Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты
Тарих-педагогика факультетінің магистратурасы
Жалпы тарих кафедрасы
Магистрлік диссертация
Тақырыбы:
ІІ дүниежүзілік және Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы Батыс Еуропадағы
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
Тарих ғылымдарының
докторы, профессор
«Бекітемін»
Кафедра меңгерушісі т.ғ.к.,доцент
Э.Зулпыхарова
«_______»________2007
Түркістан–2007
Жоспар
Кіріспе.......................................................................................................................... 3
1-тарау. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында фашистік
1.1 Фашизм идеологиясы және
1.2 Еуропада фашистердің саяси билік басына
1.3 Жаппай қарулану және Еуропа орталығындағы
2-тарау 30-жылдарда Еуропадағы Халық майданы және соғысқа қарсы күрес
2.1 Франция мен Испаниядағы Халық майданының
2.2 Испаниядағы азамат соғысы және оның халықаралық саясаттағы салдары.......................................................................................................................31
3-тарау Соғыс қарсаңындағы саяси дағдарыстардың сипаты мен салдары
3.1 Аншлюс және Орталық Еуропадағы герман агрессиясының басталуы.....................................................................................................................35
3.2 «Чехословак мәселесі» немесе Мюнхен келісімінің мәні мен салдары.......................................................................................................................41
3.3 1939 жылғы кеңес-герман келісімінің сипаты,
Қорытынды..................................................................................................................61
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..............................................................................63
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. ХХ ғасыр
Капиталистік дамудың біртекті болмауы мемлекетаралық
жұмыс күші үшін бәсекелестік күресі
1914-1918 жылдары болған Бірінші дүние жүзілік
Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін, оның аяқталмағандығы салдарынын, Еуропаны
Бірінші дүние жүзілік соғыс пен Екінші дүние жүзілік аралығында
«Бітімгершілік келісімдері» санының артуымен бірге соғыс туу қаупі де
Бейбітшілікті сақтайды деген Ұлттар Лигасы өз дәрменсіздігін танытып алды.
Тағы бір жағьшан жер жүзінің едәуір бөлігін басып алып,
Соңғы жылдары Екінші дүние жүзілік соғыс
КСРО мемлекеті тарих сахнасынан түскен
Бұл тақырыптың өзектілігі сонда адамзат
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Екінші дүние жүзілік соғыс қарсаңындағы халықаралық
Екінші дүние жүзілік соғыс қарсаңындағы халықаралық қатынастар тарихы мен
Екінші дүние жүзілік соғыстың тарихи алғышарттарына қалам тартқан ғалымдардың
50-70 жылдары шыққан кітаптарда орыс авторлары Қызыл әскердің фашизмді
Сондай-ақ, ағылшын халқының атақты мемлекет қайраткері Уинстон Спенсер Черчилльдің
Магистрлік диссертацияның мақсаты мен міндеттері. Адамзат тарихында елеулі орны
Алға қойған мақсатқа жету үшін бірнеше мәселелерді анықтау талабы
Бірінші тарауда ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында фашистік жаңа соғыс
Екінші тарауда Кеңес үкіметінің Еуропа елдеріне ұсынған «ұжымдық қауіпсіздік»
Үшінші тарауда гитлерлік Германияның Орталық Еуропадағы алғашқы құрбандары болған
Магистрлік диссертацияның ғылыми жаңалығы. Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы –
Магистрлік диссертацияның құрылымы. Магистрлік диссертация кіріспеден, үш тараудан тұратын
1-тарау. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында фашистік жаңа соғыс
Фашизм идеологиясы және оның ерекшелік сипаттары
Фашизм идеологиясы адамдардың санасынан демократиялық дәстүрлермен, гуманизммен, бостандыққа деген
Ұлы жазушы, ақын және сазгерлердің шығармаларына тыйым салынды. Тәрбие
Фашистік геосаясат, «өмір кеңістігі» теориясы «үшінші рейх» идеологиясында маңызды
Неміс фашистері лидерлерінің «теориялары» Гитлердің «Менің күресім» («Майн кампф»)
«Менің күресім» кітабында геосаясат «нәсілдік теория», антисемитизм, әлеуметтік демагогиямен
Ұлтшылдықтың негізгі идеяларының бірі – фюрерлік идеясы фюрерді бүкіл
Нәсілдік теория Гитлердің қолындағы нақты қару болды. Әсіресе антисемитизм.
Гитлер өз идеологиясының негізіне «арийлік нәсіл бәрінен де жоғары!»
Ұлтшылдар нәсілдік теорияны бүкіл саясат пен идеологияның негіздерінің негізі
Халық нәсілдік жағынан неғұрлым таза болса жоғарыдағы қасиеттерді соғұрлым
Азия халықтарының ішінде таңдаулы нәсіл– жапондар, одан кейін– үнділер,
Ұлтшылдық ілім бойынша жоғарғы нәсілдің міндеті өз тазалығы
Толыққанды емес нәсілдер бұл құрылымда бағыныштылықта болуы керек-тін. Мысалы,
Нәсілдік тазалық ұраны жылдар өте геноцидпен дамытылып, 12 миллиондай
Ұлтшылдық дүниетанымның маңызды бір бөлігі– нағыз гитлершіл немістің жеке
Гитлерлік үгіт-насихаттың ең басты мақсатының бірі әлемдік үстемдік үшін
Гитлер билікке келе салысымен насихат аппаратын өз қолына алды.
Гитлершілдер 1933 жылы ақпанда-ақ 60 коммунистік және 5 социал-демократтық
1933 жылы 10 мамырда Берлинде университет алдындағы алаңда барша
Насихаттың негізгі міндеті Гитлерді мадақтау болатын. Әрбір студентке, фашистік
Әрбір жанұя свастикалы ту иеленуге міндетті болды. Мейлінше свастиканы
Германия-Австрия футбол матчінде жеңілген неміс командасын радио арқылы жариялауды
Фашизмге, милитаризмге және соғысқа қарсы күрескер ретінде әлемге танылған
1936 жылы Осецкийге Нобель сыйлығы берілді. Бүкіл әлем оның
Гитлер өзін ірі архитектор немесе суретші, әдебиетші, өнертанушы санаған.
Өнерді Гитлер өзінше сүйген: жастарды ұлтшылдық көзқарастарда тәрбиелеуде үлкен
Осылайша, мәдениет фашистер үшін «шайқас алаңы» болса, жазушылар мен
Кез келген фашистік экспозицияның орталығында Гитлердің фигурасы тұратын. Көптеген
Екінші «мәдени» акция Геббельстің ойынан туындап, Гитлерге ұнады. 1937
1937 жылы Гитлер мұндай өнер туындыларын тәркілеу заңын шығарды.
1939 жылы 20 наурызда Берлинде фашистер 5 мыңдай картина
Репресиялық органдарсыз фашистік режим өмір сүре алмас еді. Мұндай
1936 жылы 10 ақпанда Пруссияның премьер-министрі ретінде Геринг кейіннен
Бұл бап гестапоның шын мәніндегі рөлін айқындап берген еді.
Заңның бір параграфы Гейдрихтің айтуымен қабылданды. Онда гестапо «концлагерлерді
Осылайша Гиммлер герман полициясының жоғарғы билеушісіне айналды.
17 маусымнан бастап гестапо Рейхтің ішкі министрлігіне берілді. Бірақ,
Гиммлер рейх кабинетінің жиналыстарнда полицияға қатысты мәселе қозғалғанда қатысып
Рейхтің полициясының бас қожайыны Гиммлер барлық қызметті біріктіріп, екі
Бұл полицияның басына Гиммлер ең сенімді, тексеруден өткендерді қойды.
Орпоның басшылығына СС обергруппенфюрері Далюгені қойды. Бұл тармақ қалалық
Сипо басшылығына Гейдрих қойылды. Бұл тармақ гестапоны, құпия полицияны,
Гестапо басшылығына Гейдрих 1935жылдан бері жетекшісі болған, өзінің орынбасары
СД-ны Гейдрих өзіне қалдырып, «сипо және СД шефы» болып
Фашистік партия мен репресиялық аппарат бір-бірімен тығыз байланысты болды.
Фашистік режимнің негізгі тірегі–НСДАП-фашистік партия болды. 1935жылы НСДАП съезінде
НСДАП 1933 жылы Германиядағы жалғыз партия болды. Партия аппаратында
Партияның «қосалқы» бөлімшелері – шабуылдаушы отрядтар –СА (1921-1945жж.), күзет
Гитлершілдер жастарды тәрбиелеуге көп көңіл бөлді: «Германдық жас халық»
Әрбір неміс партия бақылауында болып, рейх пен фюрердің жауларын
Ұлтшылдық насихат Германиядағы фашизмнің нығаюына жағдай жасады.
Фашистер әлеуметтік жағдайға көңіл бөле бастады. Олар билікке келмес
Фашистік диктатура антисемистік саясат ұстанып, 1933 жылы наурызда еврейлерге
Еврейлерден тәркіленген қаражат « жалпыұлттық» шараларға жұмсалды. Фашистер осылайша
1.2 Еуропада фашистердің саяси билік басына
1919 жылы наурызда Миланда алғашқы фашистік ұйым құрылды. Әскери
1) сыртқы саясаттың жаулаушы ұлтшылдық сипатын тұтандыру;
2) жұмысшы қозғалысы мен партиясына қарсы күрес;
3) монополистік орта мен әскер басшыларын іздеу.
Фашистердің лидері Бенито Муссолини болды. Ол итальян монополистерінің, банкирлердің,
1920 жылы 200 фашистік одақ болса, бір жыл өткенде
көбейді. 1921 жылы қарашада Римде «Ұлттық фашистік партия» құрылды.
Фашистердің терроры басталды: жұмысшы митингілері үзілді, басшылары соққыға жығылды.
1922 жылы 27 қазанда Муссолини «Римге жорық» бастады. 25
1922 жылы қазанда фашистер коалициялық үкіметте көп орын иеленді.
1924 жылы сайлау террорлық жағдайда өтті. Социалист Джакомо Маттеотти
1925 жылы үкімет толық фашистік болды. Муссолини парламент алдында
1926 жылы Муссолиниге жасалған сәтсіз қастандықтан соң үкімет бар
1927 жылы стачкалар мен ереуілдер қылмыс деп табылды.
1929 жылы Муссолини Ватикан мен Италияны өзара тәуелсіз деп
Дуче культі құралып, террор басталды. Коммунистер мен социалистер шетелге
Өндіріс пен қаржыға қатаң бақылау орнады. Экономикаға тікелей
1938 жылы нәсілдік заңдар шығып, 1939 жылы депутаттарды таратып,
Фашистер «Қасиетті Рим империясын» құру принципін ұстанды. Гитлерлік Германия
Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі қабылданған Веймар конституциясының демократиялық
Республикалық үкімет пен демократиялық институттардан басқа Германиядағы нақты саяси
Елдегі оқиғаларды есепке алған рейхсвердің Гитлермен санаспасқа лажы қалмады.
Бірінші дүниежүзілік соғыстан әлсіреген экономикасын қайта түлету мақсатымен шетелдерден
Гитлер жаппай террор жүргізе отырып 1933 жылдың жазында толық
Италия бүкіл Жерорта теңізіне билік құруды жоспарлап, Ежелгі Рим
Еуропадағы экспансияның болашағы шектеулі болғанына көз жеткізген Италия Африкадағы
Францияның саяси өміріндегі негізгі орынды фашизммен күрес алды.
Француз фашизмінің өкілдері француз әскерінің бұрынғы капитаны М.Бюкар бастаған
«Франсистер» кейбір өнеркәсіпшілерден қаржы алып отырған. Негізгі қаржы
1934 жылы профашистік ұйымдар парламенттік құрылымға қарсы күрес бастады.
1934 жылы 6 ақпанда 20 мың қаруланған фашист депутаттар
Ағылшын фашизмінің негізін қалаушы О. Мосли «күшті мемлекет құруға»
1932 жылы қазанда Освальд Мосли лорд Неффилд пен Ротермир
Британдық фашистердің насихаты корпоративизм мәселесіне тоқталды. Корпоративті мемлекет фашистік
Мосли шетелден де, атап айтқанда итальяндық фашистерден қаржы алып
Корпоративтік мемлекет насихаты тоқтап , бірінші кезекке саяси антисемитизм
1936 жылы 4 қазанда «Мосли өтпейді» деген лозунгпен компартия
Жаппай қарулану және Еуропа орталығындағы милитаризм
Милитаризация (лат.militaris-әскери)-мемлекеттің соғысқа дайындық мақсатында
1919 жылы Версаль бейбіт келісіміне сай
1933 жылы 3 ақпандағы Гитлердің генералдар
«1. Ел ішінде: Пацифизм мен марксизмді
2. Сыртқы саяси қатынаста. Версаль келісіміне
3. Экономика! Шаруаны құтқару керек! Отарлық
4. Жалпыға бірдей әскери міндеткерлік. Бірақ
Фашистік диктатура орнаған соң Германия
Германия қару-жараққа үлкен қаражат жұмсай
1936 жылы Гитлер «Германия большевиктер шабуылын
Версаль бейбіт келісімі рейхсвердің (1919-1935 жылдары Германияның қарулы күштері)
1934 жылы гитлершілдер әскери министр Бломберг дайындаған әскерді 300
1935 жылы 13 наурызда Геринг герман авиациясын құру туралы
1935 жылы маусымда неміс әскери-теңіз күштерінің көбеюі жөнінде ағылшын-американ
1936 жылы көктемде Гитлер үкіметі демилитаризацияланған Рейн зонасына әскер
1936 жылы 7 наурызда Гитлер Рейн зонасына немістердің кіруі
1936 жылы қазанда «Берлин-Рим осі» ресми түрде жария етілді.
1937 жылы 6 қарашада «Антикоминтерндік пактіге» фашистік
Гитлер әскери басшылар Бломберг, Фрич, Редер, Геринг және сыртқы
Гитлерлік Германия ашық әскери агрессияға көшті. Фашистік Германияның тыңшылық
Версаль келісімі нәтижесінде айырылған шекаралас аудандарда национал-социализм кең таралды.
1933 жылы Чехословакия үкіметі ел ішінде неміс национал-социалистік партиясының
Оңтүстік-Батыс Африкадағы бұрынғы неміс отарларындағы, Австралия мен Жаңа Зеландиядағы
Национал-социализм мен фашизм басқа халықтарда да болды. Швеция, Голландия,
Оңтүстік Африка Одағының мандаттық территориясы болып табылатын Оңтүстік-Батыс Африкадағы
Литвалықтар да қауіптің алдын сезе бастады. 1923 жылы негізінен
1934 жылы Литва үкіметі Каунастағы сот процесінде Sovog-тың
Фашистік Италияның соғысқа қарқынды түрде дайындала бастауы көрші елдерді
1934 жылы Итальян ұлтын әскерилендіру заңы қабылданды. 18-ден 55-ке
Экономиканың милитаризациялануы мүддесіне автаркия саясаты жауап берді. Ол үлкен
Соғысқа дайындық мақсатында фашистік Италия шикізат қорын жинай бастады.
1935 жылы 3 қазанда Италияның әскері соғыс жарияламастан шекаралық
Эфиопия императоры Хайле Селасие жалпыға бірдей мобилизация жариялады. Эфиоп
Соғыс басталған соң рас Сейум Адуаны тастап кетті, ал
Соғыс тым ұзаққа созылып кетті. 1936 жылы ақпанда, соғыстың
2-тарау 30-жылдарда Еуропадағы Халық майданы және соғысқа қарсы күрес
2.1 Франция мен Испаниядағы Халық майданының жеңісі
30-жылдары халықаралық қатынастардың дамуы қиын жағдайда өтті. Капиталистік әлем
Еуропада халықаралық жағдай соңғы кезде қатты шиеленісіп кетті. Еуропа
7 қаңтарда Румыния, Италия және Франция үкіметтері өкілдері арасында,
Германия үкіметі өзінің Версаль шартына қарсы осы қаулысын бетке
Қазіргі Еуропада «келісті», «бірлесті» делініп жүрген мемлекеттер арасында да
Бұл шартты, біріншіден, Полыпа, екіншіден, Германия үшін қабылдауға болмайтыны
Германия (ұлттық социалистері) национал-социалист үкіметі большевиктік Ресей мен Кеңес
Кеңес үкіметінің татулыққа ұмтылуы басқалардың, яғни «Шығыс шартына» қарсылардың
Кеңес үкіметі мен большевиктік Мәскеу «буржуазия келісімпаздығына» қарсы 16
Буржуазиялық Еуропаны аман сақтап калудың жалғыз жолы –«Шығыс шарты»
Ұлыбритания министрі Иден Германия сапарынан қайтып оралған соң, Лондонда
Жапониямен шайқаста Кеңес үкіметі әлсіздіктің тақсіретін тартты. Енді бүгін
Көкектің 11-інде Италияның Штреза деген қаласында Англия, Франция және
15 көкекте Ұлттар Ұйымы Кеңесінің төтенше жиналысы шақырылмақ. Бұл
Қорыта келе айтарымыз, біз қазір күрделі оқиғалармен бетпе-бет келіп
Кеңес үкіметінің саясаты КСРО-ның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және соғыстың
Кеңес одағының капиталистік елдермен қатынасы сенімсіздік және күдікшілдікпен қатар
КСРО-ның саясатына да батыстық державалар күдікпен қарады. БКП- ның
30-жылдары жаппай қуғын-сүргін Батыстық саясаткерлер тарапынан Кеңес мемлекетінің әлсіздігінен
30-жылдардағы халықаралық оқиғалар Кеңес Одағын да, капиталистік әлемді де
1935 жылға дейін КСРО әлемнің 36 елімен, соның ішінде
Кеңес одағы Еуропадағы империалистік қайшылықтарды, сондай-ақ агрессияға қарсы тұра
Сонымен бірге, кеңестік басшылық КСРО-ның халықаралық жағдайын нығайту мақсатында
1934 жылы ақпанда Франция сыртқы істер министрі болып француз-
КСРО басшылығы «Шығыс пактісіне» Германияның қатысуы Еуропада ұжымдық қауіпсіздік
Алайда Германия мен Польшаның позициялары қиындық туғызды. Берлин келісімге
1935 жылы 17 ақпанда КСРО үкіметі өзінің Лондондағы саяси
1934 жылы 9 қазанда Марсельде Луи Барту өлтірілді. Оның
Алайда Германия мен Польша тарапынан қарсыласуды кездестірген француз үкіметі
Кеңес үкіметі француз жобасымен келіспейтінін білдіріп, Германия мен Польша
Екінші дүние жүзілік соғыс жылдарында француз халқын сатып, Гитлердің
Лавальдың екіжүзді позициясына қарамастан Мәскеу өзара көмек жөніндегі кеңес-француз
1935 жылы 2 мамырда Парижде өзара көмек жөніндегі кеңес-француз
Келісім бойынша КСРО немесе Францияға қандай да бір
Тараптар КСРО немесе Францияға қарсы қандай да бір еуропалық
1935 жылғы кеңес-француз келісімі кемшіліктерге толы болды. Француз жағы
Кемшіліктеріне қарамастан кеңес-француз келісімі үлкен халықаралық маңызға ие болды.
Мәскеу мен Прага арасындағы қатынастар 1935 жылы сәуірде басталған-тын.
Мамырдың басында өзара көмек туралы кеңес-чехословак келісімінің негізгі баптары
КСРО, Франция және Чехословакия арасында жасалған өзара көмек жөніндегі
КСРО бұл тізімге Венгрияны қоса отырып, келісімін берді. Алайда
1935 жылы КСРО мен Түркия, Румыния және Латвия үкіметтері
Өзінің басқыншылық жоспарына кедергі болатыны түсінген Германия ұжымдық қауіпсіздік
Германиямен ара-қатынастарды «реттеуге» бағыт алған Британдық үкімет кейіннен «басқыншыны
Париж болса екі жүзді саясат жүргізді. Көптеген француз саясаткерлері
1934 жылы 9 және 12 ақпандағы антифашистік ереуілдер біртұтас
Блюм , Жуо, Фор бастаған социалистік партия басшылары коммунистермен
1935 жылы 14 маусымда Бастилия алаңында жиналған 500 мың
1936 жылы Халықтық Майданның бағдарламасы жарияланды. Ол фашистік
1936 жылы 26 сәуір-3 мамыр аралығында парламент сайлауы өтіп,
1938 жылы 10 сәуірде Даладье жаңа үкімет құрды. Тікелей
30-жылдардың екінші жартысында Испанияда демократия мен фашизм арасында қарулы
1933 жылы желтоқсанда радикал Леррус бастаған профашистік үкіметтің құрылуымен
Астуриядағы көтерілісшілер мемлекеттік органдарды басып алып, барлық билік шаруалар
Үкімет көтерілісті басу үшін Астурияға азаматтық гвардия мен шетелдік
Қазан айындағы оқиғалар антифашистік Халықтық майданның құрылуына үлкен септігін
Халықтық майдан бағдарламасы саяси тұтқындарға рақымшылық жасауды, Астурияда жасаған
Социалистік басшылық пен буржуазиялық республикашылар Халықтық майданды демократиялық күштердің
Сайлау кампаниясы кезінде үкімет цензураны күшейтіп, антифашистік қозғалыс өкілдері–
Билікке Халықтық майданның екі партиясы– Республикалық солшыл
Осы шаралардың барлығы демократиялық лагерьді нығайтып, еңбекшілердің жағдайын жақсартуға
1936 жылы наурызда Коммунистік партия Социалистік партия басшылығына фашизмге
Халықтық майданның бұл бағдарламасы негізінен ірі жер иеленушілердің жерлерін
Социалистік жетекшілер Коммунистік партияның ұсынысын қабылдамай тастады. Соған қарамастан
Макдональдтың ұлттық үкіметі негізінен коалициялық үкімет болып, консерваторлар үстем
« Ұлттық үкімет » Германия және Жапониямен жақындасуға тырысты.
Консервативтік партия басшылары Германияны қаруландыру мәселесін көтеріп, Гитлерді большевизмге
Пацифистік ұйымдар ағылшын халқының үкіметтің сыртқы саясатына деген қатынасын
«Бейбітшілік плебисцитінің» қорытындысы «ұлттық үкіметтің» саяси құлдырауын көрсетіп берді.
7 маусым 1935 жылы Макдональдтың «ұлттық үкіметі» отставкаға кетті.
Жаңа үкімет фашистік мемлекеттер мен келісуге тырысты. Риббентроп Лондонда
1935 жылы сәуірде Стрезедегі Англия, Франция және Италия үкіметтерінің
Эдуард VIII екі рет ажырасқан американдық әйелге үйлену ниетінің
1937 жылы 12 мамырда Георг VI-ның тәж кию салтанаты
Үкімет ішінде барлық сыртқы істер мәселесін шешетін, Чемберлен бастаған
Чемберлен үкіметі герман фашизміне басқа елдер есебінен жеңілдік беру
Галифакс Германияға барып, Англияның «Версаль қателігін» Данциг, Австрия және
Италия фашистері Жерорта теңізін Итальян империясының ішкі көліне айналдыру
Чемберлен үкіметі әскери дайындықты күшейтуге мәжбүр болды.
Сингапурды империялық қорғаныс жүйесіндегі маңызды пункт ету және Австралия
2.2 Испаниядағы азамат соғысы және
«Ұлттар Ұйымының шілде айындағы жиналысы Италия тек Эфиопияда ғана
Егер саясатшылар мен дипломаттар ар-ұят пен намыс жауапкершілігінен де
Италияның жеңісі жалпы Еуропа жөне дүние жүзі саясатында жана
«Нью-Йорк тайма» газетінің (шілденің басында) жазуына қарағанда, Англия үкіметі
Италияның жеңісі Эфиопияны басып алып, аумақ кеңейтуде ғана емес,
Италияның сөз етілген саяси мақсаттарына жеткізетін жол — Германиямен
Италия-Эфиопия соғысы Еуропаның саяси ауа райын түбегейлі әзгертіп жіберді.
Италия-Германия майданы Балқан одағына және Кіші Антанта слдеріне қарсы
Көптеген адамдар Италия мен Германияның жақындасуынан Германия-Австрия-Италия және Польша
Еуропаның казіргі жағдайын 22 шілдеде Лондонда болып өткен «марқұм
Данышпан Еуропаның қандай қиын жағдайда қалғаны саясаткер немесе дипломат
Испанияда фашистік бүлік 1936 жылы 18 шілдеде басталды. Оны
Бүлікшілер бірнеше күнде табысқа жетуге үміттенді. Алайда оларға қарсы
Франция, Англия және АҚШ ұстанған позиция бүлікшілер үшін пайдалы
Франкоға көмектесу үшін Испанияға германдық ленкорлар– «Адмирал Шеер», «Дейчланд»,
Германия мен Италия өз басқыншылық жоспарларында Испанияны маңызды стратегиялық
Германия мен Италияның бүлікшілерге берген көмегі өте көп болды.
Германия мен Италия Испан республикасын сыртқы әлемнен үзгісі келді.
«Араласпау» саясатында АҚШ, Ұлыбритания және Францияның билеуші топтарының антикоммунистік
1936 жылы халықаралық қатынастарға баға берген Мұстафа Шоқай былай
«Күллі Еуропаны үрей құшағында ұстаған Испаниядағы азамат соғысы ақырында
Орта және Оңтүстік Шығыс Еуропада Чехословакиядан басқа ешбір сүйеніш
Берлин келісімі тәрізді, Рим келісімі де коммунистік интернационалға қарсы
Сол кездегі халықаралық жағдай мен қатынастарға баға берген Мұстафа
3-тарау. Соғыс қарсаңындағы саяси дағдарыстардың сипаты мен салдары
Аншлюс және Орталық Еуропадағы герман агрессиясының басталуы
Австрия фашистік агрессияның Орталық Еуропадағы бірінші құрбаны болды. 1937
1938 жылы ақпанда Гитлер әскери министр Бломбергті қызметінен босатты.
Ағылшын елшісі Гендерсон Еуропаның басты жауы – большевизм екендігінде
АҚШ та Австрияның аншлюс жасалатынын білген. АҚШ-тың Париждегі елшісі
1938 жылы 11 ақпанда Гитлер Шушингтен Австрияның национал-социалистерді түрмеден
1938 жылы 12 наурызда таңертең 300 мыңдық неміс әскері
Халықаралық жағдайдың соңғы айдағы басты оқиғасы — Австрияның Германияға
1937-1938 жылдар кезеңі «татуластыру» саясатының дамуының шарықтау шегі болып
Ағылшын империализмі жетекші рөл ойнаған «татуластыру» саясаты нәтижесінде Австрияның
Осы оқиғалардың барлығын мына бір анық факторды есепке алмай
1937-1938жылдардағы оқиғаларға, Н.Чемберленнің саясатына ағылшын буржуазиялық тарихнамасы көп назар
Алайда, бұл барлық мәселенің шешілгенін білдірмейді. Реакциялық тарихшылар бұрынғысынша
Н.Чемберленнің Даунинг стрит, 10-ға келуімен (1937жылы мамырда) жетекші министрлер
Германия және Италиямен келісім капиталистік Еуропаның «екі лагерге» бөлінуін
Чемберлен осы жолмен жүрді де. Сондай-ақ, ол Форин оффисті,
Галифакстың аузымен Англия үкіметі шынында фашистік Германияның барлық талаптарына
Алайда барлық буржуазиялық тарихшылар мұндай пікірмен келіспейді. Чемберленнің биографы,
Чемберлен мен Галифакстың сөзсіз тізе бүгуі Гитлердің Австрия мен
1948 жылы бұл өзара байланысқа Х.Тревор-Рупер назар аударды. Ал
1937 жылдың 29-30 қарашасында, Галифакс сапардан қайтқаннан бірнеше күннен
Француз үкіметінің өкілдері Галифакстың Гитлермен әңгімелескені жайлы хабарды ести
Оқиғаның ары қарай қалай өрбитінін түсінуге Нэмир тұжырымының үлкен
Колвин «Министрліктегі Ванситтарт» деген кітабында 1937 жылғы
Гитлер неге мұнша сенімді болды? Оның сенімділігі аса маңызды
Колвин 1937 жылғы қарашадағы Риббентроп пен Муссолинидің кездесуіне көп
Алайда көптеген ағылшын тарихшылары бұл фактіні елемеуге тырысады. Робертсонның
1938 жылдың қаңтарында Чемберлен мен Иденнің арасын суытқан оқиғалар
1938 жылы қаңтарда Франциядағы Ривьерде демалып жүрген Иденнің жоқтығын
Лондонға оралған Иден бұл позицияны өзгертуге тырысқан. Премьермен болған
Иденнің сөздерінен оның Чемберленмен пікір алшақтығының себебін білуге болады.
1938 жылдың қаңтарында Лондонға Гитлердің Австрияны алдағы екі-үш айда
Агентураның мәліметіне сүйенген Форин оффис Австрияны басып алуда Муссолинидің
Өз мемуарларында ол Чемберленмен келіспеушіліктерінің сипатын көрсетеді. Алайда бұған
Ағылшын тарихшыларының көбісі осы тұжырыммен келіседі. Иден мен Чемберлен
Премьер мен сыртқы істер министрі арасындағы қақтығыс себептерін түсіндіруге
Иден мен Чемберленнің бір таптың мүддесін қорғағаны жайлы К.Зиллиакус
Иденнің рөлі туралы Л.Эмери қызық баға береді: «Антони Иден
Иденнің отставкасы Чемберлен саясатына әсер етпеді. 1938 жылы 21
еуропалық төрт держава арасында өзара бейбіт түсінікке жетуге тырысатындай»,
Бұл сөздердің неміс әскерінің Австрияға кіруі қарсаңында айтылғанын ескерсек,
Көбіне өзара байланыста қарастырылатын Иденнің отставкасы мен Австрияның аншлюсі
Басқаша тактиканы «татуластыруды» өмірге әкелгендер не оған қатысты болғандар
Аншлюске қатысты А.Тейлордың пікірін айтпай өтуге болмайды. «Келе -келе
Иден мемуарлары мен Робертсонның құжаттық куәландырулары Тейлордың версиясын жоққа
Немістердің қолына Австрияның дамыған өнеркәсібі, алтын қорының, сондай бай
Австрияның аншлюс жасалуынан кейін бірде-бір еуропалық мемлекет өзін қауіпсіз
«Чехословак мәселесі» немесе Мюнхен келісімінің мәні мен салдары
«Соғыста жеңілген Германия аумағының 12 процентінен және 6 миллион
Гитлер Версаль шартының нәтижесінде бытыраңқы жағдайда қалған неміс тілінде
Күшіне сеніп алған фашистік үкімет енді Чехословакияға көз тікті.
Чехословакия өзінің одақтастары – Франция мен Англиядан көмек сұрады,
Австрияға басып кірместен бір күн бұрын Г.Геринг Чехословакия елшісі
1938 жылдың жазы мен күзінде герман дипломатиясы Лондон эмиссарларына
Гитлердің үрейлі сөздері Батыс державаларына әсер етіп, олар компромисс
Батыс державалары елшілерінің түнгі сапарынан екі күн бұрын, 19
«Егер чехтар орыстармен бірлессе, соғыс большевиктерге қарсы крест жорығы
Мұндай қысымға шыдамаған Бенеш үкіметі тізе бүкті. Сол күні
Чехословакияның Батыс қысымымен тізе бүгуге дайындығы Прагада ереуіл туғызды.
Осы күні, 22 қыркүйекте, Чемберлен Гитлермен кездесу үшін Бад-Годесбергке
Немістердің жаңа талаптары Еуропада үлкен шу туғызды. Тізе бүгушілік
21 қыркүйек күні ағылшын-француз қысымымен немістердің талабын алған Чехословакия
Гитлердің авантюристік әрекеттері неміс әскер басшыларының арасында вермахт тағдырына
Қастандықшылар ағылшын үкіметін Гитлердің Чехословакияға қыркүйектің соңында шабуыл жасау
Чехословакия алдындағы одақтастық парызын КСРО ғана ұмытпады. Бенеш үкіметі
Франция да, Англия да Чехословакияны қорғауға асықпады. 27 қыркүйекте
/6. 123/ ,– деп жазды ол.
Сөз байласқан генералдардың әрекетке көшуіне бірнеше сағат қалғанда олар
1944 жылы 20 шілдедегі қастандықты ұйымдастырушыларға қарсы репрессиядан аман
1938 жылы 29-30 қыркүйекте Мюнхенде Гитлердің, Муссолинидің, Чемберленнің, Даладьенің
Мюнхен келісіміне қол қойылғаннан кейін Чехословакиялық өкілдерге «бұл жазаның
Англия мен Францияның Мюнхендегі тізе бүгуі Батыс державаларының гитлерлік
Мюнхен тәжірибесі, ең алдымен, Еуропаның көптеген кішкентай елдеріне «демократиялық»
Батыс Еуропа «демократтары» Чехословакия халқының ұлттық намысын сатып, бір
Біз бұл мақаламызда алдағы жылы 70 жыл толатын Мюнхен
Австрияны басып алғанға басқалардың көз жұма қарағанын байқаған Гитлер
Судеттегі национал-социалистік партияның басшысы Генлейн 1938 жылы 24 сәуірде
1938 жылы ақпанда Чехословакия президенті Эдуард Бенеш Прагадағы неміс
Ереуілге шыққан халық биліктен қорғаныс шараларын жүргізуді талап етті.
1938 жылы 28 наурызда Прагаға кеңестік әскери делегация келді.
23 сәуірде Мәскеуде үкімет басшылары жиналыс жасап, Чехословакияға көмектесу
1938 жылы 15 қыркүйекте Чемберлен Гитлермен кездесіп, райынан қайтармақ
Генлейн Судет халқын көтеріліске шығуға азғырды. 19 қыркүйекте Англия
КСРО үкіметі егер Франция келісімге адалдық танытып, көмектесетін болса,
22 қыркүйекте Чемберлен Гитлермен кездесіп, фюрер тағы да басқа
Англия мен Франция әскерін мобилизациялай бастады. Елде әскери дабыл
Берхтесгадендегі кездесуінде Гитлер Судет үшін «өзін-өзі басқару формуласын» ұсынып,
1938 жылы 29 қыркүйек күні Мюнхендегі «Қоңыр үйде» (Фюрердің
Мюнхендегі сатқындық Еуропадағы күштер арақатынасын фашистік Германия пайдасына өзгертті.
Мюнхеннен қайтқан Чемберлен Лондондағы Хитроу әуежайында «Мәңгілік бейбітшілік әкелгенін»
Мюнхен саясаты мәселесі жөнінде ағылшын тарихнамасында қалыптасқан полемика Мюнхен
Гендерсон соғыс жылдары жазған естелік кітабында Мюнхен келісімін «копромисс»
«Ресей тағы да шеттетілді»,-деп жазды ағылшын-орыс қатынасы туралы еңбегінде
Мюнхенге шынайы баға бергендер ағылшын сыртқы саясатының ресми тарихшылары
Мюнхенді «Ұлы трагедия» деп атаған Тревор-Рупер Чемберленді бұл мәселені
Сыртқы саясат пен халықаралық қатынастарды зерттеушілер Англия мен Францияның
«...Гитлер өзінің жоспарланған келесі қадамына жол ашты – Чехословакия
Алайда Англияның аз ғана тарихшылары Мюнхендік саясаттың антикеңестік бағытын
1942 жылы Г.Китон мен Р.Шлезингер Англия мен Францияның «Германияға
Соғыстан кейінгі жылдары Мюнхендік саясат негізінде таптық себептер, қызыл
Чемберлен әрекеттерінің негізінде жатқан себептерге сараптаманы Дж.Уилер-Беннет өзінің «Мюнхен.
Егер біріншісі «жарамсыз және қажетсіз» болса, екіншісі «одан да
Осылайша буржуазиялық тарихшылар ағылшын реакциясы қоғамнан құпия ұстауға тырысқан
Мюнхенді жақтаушылар дәйегіне қарсы шыққандардың бірі К.Зиллиакус болды. 1945
Бұл куәландырудың құндылығы сонда, Черчилль ағылшын әскерінің жағдайын жақсы
Мюнхен шарттары Гитлердің алдынғы талаптарына қарағанда анағұрлым қолайлы деп
Гитлердің «неғұрлым үлкен көнгіштігінің» мәні 10 күнге «тонауды кейінге
Робертсон мәселені басқа жағынан қарастырады. Годесбергке екінші рет барғандағы
Мюнхенді жақтаушылардың ең «сенімді» уәжі– Чехословакияны қорғау соғысына қарсы
П.Рейнольдс маңызды бір факторға көңіл бөлді: Англия қоғамы Мюнхен
Өкінішке орай, мюнхеншілерді ақтау мақсатында «қоғамдақ пікірге» дәстүрлі сілтеме
Кейбір ағылшын тарихшыларының субьектілерінде Мюнхен қарсаңында Германиядағы Гитлерге әскери
1938 жылдың қыркүйегінің бас кезінде неміс генералдарының Чемберлен үкіметімен
Мобилизация жарияланған күні генералдар бүлік бастап, Гитлерді биліктен шеттетуге
Лондон мен бүлікшілердің байланысы туралы қызық мәліметі Колвин береді.
«Ванситтарт министрлікте» кітабында Колвин Чемберленнің құпия түрде өзінің тізе
Оның үстіне, 14 қыркүйекте генерал Бек Германия бас штабы
Осы дәлелдерді жария еткен ағылшын зерттеушілері жартыкеш шешімдермен ғана
Чемберленшілер 1938 жылдың тамыз-қыркүйегінде тек Чехословак халқына емес, сонымен
Соғыстың аяқталуымен және, әсіресе, «қырғи-қабақ соғыстың» басталуымен жағдай шұғыл
Батыстық державалардың Гитлермен Мюнхендегі келісімі Батыс дипломатиясының ХХ ғасырдағы
Мюнхенде батыстық державалар фашистік агрессорлар Германия және Италиямен келісімге
1939 жылы 14 наурызда кешке неміс үкіметінің талабымен Чехословакияның
15 наурызда неміс әскерлері Чехословакияға жылжыды.
Гитлер «Чехословакия өмір сүруін тоқтатты» деп басталатын жолдау шығарды.
Словакияда түгелімен Германияға тәуелді мемлекет құрылды. Чехословакияның біраз жері
16 наурыздағы парламентте сөйлеген сөзінде Чемберлен «Чехословакияның құлауына байланысты»
Чехословакияны басып алу Гитлерге Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдеріне
Мюнхен келісімінен соң, Еуропаның ірі және шағын елдері дүниежүзілік
Еуропа елдері қабылдаған осы жаңа саясаттың ең маңызды түйіні
Мажарстан мен Чехословакия арасындағы жанжалды Алмания мен Италия өкіметтері
1939 жылғы кеңес-герман келісімінің сипаты, оның тарихи маңызы
Соғысқа әзірлігін толық аяқтап, 1939 жылы 3-сәуірде «Вайс»
1939 жылы 14-тамызда Германия Сыртқы істер министрі Иоахим фон
Елші Шуленбург 15-тамызда бұл хабарды Молотовқа жеткізді. Молотов бұл
18-тамыз күні Молотов Кеңес үкіметінің жауабын Шуленбургке тапсыр-ды. Онда
19 тамыз күні Шуленбург Молотовпен екі рет кездесті. Әңгіме
1939 жылдың көктемінің өзінде Кеңестік Ресейдің империялық амбициялары мен
21-тамыз күні сағат 15.00-де Шуленбург Гитлердің хатын орысша аудармасымен
23-тамыз күні кешке жалпы талқылаулар басталды. Сталин елші Риббентроптың
Келісім мазмұны мынадай еді:
Екі келісуші тарап бір-біріне қарсы жекелей және басқа елдермен
Егер келісуші тараптардың бірі басқа бір державаның шабуылына ұшыраса,
Келісуші тараптардың үкіметтері ортақ мүдделері туралы болашақта сұхбат
Келісуші тараптардың ешқайсысы да басқа бір державаға қарсы бағытталған
Келісуші тараптар арасында даулар мен қақтығыстар туған жағдайда екі
Келісіммен қатар 23 тамыздан 24 тамызға қараған түні Мәскеуде
Хаттамаға Риббентроп әкелген жоба негіз болды. Литва, Латвия, Эстония,
Қосымша хаттаманың мазмұны төмендегідей еді:
Германия мен Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы арасында шабуыл жасаспау
Балтық бойы елдерінің (Финляндия,Эстония,Латвия,Литва) құрамына кіретін өлкелердің территориялық-саяси қайта
Поляк мемлекетінің құрамына кіретін өлкелердің территориялық-саяси қайта құрылуы жағдайында
Кеңес елінің Еуропаның оңтүстік-шығысына қатысты саясатына келер болсақ, КСРО-ның
Бұл хаттаманы екі тарап та құпия сақтауға міндеттенеді.
Германиямен жасалған шабуыл жасаспау жөніндегі келісім сол кезде де,
Құпия хаттама жөнінде әңгіме мүлде бөлек. Көп жағдайда КСРО
Сталин мен Молотов келісімге қол қоюға мемлекеттік немесе саяси
Кеңес-герман шартына қол қойылғаннан кейін, дәстүр бойынша екі мемлекет
23-тамыз күнгі кеңес-герман шарты Батыстың масқара дипломатиялық жеңілісі болды.
1939 жылғы кеңес-герман құпия келісімшарты кеңес халқына арада 50
Екінші дүние жүзілік соғысты бірінші болып Германия 1 қыркүйек
КСРО 1939 жылғы кеңес-герман келісімшартына дейін-ақ Финляндияға көз тіге
1939 - 1940-жылдары Сталин 23-тамыз шартының қосымша құпия хаттамасына
ҚОРЫТЫНДЫ
Адамзат баласының тарихында Екінші дүние жүзілік соғыс тақырыбындай үлкен
Екінші дүние жүзілік соғыс ошағы Еуропа орталығында, Германияда пайда
Еуропа елдерінің бейжайлығы, АҚШ-тың бейтараптығы, әрекетсіз үнсіздік салдары кейінгі
Екінші дүниежүзілік соғыстың қарсаңындағы халықаралық дағдарыс экономика мен қоғамдық
Аймақтық қақтығыстардың бетін қайтару, түп-тамырымен жою және мәселелерді саяси
Екінші дүниежүзілік соғыстың қарсаңындағы жылдар сабағының терең және жан-жақты
Дегенмен де адам баласы бейбітшілікті қамтамасыз ету үшін көптеген
Еуропадағы мемлекеттік ұлтшылдықтың шығандай өршуі, Шығыс Еуропа мемлекеттерінің құрылуы
Сонымен, 1914 жылдан 1945 жылға дейінгі кезеңді көптеген тарихшылар
Соғыс қарсаңындағы халықаралық саяси дағдарыс бір ғана ел әрекетінің
Екінші дүние жүзілік соғыста 60 миллион адам қаза болды.
ПАЙДАЛАНЫЛАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Назарбаев Н. Тарих толқынында. Алматы, «Атамұра», 1999.-296 б.
Шоқай М. Таңдамалы. I том, Алматы, «Қайнар», 1998. -512
Шоқай М. Таңдамалы. IІ том, Алматы, «Қайнар», 1999. -520
Реутов Г.Н. Правда и вымысел о второй мировой войне.
Черчилль У. Вторая мировая война. Москва, Воениздат, 1991. -592
Волков С.В., Емельянов Ю.В. До и после секретных протоколов.
Волков Ф.Д. Взлет и падение Сталина. Москва, «Спектр», 1992.
Волков В.К. 1939 год. Уроки истории. Москва, «Мысль», 1990.
Безыменский Л.А. Разгаданные загадки третьего рейха. Москва, 1981.
-278 с.
Самсонов А.М. Крах фашистской агрессии. Москва, «Наука», 1975.
Сергеев Ф. Тайные операции нацистской разведки, 1933-1945. Москва,
The Encyclopedia Americana. USA, 1982.- p 620.
Encyclopedia Ana Britannica. Chicago, 1992. - p 123.
Всемирная история: Вторая мировая война. Москва, АСТ, 2001
Великая Отечественная война, 1941-1945. Москва, «Советская энциклопедия», 1985.-321 c.
Дж. Греквилл. История ХХ века. Аквариум, 1999. -365 с.
Хью Т. Гражданская война в Испании. 1936-1939 гг. Москва,
Данилов С. Гражданская война в Испании. Москва, Вече, -352
Красиков А.А. Испания и мировая политика. Москва, 1989, -236
Прицкер Д.П. Подвиг Испанской республики. 1936-1939 гг. Москва, 1962,
Сориа Ж. Война и революция в Испании. 1936-1939 гг.
Волкогонов Д.А. Трмумф и трагедия. Политический портрет И. В.
Дашичев В.И. Банкротство стратегии германского фашизма. Москва, 1973, -289
Волков В.К. Мюнхенский сговор и Балканские страны. Москва, 1978,
Колкер В.М. Румынское правительство и Мюнхенский сговор. Кишинев, 1968,
63