Төлем карточкалары

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ЭЛЕКТРОНДЫ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Электронды төлемдер түсінігі, оның мақсаты мен даму эволюциясы
5
1.2 Төлем карточкаларының түрлері және оларды жіктеу 17
1.3 Әлемдік банктік тәжірибеде электронды төлемдер түріндегі төлем карточкаларының
26
2 «Каспийский банк» АҚ-ның электронды қызметтеріне талдау және оның
2.1 «Каспийский банк» АҚ-ның электронды карталармен есеп айырысуды жүзеге
33
2.2
2.3 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінде қолданылатын электронды карталар және
«Каспийский банк» АҚ-ның жеке тұлғаларға арналған Интернет-банкинг жүйесінің қызметі
41
50
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКтерінде ЭЛЕКТРОНДЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ
3.1 ҚР коммерциялық банктерінің электронды қызметінің жетістіктері мен кемшіліктері
3.2 ҚР коммерциялық банктерінде төлем карточкаларымен қызмет көрсетудің даму
ҚОРЫТЫНДЫ 76
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
78
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанда банктік қызмет түлерінің кеңеюіне байланысты, банктің
Банк секторында бәсекелестік күшейген сайын банктер жаңа банктік құралдарды
Төлем айналымның өсуі және олардың тудыратын еңбек шығындарының өсуі
Қазіргі кезде әлемдегі 200 астам елдер төлем айналымында пластикалық
Бұл процесс екі деңгейде жүзеге асырылады. Бірінші деңгейде банктік
Банк клиентерімен электрондық ақша есеп айырысуды жүзеге асыратын құралдар
Бүгінде пластикалық карточка тек төлем құралы ретінде ғана емес,
Диплом жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінде қолданылатын
Диплом жұмысының мақсаттарына сәйкес мынадай міндеттер алға қойылды:
- «пластикалық карточкалар», «банктік карточкалар» және «төлем карточкалары» түсініктерінің
- арнаулы монографиялық әдебиеттердің негізінде ақша айналымына төлем карточкаларын
- нормативтік актілер негізінде ҚР екінші деңгейлі банктерінде қолданатын
- нормативтік актілер мен банктің өзінің ережелері негізінде «Каспийский
- төлем карточкаларының айналымын жетілдіру және оны әрі қарай
Зерттеу объектісі ретінде «Каспийский банк» АҚ алынды.
Зерттеу пәні болып электронды төлем ретінде төлем карточкаларының түрлері
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізі ретінде шетел, Ресей
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі үш тараудан құралған.
Бірінші тарауда жалпы электронды төлемдер түсінігі, оның мақсаты мен
Екінші тарауда «Каспийский банк» АҚ-ның электронды карталармен есеп айырысуды
Қазақстан Республикасындағы төлем карточкаларын қолданудағы кемшіліктер, оны жою және
Диплом жұмысында 12 кесте, 10 сурет жасалған.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ЭЛЕКТРОНДЫ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Электронды төлемдер түсінігі, оның мақсаты мен даму эволюциясы
Несиелік карталарды пайдалану идеясы алғаш рет XIX ғасырда
1975 жылы француз Ролан Морено электрондық зерделеу карточкасын ойлап
Пластикалық карточкалар, кассалық кызмет көрсетудің құралы ретінде, оларды енгізгенде
Бұл процедураның артықшылығы сонда, компьютермен басқаратын, төлемдерде, қолма-қал ақшаны
Қызметі төлемдермен шектелген, карточкалар, қазіргі кезде салыстырмалы түрде сиректеу.
Енді, Каспийский банкі немесе жинақ кассалары беретін (Intercarte типті),
Беделді карточкалар деп аталатындардың American Express, Visa Premier («Золотая»
Карточкалардың әртүрлі үлгілерін ұқсастықты пластикалық тасушылар пайдаланады. Пайдалану ережесі
Дербес бағыты бар және қазіргі кезде карточкалармен байланысты, қызметтердің
Сонымен, пластикалық карточкалардың даму барысында атқарылуымен, қызметтік және техникалық
Электрондық есеп айырысу жүйесінің қазіргі заманғы қызмет атқару механизмі
Барлық электронды карточкалардың, олардың жетілдіру дәрежесіне қарамай, ең маңызды
Банк картасы – карточканы пайдаланатын тұлғаға тауарлар және /немесе
Электронды карточка орындалуы бойынша әртүрлі операцияларға пайдаланылады. Қызмет көрсетуді
Қазіргі кезде әлемдегі 200 астам елдер төлеу айналымында пластикалық
Электронды ақша есептесу жүйесін қалыптастыру процесінде ISO (International Standarts
Магнитті карточкалар 30 жыл бұрын пайда болды, ол алғашқыда
Микропроцессорлық карта 70-ші жылдардың ортасында Францияда ойлап табылған болатын,
Микропроцессорлық карточкалардың көп таралған жері -
Мұндай карточкалар өзінің техникалық сипаттары бойынша мынадай түрлерге бөлінеді:
Қарапайым зерде карточкаларында, магниттік жолағы болмағанмен, зерде және жазба
смарт-карточкалар – «компьютерлік қисынды (логикасымен)» микросұлбасы бар, карточкалар. Ол
суперсмарт-карточкалар, дәстүрлі есептеме-несиелік қызметтін жүзеге асыруға арналған және бірмезгілде
Суперсмарт-карточкалар өз зердесіне, ешқандайда авторизацияландырмай-ақ жұмсауға болатын, белгілі соманы
Осы саладағы ең белгілі фирмалардың бірі –Mondex фирмасы. Осы
Бірақ та пластикалық карточкаларды пайдаланудың оңды жағдайларымен қатар, және
жүйенің қауіпсіздігі, техникалық деңгейде де, ұйымдастырушылық деңгейде де ақпаратты
электрондық ақшалар төлем құралы болғандықтан, ақша эмитенті елдің орталық
Сондықтан да электрондық ақшаға толық көшу әлі де мүмкін
Франция ұлттық деңгейде микропроцессорлық карточкаларды енгізген әлемдегі бірінші ел
Германияның мысалы осы жағдайды растайды. Немістің микропроцессорлық карточкасының
Микропроцессорлық карточкаларды пайдаланудан ілесетін, проблемаларды талдай келе, экономистер олардың
Ағылшын сарапшыларының пікірінше, микропроцессорлық карточкалардың сатып алу бағасы 3
Қазақстан жағдайында төлем жүйесінің операторларына мыналар жатады:
облыстық есеп айырысу (клирингілік) палаталары;
Қазақстандық банкаралық есеп айырысулар орталығы;
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі.
Төлем жүйесі келесідегідей талаптарды қанағаттандырып отыруы тиіс:
төлемнің барынша қысқа мерзімде жүргізілуі (жоғарыда айтылып кеткендей, төлеушінің
төлемнің тиянақтылығы, ол дегеніміз төлемді есепке жазу үшін қандай
төлемнің кейін шақыртылмауы дегеніміз төлем жүргізілгеннен кейін есеп айырысуға
есеп айырысуларды жүргізу кезіндегі тәуекелдің аз болуы. Несиелік және
есеп айырысуларды жүргізу кезінде банкілік құпияны сақтау төлемдік жүйені
есеп айырысуларды Қазақстанның кез келген аймағында жүргізіп отыру мүмкіндігі;
есеп айырысуларды жүргізуге арнап экономикалық шығынның ең аз мөлшерде
Сонымен, есеп айырысуларды жүзеге асыру кезінде туындап отыруы мүмкін
Қазіргі уақыттағы Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығының (ҚБЕО) клирингтік
3
8
2
1 6
1
7
Сурет 1. Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығының (ҚБЕО)
Ескерту - Көшенова Б. А. «Ақша. Несие. Банктер. Валюта
Екінші деңгейдегі банктер арасында корреспонденттік қатынас орнатулар 2000 жылы
Төлем жүйсінің негізгі қатысушылары бұрынғыдай екінші деңгейдегі банктер мен
Сурет 2. Төлем жүйесіне қатысушылардың жалпы құрылымы
Ескерту - Көшенова Б. А. «Ақша. Несие. Банктер. Валюта
Дербес банктердің Ұлттық банк мекемелері арқылы дәстүрлі есеп айырысулармен
ҚР Ұлттық банкінің Төлемдік жүйелер орталығында келесідегідей мекемелердің корреспонденттік
дербес коммерциялық банктердің;
бас коммерциялық банктердің;
коммерциялық банктердің филиалдарының;
банкілік емес қаржылық мекемелердің.
Кесте 1.
Қазақстандағы коммерциялық банктердің жеке тұлғалар үшін арналған интернет коммерциялық
1 2 3 4 5 6
Жүйе атауы Internet Office Интернет-Банкинг HomeBank Персональный РКО ATF-online
Сайт адресі ioffice.kz www.mybank.kz www.homebank.kz my.bta.kz
Банк TEXAKABANK Қазақстан ХАлық банкі Казкоммерцкоммерциялық банк БТА коммерциялық
Іске қосылған датасы 18 мамыр 2000 ж. 1 мауым
Жүйедегі идентифика
циялау әдісі Кіруге арналған есім, кіруге арналған жасырын сөз
Шифрлау әдісі SSL (128 бит) RSA (1024 бит) SSL
Жүйеге тіркелу формасы Банкке келіп келісімді бекітіп, бір рет
Прайс бойынша қосылу құны Тегін Тегін Тегін Тегін Тегін
1-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
Прас бойынша қосылу құны Тегін электронды санды қол көшірмесінің
Прайс бойынша абоненттік төлем Жоқ Жоқ Жоқ Жоқ Жоқ
Нақты абоненттік төлем Жоқ Жоқ Картаның жылдық қызмет көрсету
Демо-версияның болуы + + + + +
2004 жыл боййынша айналым Мәлімет жоқ 15,4 млрд тенге
2004 жыл бойынша табыс Мәлімет жоқ 51,7 млн тенге
Ескерту - Авторы Кепілбекова А.Ж., «Интернет коммерциялық банкинг» мақаласы,
Интернет коммерциялық банкингтің мүмкіндіктері
Электронды санды қол көшірмесін қолданудың артықшылақтарын 2-кестеде көруге болады.
Электронды қол көшірмесі бар жүйелерде сіз Интернет арқылы заң
Кесте 2.
Интернет коммерциялық банкинг арқылы ҚР коммерциялық банктерінің ұсынатын қызметтері
№ Интернет арқылы қызметтер Қызметтер атауы
Internet Office Интернет-Банкинг HomeBank Персональный РКО ATF-online
1 2 3 4 5 6
1. Шоттағы барлық қызметтерді бақылау отыру + + +
2. Карточкадан аударымдар + + +
3. Банкішіндегі аударымдар + + - - -
4. Банкаралық аударымдар + + - - -
5. Банкаралық аударымдар + - - - -
6. Салымдарды ашу, жабу, толтыру - + - -
7. Провайдерлік қызмет мен ұялы байланыс төлемдерін төлеу 2
8. Коммуналдық және маусымдық төлемдерді төлеу - ҚР
9. Салықтық төлемдерді жүзеге асыру + + - -
2-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
10. Валюаны конвертациялау және конверсиялау +
11. Скретч-картаны сатып алу - - + - -
12. Банкте ашылған барлық шоттарды бақылап отыру + -
13. Жеке зейнетақы шотты бақылап отыру - +
14. Зейнетақылық қорға аударымдарды жүзеге асрыу + + -
15. Несиелерді жабу + + - +
Ескерту - www.mybank.kz , www.halyk24.kz сайтынан алынған
Қазіргі кезде пластикалық карточкалардың жаңа ұрпақтарын әзірлеу жұмыстары жүргізілуде.
1.2 Төлем карточкаларының түрлері және оларды жіктеу
Есептесуге арналған, барлық пластикалық карточкалар, жеке және корпоративтік болып
Өңдеу технологиясы мен ақпаратты беруіне қарай қазіргі заманғы пластикалық
Лазерлік карточкалар көпқызметті пластикалық карточкалардың көптүрінің бірі болып табылады.
Ең қарапайым карточкалар - әртүрлі технологиялық жүйелерді қолдануға негізделген,
Әдетте оларға дайындаушының аты, оның фирмалық белгісі, иесінің аты
Екініші жағы бар магниттік карточкаларда, 100 байт ақпаратты сақтауға
Осы және басқа да «арзан» карточкаларға жалпы тән нәрсе,
Бүгінде банк клиенттері, әдетте, карточкалар жинағын ұстайды, оны олар
Магнитті карточкалармен жұмыста екі режимді қолдану мүмкін болады:
- on-line режимі. Құрылым, ол сауда терминалы, электрондық касса,
- off-line режимінің ерекшелігі, карточканың иесі жасаған, сатып алу
Пластикалық карточкалар базасында өзіне-өзі қызмет ету банктік жүйесінің жұмысын
Бүгінгі күні әлемдегі банкоматтарды ең көп пайдаланушылар Азия-Тынықмұхиты аймағының
Банкомат жұмысының үш негізгі режимі болады:
нақты уақыт режимі (on-line). Банкпен процесингтік орталықтың арасында ақпарат
автономдық режим (off-line). Ақпарат алмасу ақпаратты магнитті жолақтарға ауыстыру
квази-on-line. Банкомат байланыс арналарының көмегімен кесте бойынша процесингтік орталықпен
Кез келген типтегі банкоматтарда процессор, ақпаратты енгізетін пернетақы, графикалық
Банкоматтардың таралу негізгі екі бағыты болады:
банкоматтардың корпоративті муниципальдық желілері;
«ішкі төлемдік» бөлек жүйені жасау.
Мұндай құралдарды ендіру банктер үшін клиент, уақыт, пайда үшін
Сауда терминалдары – бұл дүкендегі қарапайым есеп айырысу қондырғысы.
Сауда орындарында карта бойынша төлемде арнаулы сауда чектері рәсімделеді
Мәміле жасау үшін сатушыға клиенттік төлем қабілеттілікке расталуын алуы
Сатушының банкі карточкалар банк-эмитентімен клирингтік есептесу жүйесі бойынша есеп
Халықаралық төлем қауымдастықтары, пластикалық карточкалармен алаяқтық жағдайларды болдырмаудың ең
Магнитті жолақты пластикалық карточкалар нарығы әлемнің барлық дамыған елдерінде
Чектік кепілдік карточкасы пластикалық магнитті карточканың түрлілігі, клиенттің –
Қазіргі кезде Англияда бұл лимит 50 фунт стерлингті құрайды,
Барлық елдерде чиптік карта (chip card) деп аталатын
Екіншіден, кіріктірілген микросұлбасының арқасында ондай карточкалардың сенімділігі жоғарылайды (оларды
Үшіншіден, клиенттің шотынан қаражатты есептен шығару процедурасы қарапайымдалған. Чипте
Жоғарыда айтылған магнитті пластикалық карточкалардың артықшылығы смарт-карт («smart card»)
Микропроцессорлық карточкалардың ерекшелігі оның ақпараттың көп көлемін сенімді
Микропроцессорлық карточкалар магниттілерге қарағанда басқаша өңделеді. Карточка, электронды карточкаларға
Электронды карталар төлемдердің жүру процесін біраз жылдамдататынын және оңайлататынын,
Есептесуге қолданылатын пластикалық карточкалар тауарлар мен қызметтерді төлеу көздері
Банктік несиелік карточкалар (bank credit cards) банктік несиені пайдаланумен
Банктік несиелік карточка, оның иесіне тауарлар мен қызметтерді сатып
Карточканы 18 жасқа толған тұлғалар пайдалана алады, және онда
Несиелік карточканы берудің алдында, банк немесе карточканы шығаратын, сәйкестік
Деректеме карточкасының (визиттік) мөлшеріндей несиелік карточкада клиенттің төлемқабілеттілігі туралы
Жоғарыда келтірілген, карточкалардың қызмет атқару механизмі, төлемдік немесе дебеттік
Несиелік карточкалардың бұл түрі несие берген компанияда белгілі бір
Төлем карточкалары (charge cards) бойынша несиені пайдалану мүмкіндігі бір
Дебеттеу карточкаларының көмегімен (debit cards) төлеушінің шотынан қажетті
Қазіргі кезде, мысалы, Францияда шамамен 12 млн. карточкалар бар,
Дебеттік карточкалар екі түрлі болады.
Электрондық банк автоматтары арқылы төлемде пайдаланатын, карточкалар. Олар шоттағы
Riggs немесе Citibank америкалық банктердің несиелік карточкалары АҚШ аумағындағы
Сауда орындарындағы арнаулы қондырғылар (терминалы) арқылы төлемдерде пайдаланатын карточкалар[15].
Дебет карточкалары төлеушінің банктік шотынан соманы тікелей есептен шығару
Кредиттік және дебеттік карточкалар артықшылығының әрі қарай дамуы, батыс
Бұл карточкалар несиелік карточкалар бойынша лимиттен гөрі, жоғарырақ несиелеу
Төменде несиелік және төлемдік пластикалық карточкалардың негізгі салыстырмалы сипаттары
Егер клиентке банкте овердрафт мүмкіндігімен ағымдағы шот ашылған болса,
Кесте 3.
Несие және төлем карточкаларының салыстырмалы айырмашылықтары
Көрсеткіштер Несиелік карталар Төлем карталары
1.Негізгі өкілдер VISA, MASTERCARD/EUROCARD DINNERS CLUB, AMERICAN
2.Клиент шоты Қарыздық шот Ағымдағы шот
3.Несиелеу лимиті Несие қабілеттілігіне қарай саралану белгіленеді Жоқ
4. Төлем Мүмкін кейінге қалдырылған, несиелеудің жеңілдік кезеңі болады
5. Жылдық төлем Немесе клиенттің несиелік картасы бойынша әрбір
Ескерту - Лаврушин О.И. Банкоское дело - М.:
Карточканың жеке және заңды тұлғалар да иесі бола алады.
1.3 Әлемдік банктік тәжірибеде электронды төлемдер түріндегі төлем карточкаларының
Қазіргі кезде әлемнің 200 астам елдері банктік қызметті несиелік
Карточкалар мамандандырылған мекемелерде (Diners Club 1949, American Express 1958)
Келтірілген мәліметтерден көрінгендей, пластикалық карталар нарығында мойындалған жетекшілер VISA
Кесте 4.
01.01.12ж. негізгі әлемдік төлем жүйелері арасындағы пластикалық карталар нарығының
Жүйе
Елдер Еврочек VISA MasterCard American
Express
Франция 99 7013 2752 370
Германия 23300 664 1826 430
Италия 550 1820 477 600
Ұлыбритания 1820 20903 14032 800
Испания 10 6726 500 90
Бельгия 3210 472 234 -
АҚШ - 120000 86500 20000
Жапония - 20826 23049
Ескерту - Эмери И. Ваша счастливая карта // Банковские
Ірі америкалық банктер шығарған, классикалық несиелік карточкалар VISA және
Қауымдастық аясында VISA International карточкаларын 20 мың банктер –VISA
American Express банктік емес ұйымдарының карточкалары мағынасы бойынша төлем
Халықаралық төлем жүйесінің негізгі өнімі ретінде қазіргі кезде магнитті
Еуропалық нарықта EuroCard/MasterCard алда келеді. Олардың үлесіне Еуропада
Бәсекелестік күрес, банкоматтың, телефонның, жеке компьютердің және тіпті сауда
Электронды чипімен несиелік карточкалардың сенімділігінің жоғарылығы MasterCard және VISA
Әлемдегі карточкалардың көбісі несиелік болып табылады. Несиелік картаның клиент
Шетелдерде несиелік карточка тұрақты банктік шоттың және несиелік тарихтың
Дауысты авторизацияландыруда оң жауап болған жағдайда сатушыға авторизацияландыру коды
- мәмілені бекіткеннен кейін мәміле туралы деректер белгіленетін, сауда
Автоматты өңдеуде чек POS-терминалында басылады (теріледі). Соңғы жағдайда, егер
- чектің данасы және тауар сатып алушыға беріледі.
- микропроцессорлық картаны 70- ші жылдардың ортасында Францияда
- банк-эквайрер транзакцияны қалыптастырады және қызмет көрсету орындарымен есептесуді
- процессингтік орталық бір күн ішінде алынған транзакцияларды өңдейді
- есеп айырысатын банк, өзінде корреспонденттік шот ашқан, банк-қатысушылар
- банки-эмитенттер өтеу мақсатында ұстаушылардың шотынан олардың тауар алғаны
Мәмілелер жасауға болатындығы туралы шешім қабылдау процедурасы жауапкершіліктің бірнеше
Жоғарыда айтқандай, егер мәміле сомасы сауда лимитінен аспаса, онда
Одан басқа, чекті рәсімдеуден кейін сатушы ондағы қойылған қолмен
Жоғарыдағы талаптарды орындалған жағдайда сатушы мәмілені жүзеге асыра алады.
Нөлдік емес сауда лимиті несиелік карточкаларға тән.
Бірақ та кейбір отандық төлем жүйелері оны есептесу карталары
Егер мәміле сомасы сауда лимитінен асып түссе, сатушы авторизацияландыруды
Эквайрер, ең соңында сол транзакцияны авторизацияландыруға өкілетті, орталыққа түсетін,
Түсетін транзакцияларды өңдеу төлем жүйесінің ең маңызды қыметінің
Қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесінің келесі қадамы ретінде
Кесте 5.
Банктік клиенттер сегменті бойынша қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету
Жеке тұлға Заңды тұлға
РКО
«сауданы нақты ақшасыз жүргізу, жеке және заңды тұлғалардың шотына
Ақпараттық қызметтер
«пластикалық картаның лимиті бойынша және шоттар бойынша анықтамалар
Қор және валюта нарығындағы операциялар
«биржада бағалы қағаздарды сатып алу сату,операцияны жүргізгендігі жайлы есептер
«коммерциялық банктегі төлемдік және басқа құжаттардың стандарттық формаларын құру
Ақпараттық қызметтер
«кез келген шоттар жайлы тәулік бойы анықтамалар алу, нақты
Шоттарды басқару
«шоттан ақшаны алу үшін нақты ақшаларды шетке алу, холдинг,
Қор және валюта нарығындағы операциялар
«онлайн қор нарығында жұмыс істеу»
Ескерту - www.banker.kz*
Бірақ шығындарды үнемдеу онлайн режимінде қызмет етудің ең негізгі
Бүгінгі күні интернетте on-line banking - e-banking - Internet
Кесте 6.
Интернет-коммерциялық банкинг жүйесін ұсынушы коммерциялық банктер тізімі және интернет-коммерциялық
Банк Интернет клиенттердің үлесі %
SE Banken (Швеция) 25
MeritaNorbanken (Финляндия-Швеция) 15
Deutsche Bank (Германия) 8
BSCH (Испания) 4
Barclays (Ұлыбритания) 2
Ескерту - www.banker.kz , CNews.kz
Forrester Research зерттеулеріне сәйкес, онлайндық коммерциялық банктік қызмет көрсетудегі
Бірақ бүгінгі күні on-line banking - e-banking - Internet
Осыны айта кеткен жөн, АҚШ-та интернет коммерциялық банктердің клиенттері
2 «КАСПИЙСКИЙ БАНК» АҚ-НЫҢ ЭЛЕКТРОНДЫ ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ
2.1 «Каспийский банк» АҚ-ның электронды карталармен есеп айырысуды жүзеге
Банктік карточкалармен есеп айырысуды жүзеге асыру тәртібіне кіріспестен бұрын,
«Каспийский банк» АҚ төлем карточкаларын шығару және оның айналымы
Банктің, ҚР Ұлттық Банкі беретін, лицензияның болуында ғана пластикалық
Visa Classic, Mastercard Mass - $80 несие лимитісіз; $
Visa Business, EC/MC Business - $180, Люкс NC -
Visa Gold, EC/MC Gold - $300; Люкс NC, Люкс
Егер карточка клиентке қолма-қол ақша алуға және тауар мен
Артықшылығы мұндай карточка құнының төмендігінде.
Егер VISA немесе MasterCard карточкаларын қабылдайтын, кез келген дүкенде
«Каспийский банк» АҚ филиалдары бойынша карточкалардың сатылуы (2009 -2011
Кесте 7.
2009-2011 жылдардағы «Каспийский банк» АҚ филиалдары бойынша карточкалардың сатылуы
№
Филиалдар
2009 жылы сатылған карточкалар саны 2010 жылы сатылған карточкалар
саны
1. Алматы 2467 5238 13508
2. Семей 152 308 622
3 Петропавловск 1286 2540 4426
4. Астана 689 998 1483
5. Тараз 98 134 177
6. Атырау 178 243 975
7. Павлодар 301 539 1436
8. Рудный 143 277 367
9. Өскемен 218 417 1622
10. Қостанай 82 125 500
11. Жезқазған 2024 4351 5238
12. Орал 198 362 694
13. Ақтөбе 97 264 427
14. Қарағанда 63 85 123
15. Ақтау 95 136 270
16. Талдықорған 22 63 220
17. Шымкент 136 428 699
18. Көкшетау 112 192 271
19. Қызылорда 118 149 984
20. Барлығы 11443 16340 34042
Ескерту - АҚ «Каспийский банк» Банктік карточкалар басқармасының 2009-2011
2010 жылы карточкалар өткен жылмен салыстырғанда 2,1 есеге немесе
Сурет 3. Қазақстанның төлем жүйелеріндегі төлемдер ағынының динамикасы
Ескерту - www.nationalbank.kz . сайтының мәліметтері
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметтері бойынша, 2012 жылдың 1
2012 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша банктер 10.4 млн.
2012 жылғы наурызда қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын пайдалана отырып
Қолма-қол жасалмайтын төлемдердің негізгі үлесі POS-терминалдар (қолма-қол жасалмайтын төлемдердің
Сурет 4. БААЖ-ға өткізілген құжаттардың саны, 2009-2011
Ескерту - www.nationalbank.kz . сайтының мәліметтері
2010 жыл нәтижесінде «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық
Айналыстағы төлем карточкаларының саны 10,2%-ға өсті. Пайдаланушылардың сұратулары бойынша
орындалған төлем тапсырмалары бойынша;
пайдаланушының кезегінде тіркелген, төлем тапсырмалары бойынша;
жүйеде пайдаланушының ақша қалдықтары туралы.
Батыс елдерінде, пайдалантын карточкалардың түрі оның ұстаушысының әлеуметтік мәртебесін
«Люкс» жүйесі бойынша шығарылған, карточкалар бойынша камтамасыз ету, жоғалту,
Банкоматтар – пластикалық карточкалармен операция кезінде қолма-қол ақшаны беру
клиенттерді олардың шоттарындағы қалдықтар туралы хабарлауды;
қолма-қол ақша беруді.
Сөйтіп, банкомат карточка ұстаушыға шотының ағымдағы жағдайы туралы ақпарат
Операцияларды орындау үшін банкоматқа кіру төлем карточкаларын және банк
Әрбір банкомат үшін, оның қорғалу деңгейіне және үздіксіз жұмысын
Егер клиент банкоматтың сұрауына 30 секунд ішінде жауап бермесе,
Қолма-қол ақшаның берілуі қарапайым (қолмен) режимде банктер бөлімшелерінде
Дүкендерде есеп айырысуда карточканы кассирге көрсетеді (береді). Клиенттің қатысуында
Төлеу үшін карточканы қабылдаудан бас тартудың себептері мынадай:
Сауда орындары карточкаларды тіптен де қабылдамайды. Әдетте сауда орындарының
Карточка электронды терминалда оқылмайды. Бұл жағдайда не магнитті жолақ
Авторизацияландыру үшін сұрау салуға бас тартты. Қызмет көрсетуге бас
Біріншіден, шоттағы қалдық сатып алғанды төлеуге мүмкіндік бермейді. Бұл
Екіншіден, авторизацияландыру жүйесінде соманы шектеу (оқшаулау) деп аталатын жүрді.
Үшіншіден, процессингті орталық авторизацияландыруды сұрау үшін жабық болады. Бұл
Карт-шотына ақшаны клиент екі тәсілмен есепке сала алады:
Қолма-қол ақша төлемімен ақшаны есепке салу Қазкоммерцбанктің бөлімшелерінде мүмкін
Басқа банктер бөлімшелері арқылы ақшаны есепке салғанда ақша қолма-қол
Банк жұмысының маңызды аспектілерінің бірі - клиенттер-заңды тұлғаларды
Карт-шотқа еңбек ақының түсуі үшін, клиентке өзінің кәсіпорнының бухгалтериясына,
Карточканың көмегімен жалақыны алу - өте ыңғайлы және
Банк тарифінде карточкаларды жедел жасау үшін комиссиялық алым қарастырылған.
AIG сақтандыру компаниясымен бірлесіп банк, «Қазкоммерцбанк» АҚ еліктейтін, карточкалар
Сақтандыру екі бағдарлама бойынша жүзеге асырылады.
Бірінші бағдарлама еңбекақы жобасы бойынша жұмыс істейтін, клиенттерге ұсынылатын
Сақтандырудың екінші бағдарламасы өмірді сақтандыру және саяхат кезіндегі, Қазақстан
2-ші бағдарлама бойынша сақтандыру Visa Classic, Gold и/или MasterCard
Сақтандырудан басқа банк карточкалар иелеріне және басқа да банктік
Қазақстанда көптеген ірі және орташа кәсіпорындар өз қызметкерлерінің еңбек
Төлем карточкасы заңды тұлғаларға да ашылуы мүмкін. Ондай карточка
Карточка дербестендірілген, және айдың аяғында берілетін үзінді көшірме, карточкадағы
Ақшаның қозғалысы туралы ақпарат мынадай тәсілдермен берілуі мүмкін:
Үзінді көшірмелер. Әр айдың басында Қазкоммерцбанк карт-шоттағы қаржылардың
Поштамен үзінді көшірме алу. Клиент айсайынғы үзінді көшірмені үйіне
Қалдықтар жәйлі ақпарат. Халықаралық төлем карточкаларының иелері Қазкоммерцбанктің жаңа
Телефон немесе ұялы байланыс арқылы тіркелу. Порталдың қызметін пайдаланудың
Интернеттен үзінді көшірме. Кез келген уақытта клиент ақысыз өз
Несиелік карточканы пайдалана, клиент карт-шоттағы сақталғаннан көп, қаражатты жұмсауға
2.2 Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінде қолданылатын электронды карталар және
Каспийский банкте карточкасы бола тұрып, клиент өз жақындарына қосымша
Карточкамен еңбек ақысын алатын, көптеген клиенттер, өз жанұясының мүшелері
Негізгі карточканың иесінің қосымша карточкалар бойынша күнделікті және апталық
Мысалы: Жанұя иесі жалақыны несиелік карточкамен алады. Ол әйелі
Каспийский банкте клиентке өз атына әртүрлі жүйелердің қосымша карточкаларын
Мысалы: Егер клиент VISA Classic карточкасын ашса, оған қосымша
8-кестеде қосымша карточканың болуы клиентке, егер негізгі карточка жоғалса,
Негізгі карточканың иесі өзінің қосымша карточкалары бойынша жұмсау лимитін
Айдың аяғында берілетін, егжей-тегжейлі үзінді көшірмеде, клиент өз шотындағы
Кесте 8.
Ұсынылатын қосымша карточкалар
Қолдағы бар Ұсынылады
VISA Classic Cirrus Maestro
VISA Gold Cirrus Maestro немесе MasterCard Mass
MasterCard Mass VISA Electron
MasterCard Gold VISA Electron немесе VISA Classic
Ескерту – «Каспийский банк» АҚ-ның тарифтік саясаты[20].
Оны жұмыс орнына әкеліп те бере алады, немесе өзі
Карточканы ұстаушы ұзақмерзімдік және қысқамерзімдік депозиттерге аудару қызметін пайдалана
Мысалы, клиент алатын жалақысының бөлігін ғана жұмсайтынын анық біледі.
Қысқа мерзімдік депозит жағдайында клиент Банкке, 15-күндік депозитке жалақысының
Қызметке қосылу үшін кез келген банк бөлімшелерінде өтініш толтыру
Eurocard/MasterCard Mass, Gold және VISA Classic, Gold карточкаларын ұстаушыларға,
Бухгалтерия қызметкері, оларды лауазымдық нұсқаулыққа міндетті түрде енгізумен, карточкамен
Банкоматтарда жүргізілген, карточкалық операцияларды есепке алу және өңдеу;
Карточкалық операциялар бойынша үзінді көшірмелерді қалыптастыру;
Актілер, банкоматтар түбіртектері және алынған файльдар негізінде қайтарылған
Карточкалық операцияларды есепке алу, қосалқы есепке алу деп аталатын,
Клиенттер шоттарын қосалқы есепке алу карточкалар ұстаушылардың барлық шоттары
Барлық бөлек шоттардың жалпы сомасы бас баухгалтерлік кітаптағы сауда
Карточкаларды дамыту жөніндегі бөлімнің қызметкері клиенттің сұрауы бойынша оған
Операцияға бақылау жасау және есепке алу бойынша алғашқы құжат
Авторизацияландыруды қолмен және автоматтандырған режимде ALTYN, VISA, Eurocard/MasterCard
келісім жасаған, клиенттерден слиптерді қабылдайды және өңдейді;
банктің процессингтік орталығының деректер базасына файльдар- хабарламаларды жүктейді;
клиенттің банктік шотына оның мөлшерлемесіне сәйкес банк сыйақысын алып
банк сыйақысын оның мөлшерлемесіне сәйкес банк пайдасына жатқызады.
Төлем жүйесіне мүшелік ережесіне сәйкес есептемелер сол төлем жүйесінің
БКБ клиринг және есептесу бөлімі алынған шоттар мен үзінді
Карточкалық операциялар сауда мен сервис кәсіпорындары арқылы теңгемен
Карточкаларды дайындау ақысынан басқа банк комиссиялық ақыны мыналар үшін
карточкалық шотқа қолма-қол ақшамен жарналар;
карточкалық шотқа қолма-қол ақшасыз жарналар;
қолма-қол ақшаны беру;
карточка шоттарындағы қаржыны айырбастау;
карточкалық шоттан басқа шоттарға ақша қаржыларын аудару;
мұрағаттық (архивтік) үзінді көшірмелерді беру.
Және де банктер карточкалық шот бойынша қалдықтарға пайыздарды есептеуді
Сонымен, қазақстандық банк карточкалары екі негізгі операцияларды жүргізуге мүмкіндік
Қазақстанда 93-шы жылдары көптеген коммерциялық банктердің құрылуынан, және соның
Басқа жағынан қарағанда, қазақстан қоғамында нарықтық қатынастың дамуы, дәстүрлі
Қазақстанның Ұлттық банкісінің банктік карточкалардың айналуы саласындағы рөлі, карточкаларды
Берілген 5 және 6 суреттер мәліметтерінен көрінгендей, 2010 жылы
Сурет 5. 2010 жыл бойынша Қазақстан Республикасы карточкалар
Ескерту - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің статистикалық
Қазақстанда алғаш карточканың аты «Ертіс» болды. Одан кейін 1993
Сурет 6 – 2011 жыл бойынша Қазақстан Республикасы
айналымындағы карточкалардың үлесі (%)
Ескерту- Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің статистикалық бюллетені, желтоқсан
IAPA және EURO-STORES. IAPA дискаунттық карталары пайда болды, ол
Төлемдік карточкалар құрылымында негізгі меншікті салмақты «жалақылық» жобалар алады,
Шығарылған пластикалық карточкалардың динамикасы халықаралық карточкалардың 477,9 мың дана
2010 жылы 1 қаңтарға Қазақстандағы қызмет көрсететін жүйе, төлем
Қазақстан Республикасы банктері қызмет көрсететін желілерде пластикалық карточкаларды пайдаланумен
Оның ішінде қолма-қол ақшасыз төлемдердің үлесі 3%, ал қолма-қол
Жалпы алғанда, 2010 жылғы қортындылар бойынша ұлттық төлем жүйелері
Сурет 7. Қазақстанның төлем жүйелеріндегі төлем ағындары
Ескерту - www.nationalbank.kz . сайтының мәліметтері
Төлем құжаты - азаматтық-құқықтық мәмiле шарттарының, Қазақстан Республикасы заңдарының
Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарының мынадай түрлері жүзеге асырылады:
төлем тапсырмасы - нұсқауда белгiленген ақша сомасын бенефициардың пайдасына
төлемдiк талап-тапсырма - төлемдi жүзеге асыру тәсiлi, бұл ретте
банктiк шотты тiкелей дебеттеу - төлемдi жүзеге асыру әдiсi,
төлем карточкасы - электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар арқылы
чек - чек берушi мен алушы банк арасындағы шартқа
вексель - бiржақты сөзсiз ақшалай мiндеттеменi бiлдiретiн қатаң белгiленген
инкассалық өкiм - ақша жөнелтушiнiң банк шотынан оның келiсiмiнсiз
Төлем карточкасы - электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар арқылы
Төлем карточкасын беру кезінде шарт жасалады, онда мынадай міндетті
төлем карточкасын беру талаптары;
төлем карточкаларын пайдалана отырып төлемдерді жүзеге асыру талаптары;
қосымша картокалар берілетін адамдардың тізімі немесе адамдардың тізіміне сілтеме
төлем карточкасын алу тастау және оқшаулау талаптары;
төлем карточкасының және/немесе төлем карточкаларын беру туралы шарттың қолданылу
тараптардың құқықтары мен міндеттері;
тараптардың жауапкершілігі.
Бірінші көпшілік төлем карточкаларын пайда болу тарихы жарты ғасырдан
Әлемдік карточка индустриясын дамытудағы маңызды кезең 2000 жылдардың
Бұл ретте Қазақстанның банктерінде мынадай халықаралық (VISA International, Europay
2010 жылы банктер жəне «Қазпочта» АҚ төлем құралдарын пайдалана
Кесте 9.
Төлем айналымында төлем құралдарының қолданылуы
Төлем құралы
2009 жыл 2010 жыл Өзгеруі
(%-бен)
абс. мәні Жалпы көлемінен
%-бен абс. мәні Жалпы көлемінен
%бен
Төлем тапсырмасы Саны 39 052,9 23,8 46 656,1
Сомасы 82 791,4 92,0 114 604,7 93,9 38,4
Төлемдік талап-тапсырма Саны 209,9 0,1 207,9 0,1 -1,0
Сомасы 372,6 0,4 820,4 0,7 120,2
(2,2 есе)
Инкассалық өкім Саны 357,9 0,2 861,9 0,5 140,8
(2,4 есе)
Сомасы 287,2 0,3 523,2 0,4 82,2
Төлем карточкалары Саны 118 076,5 72,1 136 322,2 72,5
Сомасы 2 649,6 2,9 3 347,3 2,7 26,3
Басқа да құралдар Саны 6 077,7 3,7 3 925,0
Сомасы 3 875,5 4,3 2 738,0 2,2 -29,4
Жалпы қорытынды Саны 163 775,0 100,0 187 973,1 100,0
Сомасы 89 976,3 100,0 122 033,6 100,0 35,6
Ескерту - ҚР ҰБ деректері бойынша,2009-2011жж.
Көрсетілген төлем құралдарынан Қазақстанның аумағында барынша таратылғаны төлем тапсырмалары
2009 жылмен салыстырғанда пайдаланылған төлем құралдарының саны 24,1 млн.
Төлем карточкалары. Қазақстан төлем карточкаларының нарығы Қазақстандағы қаржы нарығының
2.3 «Каспийский банк» АҚ-ның жеке тұлғаларға арналған Интернет-банкинг жүйесінің
Төлем карточкаларын шығаруды Қазақстан Республикасының 20 банкі жəне «Қазпочта»
2011 жылғы 1 қаңтарда Қазақстанда ақы төлеуге төлем карточкаларын
Сурет 8. Айналыстағы төлем карталарының серпілісі
Ескерту - www.nationalbank.kz . сайтының мәліметтері
Қазақстандық банктер жəне «Қазпочта» АҚ эмиссиялаған жəне таратқан төлем
2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша төлем карточкаларына қызмет
Сурет 9. Кəсіпкерлердің жəне төлем карточкаларына арналған
жабдық санының өзгеруі, 2011ж.
2011 жылы Қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын пайдалана отырып жүргізілген
Бұл ретте қазақстандық эмитенттердің карточкаларын пайдалана отырып қолма-қол ақшаны
Сондай -ақ Қаржылық мекемелер арасында мәліметтерді беру үшін халықаралық
Ақпаратты тасымалдаудың қаржылық автоматтандырылған жүйесі -АТҚАЖ төлем жүйесіндегі ақпараттармен
АТҚАЖ жүйесі жүйе клиенттері арасында қорғалған ақпараттармен алмасуды ұйымдастыру
Халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы Қазақстан тұрғындары жер шарының
Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің жəне «Қазпочта» АҚ-ның статистикаларына
Жүйеде мәліметтерді қорғаудың келесі механизмдер жиынтығы белгіленген:
жүйеге енуде клиенттерді криптографиялық аутентификациялау;
берілетін мәліметтерді автоматты тығыздау;
берілетін мәліметтер құпиялылығы (мәліметтерді «Клиент-Клиент» етіп шифрлау);
берілетін мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету (мәліметтерді «Клиент-Орталық» имитоқорғау);
бағдарламамен қамтамасыз етудің тұтастығын бақылауды қамтамасыз ету;
кілттік ақпараттарды автоматты тіркеу мен бөлу;
РЕ қорғау (клиенттердің ену құқығы, access-парақтар, парольдер және т.б.).
Жүйеде ақпараттармен алмасу АТҚАЖ сервері арқылы жүзеге асады, ал
Халықаралық жүйенің төлемдік карточкаларын қазақстандық ұстаушылар шетелде белсенді қолданды:
Қазіргі кезде төлемдік карточкаларды шығаруға екінші деңгейдегі 19 банктің
«Альфа банк» ДБ АҚ « Каспий Банкі « АҚ,
Жергілікті жүйе төлем карточкаларын шығаратын екінші деңгейлі банктер: Алтын
Төлем карточкаларын пайдаланумен трансакциялардың көлемі 2009 жылы 251 млрд.
10-кестені талдайтын болсақ 2007-2008 жылдарда сауда терминалдары арқылы есеп
Банкоматтардан алынған қолма-қол ақшалар бойынша операциялардың үлес салмағы 2008
Кесте 10.
Банктік карточкалармен сауда терминалдары және банкоматтар арқылы жүзеге асырылған
Көрсеткіштер аты 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2011ж.
Мың Үлес салма-ғы, % Мың Үлес салма-ғы, % Мың
Сауда терминалдары арқылы есеп-айырысу 400 2,8 579 2,8
Банкоматтар арқылы қолма-қол ақшаларды алу 13696 97,2 20378 97,2
Барлығы 14096 100 20957 100 28724 100 36612 100
Ескерту - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің статистикалық бюллетені,
2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда төлем карточкаларын пайдаланумен
Сөйтіп, төлем карточкалары көрсеткіштерінің даму динамикасын зерттеу (олардың саны,
Бұл қолма-қол ақшалар айналымының төмендегенін көрсетеді. Бұны 10-суреттен диаграмма
Сурет 10. 2011 жыл бойынша Қазақстан Республикасында
қолма-қол ақшалар айналымының үлесі (%)
Ескерту: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің статистикалық бюллетені, желтоқсан 2007-2010
Қазақстан Республикасында Банктік карточкалар арқылы жүзеге асырылатын операциялар көлемі
2010 жылы бірқатар халықаралық төлем жүйесінің көп таралған карточкаларының
Сондай-ақ, сауда териминалдары бойынша банктік карточкалармен есеп –айырысу үлес
Кесте 11.
Банктік карточкалармен сауда терминалдары және банкоматтар арқылы жүзеге
Көрсеткіштер аты 2008ж. 2009ж. 2010ж. 2011ж.
Млн.тг Үлес салма-ғы,% Млн.тг Үлес салма-ғы, % Млн.тг Үлес
Сауда терминалдары арқылы есеп-айырысу 5789 4,0 9589 3,8
Банкоматтар арқылы қолма-қол ақшаларды алу 137996 96,0 241418 96,2
Барлығы 143785 100 251007 100 396107 100 566078 100
Ескерту - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің статистикалық
Чиптік карточкалардың артықшылығы айқын көрінеді. Микропроцессорлық карточкаларға өту бірден
Смарт-технологияны пайдаланғанда авторизацияландыру үшін телефонмен сұрап білудің және сол
Микросұлбаның жоғары қорғаныштығын және «PIN-off-line» ДСН мәртебесін бекітуде
Мамандардың атап өткен мұндағы тағы да бір артықшылық –
Біріншіден, смарт-карточкалар провайдердің есепке алу сұлбасынан «лояльдық қызметті», алып
Екіншіден, олар ұстаушыларды көз ілеспей сыйақылау сұлбасын (белгілі бір
Үшіншіден, loyalty-қосымшаларды пайдалану карточкада адрестік маркетингтің пайда болуына әкеледі
Қазіргі кезде әлемде микропроцессорлы карточкалар негізінде бірнеше бірлескен лоялти-бағдарламалар
Ең көрсеткішті жұмыстар American Express компаниясы мен Hilton қонақүйлер
Қазақстанның банктері алдағы уақытта аса ірі айналымы мен
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКтерінде ЭЛЕКТРОНДЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ
3.1 ҚР коммерциялық банктерінің электронды қызметінің жетістіктері мен кемшіліктері
Соңғы он жылдықта дамыған төлем жүйелері бар елдер төлем
Төлем жүйелері – қаржы секторының аса маңызды саласы. Ұлттық
Шетел сарапшылары Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік кезеңнен кейінгі
Төлем жүйелері жұмыс істеген жылдары Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру,
Дамудың осы кезеңінде Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің операторларын,
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
Бұдан басқа, Қазақстан Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасында ақша төлемдері
Қазіргі уақытта Қазақстанда төлем жүйелерін қадағалау дамудың бастапқы кезеңінде
Халықаралық терминологияға сәйкес қадағалау – қолданылып жүрген және жоспарланатын
Қазақстан Республикасының заңнамасынан басқа Ұлттық Банкке төлем жүйелерін
Басты қағидаттарды тиімді қолдану Ұлттық Банк төлем жүйелері саясатының
Төлем жүйесінің жүйелік мәнін бағалау кезіндегі басты фактор ж.йе
Жүйенің жүйелік мәнін айқындау кезіндегі тағы бір фактор өңделетін
Егер біз жүйелік мәні бар төлем жүйемен жұмыс істемесек,
Бағалы қағаздар бойынша есеп айырысу жүйесі көбіне басқа жеке
Осыған байланысты Қазақстандағы жүйелік мәні бар төлем жүйесі ретінде
Орталық банк ретіндегі ҚРҰБ – ң төлем жүйелері саласындағы
А міндеті – Орталық банк төлем жүйелеріне қатысты өз
В міндеті – Орталық банк өзі оператор болып табылмайтын
С міндеті – Орталық банк өз оператор болып табылмайтын
D міндеті – Басты қағидаттар арқылы төлем жүйелерінің қауіпсіздігі
Бұл ретте ортплық банктің өзі оператор боып табылатын және
Орталық банктер қай кезде де төлем жүйелері үшін
Орталық банктер өз міндеттерін толық оқшауланып атқара алмайды. D
Ақпарат технологиясы дамуының осы кезеңінде төлем жүйелерінің дұрыс жұмыс
Бұдан басқа, төлем жүйелерін орталық/ұлттық банктердің функцияларын дамытуға әлемдәк
Осыған байланысты, төлем құжатын дайындаудан бастап ол орындалғанға дейін
Төлем жүйелерін қадағалаудың негізгі мақсаты жүйенің және оның қатысушыларының
Жүйелік мәні бар төлем жүйесінің әзірлеушісі және операторы жүйенің
Қадағалау үшін негіз қандаә болмасын, қадағалау тиімділігіне қол жеткізу
- төлем жүйелерін қадағалау мәселелері бойынша қажетті нормативтік құқықтық
- қадағалау объектісі болып табылатын жүйелерді бөліп көрсету. Бұған
- жұмыс істеп тұрған жүйелік мәні бар төлем жүйелерінің
- Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық құжаттарының талаптарына сәйкес келмеу
- Ұлттық Банктің талаптарына сәйкес келтіру процесін оңтайландыру үшін
- жүйенің операторларынан олардың жұмысын талдау үшін ақпарат жинау,
-төлем жүйелері инфрақұрылымының қызмет көрсету провайдерлерінен аөпарат сұрату және
- төлем жүйелерінің қатысушыларынан олардың іс - әрекеттерінің Ұлттық
- ақпарат жинауды, тұрақты мониторингті, сондай – ақ төлем
- төлем жүйелері қатысушыларының қызметін Ұлттық Банктің нормативтік актілерінің
Халықаралық іс – тәжірибеге сәйкес Ұлттық Банк қадағалау кезінде
Басты қағидаттар қадағалау органдары ынталандыру тиіс нақты іс –
Төлем жүйелерін қадағалау мақсатына қол жеткізу үшін Ұлттық Банк
Төлем жүйелерін қадағалау каржылық , құқықтық, операциялық және техникалық
Төлем жүйелерін қадағалау функцияларын жүзеге асыру мынадай кезеңдерден тұрады:
Ақпарат жинау.
Төлем жүйелерінің операторлары және қатысушылары ұсынған ресми
Мүдделі тараптармен (аудиторлар, төлем жүйелерінің қатысушылары, операторлар, инфрақұрылымның қызмет
Төлем жүйелерінің операторлары мен пайдаланушыларын олардың тқлем жүйелері, ақша
Төлем жүйелері (телекоммуникациялар, бағдарламалық және техникалық өамтамасыз ету және
Төлем жүйелері жұмысының жалпы тиімділігін арттыру, сондай – ақ
Ақпаратты талдау.
Жиналған ақпарат негізінде жекелеген төлем жүйелерінің жүйелік мәнділігін тәуекелдердің
Барлық төлем жүйелерінің құрылымын және жұмыс істеуін Ұлттық Банктің
Басқа мүдделі мекемелер (ішкі және сыртқы аудиторлар, тәуекелдер бөлімшесі,
Іс-шаралар өткізу
Төлем жүйелерінің провайдерлерін жүргізілген шаралардың дұрыстығына келіссөздер арқала сендіру,
Төлем жүйелеріндегі тәуекелдердің туындау ықтималдылығын жою/азайту жөніндегі шаралар қолдану;
Ұлттық Банктің нормативтік құжаттары талаптарының бұзылуы анықталған кезде жүйеің
Қазақстан банктері мынадай карточкалар типтерін ұсынады: Personal Card; Gold
12-кестеде әр карточканың типі бойынша негізгі шарттар көрсетілген.
Қарастырылатын банк бойынша карточкалардың бағасының салыстырмалы сипаты берілген.
Кесте 12.
Қазақстан нарығындағы банк карточкаларының айналу шарттары
Карточ-калардың банк-эмитенті
Тіркелу құны Шығару Сақтандыру депозиті Қызмет көрсеткені үшін жыл
Негізгі Қосымша Негізгі Қосымша
Personal Card
ABN Amro Bank 80$ - негізгі карточ-калар үшін
«Қазкоммерц-банк»
АҚ 80$ 80$ 15000$ 100$ + I00S банк комис-сиясы
«Каспийский банк» АҚ ақысыз 100$ 15000$ жоқ жоқ жоқ
Gold Card
ABN Amro Bank
ақысыз 20000$ 10000$ 200$ 100$ жоқ жоқ жоқ
«Қазком-мерц-банк» АҚ 80$ 80$ 25000$ 100$ + 100$ банк
«Каспийский банкі» АҚ Ақысыз 100$ 30000$ жоқ жоқ жоқ
Company Card
ABN Amro Bank 80$ - негізгі карточкалар
«Қаз-ком-мерц-банк» АҚ 80$ 80$ 25000$ 100$ + 100$ банк
Банк комиссиясы
25000$ 1,5% жылдық
«Каспийский банк» АҚ ақысыз 200$ 30000$ жоқ жоқ
Platinum Card
ABN Amro Bank 80$ - негізгі карточка үшін
20000$ 10000$ 500$ 100$ жоқ жоқ жоқ
«Каспийский банк» АҚ 500$
30000$ жоқ жоқ жоқ жоқ жоқ
Ескерту – www.nationalbank.kz [31]
Қазақстандық тұтынушыларға ең таныс карточканың түрі – ол VISA
Банктер бойынша жылдық комиссиясымен карточка шығарудың орташа бағасы бірдей,
13-кестеде келтірілген мәліметтерден, бұл секторда ABN Amro Bank
Кесте 13.
Eurocard/MasterCard (EC/M) карточкалары бойынша шарттар
Карточкалардың банк – эмитенті Карточкалардың жасалуы Жылдық комиссия Қосымша
Cirrus/Maestro International
'Қазкоммерцбанк» АҚ 5$ 5$ 5$ 5$ жоқ
«Каспийский банк» АҚ 4$ Жоқ 50% 2$ Жеке тұл.
5$ - заңды тұл. Жоқ
ЕС/МС MASS
'Қазком-мерцбанк» АҚ 20$ 20$ 20$ 20$ 500$
«Каспийский банк» АҚ 30$-негізгі, 15$ -қосым.. жоқ 50% 5S
ЕС/МС Business
«Қазком-мерцбанк» АҚ 50$ 50$ 50$ 50$ 3000S
«Каспийский банк» АҚ 100$ жоқ 50% 10$ 2000$
ЕС/МС Gold
«Қазком-мерцбанк» АҚ 100$ 100$ 100$ 100$ 5000$
«Каспийский банк» АҚ 200$- негіз. 130$-қосым.. жоқ 50% 15$
Ескерту - www.nationalbank.kz [32]
Eurocard/MasterCard (EC/MC) карточкалары біздің нарықта нашар дамыған. Бұл алдымен,
Карточкалардың бағаларымен жағдай VISA карточкаларының жағдайына ұқсас. Карточка
Мәліметтерден көрінгендей, нарықтың бұл секторы өте тар, онда тек
Кесте 14.
Арнаулы төлем карточкаларының шарттары
Карточкалардың банк-эмитенті Карточкалардың аты Карточка-ларды жасау Жылдық комис-сия Қосымша
депо-
зиті Ескерту
АҚ «Каспийский банк» Visa Classic
Domestic 300 kzt жоқ 150 kzt 150 kzt жоқ
АҚ «Қазком-мерцбанк» Cirrus/ Maestro- 80 kzt 640 kzt –заңды
320 kzt –жеке тұл. 80 kzt 80 kzt жоқ
АҚ
«Қазахстан Халық банкі» ALTYN 4$ жоқ жоқ IS-жеке тұлға
2$-заңды тұлға нет АҚ
«Қазахстан Халық банкі» жүйесінде әрекет етеді. Дебеттік
ABN Amro Bank Visa Business
Goid 125$ жоқ жоқ жоқ жоқ Корпора-тивтік клиенттер үшін
Ескерту -www.nationalbank.kz [33].
Карточкаларды шығара отырып, әрбір банктің стандартты жиынтықтан өзгешеленетін, өзінің
Карточкалардың әр типтері бойынша негізгі шарттарды карастырайық.
VISA Classic Domestic - « Қазахстан Халық банкі»
VISA Business Gold - ABN Amro-дан
Cirrus/Maestro Debit - “Қазкоммерцбанк” АҚ-нан
ALTYN - « Қазахстан Халық банкі» АҚ –нан.
Осы карточкалардың әрқайсысының жұмыс шарттарына толығырақ тоқталайық. «Қазкоммерцбанк» АҚ
Карточкаларды жасау үшін төлемнен басқа, банк мыналар үшін комиссиялық
Карточкалық шотқа қолма-қол ақшамен жарна;
Карточкалық шотқа қолма-қол ақшасыз жарна;
Қолма-қол ақша беру;
Карточкалық шоттардағы қаражаттарды айырбастау;
Карточкалық шоттардан басқа шоттарға ақша қаражаттарын аудару;
Мұрағаттық үзінді көшірме беру;
Карточкаларды оқшаулау.
Жоғарыда келтірілген мәліметтерді қарастыра отырып, банктің көбі карточкаларды сатып
3.2 ҚР коммерциялық банктерінде төлем карточкаларымен қызмет көрсетудің даму
Банк-эквайрердің (немесе процессингтік орталықтың) есептеу кешені, сол банк-эквайрердің (банк-эквайрер
Транзакция қайда өңделетіні туралы мәселе, төлем жүйесінің техникалық дамуының
Соңғы кезеңді толығырақ қарастырайық. Ол несиелік және есептеу карточкаларымен
Жоғарыда келтірілген төлемдердің кейбірін жүзеге асыруда комиссиялық алым алынуы
Өз кезегінде, банк-эквайрер әдетте комиссиялық алымды – сауда жеңілдігінің
Есептесуді жүргізудегі жанжалдың көзі жүргізілген операцияның дұрыстығына кейіннен күмәнданған
Халықаралық төлемдік жүйелердің арасындағы бәсекелестік карточкалар бойынша қызметтің төмендеуіне
Бәсекелестік күресте, сол картаны қабылдайтын, терминалдар паркінің мөлшері, басқа
Қазіргі кезде Батыстағы электрондық банктік қызмет нарығы жаппай масштаб
Интернет арқылы барлық негізгі банктік операцияларын жүргізуге болады: шоттарды
Интернет арқылы банктік қызметтің артықшылықты болатыны банк үшін де,
Банктік қызмет көрсетудің интерактивтік жүйесі Citi-corp, NationalBank, Bank of
АҚШ және Ресейдегі интернет коммерциялық банкингтің тарихы,ағымды жағдайы мен
АҚШ тағы виртуалды коммерциялық банктер
Дүниежүзі бойынша онлайн коммерциялық банкинг қызметін пайдаланушылар саны 200
Мониторинг жүргізуге мүмкіндік беретін және коммерциялық банктік шотттарды жеке
Өткен ғасырдың 90 жылдардың ортасынан бастап әлемнің алдыңғы қатарлы
Осындай қызметтердің дамуы коммерциялық банктер үшін тиімді болып келеді.
Қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесі әлемде тез таралып,
Ресейлік онлайн коммерциялық банкинг жүйесінің бірінші рет аталып өткен
Автокоммерциялық банктен кейін басқа ойыншылар осындай жүйелерді енгізе бастады,
Осыған қарамастан, соңғы үш жылда қашақтықтан шоттарды басқарып отыруға
Таза активтер көлемімен ТОР-10 кіретін ресейлік коммерциялық банктер,
Интернет коммерциялық банкинг жүйелері шағын және орта коммерциялық банктерде
Қазіргі кезде Ресейде қашықтықтан қызмет көрсету жүйесін 7% шағын
Заңды тұлғалар үшін қашықтықтан қызмет көрсету жүйесі «коммерциялық банк
Шоттарды ашу
Шоттарды жабу
Төлем тапсырмасын құру
Төлем тапсырмасын төлеу
Рубль бойынша аударымдар
Валюта бойынша аударымдар
Операция бойынша анықтама алады
Келісім шарттарды бекітеді
Банкпен құжаттарды ауыстыра алады
Банктің өкілдерімен сұрақ жауап жүргізе алады
Карт шоттарды толтырады
Бүгінгі күнде компаниялар үш шешімнің біреуін таңдап ала алады:
Интернет коммерциялық банкинг жүйесі әдетте клиенттің компьютеріне бағдарламалық қамсыздандыруды
Интернетке мүмкіндігі бар, өздерінің шоттарын хабарлама немесе WAP
Осыдан қорытындылайтынымыз, ресейде онлайн коммерциялық банкинг нарығы құрылған және
Интернет коммерциялық банкингтің қосымшаларының дамуы үш сатыдан өтуі қажет.
Бірінші сатыда, клиенттердің коммерциялық банктік шоттарға қолжетерлігі және телефон
Екінші сатыда, интерактивті технологиялар қолданылады, олар шотты онлайн арқылы
Үшінші сатыда, өзінің қаржыларын басқарып отыру мүмкіндігі беріледі, яғни
Банктік электронды қызметтердің одан әрі қарай дамуына байланысты клиенттер
Тұтынушылар арасында онлайндық қызметтердің сапасы жағынан ең жоғарғы бағаны
"Банк’с софт системс" (BSS) компаниясы үнемі қашықтықтан коммерциялық банктік
Компанияның мамандары Ресей мен АҚШ-тағы қашықтықтан қызмет көрсетудің ағымдағы
Банктің өкілдері
Қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жұмысында қызмет етуші коммерциялық
Маркетинг бөлімінің қызметкерлері мен басшылары
Банктегі қашықтықтан қызмет көрсету жүйесінде қызмет ететін ІТ бөлімінің
Банк клиенттері – заңды тұлғалар
қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесінде қызмет ететін Бас
ІТ бөлімің мамандары
Банк клиенттері 3 жеке тұлғалар
Зерттеу процесінде мыналарға мониторинг жүргізілді: қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет
АҚШ-тағы жағдай: АҚШ-тың коммерциялық банктік қызметті автоматтандыру нарығында қашықтықтан
АҚШ коммерциялық банктеріндегі қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесін
интернет коммерциялық банкинг – интернет арқылы қашықтықтан коммерциялық банктік
мобильді коммерциялық банкинг – ұялы телефон арқылы қашықтықтан коммерциялық
ішкі қызмет – киосктар, коммерциялық банкоматтар
телефон- коммерциялық банкинг – дауыс хабарламасы арқылы BSS коммерциялық
классикалық «Банк -клиент».
АҚШ-тың барлық ірі және орта коммерциялық банктері, коммерциялық банк
Кеңінен таралған АТМ қызметтері. Банкоматардың орналасқан жерлерін көптеген несиелік
Ресейде қолдануымен салыстырғанда коммерциялық банкоматтардың мүмкіндіктері едәуір кеңейтілген. Мысалы,
АСН (Automated Clearing House) – Автоматтық Есеп айырысу Палата,
Сұраныс нәтижесіне сәйкес, АҚШ-тағы қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету
Ресейдегі жағдай: РФ территориясында жұмыс істеуші коммерциялық банктер, қашықтықтан
РФ коммерциялық банктеріндегі қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесін
классикалық «Банк -клиент».
интернет коммерциялық банкинг – интернет арқылы қашықтықтан коммерциялық банктік
телефон- коммерциялық банкинг – дауыс хабарламасы арқылы BSS коммерциялық
мобильді коммерциялық банкинг – ұялы телефон арқылы қашықтықтан коммерциялық
Қашықтықтан коммерциялық банктік қызмет көрсету жүйесінде көрсеткен қызметі жағынан
Одан кейін екінші орынды "Интернет–Клиент" иемденуде, қазірше Интернеттің дамуы
"Банк–Клиент" пен "Интернет–Клиент" клиенттің коммерциялық банктегі құжаттарын базалық акцепттеу
Телефон –коммерциялық банкинг ақпараттық қызметті жүзеге асырады және кейде
Әрине, Интернет арқылы ақпараттарды жеткізудегі «жіңішке» шешімдер мәліметтерді түсінуге
On-line banking - e-banking - Internet banking – ақпаратты
Жүйелі коммерциялық банк (Net-only bank) – заңды мекен жайы,
On-line banking - e-banking - Internet banking ерекшеліктерін
Банк интернет еркіндікке өткен кезден бастап, мекемені арендаға алуға
Бұл процесс екі деңгейде жүзеге асырылады. Бірінші деңгейде банктік
ҚОРЫТЫНДЫ
Банк электронды карточкалары нарығына талдау, Қазақстанның бүгінде банктік карточкаларды
Халықаралық төлем жүйелерінің пластикалық карточкаларын енгізумен байланысты қиындықтар,
Қазіргі кезде әлемдегі 200 астам елдер төлем айналымында пластикалық
Қазақстандық банктердің халықаралық карточкаларымен жұмысына талдау негізінен алғанда,
Сонымен қатар, Қазақстанда өзіндік төлемдік жүйесін жасауда да
Ұйымдастырушылық көзқарасы жағынан, төлемдік жүйенің мәйегі келісімдік міндеттерге негізделген
Ең алғаш рет әлемдік компьютер жүйесінде коммерциялық банктердің сайттары
Алғаш рет on-line banking - e-banking - Internet banking
Қазақстан, «карточкалық» бизнесті дамытуды енді бастаған ел ретінде, басқалардың
Электрондық карточкалар есептесу процесін алаяқтықтан қорғап қана қоймай (біздің
Қазіргі кезде банктің карточкалық бизнесі, ауқымды клиенттік база мен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
«Ақша төлемi мен аударымы туралы» ҚР 1998 жылғы 29
«Банкаралық клирингті жүзеге асыратын клиринг ұйымдарының күнделікті есеп жасау
«Банктердің арасында, сондай-ақ банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін
«Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банктік есепшоттарын ашу, жүргізу және
«Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік жіктеушісін – төлем белгілеудің бірыңғай жіктеушісін
«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» ҚР заңы 1995 ж
«Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау
«ҚР аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын
«ҚР банкаралық клирингті жүзеге асыру ережесі» 2000 жылғы
«ҚР Ұлттық банктің» АҚ 2011 жылдық есебі
htpp//www.afn. kz.
htpp//www.nationalbank.kz.
http://www.kisc.kz
А.А. Ильясов, А.К. Гилимов Проблемы стабильности банковской системы РК:
Абилхасимов С. Народный банк Казахстана переходит на чиповые платежные
Деньги, кредит, банки / Под ред. Г.С.Сейткасимова. - Алматы:
Искаков У.М., Д.Т.Бохаев., Рузиева Э.А. «Қаржы нарықтары және делдалдары».Оқулық,
Калистратов Н.В. Банковский розничный бизнес / Н. В. Калистратов,
Көшенова Б. А., «Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары»,
Қазақстан Республикасында банкаралық клирингті жүзеге асыру ережесі 2000 жылғы
Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма -
Қалғұлова Р.Ж «Екінші деңгейлі банктегі бухгалтерлік есеп» Оқу құралы.
ҚР төлем жүйесін қадағалау ережесі, 2008 ж.
ҚР ҰБ статистикалық бюлетендері, 2007-2011 жж.
ҚР Ұлттық банкнің «Төлем жүйесі» блогы
ҚР Ұлттық банкі экономикалық шолу. № 5. 2011 ж.
Мақыш С. Б. «Банк ісі», А: «ИздатМаркет», 2007
Матук Ж. Финансовые системы Франции и других стран. -
Международные валютно – финансовые отношения / под.ред. Красавиной Л.
Мишкин Ф. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых
Міржақыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Оқулық. А: Экономика, 2006
Омарова М.Ж. Экономическая эффективность безналичных платежей на примере пластиковых
Орленко В.В. Платежные карточки на финансовом рынке Казахстана //
Орленко В.В. Роль процессингового Центра в развитии платежных карточных
Самойлов Е.В. Подход к стресс-тесттированию платежной позиции банка// Управление
Сейітқасымов Ғ. С. «Ақша, кредит, банктер», Алматы: Экономика. 2006
Тедеев А.А. Электронные банковские услуги : учеб. пособие /
Хамитов Н.Н. Банк ісі. Алматы: Экономика. 2006
Ізбасаров Б.И., «ҚР Ұлттық Банкі» ММ Оңтүстік Қазақстан филиалының
Ілияс А.Ә., Сәулембекова Ә.Қ. «Төлем жүйесі: теория және практикасы»
Ютиш В.М. Банки Казахстана на рубеже веков / В.
3
ҚР Ұлттық банк
БААЖ
Б банкінің филиалы
А банкінің филиалы
ҚБЕО клирингтік палатасы
1) Төлемдерді жинау, өзара есепке алу, таза ұстанымын анықтау.
2) Орталық клирингтік палатаға есептеуге қатысушылардың таза позицияларын беру.
3) Банктердің төлемдеріне жататын ақтық көшірмелерді беру.
Орталық клиринг палатасы
(БААЖ-де таза ұстанымды есептеу)
А банкі
Б банкі
ҚР ҚМ қазынашылығыы
Аймақтық банкі
Ақпараттандыру департаменті
Екінші деңгейдегі банк
Екінші деңгейдегі банк
Төлемдік жүйелер басқармасы
Ұлттық банкінің аймақтық мекемелері
Екінші деңгейдегі банктердің филиалдары
Қазақстандық банкаралық есеп айырысулар орталығы
Банкілік емес қаржылық мекемелер