы орындалатын ойындарды төртке бөлген:
1) логикалық оймен математикалық сызбаларға негізделген ойындар. Оны ары
2) тез ойлап жедел шешімді талап ететін ойындар;
3) философиялық ой жүйені дамытуға негізделген ойындар деп атап
4) абстракциялық ойлау мен тіл дамытуға негізделген ойындар деп
Біз өз зерттеуімізде қазақтың ұлттық ойындарын дене тәрбиесі сабағындағы
Мектеп жасына дейінгі балаларға қажетті ұлттық ойындарды топтау барысында
Біз өз зерттеуіміз барысында балаларға арналған барлық ұлттық ойындарды
1) Мазмұнды, бейнелік еліктеу ойындары;
2) Ой ойындары;
3) Спорттық бағыттағы ойындар;
4) Еркін, мазмұнсыз ойындар.
Мазмұнды, бейнелік еліктеу ойындарына ойынның алдын-ала белгіленген мазмұны бар,
Екінші ой ойындарына өз аты айтып тұрғандай ой қабілеті
Үшінші топтағы ойындарға ережесі бар спорттық бағыттағы ойындар енгізілді.
Төртінші топқа ойын кезінде ойнау тәртібін еркін өзгертуге болатын
Ұлттық ойындардың ел арасында кең тарауының арқасында бір ойынның
Ойындарды жүйеге енгізу арқылы оларды қолдану кезінде ойнаушыларды жынысына,
Ойындарды жүйелеу, топтау, барлық ойындар туралы алынған ақпаратты бір
Ойындарды жүйелеу көбіне олардың бір-бірінде кездесетін ортақ ерекшеліктеріне байланысты
Қарапайым түрде топтауға мысал ретінде балаларды жастарына қарай бөлуді
Ойындарды жүйелеу, балаларды топқа бөлу ойынды үйрету әдістемесін жетілдіруге
Ұлттық ойындарды жүйелеу, топтау ісімен ғалымдар көптен шұғылдануда. Біз
Тағы бір күрделі мәселе ойынның атауына байланысты, оған себеп
Ақсүйек
Алтыбақан
Сүзеген бұқа
Жасырынбақ
Қашпа доп
Алакүшік
Қайықшы
Қоян-тазы
Түйе мен
бота т.б.
Cурет 1 - Ұлттық ойындарды жүйелеу, топтау
Ұлттық ойындардың басым көпшілігін мазмұнды сюжеттік ойындар құрайды. Сюжеттік,
Бұл жердегі зат «сақина» ойынының негізгі мазмұнын құрайды. Ойынның
Келесі «аңшылар» ойынын алып қарайтын болсақ қасқырлар мен аңшыларға
Сюжетті ойындарда ойыншылардың қозғалыс дағдысын дұрыс орындауларына үлкен мән
Мазмұнды сюжеттік ойындарда қимыл-қозғалыс әрекеттері негізінен еліктеу, бейнелеу сипатында
Балалар ойын ережесіне сәйкес ойынның мазмұнды сюжетіне сәйкес қозғалысты
Мазмұнды сюжетті қозғалмалы ұлттық ойындардың бір ерекшелігі балаға сомдалған
Мазмұнды сюжеттік ойындардың пайдасы балалар аңдарды, құстарды, заттарды бейнелеп
Тағы бір мән беретін жағдай ойын барысында кейбір балалар
Ойынның ұлттық деп аталуының астарында түрлі мағына жатыр. Олай
Үшіншіден, ұлт ойындарының бойына ұлтқа тән психологиялық ерекшеліктер топтасқан,
Бала өзін қоршаған ортаны, айналасындағы заттар мен құбылыстарды ойын
«Баланың таным түсінігі, іс-әрекеті ойыннан бастау алады да, болашақ
Сондықтан ұлттық халық ойындарын бүгінгі балалар өміріне енгізу қазіргі
Қазақ ғалымы Б. Төтенаевтың пікірінше ұлт ойындарының дамуы тек
Қазақ халқы негізінен көшпелі өмір сүруіне сәйкес ұлттық ойындар
Мысалы көпке танымал ойын атаулары: «Атқаума», «Асау мәстек», «Алакүшік»,
Әдет-ғұрып, салт-сана, дәстүр ұлтты басқалардан дараландырып, ерекшелендіріп көрсететін құбылыс,
Адамның бала кезінде ойнаған ойындары өмірбойы ұмытылмай сақталып қалуы
Біз ұлттық ойындарды зерттеу кезінде тәрбиелік әсерінің төмендегідей бағыттарын
1) қазақтың ұлттық ойындары-халық мәдениетінің бір тармағы ретінде;
2) ұлттық ойындар негізінде баланың денесін шынықтыру және болашақ
3) халық ойындары арқылы баланы жерін, елін сүйетін патриоттыққа
4) ұлттық ойындар адамгершілік құралы ретінде.
Осы бағыттарды саралай келе ұлттық ойындардың бала өміріндегі маңызын
- қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуында ұлттық ойындар халық мәдениетінің бір
- кешегі ата-баба дәстүрінің көрінісі халық ойындары бүгінгі баланың
2 МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДА ҰЛТТЫҚ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалар ағзасының физиологиялық өсу ерекшеліктері
Балалардың дене дамуы онтогенез негізінде жатқан жалпы физиологиялық заңдылықтарға
Балалардың, дәлірек алғанда, 3-5 жастағы балалардың жүйке жүйесі
Балалардың дене шынықтыру сабағын дұрыс жүргізе білген жағдайда олардың
Қозғалу дағдысын үйрету олардың қоршаған ортамен байланыс орнатуына,
Ұлттық ойындарды ойнау, спорттық жаттығу элементтерін қайталау, баланың жүрек-қан,
Баланың қозғалыс дағдысы 7 жасқа дейін қалыптасып, әрі қарай
Баланың қозғалыс дағдысын дамытумен қатар спорттық жаттығу түрлерін де
Спорттық жаттығуларды ұлттық ойындармен ұштастыра отырып қолдану өзінің тиімділігін
Ағзаға қозғалыстың қажет болуы табиғи нәрсе. Қозғалыс кезінде, яғни
Баланың қозғалыс белсенділігіне бөгет жасағанда оның дамуы нашарлайды және
Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл дағдысының қалыптасуы қимыл сапаларының
Қимыл сапасының дамуы әр түрлі жүйелердің қайта құрылу нәтижесінде
Статикалық бұлшық ет күші мектеп жасына дейінгі балалардың барынша
Бала ағзасының даму мен өсу процесінде бұлшық еттің күші
Балалардың шапшаңдық қозғалыстары уақыттың қысқа мерзім ішінде орындау қабілетінен
Балалардың төзімділігіне тоқталсақ, төзімділік-ұзақ уақыт тиімділікті төмендетпей жұмыс істеу
3-5 жастағы балалар төзімділігі жетілмеген жағдайда болғандықтан олар ұзақ
Ептілік қимылдық міндеттерге сай үйлесімді қозғалыстарды тез де, дәл
Иілгіштік-буындардағы қимылдар дәрежесіне, буын үстінің ерекшеліктеріне, бұлшық еттердің серпімділігіне
2.2 Үш жастағы балалардың қимыл-қозғалыс дағдыларын ұлттық
Мектепке дейінгі балалардың денесін шынықтыруды ұлттық ойындар арқылы
1) Зерттеу жұмысын алдымен жүгіру дағдысын қалыптастыруды ұлттық ойын
Қозғалыс түрлерінің ішінде жүгіру, балалардың табиғи жақсы көретін қозғалыс
Жүгіру баланың бүкіл ағзасына жалпы физиологиялық өсуіне әсер етеді,
Бала жүре бастаған кезеңінен бастап жүгіріп ойнауға дағдылана бастайды.
3 жасар баланың жүгіру жылдамдығы әртүрлі болып келеді, олар
Баланың табиғи шынайы жүгірісі ойын үстінде жақсы көрініс береді.
Жүгіріп ойнағанда балалар бір-бірімен соқтығысып қалмаулары үшін оларды бір
Ұлттық ойын «Жаяу көкпар». Бұл ойынға барлық бала бірдей
Екінші түрі. Балаларды екі-екіден жұпқа бөледі. Әр жұптың жүгіру
Ерте заманнан тамыр алған бұл ойын алғашқы кезде «көкбөрі»
Көкпарды ат үстінде бозбалалар арасында өткізген, ал кішкентай балалар
«Жаяу көкпар» ойыны баланың жүгіру дағдысын қалыптастырып, баланың аяқ
Жүгіру дағдысын қалыптастыруға халық арасында кең тараған балалар ойыны
Есептеп болғаннан кейін «қояндардың» бәрі екі қоршауда тұрады, «тазы»
Алғашқы 3 ай ішінде жүгіру ойындарының ара қашықтығын 15-30
2) Келесі қарастыратын сұрағымыз ұлттық ойындарды секіру жаттығулары негізінде
Секірудің барлық түрлері балалардың ең бір қызық көретін жаттығуларының
Үш жасқа толған балалардың секіру қабілеттері әлсіз болады. Олардың
Үш жасқа толық толған балаларда секіру дағдысы жақсы қалыптаса
Секіру барысында қол қызметі белсенді пайдаланылмайды. Секіру жаттығулары арқылы
Секіру сәтінде қатты түскен балада ұнамсыз сезім қалыптасып, дұрыс
«Жүрелей секіру» ойынының 1 түрі. Бұл ойын балабақша ауласында,
Әр топтан екі-екіден ойыншы шығады да, өз тобы жақтағы
Бұл ойын баланы төзімділікке, денесін шымыр етіп өсіруге әсерін
Халық арасында кеңінен тараған ұлттық ойынның бірі «Арынды арқан».
Секіруге байланысты келесі ойын «Қарғымақ». Бұл ойынды секіру жаттығуларын
«Қарғымақ» ойыны далада ойналады. Ойынның мақсаты бір заттан
Секіру сәтінде бала өз қолдарының дұрыс сермелуіне, басы мен
Үш жасарлар тобындағы балаларды бақылау сәтінде анықтағанымыз жартысынан
Балаға қашығырақ алысқа секіруге тапсырма бергенде, олардың қозғалыс іс-әрекетін
3) Зерттеу жұмысымызға өзек болған келесі мәселе ұлттық ойындарды
Балалармен жұмыс жүргізу барысында байқағанымыз балалардың еңбектеп өрмелеуге деген
Тәрбиеші баланың бұл қажеттілігін әрқашан қолдауы керек себебі бұл
Ұстаз ұлттық ойындардағы еңбектеу элементтерін пайдалана отырып балаларды төрт
Еңбектеу элементтері бар ұлттық ойын түрлеріне барлық бала бірдей
Біз өз жұмысымызда осы ойынға еңбектеу элементін қосымша енгіздік.
Тәрбиешінің тапсырмасымен көмекші шеңберден шығып, тығуға әзірленген затты алып
Еңбектеу элементі қосылған «Қара сиыр» ойынын ойнау кезінде денені
Бала үшін бір заттың үстінде еңбектеп немесе өрмелеп ойнайтын
«Қосқұлақ» ойыны ағаш баспалдағы бар жерде ойналады. Бұған топтағы
Тауға қарай өрмелеген «қойларды» аңдып жүріп «қасқыр» «күзетшінің» көзіне
Егер «қасқыр» өрмелеп бара жатқан не болмаса түсіп келе
«Күзетші» «қойдың» ролін атқарушы болып, тығылуға кетеді. «Күзетші» «қасқырдың»
Жоғарыға айтып өткеніміздей «Қосқұлақ» ойынында кішкентай екі жақты ағаш
Бұндай сәтте балаға баспалдақпен өрмелеу қалай ыңғайлы, солай еркін
Өрмелеу элементтерін үйрету біршама көп уақытты талап етеді, сондықтанда
4) Үш жастағы балаларға лақтыру және қағып алу дағдыларын
Балалар лақтыру және қағып алу ойындарын қызыға орындайды. Үш
Лақтыру әдісін меңгеру үшін көз өлшемі, күш, ептілік, дене,
Бұл жаста бала затты ептілікпен қағып алуды меңгере бастайды.
Сондықтанда 3 жастағы балалармен жұмыс барысында лақтыру мен қағап
Бұл жастағы балалардың қызығып ойнайтын ұлттық ойындарының бірі «Сандық
Домалату сырғанату және лақтыру жаттығуларының негізгі мақсаты анықталған нақты
Ең қарапайым жаттығу элементі бар ойын «Ұршық доп» ойыны.
Ойын сәтінде бала еңкейіп қос қолымен, кейде бір қолымен
Ойын барысында ұршық допты жерден көтеріп лақтырмау керек, алақан
Затты немесе допты жоғар лақтырып, қағып алатын ойындарды дара
Лақтырып немесе қағып алып ойнайтын заттарын балалардың өздері еркін
Бір-біріне 0,5-1 метр аралығындағы азғантай қашықтықтан лақтырған допты балалар
Дұрыс орындау нәтижесі баланы қуантып, қимыл-қозғалыс жаттығуларын ойын арқылы
Баланың ойын барысында берілген тапсырманы орындауда нақты нысанаға лақтырғаннан,
Балалар өз ыңғайы бойынша затты күшті қолымен лақтырғанды ұнатады.
Әр түрлі тапсырмаларды тұрақты орындату мысалы, екі немесе бір
«Сандық толтыру» ойынында балалар аузы ашық бос сандықты нысана
Ойын шарты бойынша кім сандықты ең аз уақытта тез
Балалар бос сандыққа қатты жақындап кетпес үшін лақтыратын жерден
Тәрбиеші бос сандықты толтыру барысында ойын шартын орындау үшін
Үш жастағы баланың лақтыру қабілеті әлсіз болғанына қарамастан оны
Қатысатын балалар түгел сиятындай етіп, үлкен төрт бұрыш сызылады.
Лақтыру, қағып алу, алысқа ұшыра лақтыра, межені көздеп лақтыру
5) Келесі қарастыратын мәселеміз тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығу ойындарын
Денені тепе-теңдікте ұстау қызметі ағзаның қалыпты өміршеңдігін қамтамасыз ететін
Денені тепе-теңдікті ұстау қабілеті балада жүру қозғалыс тәжірибесі жинақталған
Ереже бойынша ойын спорт залда немесе ойын алаңында өтеді.
Халық ойыны «Аларманды» балалар жазық жерде ойнайды. Ойнаушылар бірінің
«Аларман» соңғы ойыншыны ұстаған жағдайда өзі тізбектің басына тұрады
Баланың тепе-теңдікті сақтап бөрене тақта, тар жолмен жүруге әрекет
Балаға тепе-теңдікті жаттықтыратын ойындарды көбірек беріп дағдыландыру оның батылдығын
Тепе-теңдік жаттығулары балаға бір сарынды берілсе бала зерігіп,
Ойын барысында әртүрлі ойын құралдарын пайдалану балаларға қызықты болып
Тепе-теңдік дағдысын қалыптастыруда жаттығу және ойын түрлерін күрделендіре түсу
6) Үш жастағы балаларға арналған ұлттық ойындар негізінде берілетін
Үш жасар балалармен жалпы дамыту жаттығу элементтері бар ұлттық
Жалпы дамыту жаттығуларына төмендегідей ұлттық ойындарды ұсынуға болады: «Сақина
Бұл ойынды бөлме ішінде де немесе далада күннің жылы
Ортаға шыққан тәрбиеші екі алақанын беттерістіріп, ойыншылардың алақандарының арасына
Педагог балаларға қандай бір затпен ойнауды ұсына отырып, балаларға
Заттардың ішінде әр түрлі-түсті орамалдармен, қамшы, доптар, әртүрлі таяқшалармен
Ойын барысында заттарды балаларға таратудың бірнеше жолдары бар. Тәрбиеші
Жыл басында балалар бірін-бірі танымайтын, бір-біріне үйренбеген кезде
Жалпы дамыту ойындары сәтінде бір балаға, қолдарына бір-екі заттан
Балалардың барлығының бір сәтте қозғалып әрекет етуі үшін және
Тәрбиеші оларға қарама-қарсы отырып, ұзын екі таяқты балалардың барлығының
Ойын сәтінде балалар күрделі жаңа қимыл-қозғалыс түрлерін тереңдете меңгеріп,
Тәрбиеші балалардың тапсырылған қимыл-қозғалысты тиянақты орындауларына әрқашан көңіл
Сабақ барысындағы қозғалмалы ұлттық ойындарды ойнатудың басты мақсаты, балаларды
Сабақтың кіріспе бөлімінде ойналатын ойын мен сабақ соңындағы ойналатын
Үш жастағы балаларға дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындар түрлерін
Сабақтың басынынан бастап педагог балалардың сабаққа деген жағымды
Педагогтың баланы орынды мақтауы оның көңіл-күйін көтеріп, бала қозғалысты
Сабақ үстінде ойналатын ұлттық ойынның біреуі балалар үшін күрделі,
Тәрбиеші ойналатын ойынның шартын өте қысқа түсіндіреді, содан кейін
Ойын барысында тәрбиеші ойын жаттығуларын балалардың дұрыс орындаулары үшін
Сабақ соңында қалыпты тыныс алу элементтері бар байсалды жүріс
Үш жастағы балалар тобына дене шынықтыру сабағы жылына 96
Ұлттық ойындарды таңдау кезінде ойынның бала ағзасына физиологиялық және
Жоғарыда келтірілген деректерді қорытындылай келе үш жастағы балаларға арналған
Ғылыми ізденіс кезінде ұлттық ойындарды біз қозғалыс салаларының түрлеріне
2.3 Төрт жастағы балаларды ұлттық ойындар негізінде дене шынықтыру
Ұлттық ойындар арқылы жаңаша жүйе негізінде дене шынықтыру сабақтарын
Ұлттық ойындарды балабақшадағы 4 жасарлар тобындағы оқу-тәрбие жұмысына пайдалану
Педагогикалық жүйенің міндеттері, мазмұны, формалары, әдістері тұтас ізділік тізбегін
Ұлттық ойындар өзінің табиғатында ұлттық өнегені бойына сіңіріп, бүкіл
Мектеп жасына дейінгі балалардың қозғалыс қабілеттері олардың морфофункцияналдық негіздерімен
Дәстүрлі халық ойындарын дене шынықтыру сабағында спорттық жаттығулармен ұштастыра
Төрт жастағы балалар өз бетімен тәуелсіз қозғалыс жасауға ұмтылады.
Ойындар үш жастағылармен салыстырғанда күрделеніп, кеңейтіледі. Әр түрлі сипаттағы
Бұл жастағы балалардың қимыл-қозғалыс ептіліктері арта түсіп дағдыланады, бірақ
Бала өз қалауынша қозғалысты қайталап, немесе тәрбиешінің ұсынысымен кеңістіктегі
Бірнеше қимыл-қозғалысты біріктіре отырып бала олардың бірінен соң бірінің
Бала тәрбиешінің қимыл-қозғалыс әрекетіне саналы түрде бақылау жасап қарап,
Төрт жасар бала педагогтың алда орындалатын қозғалыс әрекетіне байланысты
Барлық топтағыдай бұл сәттегі басты мақсат: бала денсаулығын нығайту
Денесін шынықтыру арқылы баланың қозғалыс белсенділігі артып, ұнатымды эмоцианалдық
Дене тәрбиесі балаларды біртіндеп қозғалыс элементтерін сапалы дұрыс жасауға
Дене шынықтырудың ұжымдық сабақтарында, ойын сәтінде, өз бетімен жұмыс
4 жастағы балалар жалпы сап түзеп тұру кезінде өз
Дұрыс және мөлшерленген жағдайда жүгіру бала денсаулығын сақтаудың ең
Жүгіру мен жүрудің үлкен айырмашылығы бар, мысалы, бала жүру
Ал баланың жүгірісі кезінде денесінің тірек күші аяқтың қатты
Бұл жастағылардың жүгіру тәжірибесі жүруге қарағанда аз болғанына қарамастан,
Жүгіру техникасын үйреткен кезде ең алдымен қол-аяқтың өзара дұрыс
Бұл жастағылардың жүгіру қарқыны бір қалыпты емес, бала ұсақ,
Сондықтан жүгіруге қатысты шеберлікті біртіндеп үйретіп тәрбиелеуге көп уақыт
Сапалы жүгіруді үйрету барысында тапсырылған бағытта шашырап жүгіру, жолдағы
Жүгіру техникасын жетілдіруде төмендегі ұлттық ойындарды қолдану тиімді болып
Қазақ балалары ішінде кеңінен танымал халық ойыны - «Қарлығаш
Осы үлкен сызықтың дәл ортасынан бір-бірінен қашықтығы 1метр келетін
Тәрбиешінің «қарлығаш» деген белгісі болса онда «қарғалар» қашады, ал
Жүгіруге байланысты халық ойындары өте көп және жан-жақты. Келесі
Тәрбиеші екеуінің аяғының арасына ұзын белбеу тастайды да «бір,
Ұлттық қимыл ойындарының қай-қайсысы болса да күшті, жылдамдықты, ептілікті
Халқымыз бұрыннан-ақ бала тәрбиесіне, оның дене бітімінің дұрыс жетілуіне
Ғалым балаларды шынықтыратын жаттығуларды былайша топтаған: ауырлық көтеру, аяқ
Жүгіріп ойнайтын халық ойындарына қарағанда секіріп ойналатын жаттығуларды ойын
Төрт жастағы бала бір орнында тұрып алға қарай қос
Ең қарапайым секіріс бір орнында тұрып қашықтыққа секіргенді бала
Биіктіктен жерге секіргенде балалар өзіне сенімсіз секіреді, бар салмақтарын
Бір орнында тұрып ұзындыққа секіру кезінде кейбіреулерінде бір аяқпен
Бұл жастағылар секіріс алдында қимыл-қозғалыстың дайындық сатысын жасауға талпынады.,
Секіріс сәтінде бала көбіне басын төмен жерге қарап қарғиды.
Балаларды ұзындыққа секіртіп үйрету кезіндегі басты мақсат олардың жерге
Секіру түрлерін дұрыс меңгеру үшін оларға «Алакүшік», «Лақша секіру»,
Халық арасында кеңінен тараған дәстүрлі балалар ойындарының бірі «Алакүшік».
Біздің ұсынып отырған ұлттық ойындар баланың аяқ, қол, бел
Секіріс барысында балалар екі қолды сермеп, күш ала секіруді
Келесі қарастыратын мәселеміз еңбектеу және өрмелеуге арналған ұлттық ойындар
Төрт жастағы балалар еңбектеп жаттығуды ойын кезінде кеңінен қолданады.
Кейбір ойындарда мысалы «Тұтқын алу» ойынында еңбектеу өте
Еңбектеу қозғалысы үшін бұл жастағы балалар үшін арнайы жаттығулар
Еңбектеуге арналған жаттығуларды ұлттық ойындарға бейімдеп өткізу сәтінде педагог
Балалар ойын алаңындағы еңбектеуге арналған бөгеттерге 2-3 қадам жетпей,
Ойын алаңына кіретін және шығатын жерден меже сызығы белгіленуі
Еңбектеуге арналған ұлттық ойын түрлеріне спорттық жаттығу элементтерін араластыра
Өрмелеу дағдысын жетілдіретін ұлттық ойындарға «Бұғнай» және «Тұтқын алу»
Өрмелеу жаттығулары енгізілген ойындар еркін сипатта өткізіледі. Балаларға екі
Гимнастикалық бөрене, немесе орындық үстінде балаға өрмелеуді орындату күрделі
Бала ұзын ағаш орындықтың басына келіп, еңкейіп екі қолын
Ойынның жаттығу элементтерін орындау кезінде балаларды қызықтыру мақсатында орындықтың
Төрт жастағы балаларға лақтыру, қағып алу және домалату жаттығуларын
Лақтыру, қағып алу, домалату ойындары өмірде көп кездесетін қозғалыс
Балалар өздерінің білген дәрежелері мөлшерінде бастапқы дайындық сәтін қалыптастырады,
Төрт жастағы баладан допты дәлдеп алысқа лақтыру мен дұрыс
Доппен, немесе белгілі бір ойын құралымен ойналатын ойын сәтінде
Қозғалмалы ойын түріне жататын «Асық» ойыны балалардың арасында кең
Жоғарыға лақтырылған затты қайта қағып алу төрт жастағы бала
Сабақ барысында нысананы көздеп алысқа лақтыруға көп уақыт бөлінбейді.
Алысқа лақтыруды бала еркін орындауы керек, тәрбиеші қолды денені
Төрт жасар балалар алдын-ала белгіленген сызықпен жүру, жүгіру, тақтай
Ұлттық ойынның ішінде «Аш қасқыр» ойынында бір аяқтап тұрып
Бұл жастағы балалар жіптердің арасымен денесін жіпке тигізбей жүруге,
Тепе-теңдікті сақтауды қалыпты әдетке айналдыру үшін дәстүрлі: «Аш қасқыр»,
Тепе-теңдік қаблетті дамытуға арналған ойындар кезінде балалар бірінен кейін
Төрт жастағылар үшін қимыл-қозғалыс ойындарын дене шынықтыру сабағының барлық
Ойын барысында балаларға орындауларына күрделі деген жаттығуларды тәрбиеші
Ұлттық ойындарды ұйымдастыру кезінде балалардың ойын кезінде орындауға қажетті
Тәрбиеші ойын элементтерін, ондағы жасалатын қимыл-қозғалыс жаттығуларын қарапайымнан күрделіге
Төрт жасарлар үшін дене шынықтыру сабағы аптасына екі рет,
Күрделі ойын элементтерінен тұратын жаттығу тапсырмаларына екі ай өткен
Ең бастысы сабақтың кіріспе бөлімі қызықты, баланың көңіл күйін
Балалар үшін таза ауадағы, далада ойнайтын ойындарды ұйымдастыру сабақтардың
Далада ойналатын ұлттық ойындар ұйымдастыру жағынан мазмұны мен әдісі
Төрт жастағы балалардың дене шынықтыру сабағын ұлттық ойындарды енгізу
Бала денсаулығына пайдалы әдет пен дағды қалыптасып белсенді өмір
2.4 Бес жастағы балаларды ұлттық ойындар негізінде балабақшадағы
Бес жастағы баланың дене-күш қабілеттері, қозғалыс дағдылары 3-4 жастағы
Бес жастағылардың ойынға деген ұмтылысы өзіндік ерекшелігімен дараланып көрініс
Бұл кезде балалар арасында достық қарым-қатынас қалыптасып, бір-біріне көмектесу
Балаларда қимыл-қозғалыс әрекетін қиялынан ойлап тауып ойнау дағдылары көрініс
Бала қимыл-қозғалыс түрлерін жақсы ажыратады, олардың кейбір элементтерін нақты
Қимыл-қозғалыс ептілігі мен дағдысын әрі қарай өрістету баланың денесінің
Дененің өз дәрежесінде сапалы шынығуы күнделікті тұрақты жаттығудың арқасында
Ойын сәтінде баланың қимыл-қозғалыс әрекетінде жаңа әдіс-тәсілдерді тануға, оны
Осы кезеңдегі ең басты мақсат балаға ұлттық ойынның пайдасы
Дене шынықтыру сабағын өткізу барысында жаттығу элементтерін ұлттық ойындар
Дене шынықтыру сағатын өткізу барысындағы барлық жағдайда баладан ұйымшылдықты,
Ойын кезінде жүгіру барысында балалардың кеңістіктегі бағыт-бағдарларын мөлшерлеулері жақсы
Жүгіру дағдысын жақсартатын ойындарының бірі - «Аш қасқыр». Ойынға
Ұсталып қалған бала «аш қасқырға» айналады да, өзі ойыншыларды
Балаға жүгірудің сапасын жақсарту мақсатында «Жаяу жарыс» ойынын ойнатуға
Ең бастысы жүгірудің сапалық қасиеттері: жүгіру кезінде өзін еркін
Бес жастағы балалар бір орнында тұрып секіру, ұзындыққа секіру,
Ұстаздың секіруді үйрету кезіндегі ең көп көңіл бөлетін және
Жерге жұмсақ қонуды үйретуге «Қарғымақ», «Кірпіше қарғу» мен «Лақша
Бес жастағы балаларға бір аяқпен алға тебіну арқылы ұзындыққа
Бес жастағы балаларға биіктікке секіруді 20-30 сантиметр биіктіктен бастап
Бес жасқа толған балалардың барлығы дерлік бір орнынан ұзындыққа
Бірақ қолдарын құлаштап алға жіберіп, аяқты жерден көтеріп күш
Бес жастағы балалар еңбектеудің барлық түрін еркін меңгеру сатысына
Еңбектеп ойнайтын ойындарға «Бұғынай», «Балықтар», «Өрмекші», «Сиқырлы таяқ» ойындарын
Ұлттық ойындар арқылы еңбектеу дағдысын дұрыс меңгерту үшін ойнату
Бес жасқа толған баланың қозғалыс дағдысының жақсы дамуы, дене
Бұл дағдыларды жаттықтыру үшін асықпен ойналатын «Алшы», «Хан ату»,
Тәрбиеші бұл ойындарға ер балалар мен қыз балаларды араластыра
Допты жерге домалату, межеге жеткізу, лақтырып қағып алуды «Карагие»
Балалар осы жаста екі қолымен допты басынан асыра лақтыруға
Допты басынан асыра алысқа лақтыртып үйретіп керек емес, жаттығу
Бес жастағы бала нысанаға немесе алысқа сермеп лақтыру кезінде
Баланың құлаштап сермеу мен лақтыру арасындағы байланысы осы жаттығуды
Бес жастағы баланың қозғалыс координациясының жақсарып, өз тұлғасын нақты
Ойын барысындағы тепе-теңдікті сақтау жаттығулары баладан үлкен көңіл бөлуді,
Бес жасқа толған баладан жалпы даму жаттығу элементтері бар
Жалпы даму жаттығуларын ұлттық ойынға енгізіп ойнатуда ойын құралдары
Ойын негізінде үйретілетін жаттығулар белгілі бір нәтижеге жетуді көздеп
Бес жастағылар арасында ойынды жарыс сипатында өткізуге де болады,
Ережесі бар өзіндік мазмұнымен бейнеленетін ұлттық қимыл-қозғалыс ойындарын дене
Бала спорттық құрал жабдықтармен ойнамас бұрын онымен танысып, ұстап
Негізгі қимыл-қозғалысты сабақ басында бір балаға орындатып көрсетіп үйреткен
Жаңа жаттығу элементін баланың бұрын үйренген қимылымен байланыстыра, бекіте
Қимыл-қозғалысты меңгеру оны бірнеше рет қайталап, бекіткеннен кейін бір
Бес жастағы баланың берілген тапсырманы дұрыс орындауға деген ұмтылысы
Егер бала жаттығуды орындауды қиынсынса, бірге орындағаны жөн. Тәрбиеші
Ұлттық ойындарды ұйымдастырып ойнау барысында бала физиологиялық -эмоцияналдық тұрғыдан
Сабақтың қорытынды бөлімін жәй қозғалатын ойынмен немесе жүріп демалып
Кіріспе дайындық бөлімінде жүгіру, жүру, жалпы даму жаттығуларына ұсынған
Біздің ұсынып отырған ұлттық ойындарымыздың қай түрін алып қарасақта
Бес жастағы балалардың дене дайындығы дамулары әртүрлі болып келеді
3 ТӘЖІРИБЕЛІК - ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1 Ғылыми зерттеуді ұйымдастыру
Біздің ғылыми ізденісіміздің негізгі мақсаты мектеп жасына дейінгі балабақшаларында
Осы мақсатқа байланысты ұлттық ойындарды дене тәрбиесі сабағының құрамды
Алға қойған мақсатымызға жету үшін зерттеу тәжірибемізді 3 кезеңге
Бастапқы ұйымдастыру кезеңінде тәжірибе жүргізетін мектеп жасына дейінгі мекеме
Эксперименттік жұмыстар Ақтау қаласындағы № 11, 46, 59 балабақшаларында
1. Жоғарғы деңгей - мұнда таңдап алынған мәселеге байланысты
2. Орта деңгей - бағдарлама бойынша берілген тапсырмалардың негізі
3. Төменгі деңгей - мұнда бағдарламада берілген ұлттық ойындардың
Біздің тәжірибелік-эксперименттік жұмысымыз жүргізілген Маңғыстау облысы Ақтау қаласындағы №
Эксперимент үш кезеңде жүргізіліп, оған Ақтау қаласындағы
Кесте 1 - Маңғыстау облысы Ақтау қаласындағы эксперименттік -
Балабақша № Жас ерекше-лігі 2002-2003 2003-2004 2004-2006
Экспер.
топ Бақылау топ Экспер.
топ Бақылау
топ Экспер.топ Бақылау топ
№11
балабақша 3-4
4-5
5-6 21
24
27 25
24
22 21
24
27 24
21
26 21
24
27 20
23
25
№46 балабақша 3-4
4-5
5-6 24
20
27 23
19
26 24
20
27 22
20
23 24
20
27 26
21
23
№59 балабақша 3-4
4-5
5-6 21
20
24 19
24
22 21
20
24 19
24
22 21
20
24 19
24
22
Барлық бала саны - 208 204 208 201 208
Анықтау кезінде зерттеп отырған мәселеге байланысты бақылаулар, топтағы балалар
- топқа арнап дайындалған бағдарламадағы ұлттық ойындардың жүйесі
- берілген ұлттық ойындардың әдіс-тәсілдерімен қоса нормативтік талдау,
- дене шынықтыру сабақтарына ұлттық ойындарды тұрақты енгізу арқылы
Анықтау эксперименті кезінде жүргізілген сұрақ-жауаптар, түрлі ұлттық ойындар, жарыстар
Анықтау кезеңін өткізгенде эксперименттік топтағы балаларға берілетін тапсырмалар тоқсандық
Осы өлшем негізінде топтағы балалардың ұлттық ойындарды меңгеру дәрежесі
жоғарғы деңгейді ұстаған балалар тобы - 84 пайыз;
орта деңгей - 76 пайыз;
төменгі деңгей - 68 пайыз құрады. Бұдан шығатын қорытынды
3.2 Ұлттық ойындарды меңгеру сапасын бағалау
Кесте 2 - Ұлттық ойындарды меңгеру сапасын бағалау кестесі
№ Баланың аты-жөні Жүгіру элементтері бар ұлттық ойындар
I II III IV I II III IV I
«5»
«4»
«3» 6
8
11 6
10
9 7
11
7 8
13
4 4
10
11 5
12
8 5
16
4 7
15
3 3
9
13 4
11
10 5
12
8 6
14
5
Пайыздық сапасы
(%) 56
% 64% 68
% 84
% 56
% 68
% 84% 88% 48% 60% 68% 80%
Лақтыру және қағып алу элементтері бар ұлттық ойындар Тепе-теңдікті
I II III IV I II III IV I
«5»
«4»
«3» 4
12
9 5
13
7 6
14
5 7
15
3 3
11
11 4
12
9 4
14
7 5
16
4 4
11
10 5
12
8 5
14
6 7
15
3
Пайыздық сапасы
(%) 64
% 72
% 80
% 88
% 56
% 64
% 72
% 84
% 60
% 68
% 76
% 88
%
Бесінші кестедегі берілген ақпарат балалардың негізгі қозғалыс дағдыларын меңгеру
Ал қалыптастыру эксперименті кезінде топтағы балалардың жүйелі түрде берілген
мектеп жасына дейінгі балалардың дене күшін, қозғалыс дағдыларын дамытуға
балабақшадағы дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындарды өтудің дидактикалық негізі
- дене тәрбиесін өткізуге жауапты тәрбиеші болғандықтан, тәрбиешілермен жүргізілетін
- баланы жастайынан өзін-өзі іштей жеңу және рухани игі
Сурет 2 - Балалардың бірлесіп және жекелей орындайтын
ойындарының экспериментке дейінгі ара қатынасы
Сурет 3 - Балалардың жекелей және бірлесіп орындайтын
ойындарының эксперименттен кейінгі ара қатынасы
Арнайы жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде алға қойылған педагогикалық
Сондықтан 3-4, 4-5, жас аралығындағы балаларға өтетін дене тәрбиесі
3.3 Үш-бес жасар балалар тобына арналған ұлттық
Енді ғылыми-тәжірибелік эксперимент жұмыстарында пайдаланылған ұлттық ойындарға талдау жасап
жүгіру элементтері бар ұлттық ойындар;
секіру элементтері бар ұлттық ойындар;
еңбектеу және өрмелеуге арналған ұлттық ойындар;
лақтыру және қағып алу ойындары;
тепе-теңдікті сақтауға байланысты халық ойындары;
жалпы даму жаттығу элементтерін қамтыған ұлттық ойындар.
Кесте 3 - Ұлттық ойындарды «Ойындар жүйесіне»
№ Ойындар түрлері Дамыту мақсаты Көрсеткіштері Игерген дағды икемдіктері
1 Жүгіріу дағдысын жетілдіретін ұлттық ойындар:
-Ақсерек көксерек
-Жаяу көкпар
-Қоян Балалардың дене құрылымын шынықтыру аяқ қол бұлшық еттерін
Түрлі ойындар арқылы жүгіру элементтерін меңгертіп, жалпы дене дамуын
Дене шынықтыру сабағында берілген жүгіру сынақтарын орындалуы Жүгіруге байланысты
2 Секіру элементтері бар ұлттық ойындар:
-Жүрелей секіру
-Арынды арқан
-Түйе мен бота
-Қарғымақ
Секіру элементтері бар ұлттық ойындарды ойнату арқылы баланың аяқ
-секірудің барлық түрлерін үйреніп, ойын элементтерімен қоса өз бетінше
-секіру түрлерін, секіру жаттығуларын, секіру дағды-икем бірліктерін меңгереді
3 Еңбектеу элементтері бар ұлттық ойындар:
-Қара сиыр
-Қосқұлақ Еңбектеу элементтері бар ойындарды ойнау арқылы баланың ептілік
4 Лақтыру және қағып алу элементтері бар ұлттық ойындар:
-Сандық толтыру
-Ұршық доп
-Ошақ Лақтыру және қағып алу элементтерін меңгерту, бүкіл дене
-лақтыру және қағып алуға байланысты түрлі жаттығулар мен қимылдарды
-қол сүйектерін және дене мүсінін қатайту
5 Тепе-теңдікті сақтау элементтері бар ұлттық ойындар:
-Тепе-теңдік
-Аларман Тепе-теңдікті сақтау және дене құрылысын дұрыс меңгере білу
-баланың дене құрылысымен қатар нерв жүйесі, өзіндік ептілік тапқырлық
6 Жалпы даму жаттығу элементтерін қамтыған ұлттық ойындар:
-Сақина салу
-Қайық-шылар
-Үлек пен тайлақ Жалпы даму жаттығулары бар ұлттық ойындар
-дене шынықтыруға байланысты түрлі ойындарды, жаттығуларды жасап дағдыланады
-шапшаңдық, ептілік, төзімділік, спортқа бейімділік қасиеттері дамиды
3.4 Эксперименттік және бақылау топтарындағы балалардың ұлттық ойындар жүйесін
Жүгіру элементтері бар ұлттық ойындар жүйесінде берілген тапсырмалар мен
Жүгіру элементтері бар ұлттық ойындарды меңгергеннен кейінгі даму динамикасы
Жүгіруге арналған элементтері бар ұлттық ойындар эксперименттік жұмыстың барысында
Осыған орай әр жастағы балаларға арнайы бағдарлама дайындалып, оны
Жүгіру жаттығулары негізін сақтай отырып ойналатын ойындарды меңгергеннен кейін
Сонымен қатар бағдарламадағы секіру, лақтыру, қағып алу тағы да
Сурет 4 - Жүгіру элементі бар ұлттық
ойындарды қолданудың сапалық көрсеткіші
Эксперименттік және бақылау топтарындағы балалардың секіру элементтері бар ұлттық
Секіру элементтерінен тұратын ұлттық ойындар: «Арынды арқан» «Арқан», «Жүрелей
Бағдарламада берілген бұл тапсырмалар эксперименттің алғашқы анықтау кезеңінде қиындық
Эксперимент топтарындағы балалардың секіруге арналған ұлттық ойындарды меңгеруі бақылау
Сурет 5 - Cекіру элементтері бар ұлттық
ойындарды қолданудың сапалық көрсеткіші
Еңбектеу және өрмелеу элементтері бар ұлттық ойындарды меңгерту ұстаздан
Еңбектеу және өрмелеу ойындарын меңгертудің сапалық көрсеткіші 6 суретте
Еңбектеу және өрмелеу элементтері бар ұлттық ойын түрлері: «Қосқұлақ»,
Аяқ пен қолды және жалпы денелік қимыл-қозғалыстарды дұрыс пайдалана
Эксперименттік – тәжірибелік зерттеу жұмысы кезінде берілген тапсырманы орындатуда,
Сурет 6 - Еңбектеу, өрмелеу элементтері
бар ұлттық ойындарды қолданудың сапалық көрсеткіші
Лақтыру және қағып алу элементтері бар ұлттық ойындар балалар
Лақтыру және қағып алу негіздеріне құрылған ұлттық ойындар: «Сандық
Лақтыру, қағып алу, домалатуға арналған ойындар баланың қол күші
Сурет 7 - Лақтыру, қағып алу, домалату элементтері
бар ұлттық ойындарды қолданудың сапалық көрсеткіші
Тепе-теңдікті үйретуге арналған ұлттық ойындарды балалар қызыға ойнайды. Тепе-теңдікті
Тепе-теңдікті сақтауға арналған ұлттық ойындар: «Аларман», «Шұқыма», «Тепе-теңдік», «Керуендер».
Бұдан шығатын қорытынды біздер жүргізген ғылыми ізденіс жұмысының нәтижесінде
Сурет 8 - Тепе-теңдікті сақтау элементтері бар
ұлттық ойындарды қолданудың сапалық көрсеткіші
Балалар үшін еркін ойнаудың маңызы зор, себебі осы жастағы
Жалпы даму жаттығулары бар ұлттық ойындар: «Сақина салу», «Қайықта»,
Ойын кезінде балалар қозғалыс дағдыларының барлық түрлерін еркін орындауға
Негізінде алып қарағанда біз жүйелеп отырған ұлттық ойындардың барлығында
Сурет 9 - Жалпы даму элементтері бар ұлттық
ойындар жүйесін меңгергеннен кейінгі даму динамикасы
Жалпы даму қабілеттерін арттыруға арналған қозғалмалы ұлттық ойындарға «Мысық
Бұл ойындар балаларды жүгіруге, секіруге, қарғуға, өрмелеуге, жорғалауға, басқа
Соңғы жылдары ғалымдар қозғалмалы ұлттық ойындарды тек дене шынықтыру
Кесте 4 - Балалардың ұлттық ойындар жүйесін меңгергенге дейінгі
№ Балабақшалар №11 №46 №59
Деңгейлер Экспер.
дейін Экспер.
кейін Экспер.
дейін Экспер.
кейін Экспер.
дейін Экспер.
кейін
1 Жоғары 25 47 17 49 22 40
2 Орта 28 39 25 33 27 38
3 Төменгі 47 14 58 18 51 22
Сонымен эксперименттік зерттеу нәтижесі бойынша мектеп жасына дейінгі балаларға
3.5 Зерттеу нәтижелерін талдау
Кесте 5 - Балабақшаларда жүргізілген эксперимент жұмысының қорытынды
Бала бақша аты Бала саны Ойындар жүйесін меңгергеннен кейінгі
жоғары орта төмен % жоғары орта төмен %
№ 11
№ 46
№ 59 72
71
65 30
29
30 24
23
19 18
19
16 75
73
75 47
49
40 39
33
38 14
18
22 86
82
78
- Жүгіру жаттығулары негізін сақтай отырып ойналатын ойындарды меңгергеннен
Сонымен қатар бағдарламадағы секіру, лақтыру, қағып алу тағы да
- Балалардың жас ерекшелігіне байланысты секіру жаттығуларын орындату өзінің
Эксперимент топтарындағы балалардың секіруге арналған ұлттық ойындарды меңгеруі бақылау
- Өрмелеу, еңбектеу аяқ пен қолды және жалпы денелік
Эксперименттік зерттеу жұмысы кезінде берілген тапсырманы орындатуда, еңбектеу және
- Лақтыру, қағып алу, домалатуға арналған ойындар баланың
- Тепе-теңдікті сақтауға арналған ойындар баланың дене құрылысын шыңдап,
Тепе-теңдік жаттығуларын үйрету кезінде баланың құлап қалмауы үшін сақтық
- Жалпы даму элементтері бар ойындарды балаға қажетті қозғалыс
ҚОРЫТЫНДЫ
Қоғам дамуындағы ұлттық ойындардың бала өміріндегі маңызын зерттей келе,
Қазақстан егеменді ел ретінде қалыптасып, бүкіл дүниежүзілік саяси аренадағы
Бала тәрбиесінде, әсіресе, мектеп жасына дейінгі балаларға арналған мемлекет
Ұлттық ойындар мәселесін зерттеп, оны талдап өзіндік пікір-тұжырымын ғылыми
Кешегі ата-баба дәстүрінің бір көрінісі ұлттық халық ойындары бүгінгі
Мектеп жасына дейінгі балалардың денесін шынықтыруда дене тәрбиесінің маңызы
Эксперименттік жұмыс нәтижесі көрсеткендей, ойындардың балалар денесінің даму динамикасына
Ұлттық ойындардың баланың дүниені танып білуіне қадам жасар алғашқы
Қазақ халқының ұлттық ойындары - жеке адамдарды тәрбиелеу құралы
Ұлттық халық ойындары тек бір елдің ғана емес, бірнеше
Қазақ елінің мұрасы дәстүрлі халық ойындарына қатысты өз еліміздегі,
Дене тәрбиесі пәні балабақшадағы баланы жан-жақты дамытып, шынықтырып жетілдіретін
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай денесін дамытуды
Бала ағзасын қалыпты өсіру үшін дене шынықтыру сабақтарын
Мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық ойындарды дене шынықтыру сабағына
1) Қазақстан егеменді ел ретінде қалыптасып, бүкіл дүниежүзілік саяси
2) Бала тәрбиесінде әсіресе, мектеп жасына дейінгі балаларға арналған
3) Ұлттық ойындар мәселесін зерттеп, оны талдап өзіндік пікір-тұжырымын
4) Балабақшадағы 3,4,5 жастағы балалардың дене қозғалыс дағдыларының
Қозғалыс дағдыларының (жүгіру, секіру, өрмелеу, еңбектеу, лақтыру, тепе-теңдікті сақтау)
5) Қазіргі мектеп пен балабақшаларда қабылданған баланың тапсырманы меңгеру
6) Ұлттық ойындарды жас балаларға ерте бастан үйрету-денесін шынықтырумен
7) Зерттеу барысында балаларға арналған 96 ұлттық ойындар теріліп
Осы жүйелеудің арқасында әр ойын түрлері қандай қозғалыс дағдыларына
Практикалық ұсыныстар
Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелерге байланысты төмендегідей практикалық
1) Мектеп жасына дейінгі балалардың дене күшін, қозғалыс дағдыларын
2) Дене тәрбиесін өткізуге жауапты дене шынықтыру маманы болғандықтан,
3) Балабақшаларға арналған қазіргі қабылданған бағдарламаларға ұлттық ойын түрлерін
4) Балабақшалардың дене шынықтыру сабағына арналған материалдық базасын нығайту
5) Ұлттық ойындар құндылығын, қажеттілігін халық арасында насихаттау.
6) Дене шынықтыру саласында халықтық ойындарды қолданудың озық
7) Дене шынықтыру саласындағы мамандар даярлайтын оқу орындарында, білім
ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Астана: Елорда, 2008.
2. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңы.- Астана: Елорда,
3. Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту
4. «Балбөбек» бағдарламасы. Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы.
5. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
6. Қазақстан Республикасының дене шынықтыру және спорт заңы. 1999.
7. Құралбекұлы А., Әкімбайұлы С. Оқушылар дене шынықтыруының этнопедагогикалық
8. Уаңбаев Е. Дене тәрбиесінің негіздері. -Алматы. Санат. 2000.
9. Есмағанбетов З. Дене тәрбиесінің теориясы әдістемесі. -Қарағанды: 1995.
10. Менлибаев К.Н. Роль национальных традиции в формировании и
11. Анаркулов Х.Ф. Кыргызские народные подвижные игры, физические упражнения
12. Болғамбаев М. Қазақтың ұлттық спорт түрлері. -Алматы: Қайнар,
13. Қарақов А. Студенттердің дене тәрбиесінде спорттық күрестің ұлттық
14. Оңалбеков Ж.К. Дене тәрбиесі мен спорттың жеке адамдар
15. Степанкова Э.Я. Использование подвижных игр в воспитании детей
17. Мухитдинов Е. Использование казахских народных игр в физическом
18. Нұрлыбекова А.Б. Принципы педагогики развития при построении программ
19. М.Т. Тұрыскелдина. Дене шынықтыру оқыту әдістемесі. -Алматы «Атамұра»,
20. Т. Иманбеков Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында ұлттық ойындарды
21. Адамбеков К.И., Касымбекова С.И. Социально-педагогические основы физического воспитание
22. А.К. Айтбаева. Қазақ халық ойындары-бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу
23. Алекторов Е.А. О рождении и воспитании детей киргизов,
24. Диваев А.А. Игры киргизских детей //Тургайские ведомости. 1905.
25. Гуннер М.С. Сборник казахских национальных игр и развлечений.
26. Пантусов Н. Киргизская игра тогуз кумалак. ИОАИЭ, -
27. Пещерова Е.М. Некоторые игры среди оседлого населения Туркестана
28. Гуннер М.С., Рахимгулов М. Краткий сборник казахских народно-национальных
29. Тәнекеев М.Т. Мир народного спорта. -Алматы: Санат, 1998.
30. Төтенаев Б.Ә. Қазақтың ұлттық ойындары. -Алматы: 1978. -б.,
31. Сағындықов Е. Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану. -Алматы:
32. Қуанышев Т.Ш. Подготовка будущих учителей физической культуры национальных
33. И.С. Паллас. Путешествие по разным провинциям Российской империи.-
34. Гросс С. Материалы для изучения юридических обычаев Киргизов.
35. А. Гумбольдт. Центральная Азия, исследования о целях гор
36. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и
37. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд и
38. Букин Е. Физическое и умственное воспитание у киргиз.
39. Диваев А. Игры киргизских детей //Туркестанские ведомости. 1905.
40. Диваев А. Игры киргизских детей //Туркестанские ведомости.1905. /152.
41. Диваев А. Как киргизы развлекают детей //Туркестанский сборник.-Ташкент.,
42. Радлов В.В. Из Сибири. -М., 1989. -б.237.
43. Герц И.А. Сборник игр и полезных занятий для
44. Алекторов А. О рождении и воспитании детей киргизов,
45. Ф. Ефремов. Девятилетнее странствование. -Москва. Б.146.
46. Қазақ ССР тарихы. -Т.4. -Алматы: 1989. -188 б.
47. Ш. Уалиханов. Таңдамалы. Алматы. Жазушы. 1985. Б.559
48. Харузин А. Киргизы Букеевской орды, вып.1. -М, 1889.
49. Покровский Е.А. Детские игры преимущественно русские в связи
50. Гуннер М. Сборник казахских национальных игр и развлечений.
51. Колоццо Д.А. Детские игры и их психологическое и
52. Н. Пантусов. Киргизская игра - «Тогыз кумалак». ИОАИЭ,
53. Детсія игры у туркмень Закаспийской области //Туркестанский сборник.-Ташкент,
54. Лябейка. Туркменія и туркмены //Туркестанский сборник. -Ташкент, 1910-1911.-Т.
55. Васильев А. Игры сартовских детей //Туркестанский сборник. -Ташкент,
56. Гаврилов М.. Перепелиный спорть у Ташкентских сартов //Туркестанский
57. Гориневский В.В. Игры и развлечения. -М., -Л., 1924.
58. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. Т.1. -М., Педагогика.,
59. Ушинский К.Д. Дидактика. -Т.2. -М., Педагогика
60. Тәнекеев М.Т. Казахские национальные виды спорта и игры.
61. Тәнекеев М.Т. История физической культуры в Казахстане. -Алматы:
62. Төтенаев Б.Ә. Қазақтың ұлттық ойындары. -Алматы: Казахстан. 1978.
63. Сағындықов Е. Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану. -Алматы:
64. Бүркітбаев Ә. Спорттың ұлттық ойын түрлері және оның
65. Болғамбаев М. Қазақтың ұлттық спорт түрлері. -Алматы; Қайнар.
66. Лесгафт П.Ф. Сборник педагогических сочинений. -М., 1952. -Т.2.
67. А. Афанасьев В.Ф. Этнопедагогика нерусских народов Сибири и
68. Дмитренко Т.И. Спортивные упражнения и игры для детей
69. Воспитание детей в игре /Под. ред. Шакирова Р.В.
70. Усова А.П. Бала бақшадағы оқыту. -Алматы: Мектеп, 1987.
71. Давыдов И.Ю. Физическое воспитание дошкольника. -М: Советская Россия,
72. Хухлаева Д.В. Теория и методика физического воспитания детей
73. Конторович М.М. Михайлова Л.И. Зимние игры и развлечения
74. Аракелян О.Г. Физическое развитие и подготовленность детей от
75. Пиаже Ж. Подражание, игра и мечта. -М., 1969.
76. Пиаже Ж. Роль действия в формировании мышления //Вопросы
77. З.М. Богуславская., Е.О. Смирнова Развивающие игры для детей
78. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу-тәрбие жұмыстарында ұлттық ойындарды
79. Ж.К. Оңалбеков Дене тәрбиесі мен спорттың жеке адамдар
80. М.Т. Тұрыскелдина. Дене шынықтыру оқыту әдістемесі. Жалпы білім
81. М.Т. Турскельдина Подвижные игры для 3 класса общеобразовательной
82. Е. Мухитдинов. Использование казахских народных игр в физическом
83. Құралбекұлы А., Әкімбайұлы С., Оқушылар дене шынықтыруының этнопедагогикалық
84. Төленова Ұ.Т. Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойындар
85. А.К. Айтбаева. Қазақ халық ойындары-бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу
86. Б.А. Тойлыбаев. Бастауыш мектеп оқушыларына дене тәрбиесін беруде
87. Т.Ш. Қуанышев Болашақ дене тәрбиесі мұғалімдерін ұлттық ойын
88. Б.М. Досқараев. Қазақстан аймағында көне дәуірден феодалдық кезеңге
89. Н. Мыңжан. Қазақтың қысқаша тарихы. -Алматы., Жалын 1994.
90. С. Қалиев., М. Оразов., М. Смайылова. Қазақ халқының
91. Демеуов Ж.Д., Байназарова Б.Я., Алиакбарова З.М., Бекетаев А.М.
92. Төрениязова С.М. Бастауыш мектеп оқушыларын сыныптан тыс оқу-тәрбие
93. Қалиұлы С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы.
94. Джикиев А. Традиционные туркменские праздники, развлечения и игры
95. Өзбекстан мемлекеттік мұражай қоры. Р.86. Опись 1. Іс
96. М. Майсурадзе Грузинские национальные игры в мяч. -Тбилиси.,
97. Вагнер Г., Фрейер К. Детские игры и развлечения.
98. Иргит Самбу. Тувинские народные игры. -Тувинское книжное издательство-Кызыл.,
99. Гагиев С.Г. Осетинские национальные игры. -Орджоникидзе., 1980. -Б.127.-б.61.
100. Вахания О. Абхазские народные игры. -Сухуми., Абхазский государственный
101. Дибиров М. Народные игры и спорт в Дагестане.
102. Анаркулов Х.Ф. Кыргызские народные подвижные игры, физические упражнения
103. Д.О. Омирзаков., М.К. Саралаев «Киргизские национальные виды спорта
104. Мальлен В. Народные игры Карелии. -Карелия., 1987. -Б.135.
105. Зигер В.К. К определению понятий и признаков, характеризующих
106. Лесгафт П.Ф. Собранные педагогические сочинения. -Т.2. -М: Педагогика,
107. Жұмабаев М. Пидагогика . -Алматы: Рауан, 1992. -21
108. Демеуов Ж.Д., Байназарова Б.Я., Алиакбарова З.М., Бекетаев А.М.
109. Нурлыбекова А.Б. Физическое воспитание дошкольников на современном этапе
110. Мырзаханұлы Н. Педагогикалық валеология негіздері //Валеология. Дене тәрбиесі.
111. Д.А. Фарбер., В.И. Козлова. Физиология развития ребенка. -М.
112. Жаңабердиева К.А., Әділханов Ә.С., Қайым Қ. Салауаттану //Валеология.
113. Бүркітбаев Ә. Спорттық ұлттық ойын түрлері және оның
114. Сәтімбекова М.С., Баймұратова Б.Б., Жұмабекова Ф.Н., Әмірова Ә.С.,
115. Гальперин С.И. Физиологические особенности детей. -М: Медицина, 1965.
116. Ядешко В.И., Сохин Ф.А. Мектепке дейінгі педагогика. -Алматы:
117. Грохольский Г.Г., Молчанов С.В. Двигательная активность и двигательные
118. Усова А.П. Бала бақшадағы оқыту. -Алматы: Мектеп, 1987.
119. Шишкина В.А. Двигательная активнось детей 2-3 летнего возраста
120. Русскова Л.В., Соловьева О.И. Балалар бақшасында тәрбиелеу программасына
121. Кольцова М.М. Развитие сигнальных систем действительности у детей.-
122. Демеуов Ж.Д, Байназарова Б.Я., Бекетов А.М. Мектепке дейінгі
123. Осокина Т.И. Физическая культура в детском саду. -Москва:
124. Айталы А. Ұлттану /оқу құралы/. -Алматы: Арыс, 2000.
125. Құралбекұлы А., Әкімбайұлы С., Оқушылар дене шынықтыруының этнопедагогикалық
126. Салауаттану-денсаулықты сақтау бағдарламасы. //Валеология. Дене тәрбиесі. Спорт. 2003
127. Мыңжан Н. Қазақтың қысқаша тарихы. -Алматы: Жалын., 1994.
128. Құралбекұлы А., Әкімбайұлы С. Оқушылар дене шынықтыруының этнопедагогикалық
129. Қазақ Совет Энциклопедиясы. -Т.11. -Алматы: Қазақ Совет Энциклопедиясының
130. Плеханов Г.В. Письма без адреса. Избранные философские произведения.
131. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. -М., 1954. -Т.2.
132. Ленард Г., Лахман И. Спортивные игры и упражнения
133. Тихеева Е.И. Развитие речи детей /раннего и дошкольного
134. Момышулы Б. Наша семья. Алма-Ата. Жазушы. 1974. -487
135. Иманбаева С. Ерлік тағылымы. -Алматы: Республикалық баспа кабинеті,
136. Қалиев С. Қазақтың халықтық тәлім-тәрбиесінің ғылыми педагогикалық негіздері.
137. Әбсеметов М. Ұлттық әскердің де тарихы бар
138. Сәнік З., Садықан Б. Қаракерей Қабанбай батыр. -Алматы:
139. Төтенаев Б.Ә. Казахские национальные игры. -Алматы. -Казахстан, 1975.
140. Бекбатчаев Т.Ж. Применение традиционных казахских народных игр и
141. Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения подготовке
142. Тайжанов С., Қасымбекова С. Қазақтың ұлттық ойындары. -Алматы.
143. Тулегенов Ж.Т. Внедрение казахских национальных форм и средств
144. Құралбекұлы А., Әкімбайұлы С. Оқушылар дене шынықтыруының этнопедагогикалық
145. Төленова Ұ.Т. Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойындар
146. Төтенаев Б.Ә. Қазақтың ұлттық ойындары. -Алматы: Қайнар, 1994.
147. Ошанов О.Ж. Көкпар ойынының түпкі мәні туралы //
148. Төтенаев Б.Ә. Қазақтың ұлттық ойындары. -Алматы: Қайнар, 1994.
149. Құралұлы А. Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамалығы. -Алматы. Сөздік-словар.
ҚОСЫМША А
Қазақтың халық ойындарының дене жаттығулары және қозғалыс түрлеріне
№
Ойын аттары Жыл
мерзімі Топтық
жекелей Зат құрал –
жабдықтар Қимыл қозғалыс
ерекшеліктері
1 Түйе мен бота Жаз айы Топтық
2 Жаяу көкпар Жаз, қыс Жекелей топтық
3 Қоян, тазы Жаз, қыс
4 Ақ серек, көк серек Жаз Жекелей
5 Қасқыр қақпан Жаз, қыс Топтық
6 Көген тартыс Жаз Топтық Ұзын
7 Мысық пен тышқан Жаз, қыс Жекелей
8 Аңшылар Жаз, қыс Жекелей топтық
9 Тұтқын алу Жаз, қыс Топтық
10 Ептілік Жаз, қыс Топтық Таяқ,
11 Арынды арқан Жаз, қыс Топтық
12 Қарғымақ Жаз, қыс Жекелей Қажетсіз
13 Аяққа қап киіп жарысу Жаз, қыс
14 Ағаш аяқ Жаз Топтық Қажетсіз
15 Шембике Жаз, қыс Жекелей Көмбе
16 Сақина алу Жаз, қыс Жекелей
17 Асау мәстек Жаз Топтық Қажетсіз
18 Алтын сақа Жаз Жекелей Асық
19 Бестас Жаз, қыс Жекелей Тастар
20 Бестабан Жаз Жекелей Асық Ептілік
21 Шалма тастау Жаз Жекелей Арқан,
22 Қармақ Жаз Жекелей Жіп, доп
23 Сиқырлы таяқ Жаз, қыс Жекелей топтық
24 Дүмпілдек Жаз Топтық Қажетсіз Ептілік
25 Тоғыз аяқ тоғыз табақ Жаз, қыс
26 Қыз қуу Жаз Жекелей топтық
27 Салма ілу Жаз Жекелей Қапқа
28 Теңге ілу Жаз Жекелей Орамал,
29 Дәл басу Жаз, қыс Жекелей
30 Аларман Жаз, қыс Топтық Бөрене
31 Бұғынай Жаз Жекелей топтық Қажетсіз
32 Асық Жаз Жекелей Асық Ептілік,
33 Бөрік ұру Жаз Жекелей Тас
34 Жасырынбақ Жаз Жекелей Қажетсіз Ептілік,
35 Шілде Жаз Жекелей Ағаш, таяқ
36 Соқыр теке Жаз, қыс Жекелей
37 Дауыста, атыңды айтам Жаз, қыс Топтық
38 Әткеншек Жаз Жекелей топтық Әткеншек
39 Тепе теңдік Жаз, қыс Жекелей
40 Тартыс Жаз, қыс Жекелей Кілем
41 Теке тірес Жаз, қыс Жекелей
42 Қырықаяқ Жаз Топтық Алаң, зал Тепе
43 Қан көбелек Жаз, қыс Жекелей
44 Асау көк Жаз Жекелей Қада
45 Қол күрестіру Жаз, қыс Жекелей
46 Ат үстіндегі тартыс Жаз, қыс Жекелей
47 Жаяу тартыс Жаз, қыс Жекелей-топтық
48 Ақ сандық, көк сандық Жаз Жекелей
49 Үлек пен тайлақ Жаз, қыс Топтық
50 Доп тебу Жаз, қыс Жекелей топтық
51 Қоян қашты Жаз, қыс Жекелей топтық
52 Айгөлек Жаз Жекелей топтық Тас
53 Түйілген орамал Жаз Топтық Орамал Жылдамдық
54 Ортаға түспек Жаз, қыс Топтық
55 Етек етек Жаз, қыс Топтық
56 Ұшты ұшты Жаз, қыс Жекелей
57 Жалмауыз кемпір Жаз, қыс Топтық Қажетсіз
58 Орамал тастау Жаз, қыс Жекелей
59 Үй артында қол ағаш Жаз Топтық
байқампаздық
60 Жаңылма Жаз Жекелей Қажетсіз Жылдамдық,
байқампаздық
61 Ақ сүйек Жаз Жекелей топтық
байқампаздық
62 Ат қаума Жаз, қыс Жекелей топтық
ептілік
63 Белбеу тастау Жаз Топтық Белбеу Жылдамдық
64 Қазан доп Жаз Жекелей топтық
65 Бала қуу Жаз, қыс Топтық Қажетсіз
66 Қарлығаш пен қарға Жаз Жекелей топтық
67 Кім жылдам Жаз, қыс Жекелей
68 Табақ алып қашу Жаз Жекелей
69 Монданақ Жаз, қыс Жекелей Белдік,
70 Хан Жаз, қыс Жекелей Түйілген
сенімділік
71 Қоңырау Жаз Топтық Қоңырау Байқампаздық
72 Саусақ санамақ Жаз, қыс Жекелей Қажетсіз
73 Сақина салмақ Жаз, қыс Жекелей топтық
жылдамдық
74 Шертпек Жаз, қыс Топтық Орамал
75 Қассыңба? Доссыңба? Жаз, қыс Жекелей топтық Қажетсіз
76 Тауқырай Жаз, қыс Жекелей топтық
сергектік
77 Қара сиыр жаз Жекелей Ойыншық Еңбектеу
78 Қос құлақ Жаз Топтық Орамал
79 Сандық толтыру Жаз, қыс Жекелей
80 Ұршық доп Жаз Жекелей Доп
81 Ошақ Жаз Топтық Доп Жалтару
82 Қайықшы Жаз Жекелей
Тыныс, ау, шыдамдық
83 Ала күшік Жаз, қыс Топтық
84 Тымақ ұру Жаз, қыс Жекелей
85 Өрмекші Жаз Жекелей Қажетсіз өрмелеу
86 Алшы Жаз Жекелей Асық Лақтыру
87 Клек Жаз Жекелей Таяқ Дәлдік,
88 Шұқыма Жаз Топтық Ағаш таяқтар
89 Тоғыз құмалақ Жаз, қыс Жекелей Құмалақ,тақтай
90 Жүн сабау Жаз, қыс Жекелей Сабау
91 Салма ілу Жаз Жекелей Қапқа
92 Тымпи-тымпи Жаз, қыс Жекелей топтық Қажетсіз
93 Қашпа доп Жаз Топтық Доп
94 Атыс Жаз Жекелей Асық Қырағы, мерген
95 Марламқаш Жаз Топтық Қажетсіз Еңбектеу,
96 Алтыбақан Жаз Жекелей топтық Арқан,
ҚОСЫМША Б
Мектеп жасына дейінгі 3 жастағы балаларға арналған ұлттық ойындар
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
1 Жүгіруге арналған жаттығулар
1.1 3-жасар балаларға «ағаш аяқ» ойынын үйрету 2
1.2 «Ағаш аяқ» ойыны негізінде топ аралық жарыс 2
1.3 «Теңге ілу» ойынын 3-жасар балаларға лайықтап алып ойнатып
1.4 «Жаяу көкпар» ойынын 3 жастағы балаларға лайықтап алып
1.5 «Жарысу» ойынын үйретіп, ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
2 Секіру. Секіруге арналған ойындар
2.1 «Арқан ойыны» ойынымен таныстырып, балаларды ойнатып үйрету
2
2.2 «Арқан ойыны» ойынында кім көп жеңімпаз-өзара жарыс ұйымдастыру
2
2.3 «Асау мәстек» ойынын балаларға үйретіп ойнау
2
2.4 «Түйе мен бота» ойынын секіру элементтерімен балаларға үйретіп,
2
2.5 «Таяқ шашу» ойынын балаларға үйретіп, ойнату
2
2.6 «Таяқ шашу» ойынынан балалар арасында жарыс өткізу
2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
3 Еңбектеу және өрмелеуге арналған ұлттық ойын түрлері
3.1 «Түйілген орамал» ойынын 3-жастағы балаларға ықшамдап ойнату
2
3.2 «Қасқұлақ» ойынын ойнату 2
3.3 «Қасқұлақ» ойынын екі топқа бөлініп ойнату 2
3.4 «Омпы» ойынын еңбектеп ойнау 2
3.5 «Омпы» ойнын екі топқа бөлініп жарысып ойнау
2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
4 Лақтыру және қағып алу ойындары
4.1 «Ұршық доп» ойынын үйретіп, ойнату 2 Жүннен
4.2 «Ұршық доп» ойынынан жарысып ойнау
2 Резина допты да пайдалануға болады
4.3 «Сандық толтыру» ойынын үйретіп, ойнату
2 Ойыншықтар, кішкентай доптар
4.4 «Сандық толтыру» ойыны бойынша өзара жарыс ұйымдастыру
2 Құм салынған кішкентай қаптар
4.5 «Қақпақыл» ойынын ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
5 Тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығу ойындары
5.1 3-жастағы балаларға «Аларман» ойынын үйретіп, ойнату
2
5.2 «Ошақ» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.3 «Шұқыма» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.4 «Арынды арқан» ойынын үйретіп, ойнату
2 Арқан, жіп
5.5 «Домалақ ағаш» ойынын ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
6 Жалпы даму жаттығу элементтері бар ойындар
6.1 «Сақина салу» ойынын ойнату 2
6.2 «Қайықта» ойынын ойнату 2
6.3 «Қоңырау» ойынын ойнау 2
6.4 «Балық аулау» ойынын үйретіп, ойнату
2
6.5 «Үлек пен тайлақ» ойынын жылдам қимылмен жарысып ойнау
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
7 Қимыл-қозғалыс ойындары
7.1 3-жастағы балаларға лайықтап «Қасқыр қақпан» ойынын ойнату
2
7.2 3-жастағы балалармен «Мысық пен тышқан» ойынын ойнау
2
7.3 Балаларға «Көген тартыс» ойынын үйретіп, ойнау
2
7.4 «Айгөлек» ойынын 3 жастағы балаларға лайықтап ойнату
2
7.5 Балалармен «Әткеншек» ойынын ойнау 2
ҚОСЫМША В
Мектеп жасына дейінгі 4 жастағы балаларға арналған ұлттық ойындар
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
1 Жүгіру. Жүгіруге арналған ойындар.
1.1
4-жастағы балаларға «Кішкентай әтештер» ойынын үйретіп, ойнату
2
1.2
4-жастағы балаларға «Қасқыр қақпан» ойынын үйретіп, ойнату
2
1.3
«Ақ серек көк серек» ойынын үйретіп, ойнау
2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
2 Секіру. Секіруге арналған ойындар.
2.1
4-жастағы балаларға «Көпірден секір» ойынын ұсынып, үйретіп, ойнату
2
2.2
Кім күшті көпірден секіреді жарысын өткізу
2
2.3 «Лақша секіру» ойынын үйретіп, ойнату 2
2.4 «Кірпіше қарғу» ойынын үйретіп, ойнату 2
2.5 «Ақ қоян» ойынын ойнау 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
3
Еңбектеу өрмелеуге арналған ұлттық ойын түрлері
3.1
«Тұтқын алу» ойынының элементтерін өзгертіп, 4-жастағы балаларға жеңілдетіп ойнатып
2
3.2 «Балықтар» ойынын ойнату 2
3.3
«Балықтар» ойыны негізінде еңбектеп жарысу
2
3.4
4-жастағы балаларға лайықтап «Бұғнай» ойынын үйретіп, ойнату
2
3.5 «Тұтқын алу» ойыны негізінде жарыс ұйымдастыру 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
4 Лақтыру және қағып алу ойындары
4.1
4-жастағы балаларға «алтын сақа» ойынын ойнату
2
4.2
«Тұмақ ұру» ойынының ережесімен таныстырып, ойнату
2
4.3
«Бестас» ойынын балаларға лайықтап алып ойнату
2
4.4 «Ақшымшық» ойынын ойнату 2
4.5 «Хан ату» ойынын ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
5 Тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығу ойындары
5.1 «Аш қасқыр» ойынын балаларға үйретіп, ойнату
2
5.2 «Ат үстіндегі тартыс» ойыны элементтерінің негізіндегі ойынды түсіндіріп,
2
5.3 «Жаяу тартыс» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.4 «Бала қуу» ойынын түсіндіріп, балаларға лайықтап келтіріп ойнату
2
5.5 «Тепе-теңдік» ойынын үйретіп, ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
6 Жалпы даму жаттығу элементтері бар ойындар
6.1 «Қармақ» ойынын үйретіп, ойнату 2
6.2 «Бөрік теппек» ойынын үйретіп, ойнату 2
6.3 «Үлек пен тайлақ» ойынын 4-жастағы бала қимылына лайықтап
2
6.4 «Ала күшік» ойынын ойнату 2
6.5 «Доп тебу» ойынын ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
7 Қимыл-қозғалыс ойындары
7.1 «Қоян қашты» ойынын үйретіп, ойнату 2
7.2 «Жасырынбақ» ойынын ойнату 2
7.3 «Шалма тастау» ойынын үйретіп, ойнату 2
7.4 Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар 2
7.5 «Көген тартыс» ойынын үйретіп, ойнату 2
ҚОСЫМША Г
Мектеп жасына дейінгі 5 жастағы балаларға арналған ұлттық ойындар
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
1 Жүгіру. Жүгіруге арналған ойындар.
1.1
5-жастағы балаларға «Жүйріктер жеңеді» ойынын үйретіп, ойнату
2
1.2 «Жаяу жарыс» ойынын үйретіп, ойнату 2
1.3
«Қап киіп жарысу» ойынын үйретіп, ойнау
2
1.4 «Кім жылдам» ойынын ойнату 2
1.5 «Кім жылдам» ойынымен балаларды жарыстыру 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
2 Секіру. Секіруге арналған ойындар.
2.1 «Қарғымақ» ойынын үйретіп, ойнату 2
2.2
«Жүрелей секіру» (І-ші түрі) ойынын үйретіп, ойнату
2
2.3
«Жүрелей секіру» (ІІ-ші түрі) ойынын үйретіп, ойнату
2
2.4 «Кірпіше қарғу» ойынын үйретіп, ойнату 2
2.5 «Лақша секіру» ойынын үйретіп, ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
3
Еңбектеу өрмелеуге арналған ұлттық ойын түрлері
3.1 «Өрмекші» ойынын ойнату 2
3.2 «Сиқырлы таяқ» ойынын ойнап үйрету 2
3.3 «Бұғнай» ойынын үйретіп, ойнату 2
3.4 «Балықтар» ойынын ойнау 2
3.5 «Тұтқын алу» ойынын ойнау 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
4 Лақтыру және қағып алу ойындары
4.1
5-жастағы балаларға лайықтап «Алшы» ойынын ойнату
2
4.2 «Қағып ал» ойынын ойнату 2
4.3 «Хан ату» ойынын ойнату 2
4.4 «Тұмақ ұру» ойынын үйретіп, ойнату 2
4.5 «Карагие» ойынын үйретіп, ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
5 Тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығу ойындары
5.1 «Тартыс» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.2 «Теке тірес» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.3 «Қырық аяқ» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.4 «Көген тартыс» ойынын үйретіп, ойнату 2
5.5 «Тең көтеру» ойынын ойнату 2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
6 Жалпы даму жаттығу элементтері бар ойындар
6.1 «Ақ сүйек» ойыны элементтері негізінде 5-жастағы балаларды ойнату
6.2 «Табақ алып қашу немесе мүше алып қашу» ойынын
2
6.3 «Дүмпілдек» ойынын ойнату 2
6.4 Түркмен халқының ұлттық ойыны «гушак атды» ойынын үйретіп,
2
№
Жүргізілетін жұмыстың мазмұны Сағат саны Әдістемелік нұсқаулар, құрал-жабдықтар
7 Қимыл-қозғалыс ойындары
7.1 «Етек-етек» ойынын 5-жастағы балаларға лайықтап алып, ойнату
2
7.2 «Ортаға түспек» ойынын ойнату 2
7.3 «Бөрік жасырмақ» ойынын үйретіп, ойнату
2
7.4 «Шалма тастау» ойынын үйретіп, ойнату 2
7.5 «Жасырынбақ» ойынын ойнату 2
3
Ұлттық ойындар
Еркін, мазмұнсыз
Мазмұнды бейнелік, еліктеу ойындары
Ой ойындары
Спорттық бағыттағы ойындар