Мазмұны
Кіріспе.......................................................................................................................3
1. Ұйымның несие қабілетін талдау және банктік қарыз есебінің
1.1 Банктің қарыз есебінің түсінігі және экономикалық ролі............................4
1.2 Корпаративтік клинеттерге берілген несие түрлері және несиелеуге қажетті
1.3 Несие беру, қайтару,аудару, несиеге пайыз есептеу кезіндегі
2. Казкоммерцбанк және ұйымдардың несие қабілетін талдау.................35
2.1 Казкоммерцбанк туралы және оның қарыз қаражатының есебі.................35
2.2 «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының несие қабілеттілігін талдау
2.3 “Облгаз” АҚ-ның несие қабілеттілігін талдау.........................................60
3. Казкоммерцбанк туралы тәуелсіз аудиторлық қортындысы мен болашағы...........................................................................................................68
3.1 Казкоммерцбанк туралы тәуелсіз аудиторлардың қортындысы және болашағы............................................................................................................68
Қорытынды.............................................................................................................75
Пайдаланған әдибиеттер.......................................................................................77
Қосымша
Кіріспе
Банк дегеніміз ол «Банк» сөзі «banco» - деген
Банктің мәнін талдағанда оның бастапқы атқарған қызметтерін (валюта айырбасы,
Бұл дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімінде, Банктік қарыз есебінің түсінігі оның экономикада атқаратын
Екінші және үшінші бөлімінде АҚ «Казкоммерцбанк»-тың несие
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты осы банк қарыз және
Осы дипломдық жұмыстың негізгі міндеті, атқарылып жатқан жұмыстардың барлығы
Осы айтарлықтай жұмыстың негізгі өзектілігі, банк және банктік несиенің
1 Ұйымның несие қабілетін талдау және банктік қарыз есебінің
1.1 Банктік қарыз есебінің түсінігі және экономикалық ролі
Нарықтық экономикаға көшу – ұзақ, күрделі және қайшылықты жол.
Қаралып отырған тақырып, бүгінгі күннің бірден-бір ең маңызды мәселеоерінің
Қарыз ресми мәртібесі бар банктерге, мерзім, төлеу және қайтару
Банктің қарызы – бұл бактің клиентке соманы белгілі бір
Бактен қарыз алу – «қарыз беруші» жақ «қарыз алушы»
Бактың қызметіне ұйымдар мен елдерді несиелеу бұл негізгі салтына
Банктік қарыз, класикалық түрде түрлендіруге байланысты мағынасына қарай көпке
Қарыз беруші бойынша: орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктен тыс қаржылық
Қарзы алушылар бойынша.
несиелік қаржы институттар – әкімшіліктерге (Минфин), бюджеттен тыс қорлар,
Барлық өспелі экономикалық тармақтарындағы меншік түрлері - өндірістік, ауыл
Жеке меншіктік кәсіпкерлер (предприниматели) (заңды тұлғалық білімсіз жүзеге
Банктің неселеу мерзіміне байланысты
қысқа мерзімді
ұзақ мерзімі
орта мерзімді
Орындалуының мінезі мен мақсатына қарай: незгі қордың несесіне, қайтарма
Қамтамасыз түріне байланысты ерекшелендіру:
Қамтамасыздандыру: тұрақсыз, гарантық, мүлікті залоққа қою бойынша
Сақтандырылуы
Қамтамасыздандырылмайтын: бланктер (сенімділік)
Валютаға байланысты берілуі: тенгемен немесе шетелдік валютамен
Қамтамасыздандыру шарты бойынша:
8. Неселеу обектісі бойынша:
Банктен тыс мекемелерден берілстін қарыз мыналар бойынша айырықшаланады:
Өтемақылық – шетелдік валюта қарызын отандық валюта қарызына айырбастау;
Тіркелген – тіркелген уақыт кезеңіне, тіркелген процент.
Бактің қарыз түрлері:
Қысқа мерзімді – бір жылға дейін, бірақ екі жылдан
Орта мерзімді – бір жылдан үш жылға дейін;
Ұзақ мерзімді – үш жылдан жоғары.
Орташа мерзімді және ұзақ мерзімді қарыздар өндірістік және кәсіпорының
Кредиттеу түрлері:
Аванстық – дайындаушы ұйымдарға беріледі
Бланктік (сенімгерлік) – қаржысы тұрақты субъектіге, сенімді төлеушіге толық
Консорциумдық (синдицированный) – бірлестірілген кредит – бір қарыз алушының
Ипотекалық – мүлік (жылжымайтын мүлік) кепілдігімен берілетін ұзақ мерзімді
Овердрафт – нәтижесінде дебеттік сальдо пайда болатын бактегі клиент
Кредиттік желі (жаңартпалы кредит) – міндеттемесі заңмен ресімделген бактің
Тұтынушы мақсаттарына арналған кредит (қызметкерлерге берілетін кредит) кредитке алынатын
Стэнд-бай – Халықаралық валюта қорының елдерге ұсынатын кредиті.
Бактің қарыз есебі «Қарыз» бөлімшелер шотында жүзеге асырылады.
1 кесте. Бактің қарыз есебінің жіктемесі
№ Шаруашылық операциаларының мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Банк мекемелеріне кредитті алуда есеп айырысу (валюталық) шотынан
2 Бактің кредиті есебінен алынған тауарлық-материалдық қор (жұмыс, қызмет)
3 Аккредитивке, чек кітапшасына есепке алынған қаражат. «Аккредитивтердегі
5 Проценттерді төлеу «Төлеген сыйақы» «Ағымдық шоттағы ақша»
6 Мерзімі ұзартылған несие «Бак қарызы» «Мерзімі ұзартылған
7 Несиені қайтару «Банк қарызы» «Ағымдағы шоттағы ақша», «Шетелдік
8 Есептік кезеңнің соңында табыс жиынын пайыз бойынша кеміту
Қызметкерлерге арналған кредиттер
1 Қызметкерлерге несиеден берілген сомаға «Қызметкерлер мен басқа
2 Қызметкерлердің несиесін жабу «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
3 Ұйым жапқан сомаға «Жалпы және әкімшілік шығындар»
4 Жеке табыс салығын ұстау жүзеге асырылады «Еңбекақы бойынша
«Банктегі бухгалтерлік есеп». Автор Мыржақыпова С.Т. Алматы 2004ж.
«Салықтар туралы және бюджетке міндетті басқа төлемдер» кодексінің 151-бабы,
Банк — нарықтық экономиканың ең маңызды әрi ажырамайтын құрылымы.
Банк стратегиясы көшбасындағы банк пен қаржы қызметтерінің провайдері
Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық қызметтер
Банктер нарықтық экономикада ең басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Жаңа мiндеттеменi және жаңа талапты тудыратын бұл процесс қаржылық
Банктер ақшалай капиталды әр түрлi көздерден шоғырландыра отырып, ақшалай
Банктер нарықтық экономикада монополистерге айналып, барлық қаржылық капиталдарга ие
Банк жүйесінің мақсаттары мен мiндеттерi негiзiнен тұтас экономиканы басқарудың
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз
Лизингтік операциялар. «Лизинг» ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша
1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге беріледі. Оның объектісі
2.Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол мерзім машиналар
Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал жабдықтарды жалға
Факторингтік операциялар – клиентпен төленбеген қарыздық талаптар бойынша төлемді
Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда
- қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;
- жабдықтаушымен бухгалтерлік есеп жүргізу мен өткізу есебінен;
- жабдықтаушы қарызын инкассалау;
- несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру;
Факторингтік келісімнің бірнеше типі бар. Толық қызмет ету туралы
Регистік құқы бар толық қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы –
Коммерциялық несиенiң банктiк несиеден айырмашылығы келесiдей:
Қарыз берушi ролiнде банктiк мекемелер емес, яғни тауар немесе
Коммерциялық несие тек қана тауар формасында берiледi;
Қарыз капиталы өнеркәсiптiк немесе сауда капиталымен байланысты;
Коммерциялық несиенiң орташы құны сол кезендегi банктiк пайыз мөлшерлерiмен
Қарыз берушi мен қарыз алушы арасындағы несиелiк мәселенiң заңды
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық несиенің
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір сандық
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың көлемдері
Банктің белгілі шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларғаберу
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы ресурстардың көлемі
Несиенің түрлері коммерциялық және банктік несиеден туындайды. Коммерциялық банктер
Банктер экономиканы басқару процесiнде экономикалық қатынасты бiлдiретiн басқарудың экономикалық
Банктер өз қызметтерiн орындау процесiнде қызметтiк (экономикалық) салалық (министрлiктер,
Банктер экономикалық басқарудың органдары болып табылгандықтан, өз клиенттерiнiң алдындагы
Банктердiң экономикалық жауапкершлiгi ең алдымен өздерi қызмет көрсететiн шаруашылық
Банк жүйесiне қоғамның барлық ақша қорлары, атап айтқанда, мемлекеттiң
1.2 Корпаративтік клинеттерге берілген несие түрлері және несиелеуге қажетті
Банктердің несиелік қызметтерінің маңызды бағыттарының біріне корпаративтік клинеттерді несиелеу
Корпаративтік клинет – қызмет көрсетуде ерекше басымдылықтарды иеленетін және
Корпаративтік клиент деп материалдық өндіріс саласының өнім
Корпаративтік клиенттерге акционерлік қоғамдар, жеке компаниялармен фирмалар, жауапкершілігі шектеулі
Корпаративтік клиентерді несиелеу – банктік мекемелерден өзге заңды тұлға
Корпаративтік клиенттерді несиелеу мынадай екі қызмет атқарады:
Макроэкономикалық – елдің экономикасын инвестициялауға арналған ақшалай ресурстарды жұмылдыру
Микроэкономикалық – банктердің табыстылығы мен тұрақтылығын арттыруға ықпал ететін
Корпаративтік клинеттерге берілетін несиелерге мыналар жатады:
Овердрафт (ағылшын overdraft – жоспарда жоғары) – клиенттің ағымдық
Овердрафт нәтижесінде, бухгалтерлік тілмен айтқанда банкте дебиттік қалдық түзіледі.
Овердрафтың басқа қарыздардан ерекшелігі, несиенің қатарудағы барлық сома клиенттің
Лизингтік несие – банк клиеттерінің құрал – жабдықтарды
Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
Сенім несиесі – банк сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
Мұндай несиелер қамтамасыз етусіз беріледі.
Кансорциалдық несие – ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің өзара
Мұндай несиелер негіщзінен ірі жобаларды несиелеуде бір банктің несиелеу
Инвестициялық несиелеу – жаңа өндіріс орын ашуға, өндірісті қайта
Иновациялық несие – банк клиентерінің өндіріске озық технологияларды немес
Вексельді несие – банктің сенімді клиентеріне вексель формасында берілетін
Рамбурсстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай
Контокорренттік несие – клиенттің барлық түсімдері мен төлемдері есепке
Ломбарттық несие – тауарлы-материалдық құндылықтар мен мүліктік құқықтарды, бағалы
Форфеитингтікі несие - сыртқы сауда аперацияларында қолданылатын коммерциялық
Факторингтік несие – жабдықтаушының немесе банк клиентінің жабдықтаған тауары
Экспорттық несие – экспортты қолдау құралы ретінде өнімді сатуды
Несиелік желі – келсілген лимит шегіндегі белгілі бір уақыт
Ашылған несиелік желі арқылы несиенің есебінен банк пен қарыз
Несиелік желінің жаңатылатын және жаңартылмайтын түрлері болады. Жаңартылмайтын несиелік
Жоғарда аталған несиелерді банктер корпаративтік несиелеу тәжірибесінде кеңінен
Корпаративтік клиентерді несиелеуге қажетті құжаттар
Корпаративтік клиентерді несиелеуге қажетті құжаттар жинау несиелеу үрдісінің 1
Жалпы банкке тапсыратын клиенттің құжаттары 2 топқа бөлінеді: несиелік
Клиентердің әр түрлі топтары үшін әр түрлі құжаттар пакеті
Құрылтайшылық құжаттардың, жарғының, жалға алу шарттарының, тіркелген куәліктерінің немес
Кәсіпорын басшысының немесе кәсіпорын атынан несие алуға сенім білдірген
Қаржылық есебі, яғыни соңғы екі жылдық қарыз алушының балансы,
Несиеленетін шаралардың рентабельдік деңгейін және оның қайтарылуы мерзімін сипаттайтын
Несиеленетін мәмілелерді растайтын келсім шарттар көшірмелері (материалдық бағалықтарды жабдықтауға
Алашақ және берешек қарыздар туралы құжат (қарыздарының пайда болу
Басқа банктерден алынған несиелер туралы мәліметтер (шоттар бойынша көшірме)
Қамтамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік
Несиені растауға байланысты міндеттемені куәландыратын құжаттар
Қызметін жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
Қажет жағдайларды банк қарыз алушыдан несиені қайтару қамтамасыз ететін
Қарыз алушы банкке несие алуға өтініш жасаған уақыта, банк
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалауда мынадай ақпарат көздерінің маңызы
Өтініш жасаушымен тікелей сұхбаттасу, яғни банк қызметукері ссуда алуға
Клиенттерінің несиелік қабілеті, олардың өткен уақыттардағы несиелерге қатынасы, шоттардағы
Орнында инспекция жүргізу;
Қаржылық есебін талдау;
Басқа банктермен контракт арқылы, қарыз алушының жабдықтаушылары арқылы, салық
Шетелде клиенттердің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған және
Қарыз алушы кәсіпорының несиелік қабілетін талдау. Қарыз алушының несиелік
Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның мынадай төлем қабілетінен байланысты:
Шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақтылы қанағаттандыру
Несиені қайтару
Жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу
Бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық міндеттемелері
Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және кең
Кәсіпорының қаржы – экономикалық жағдайын талдау үшін негізгі көздер
Отандық банктік тәжірибеде қарыз алушының компаниялардың несиелік қабілетін бағалауда
Өтімділік коэфициенті;
Қаражат көздерін тиімді басқаруда талдауға арналған қаржылық тәуекелділік коэффициенттер;
Компанияның ресурстарын пайдалану тиімділігін талдауға арналған айналымдылық коэффиценттер;
Пайдалылық коэффиценттер.
Осы корсеткіштердің есептелу алгоритіміне тоқталайық.
Өтімділік коэффиценті.
Өтімділік коэффицентінің өзі екі коэффицент көмегімен анықталады:
Ағымдағы өтімділік коэффиценті
Тез өтімділік коэффиценті
Ағымдылық өтімділік ағымдағы активтер
коэффиценті
Мұндағы ағымдағы активтерге кассадағы және банктік шоттағы қаражаттар, дибиторлық
Ағымдағы пассивтерге қысқа мерзімді ссудалар, жабдықтаушылардың, бюджеттің, жұмыскерлерінің алдындағы
Ағымдағы өтімділік коэффиценті бұрынғы өтеу коэффиценті ретінде белгілі. Бұл
Жалпы бұл көрсеткіш мәнінің жоғары болуы, қарыз алушының қаржылық
Дүние жүзілік банктік тәжірибеде бұл көрсеткіштің нормативтік мәні клиенттердің
І,ІІ,ІІІ класс үшін - 2,0
ІV класс үшін – 1,5
V-VІ класс үшін – 1,25
Тез өтімділік
коэффиценті =
Бұл көрсеткіш тауарлы-материалдық қорларды (ТМҚ) тез арада сату мүмкіндігі
Аталған коэффиценттінің мәнінің 0,4-тен 0,6-ға дейінгі аралықта болғаны дұрыс.
Қаражат көздерін тиімді басқаруды талдауға арналған қаржылық тәуелділік коэффиценттер.
Бұл топтың коэффиценттерін талдау қарыз алушының меншікті капиталының
Міндеттеменің активке қатынасы;
Міндеттеменің капиталға қатынасы.
Міндеттеменің
активке қатынасы =
Осы және келесі коэффиценттерді есептеген кезде банктерге берешек (қысқа
Міндеттеменің
капиталға қатынасы = бір мерзімдегі орташа
капитал сомасы
Бұл коэффицент жалпы қарызбен меншікті капиталдың шекті қатынасын көрсетеді.
Дүние жүзлік банктік тәжірибеде бұл көрсеткіштің нормативтік мәні клиенттердің
І класс – 0,66
ІІ класс – 1,00
ІІІ класс үшін - 1,10
ІV класс үшін – 1,25
V класс – 1,75
VІ класс үшін – 2,00
Компанияның ресурстарын пайдалану тиімділігін талдауға арналған айналымдылық коэффиценттер.
Оларда мыналыр жатады:
Дебиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтылығы (күнмен);
Кредиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтылығы (күнмен);
ТМҚ-ның айналымдылық ұзақтылығы (күнмен).
Дибиторлық қарыздың дибиторлық қарыздың орташа сомасы
айналымдылығы =
Дибиторлық қарыздың айналымдылық мерзімі ұзақ болған сайын оны
Кридиторлық қарыздың кредиторлық қарыздың орташа
айналымдылығы
Кредиторлық қарыздың айналымдылық есептеу дибиторлық қарызды есептеумен ұқсас. Бұл
ТМҚ айналымдылығы = ТМҚ орташа сомасы *360
өтімді өткізудің өзіндік құны
Бұл көрсеткіштің мәні өскендігі ТМҚ-ныңартқанын, яғни сұраныстың азайғандығынан қоймада
Пайдалылық коэффиценттері.
Бұл көрсеткіш компанияның пайдалылық және рентабельділік деңгейін көрсетеді және
Мұндай коэффиценттерге мыналар жатады:
Жалпы пайда нормасы;
Таза пайда нормасы.
Жалпы пайда нормасы = жалпы пайда / сатудан түскен
Таза пайда нормасы = таза пайда / сатудан
Есептелінетін таза пайда нормасы немесе сату рентабельдігі өткен кезеңдегі
Қарыз алушының несиелік қабілетіне ижоғарғыдағы көрсеткіштерді пайдаланылып баға бергенне
Несиелік сараптаманың қоытындысына қосымша бет ретінде кепіл мүлкін бағалау
Сонымен қатар, несиелік сараптама қортындысы негізінде берілетін несиеге байланысты
Егер несиелік тәуекел төмен болса және Несиелік комитет оң
Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік
Несиелік келсімшарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершіліктерін
Несиелеу мақсаты және объектісі
Несиенің мөлшері
Несиені беру мерзімі және қайтару шарттары
Несиені қамтамасыз ету формасы
Несие үшін төленетін сыйакқы мөлшерлемесі
Несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын бақылау үшін қарыз
Несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі.
Несиелік келсімшапрттың мазмұнын келісуші жақтардың өздері анықтайды.
Несиелік қатынастарды ұйымдастыру тәжірибесінде кепіл туралы келсімшарттың орыны ерекше.
Кепіл затына: заттар, бағалы қағаздар, басқа да мүліктер және
Материалдық-заттық мазмұнына қарай кепіл заттары мынандай топтарға бөлінеді:
Клиенттің мүліктерінің кепілі:
Тауарлы-материалдық құндылықтар кепілі:
Шикізаттар, материалдар, жартылай өнімдер кепілі
ә) тауарлар және дайын өнімдер кепілі
б) валюталық құндылықтар (нақты валютала), алтыннан жасалған бұйымдар кепілі
в) басқа да тауарлы-материалдық құндылықтар кепілі
Бағалы қағаздар (вексельдер) кепілі
Сол банктегі дипозиттер кепілі
Жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека).
Мүліктік құқықтар кепілі:
Жалгерлік құқық кепілі
Авторлық құқық кепілі
Жерге құқық кепілі.
Кепіл туралы келсімшартта мынандай мәселелер қарастырылады:
Келсімшарт жасаушы тараптар туралы мәліметтер
Келсімшарт заты
Кепіл берушінің құқықтары мен міндеттері
Кепіл ұстаушының құқықтары мен міндеттері
Талап ету құқықтары
Кепілге қойған мүлікті қайта рәсімдеу, басқа мүлік есебінен
Кепілге қойған мүліктің бұзылуына байланысты тәуекел жағдайлары мен кепіл
Тараптардың жауапкершіліктері
Ерекше шарттар
Дауаларды шешу
Басқа шарттар
Кепіл туралы келсімшарт жасаушылардың заңды мекен-жайы мен өзге де
Бұл кезеңде ағымдық шот ашу, ссуданы берудіқұжаттау тәртібін (қосымша
Несиенің көлеміне байланысты әр түрлі берілу тәсілдері болдады. Біріншісі
Несиенің мөлшері оны беру барсында несиелеу ережелеріне сәйкес анықталады.
Несиелік мониторинг – несиені берген күнмен бастап, оны толық
Несиелік мониторингті жүргізуге арналған ақпарат көзіне мыналар жатады:
Банкте жинақталған қарыз алушы туралы ақпараттар
Қарыз алушыдан алатын ақпараттар
Өзге көздерден алынатын ақпараттар (жабдықтаушылардан, сатып алушылардан, өзге банктерден,
Ақпараттың толықтығына қарай несиелік мониторинг ағымдық және тереңдетілген болып
Ағымдық мониторинг – ай сайын ағымдық мониторинг есебінің түрінде
Ағымдық несиелік мониторингтің мақсаты – банктің барлық берген несиелер
Ағымдағы мониторингтің негізгі қадамдарына мыналар жатады:
Қарыз алушының шотындағы ақша қаражаттарының қозғалысына бақылау жасау
Клиентке есекертулер жасау (несиені төлеу мерзімінен екі үш күн
Клиенттің орналасқан жеріне бару (қарыз алушы кәсіпорының қаржылық есебінің
Қарызды қайтару күнінде несиені қайтару кестесі бойынша қарыз алушының
Егер қарыздың қатаруын кешіктіру қарыз алушының уақытша қаржылай қиындықтарына
Егер қарыз алушының тексеріп бару барсында несиені қайтармауымен байланысты
Қарызды кешіктіру себептері
Кешіктірілген қарызды қайтару мүмкіндігі
Алдағы уақыттары қарызды қайтару кестесін орындау мүмкіндігі.
Тереңдетілген мониторинг – ай сайын терендетілген мониторинг есебінің түрінде
Терендетілген мониторингтің ұзақтылығы мыналарға тәуелді:
Қарыз алушының несиелік рейтингәне
Қарыз алушының саласының жағдайына.
Несиелік рейтинг – несиені қайтару ықтималдылығы, міндеттемені орындау тұрғысынан
Несиелік мониторингтің келесі бір түрінде несиелік ресурстардың мақсатты пайдалануын
Егер жоба бойынша несиелік ресурсты игеру кезең-кезеңімен жүзеге асатыны
Қарыз алушының несиелік ресурстарды көздеген мақсатқа пайдаланбағаны анықталған жағдайда
Проблемалық несиелерге мыналар жатады:
Несиелік келсімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты кешіктірілген және қосымша
Сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз етілген несиелер бойынша сақтандыру
Несиелерге есептелетін пайыздың несиелік келсімшартта көрсетілген күннен 30 күн
Сондай-ақ проблемалық несиелерге қарсы шараларға мыналар жатады:
Қарыз алушының қызметін қайта құру
Несиені қайтару кестесін өзгерту
Пайыз (сыйақы) төлеу тәртібін өзгерту.
Отандық банктік тәжірибеде проблемалық несиелерге несиелердің жіктелу ережесіне сәйкес
Проблемалық несиелермен әрі қарай жұмыс жасау бағытын таңдауда мынадай
Қарыз алушының Банк алдындағы міндеттемені орындамау себебі
Проблемалық несиенің пайда болу себептері: дефолтқа итермелеген форс-мажор немесе
Қарыз алушының іскерлік беделі, несиелік тарихының болуы
Кепіл мүлкі есебінен несиелік қарызды қайтару мүмкіндігі
Қаржылық сауықтандыруға байланысты шаралар жасалған жағдайда қарыз алушының несиелік
Қарыз алушының ағымдағы қаржылық есебі, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
Қарыз алушының қосымша қамтамасыз ету мүлкін банкке ұсынуы.
Қысқаша айтқанда, банк үшін аталған нұсқалардың қайсысы аз шығын
Проблемалық несиені анықтағаннан кейінгі банктің жұмысы мыналарды қамтиды:
Қарыз алушының қаржылық жағынан сауықтыру
Ссудалық қарызды төлеттіру (өндіріп алу)
Қарыз алушыны қаржылық жағынан сауықтыруы несиелік келісімшартты өзгерту арқылы
Қарыз алушының қаржылық жағынан сауықтыру шараларына мыналар жатады:
Несиенің төлем мерзімі ұзарту немесе несиелік келсімшарттың қызмет ету
Қарызды қайта құрылымдау, яғни несиелік келсімшарттқа өзгерістер енгізе отырып,
Қайта қаржыландыру, қарыз алушыға немесе үшінші бір тұлғаға (қарызды
Заңға қайшы келмейтін өзге шаралар.
Несиенің мерзімін ұзарту немесе қайта құрылымдау шарты ретінде мыналар
Қарыз алушыдан қосымша қамтамасыз ету мүлкін талап ету
Қарыз алушының алашақ қарызын банкке алуға құқық беруі туралы
Өндірістік және қаржылық қызметінде пайдаланбайтын қарыз алушының активтерінің бір
Шығыстарды азайту бағдарламасын жасау
Кей жағдайларды қаржыны басқарушыны қайта тағайындауды талап ету.
Несиені қайта қаржыландыру шаралары проблемалық несиелермен жұмыс жасау тәсілі
Қарыз алушының қарызын өтеуді үшінші бір тұлға өз жауапкершілігіне
Қарыз туралы келсімшартты рәсімдеу барсында қателіктер жіберілсе.
Несие бойынша қарызды төлеттіру сот шешімі бойынша немесе сот
Егер несиені төлеу мерзімінің кешіктірілуі қарыз алушының зұлымдылығынан туындап
Кепіл мүлкін сату аукциондық немесе аукционсыз әдістермен жүзеге асуы
Аукционсыз әдіспен кепіл мүлкін сату мынадай тәсілдермен іске асады:
Банктің бақылауымен кепіл беруші кепіл мүлкін сатады
Банктің сенімді тұлғасына кепіл берушінің кепілхат беруі арқылы
Үшінші бір тұлғаға несие бойынша кепіл затын рәсімдеу.
Кей жағдайларда кепіл заты жылжымайтын мүлік немесе тұрғын үй
Кепіл мүлкін ипотекалық несиені беру арқылы сатудың отандық тәжірибеде
Бірінші нұсқа, келсімшартта көрсетілген кепіл мүлкінің бағалау құны, оның
Екінші нұсқа, нарықтық құны келсімшартта көрсетілген кепіл мүлкінің бағалау
1.3 Несие беру, қайтару,аудару, несиеге пайыз есептеу кезіндегі бухгалтерлік
Несиені беру мен қайтару есебі (Қарыздарды). Кредиттік комитетің шешімінене
Несині қайтаратын қамтамасыздандыратын құжаттар болған жағдайда, Кредиттік комитеттің шешімі
Тұтынушының несие шоты ашылуы мен жабылуы ішкі бухгалтерияның
Несие соммасы түгел бір мезгілде немесе бөлшектеп жолымен
Тұтынушыға несиені беру жағдайда, қызмет көрсету банкі, мынандай корреспондеттік
Дт 1411, 1417 «Қысқа және Ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушыға
Кт 1001 «Кассадағы қолама-қолақша қаражаттар»
Кт 2003 «Тұтынушының ағымды шоты»
Сонымен қатар мерзімді міндеттеме баланстан тыс келеді – «Әр
Тұтынушыға несиені ұсынған кезде, қызмет көрсеттетін банкте мынандай бухгалтерлік
Дт 1411, 1417 «Қысқа және ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушыға
Кт 1050 «Банктегі корреспондеттік шоты»
Несиені шетелдік валютада тұтынушыға ұсынған кезде мынанадай жазу толтырылады:
Дт 1411, 1417 «Қысқа және ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушы
Кт 1858 «Шетелдік валюта бойынша қысқа мерзімді банктегі валюталық
2858 «Шетелдік валюта бойынша ұзақ мерзімді банктегі валюталық позициясы»
Сонымен қатар теңгемен
Дт 1859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы (қысқа мерзімдік
2859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы» (ұзақ мерзімді валюталық
Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша қаражаттар»
2203 «тұтынушының ағымдағы шоты»
1050 «Банктегі корреспондеттік шоты»
Несиені қайтарғанда қайтарма провоткасы бөлінеді.
Тенгемен несиені қайтарғанда.
Дт 101 «кассадағы қолма – қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымды шоты»
1050 «Банктің корреспонденттік шоты»
Кт 1411, 1417 «Қысқа және Ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушыға
Несиені шетелдік валютамен қайтарғанда:
Дт 1001 «Кассадағы қолма – қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымдағы шоты»
1050 «Банктегі корреспонденттік шоты»
Кт 1858 «Шетелдік валюта бойынша қысқа мерзімді банктегі валюталық
2858 «Шетелдік валюта бойынша ұзақ мерзімді банктегі валюталық позициясы»
Сонымен қатар тенгемен
Дт 1859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы (қысқа мерзімді
2859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы» (ұзақ мерзімді
Кт 1411, 1417 «Қысқа және ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушыға
Тұтынушы негізгі қарыз соммасын қайтармаған жағдайда, оны мерзімнен өту
Дт 1424 «Банктық қарыз бойынша тұтынушының кешіктірілген қарызы»
Кт 1411, 1417 «Қысқа және ұзақ мерзімді қарыз, тұтынушыға
Егер белгілі бір уақытқа дейін тұтынушы қарызын өтемеген жағдайда
Дт 5455 «Қарыз және лизингтік қаражат бойынша белгіленген қор
Кт 1428 «Қарыз және лизингтік қаражат бойынша белгіленген қор,
Содан соң өтемеген қарызды сақтандыру қор шоты арқылы
Дт 1428 «Қарыз және лизингтік қаражат бойынша белгіленген қор,
Кт 1424 «Банктық қарыз бойынша тұтынушының кешіріктелген қарызы»
Тұтынугшының болашақтағы мерзімінен өтіп кеткен қарызын төлемі:
Дт 1001 «Сассадағы қолма – қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымды шоты»
1050 «Банкінің корреспондеттік шоты»
Кт 1424 «Банктық қарыз бойынша тұтынушының мерзімінен өтіп кеткен
Бір мезгілде шұғыл міндеттеме баланыстан тыс шотында 7339 «Әр
Несие пайызын аудару мен қабылдау есебі.
Неселеудің принциптің біріне кіретін ол төлеу ақы, несиені тұтынушылар
Несиені беру арқылы олар бұдан тұтынушының несиесін қайтармау тәуекелін
Осы пайыздың мөлшері бірнеше қатар факторға байланысты болады:
Сұраныс пен ұсыныс қарыз қаражаттың қатынасы. Қандай нарық болса
Мемлекеттік банкінің политикасына бағыттап реттелу.
Ұсынатын несиенің мерзімі мен көлемі
Несие капиталдың өзіндік құны
Тұтынушының несие қабілетті
Несиенің мақсаты
Қамтамасыздандырудың заттың құны
Тағы да бір маңызыды фактордың бірі бар. Кәзір біз
Банктің пайызының көлеміне үлкен маңызының бірі инфляцияға да
Осыған байланысты шешім шығаруға болады, пайыздың ең жоғарғы
Несиені берген жағдайда пайызды қатаң немесе өзгермелі пайызды қоиюға
ҚР мемлекеттік Банкінің несиелік пайыз айдару реті мен оың
Банкінің Несиелік комитетінің шешімі бойынша пайыздық көлемі, реті, пайызды
Несиелік келсімшаты бойынша пайыз мерзімі мен уақытқа байланысты аударылады,
Аударылған пайыз сол уақытта аударылған кезде банкінің табысы болып
Несиелік пайызды есептеу мен төлеу бойынша келесідей бухгалтерлік жазуды
Пайызды аудару, егер несие тенгемен берілген жағдайда:
Дт 1740 «қарыздан және лизингтік қаражаттан түскен табыс»
Кт 4411, 4417 «Ұзақ және қысқа мерзімді қарыздан алынған
Пайыз аудару егер несиені шетелдік валютамен берілген жағдайда:
Дт 1740 «қарыздан және лизингтік қаражаттан түскен табыс»
Кт 1858 «шетелдік валютада, қысқа валюталық пазиция банкінің»
2858 «шетелдік валютада, ұзақ валюталық пазиция банкінің»
Бір мезгілде тенгемен:
Дт 1859, 2859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы (қысқа
Кт 4411, 4417 «Ұзақ және қысқа мерзімді қарыздан алынған
Аударылған пайызды төленген кезде:
Дт 1001 «Кассада қолма-қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымды шоты»
1050 «Банкінің корреспондеттік шоты»
Кт 1740 «қарыздан және лизингтік қаражаттан түскен табыс»
Егер келсім-шарты бойынша сыйақы төлемі ай сайын төленсе, онда
Дт 1001 «Кассада қолма-қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымды шоты»
1050 «Банкінің корреспондеттік шоты»
Кт 4411, 4417 «Ұзақ және қысқа мерзімді қарыздан алынған
Егер келсім-шарты бойынша сыйақы төлемі ай сайын төленсе, онда
Дт 1001 «Кассада қолма-қол ақша қаражаттар»
2203 «Тұтынушының ағымды шоты»
1050 «Банкінің корреспондеттік шоты»
Кт 1858 «шетелдік валютада, қысқа валюталық пазиция банкінің»
2858 «шетелдік валютада, ұзақ валюталық пазиция банкінің»
Бір мезгілде тенгемен жазу жазылады:
Дт 1859, 2859 «Шетелдік валютадағы тенгемен баға бақылауы (қысқа
Кт 4411, 4417 «Ұзақ және қысқа мерзімді қарыздан алынған
Сомманың мерзімі өтіп кеткен пайыздың:
Дт 1741 «Мерзімі өтіп кеткен пайыз қарыз бойынша, тұтынушыдан
Кт 1740 «қарыздан және лизингтік қаражаттан түскен табыс»
Тұтынушының кешіктірілген қарызы бойынша пайыз жүргізілуі:
Дт 1741 «Мерзімі өтіп кеткен пайыз қарыз бойынша, тұтынушыдан
Кт 4424 «банктік қарыз бойынша мерзімі өтіп кеткен пайыздың
Дүниежүзлік банктің мәліметтеріне сәйкес, несиелер бойынша банктердің зиян шегуінің
2 Кесте. Несиелеу барысындағы банктің зиян шегуіне әкелетін факторлар
Ішкі факторлар 67% Сыртқы факторлар 33%
Қамтамасыз етудің жетіспеушілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%
Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барсында ақпартатты дұрыс бағалауы
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлуі және операциялық
Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы 5% Ұрлық/Алдау 4%
Банк ісі. Автор Мақыш С.Б. Алматы 2007ж
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы факторлар
Шетелдік банктердің тәжірибесінде қарыз алушының несиелік қабілетін жете бағалау
Қарыз алушыға кандидатты бағалау жүйесінде ағылшының клирингтік банктерінде кеңінен
PARSER:
P – Person – әлуетті қарыз алушы туралы ақпарат,
A – Amount – сұрайтын несие сомасының негіздемесі
R – Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі
S – Security – қамтамасыз ету құралы
E – Expediency – несиенің мақсаттылығы
R – Remuneration – несиені беру тәуекелі үшін банктің
CAMPARI:
C –Character – қарыз алушының беделі
A – Ability – қарыз алушының бизнесін бағалау
M – Means – ссудағы деген қажеттілігін талдау
P – Purpous – несиенің мақсаты
A – Amount – несие сомасының негізделуі
R – Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі
I – Insurance – несиелік тәуекелден сақтандыру әдісі.
Американдық банктер тәжірибесінде әлуетті қарыз алушыларды дұрыс таңдай білуде
Character (қарыз алушының сипаты)
Capacity (қаржылық мүмкіндігі)
Cash (ақшалай қаражаты)
Collateral (қамтамасыз етуі)
Conditions (жалпы экономикалық жағдайы)
Control (бақылау)
Қарыз алушының сипаты бұл оның беделін, жауапкершілік дәрежесін, қарызды
Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның несиені қайтару қабілетін сипаттайды.
Ақшалай қаражаты. Жалпы қарыз алушының алған несиені қайтаруының үш
Нақты ақшалар тасқыны
Активтерді сату
Қаржыларды тарту
Көрсетілген көздердің кез келгені несиені қайтаруға арналған қаражаттың қалдық
Нақты ақшалардың жетіспеуі қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлығын сипаттайтын
Нақты ақшалар тасқыны мынадай түрде анықталады:
Нақты ақшалар тасқыны = Таза пайда + Амортизация +
Бұл формуланың артықшылығы – оның көмегімен несиелік қызметкер қарыз
Қамтамасыз етуі. Сондай-ақ банк қарыздың қамтамасыз етілуі, яғни оның
Экономикалық жағдай. Несиеге деген өтінішті қарау барысында банк жалпы
Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы соңғы факторға бақылау
Жоғарыда аталған коэффиценттерді талдап болғаннан кейін, компанияның борыштық тұрақсыздыққа
Z = 3,3К1+1,0K2+0,6K3+1,4K4+1,2K5
Мұндағы:
Z – борыштық тұрақсыздықтан алшақтық дәрежесі.
К1 – активтердің рентабельділік коэффиценті, яғни салықтар мен пайыздарды
К2 – барлық активтердің қайтарымдылығы, яғни сатудан түскен түсімнің
К3 – меншікті капиталдың нарықтық құны бойынша өтеу коэффиценті,
К4 – Активтердің рентабельділік коэффиценті, яғни бөлінбеген пайданың активтердің
К5 – активтердегі айналым қаражаттарының үлесі, яғни ағымдағы активтердің
Z талдауы нәтижесінде компанияның борыштық тұрақсыздыққа ұшыру ықтималдылығы мынадай
Егер Z-тың мәні 1,81-ден төмен болса, онда компанияның борыштық
Егер Z-тің мәні 1,81 – 2,99-ға тең болса,онда компания
Егер Z-тің мәні 2,99-дан жоғары болса, онда компания өте
Мұндай талдаудың нәтижелеріне сену үшін қарыз алушының өндірістік және
Әлемлділік банктік тәжірибеде несиелік тәуекелді бағалауда мынадай көрсеткіштер қолданылады:
Активтер сапасындағы коэффиценттер:
А) К1 = несие бойынша зияндар /несие бойынша қарыздың
Ә) К2 = несие бойынша зияндар/несиелердің жалпы смасы
Екі коэффицентте (К1жәнеК2) банктердегі активтердің сапасын бағалау үшін пайдалынылады.
Тәуекелге, шағылған маржан(RАМ) =Таза пайыздық табыс – несие бойынша
Тәуекелге шағылған маржан (RAM – risk adjusted margin) –
Таза пайыздық маржа (NIM) = таза пайыздық табыс /активтер
Жалпы пайыздық маржа(GIM) =Таза пайыздық табыс + Басқа да
Активтер
(1.14)
Проблемалық несиелер / несиелердің жалпы сомасы.
Бір қарыз алушыға келетін несие / банктің меншікті капиталы.
Халықаралық банктік тәжірибеде банктердің бір қарыз алушыға келетін
Банкпен тығыз байланысты қарыз алушыларға берілетін несиелер/ банктің меншікті
Банкпен тығыз байланысты қарыз алушыларға банктің құрылтайшыларын, директорларын, акционерлері
2 Казкоммерцбанк және ұйымдардың несие қабілетін талдау
2.1 Казкоммерцбанк туралы және оның қарыз қаражатының есебі
1990 жылы құрылған «Қазкоммерцбанк» АҚ, қазіргі уақытта активі, несие
2007 жылдың 31 желтоқсанындағы қаржылық есеп-қисаптың халықаралық стандарттары бойынша
2007 жылы банк басты компаниялардың акционерлеріне тиесілі 55,963
Қаражатты тартудың негізгі көзі – банк депозиттері болып табылады,
Депозит тартумен қатар банк теңге және шетел валютасында қарыз
2008 ж. 1 қаңтардағы жағдай бойынша, Банк бас офистен
Сондай-ақ, Банктің Қырғызстанда («Қазкоммерцбанк Қырғызстан» ЖАҚ ), Ресейде («Москоммерцбанк»
Қазкоммерцбанк ең ірі үш халықаралық төлем жүйесінің -
Сонымен қатар банктің банкоматтар желісі бар. 2008 ж. 1
Қазкоммерцбанк қашықтықтан қызмет көрсету бойынша Қазақстандағы жетекші банк. 2008
Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін
Банктік қызметтен басқа Банк өзге де қаржылық қызметтер ұсынады.
Банк стратегиясы - көшбасындағы банк пен қаржы қызметтерінің провайдері
Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық қызметтер
Осы стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:
"Қазкоммерцбанк" АҚ стратегиясы:
Банк қызметін кеңейту. Банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл
Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту. Банк операциялық
Қор базасын жақсарту. Банк бағынышты және негізгі борыш шығарылымын,
Басқа қаржылық қызметтер нарығына шығу. Қазақстандық құнды қағаздар нарығының
Қаржылық нәтижеге тағы бір әсер етуші фактор активтердің орналасуы.
Актив – акцияның қозғалмайтын мүлкі. Ол ө құзырындағы
Осы Казкоммерцбанкінің кәзіргі қаржылық жағдайын талдағанкезед мынадай көрсекткіштерге ие
2008 жылдың 31 желтоқсан айының Актив көлемі Банкта
1сызба. Казкоммерцбанкінің актив көлемі
Казкоммерцбанкінің жеке сайыты www3.kkb.kz
Дегенмен, қазіргі таңда Қазақстан банктерінің қызметі соңғы жылдары жоғарылап
3 кесте. Қазақстан банк секторының кірістілігі.
Банк секторының кірістілігі, % 31.12.07ж 31.12.08ж
Ссуда қарыз алушыдан алынған 79 82
Қаржылық активтер 6,5 2,9
Ссуда және қаражат банкінің 7,1 9,2
Ақша қаражаттар және шоттар Халық банкінде 5,6 3,5
Негізгі қаражат және материалды емес активтер 1,2 1,4
Басқада активтер 0,6 0,9
Казкоммерцбанкінің жеке сайыты www3.kkb.kz
2008ж активтердің құрлымы нқаты өзгерістің бір ол ссудалық несиені
4 кесте. Ссудалық портфельдің көрсеткіштері
Ссудалық портфелдің құрлымы 2007ж 2008ж
Жеке меншік сектор 16,3 18,8
Сауда 15,2 16,4
Құрлыс үй коммерциялық мүлік 23,8 20,9
жылжымайтын 7,6 6,9
Қонақ үй бизнесы 5,9 5,6
Инвестиция және қаражат 5,7 5,1
транспорттар мен желілер 4,3 4,5
энергия 3,2 2,8
Тамақ өндірісі 2,5 2,7
Ауыл шаруашылық өндірісі 1,9 2,3
Машина құрылысы 1,9 1,9
Басқада 11,5 10,2
Казкоммерцбанкінің жеке сайыты www3.kkb.kz
2-сызба. 2008жылдың судалық портфель үлесі
3-сызба. 2007жылдың судалық портфель үлесі
Осы графа қарап осындай ссудалық портфелінде өзгерістер енгізілген.
Кемігендер: Жеке меншік секторы төмендеген 2,5% пайызға, саудасы да
Көбейгендер: Жылжымайтын мүлік 2,9%, қонақ үй бизнесі 0,7%, инвестицисы
Ссудалық портфел банкімен қамтамасыздандырып отырған ссуда және қаражат көлемі
Банкарлалық активтердің орналасуындағы үлесі 2008 жылы 9,2 пайызын құрылған,
Банктік саясаты бойынша басқа банктерге қаражаттарды орналастырылуы консервативтік болып
Осы ссудда және қаражаттарды жоғалтудан құрастырылған провизия
5 Кесте. Банкпен қамтамасыздандырылатын ссуда мен қаражат
2007ж
млн. тенге 2008ж млн. тегне
Корреспонденттік шот басқа банктердегі 39661 19262
Банктпен қакмтамасызданып отырған ссудалар мен дипозиттер 173759 222785
Қарыз банкімен қамтамасыздандырылғанын 670 65
Құнсыздануға арналған резерфтер (1276) (299)
Банкімен қамтамасыздандырылған барлық ссудалар мен қаражаттары 212823 241813
Тенгемен 12068 4499
Шет валютасымен 199853 237314
Казкоммерцбанкінің жеке сайыты www3.kkb.kz
Қарыздың құнсыздануына жасақталған провизия 1,7 есеге өсті. Демек, 2008
Клиенттердің әрекетсіз қарыздары (Банк әрекетсіз қарыз деп, клиенттер борышының
Клиенттер қарыздарына жасақталған провизия 2009 жылы қарыз-бруттоның 19% құрады,
Корпоративті секторға берілген несие мөлшері, 2009 жылдың 31 желтоқсанындағы
Корпоративті бизнестегі клиенттерге тиесілі қаражаттың мөлшері (мемлекеттік бағдарламалар бойынша
Қарыз 2 транштан тұрады. Оның бірінші бөлігі (800 млн.
Синдикатталған займды The Bank of Tokyo-Mіtsubіshі, Ltd, CALYON,
Бастапқы сомасы 700 млн. АҚШ долларын құрайтын транзакция басталғаны
“Казкоммерцбанк” басшыларының айтуынша, алынған ақшалай қаражат түрлі импорттық-экспорттық
2.2 «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының несие қабілеттілігін
«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясы 1919 жылы құрылған. Оның негізгі
Компанияның орталық офисі Хьюстонда (Техас штаты) орналасқан.
Жұмысшылар саны 85 мың адамды құрайды.
Кәсіпорынның әлемнің 120 мемлекетінде бөлімшелері бар, солардың қатарында Қазақстан
Компанияның айналымы 2006 жылы 30,5 млрд. АҚШ долларды құрады.
Соңғы 12 жылда «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясы Нарьян-Марда, Няганда,
Компанияның Energy Services Group бөлімшесі мұнай және газ саласында
Компанияның екінші білімшесі Halliburton Engineering and Construction Group теңіздегі
Әлемнің 30 халықаралық тәуелсіз компанияларымен бірлесіп қызмет ету тәжірибесі
«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясы Қазақстанда Қашағанды иге-ріп жатқан
«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының басқарушылық құрылы-мы төмендегі 1- суреттетен
1 Сурет. «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының басқарушылық құрылымы
Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының баланысы
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңыз-ды белгілерінің бірі
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы активтер-дің, баланстың
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік: кәсіпорынның
Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер мен
Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша
А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
А3. Баяу өткізілетін активтер. Бұларға тауарлы-материалдық қорлар жатады.
А4. Қиын өткізілетін активтер. Бұлардың құрамында ұзақ мерзімді актив-тер
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты топтастырылады:
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер. Бұларға уақытында төленбеген
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер – қысқа мерзімді несиелер мен
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді несиелер мен
П4. Тұрақты міндеттемелер. Бұған меншікті капитал жатқызылады.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртін-ші теңсіздікті
Баланстың топтастырылған баптарын 4-кесте түрінде көрсету орынды бола-ды.
6 кесте. «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының мәліметтері негізінде баланс
Актив Сомасы мың. тг Пасивтер Сомасы мың.
2006ж 2007ж
2006ж 2007ж. 2006ж 2007ж
1. Ең өтімді активтер 1 505 6 140
2. Тез өткізілетін активтер 97 885 53 240 2.
3. Баяу өткізілетін активтер 76 370 72 190
4. Қиын өткізілетін активтер 193 095 227 540 4.
Жиыны 368 855 359 110 Жиыны 368 855
Қазақстан агенттік статистикасындағы «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының баланысы
Жалпы баланс өтімділігі мына формуламен анықталады:
К = (А1+0,5А2+0,3А3)/(П1+0,5П2+0,3П3)
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында – 1,3;
жыл соңында – 1,07;
Бұл көрсеткіштің қолайлы мәні 0,9 болып табылады.
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу жөніндегі
Кәсіпорын жоғары немесе төмен дәрежеде өтімді болуы мүмкін, себебі
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттігін анықтау анықтау үшін кә-сіпорын активіндегі
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
-абсолютті өтімділік коэффициенті;
-аралық өтеу (жабу) коэффициенті;
-жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.
Абсолютті өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары мен тез өткізілетін бағалы
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздар-дың
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады:
Ка.ө 0,2 0,5
Бұл – ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында – 0,02;
жыл соңында – 0,1;
Аралық өтеу коэффициентін есептеу үшін (немесе оның басқа аталуы:
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты төменгі шегін бағалау былайша өрнектеледі:
Кар.ө 1
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында – 1,5;
жыл соңында – 0,98;
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу коэффициенті) барлық ағымдағы активтердің
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
Берілген көрсеткіш үшін мына шектеу қалыпты мән болып табылады:
Кағ.ө 2
Біздің кәсіпорын үшін оның мәні:
жыл басында – 2,6;
жыл соңында – 2,2;
Берілген шектеу кәсіпорынның өтімді құралдарға тиімді қажеттілік деңгейі ағымдағы
Жалпы алғанда соңғы екі өтімділік коэффициенттерінің шамалары талап етілген
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау.
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбі-не
Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған капиталдың
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге капитал-дың
Тәуелсіз кофиценті = меншікті капитал/ авансталған капитал
(баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы)
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екен-дігін көрсетсе,
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
Қаржылық талдаудан кітаптардың бірқатар авторлары инвесторлар мен не-сие берушілерді
А.Д.Шеремет, А.М.Ковалев; В.П.Привалов, О.В.Ефимова және тағы басқа-лар бұл көрсеткіштің
АҚШ және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэффиентінің жоғары жетерлік деңгейі
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық міндет-темелер қатаң сақталатын
Жоғарыда келтірілген меншіктік коэффициентін 0,5-0,6 деңгейінде шектеуді орындау,
Ақпаратты сыртқы пайдаланушылар, мысалы, банктер, несие берушілер сыртқы пайдаланушылар,
Әрине, авансталған капиталдың құрылымы жоғарыда қарастырылған жағ-дайларға тәуелді болады.
Каржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерт-теу үшін
7 кесте. «Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының авансталынған капиталының құрамы
Көрсеткіштер Сомасы, мың тг. Құрылымы, % Өзгеріс (+;-)
2006ж 2007ж 2006ж 2007ж Мың тг. Үлес салмағы%
Меншікті капитал
Жарғылық капитал 13 395 13 395 3,63 3,72 0
Қосымша капитал 223 375 223 375 60,49 62,09 0
Резервтік капитал 3 225 3 225 0,87 0,90 0
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 60 480 59 415 16,38
Жиыны 300 475 299 410 81,37 83,22 -1 065
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 0 0 0,00 0,00 0
Қысқы мерзімді міндеттемелер
Қысқы мерзімді несиелер және овердрафт 5 325 3 175
Кредитолық борыш 44 325 41 835 12,00 11,63 -2
Алдағы кезең кірістері 3560 3 570 0,96 0,99 +10
Баса да несиелік борыштар 15 565 11 775 4,22
Жиыны 68 775 60 355 18,63 16,78 -8 420
Барлығы 369 250 359 765 100,00 100,00 -9 485
«Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының баланысы
6-кестеден кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтерінің қалыптасу көзі 9485
Кт = Қк:АК немесе Кт = 1 –
Мұндағы: Кт - тәуелділік коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы, жиыны);
Ктс- тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы
үлесін сипаттайды.
Бұл үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы каржыландыру көзде-рінен
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті ка-питалдың қатыстырылған капиталға
Кқ = Мк:Қк
Мұндағы: Кқ - қаржыландыру коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Қк - қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал
жыл басында – 4,37 (300475:68775);
жыл аяғында – 4,96 (299410:60355).
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсеткіші кеңі-нен қолданылады, қатыстырылған
Кқ/м = Қк:Мк
Мұндағы: Кқ/м - қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Мк-меншікті капитал.
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салынған меншікті қаражаттың әр-бір теңгесіне
жыл басында - 0,23 (68775: 300475);
жыл аяғында - 0,2 (60355: 299410).
Бұның мәні кәсіпорын есеп беру кезеңінің басында активтерге салынған
Арнайы әдебиеттерде бұл көрсеткіш үшін қалыпты шектеу: Ккм