Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тілін дамыта
Мазмұны
Кiрiспе..............................................................................................................3
1 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне
қазақ тiлiн дамыта оқытудың теориялық негіздері..............................8
1.1 Қазақ тілі әдістемесінде дамыта оқыту мәселесінің қойылуы,
зерттелу жайы.................................................................................................8
1.2 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ
1.3 Жан қуаттарын дамыту - дамыта оқытудың негізі..............................34
1.4 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
дамыта оқытудың педагогикалық негiздері...............................................48
1.4.1 Жоғары оқу орындарының экология
қазақ тiлiн дамыта оқытудың тәрбиелiк мәні............................................58
2 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ
тiлiн дамыта оқытудың әдiстемесі.........................................................70
2.1 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
2.2 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ
тiлiн дамыта оқытуда қолданылатын әдістер............................................84
2.3 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне
қазақ тiлiн дамыта оқытудың тиімді амалдары........................................101
2.4 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне
қазақ тiлiн дамыта оқытудың тиiмдiлiгiн эксперимент
жүзінде дәлелдеу........................................................................................117
Қорытынды..................................................................................................129
Қосымша......................................................................................................140
КIРIСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектiлiгi. Соңғы кездерi қоғамдық өмiр мен ғылыми-техникалық
Елiмiздiң егемендiк алып, өркениеттi, дамыған елдер қатарына қосылуы –
Егемен елiмiздiң жарқын болашағы, елдегi болып жатқан проблемалар мен
Соңғы жылдары жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан
Өнеркәсіп пен экономиканың қарқындап дамуы, халық санының қарқындап өсуі
Экологиялық мәселелер, негізінен әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерінен туындайды. Сондықтан бұл
Табиғат жанашырлары – эколог-мамандардың еліміздің көркем табиғатын қорғап, экологиясын
Сондай-ақ, жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
Жалпы дамыта оқыту технологиясы өз бастауын Я.А.Коменский, А.Дистервег, К.Д.Ушинский,
Зерттеу пәнi - жоғары оқу орындары экология бөлімі
Зерттеу нысаны – жоғары оқу орындары экология бөлімінің
Зерттеу жұмысының мақсаты – экология бөлімінде оқитын жеке
Зерттеу жұмысының мiндеттерi:
- жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде қазақ тiлiн
- экология мамандығына қатысты қазақ тiлiн негiзiнде дамыта
- қазақ тiлiн дамыта оқытудың жалпы және арнайы мақсаттарын
- жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан дамыта
- жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде қазақ тiлiн
- жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытудың әдiстемелік
Зерттеу жұмысының болжамы. Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн
Зерттеудің жетекшi идеясы. Дамытушылық тапсырмалар мен жаттығуларды кешенді түрде
Зерттеу жұмысының әдiстанымдық негiзi. Зерттеуде лингвистика, педагогика, психология, тiлдi
Зерттеу әдiстерi:
- мемлекеттiк заңдарды, бағдарламаларды, тұжырымдамаларды, оқулықтарды тақырып тұрғысынан жүйелей,
- дамыта оқыту туралы педагогикалық, психологиялық еңбектер мен зерттеулердi
- студенттердiң iс-әрекет нәтижесiне бақылау, талдау жасау, эксперименттiк сараптау,
Зерттеудiң ғылыми жаңалығы:
- жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта оқытудың
- қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан дамыта оқытуға байланысты ғылыми-әдістемелік
- дамытушылық тапсырмалар мен жаттығуларға қойылатын талаптар анықталып,
- экология бөлім студенттеріне қазақ тіліне дамыта оқытуда жүргізілетін
- жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта оқытуда
Зерттеудiң теориялық маңызы. Бiрiншi рет жоғары оқу орындарының орыс
Зерттеудiң тәжiрибедегi маңызы:
- диссертацияда ұсынылған дамыта оқытуға қатысты жұмыстар мен жаттығулар
- зерттеу жұмысында қол жеткізген нәтижелер болашақта тілді оқыту
- зерттеу жұмысының нәтижелерін қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінен
Зерттеу жұмысының көздерi:
- Қазақстан Республикасы Бiлiм туралы Заңы, Мемлекеттiк бiлiм стандарттары,
- дамыта оқыту мәселелерiне байланысты әр кезеңдегi педагог, психологтардың,
Зерттеудің жұмысының кезеңдерi.
Зерттеу үш кезеңге бөлiнiп жүргiзiлдi.
Бiрiншi кезеңде /1999-2001/ зерттеу тақырыбына байланысты педагогикалық, лингвистикалық, психологиялық,
Екiншi кезеңде /2002-2004/ қазақ, орыс, шет тiлiн оқыту саласындағы
Үшiншi кезеңде /2004-2006/ жинақталған тәжiрибе материалдары тексеруден өткiзiлiп,
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттерiне қазақ тілін
- қазақ тілін дамыта оқытуда қолданылатын қатысымдық дамытушылық жаттығулар
- экология бөлім студенттеріне қазақ тілін дамыта оқытуда қатысым
- қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан дамыта оқыту
-экология бөлім студенттеріне қазақ тілін дамыта оқыту олардың экологиялық
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы.
Жұмыстың негiзгi мәселелерi бойынша «Қазақ тiлi қазiргi жағдайда: өткенi,
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кiрiспеден, екi тараудан, қорытындыдан,
1 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ БӨЛІМ СТУДЕНТТЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТIЛIН
Қазақ тілі әдістемесінде дамыта оқыту мәселесінің қойылуы, зерттелу жайы
Ғасыр аяғында болған елiмiздегi саяси-әлеуметтiк жаңарулар, адам санасындағы өзгерiстер
Бiлiм туралы қабылданған мемлекеттiк құжаттарда балаларды мектепке дейiнгi жастан
Елiмiздегi бұған дейiнгi дәстүрлi бiлiм беру жүйесi балаларға
Кейiнгi қабылданған Қазақстан Республикасының "Бiлiм туралы" Заңында: "Бiлiм беру
Қоғам бала-бақшаның, орта және арнаулы мектептер мен жоғары оқу
Баланың дамуы оқытуға байланысты екендiгi ғылымда ертеден белгiлi. Балалар
Л.С.Выготский еңбегiнде бала психикасы дамуының екi сатысын көрсетедi: бірiншiсi
Кеңестiк психология, педагогика ғылымында осы пiкiрдi негiзге ала отырып,
Мұндай мектептер қатарында көрнектi кеңес психологi Л.С.Выготскийдiң ғылыми мектебi
Бұл ғалымдардың дамыта оқыту туралы түрлiше көзқарастары бола тұра,
Ғалымдардың пiкiрi бойынша, дамыта оқыту күрделi құрылымды, бiр тұтас
Қазiргi кезде әлемдiк педагогиканың көбiнесе жүгiнетiнi – Л.С.Выготскийдiң идеяларына
Баланың жеке тұлға ретiнде жан-жақты, физикалық, ақыл-ой және эстетикалық
Қазiргi кезде айтылып жүрген және кең өрiс жая бастаған
Көптеген педагог – ойшылдардың еңбектерiнде дамыта оқыту идеясы анық
Орыстың ұлы педагогi К.Д.Ушинский оқытудың дамытушылық сипаты болуына ерекше
Педагог Н.К.Крупскаяның педагогикалық мұраларында оқу процесiн ұйымдастыру оқушыларды тек
Ал А.С.Макаренко педагогикалық еңбектерiнде дамыта оқыта отырып тәрбиелеу мәселесiн
Қазақтың педагог-ағартушылары Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Уәлихановтар баланың жеке тұлға, азамат
Халқымыздың ұлы ақыны А.Құнанбаев бала тәрбиесі, ұрпақ мәселесіне көп
Ж.Аймауытұлы өзiнiң педагогикалық, психологиялық мұраларында баланың ойлау қабiлетiн жетiлдiру,
Кеңес дәуiрiнiң психологтары мен педагогтары дамыта оқыту мен тәрбиелеу
Дамыта оқытудың, әсiресе 60-жылдардан кейiн бастауыш сынып оқушыларын оқытуды
1960-1980 жылдар аралығында кеңестік мектепте дамыта оқытудың әртүрлi аспектiлерi
Бұл ғалымдардың еңбектерi дамыта оқытудың педагогикалық, психологиялық нақты шарттары
1976 жылы жарық көрген Г.Д.Кириллованың “Особенности урока в условиях
Мектеп алдында тұрған өзектi мiндеттердiң бiрi – оқушыларға бiлiм
И.С.Якиманская еңбегiнде дамыта оқытудың негiзгi мазмұнын ашуға, оның ұстанымдарын,
Әдiскер-ғалым А.И.Власенковтың "Развивающее обучения русскому языку" деген мектеп
I бөлiм. Орыс тiлiн дамыта оқытудың психологиялық- педагогикалық негiздерi.
II бөлiм. Орыс тiлiн оқытуда оқушылардың танымдық қабiлеттерiнiң дамуы.
III бөлiм. Орыс тiлiн оқытуда оқушылардың идеялық-адамгершiлiктiк сапасының дамуы.
Ғалым дамыта оқытуды жеке тұлғаның жан-жақты дамуы (ойлау, танымдық
Қазiргi кезде кеңiнен тараған Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйесi елуiншi
1) жоғары қиындықта оқыту;
2) теориялық бiлiмiнiң жетекшi рөлi;
3) оқу материалын жылдам қарқынмен игеру;
4) оқушылардың оқу үрдiсiн саналы түрде меңгеруi.
Кейiнiрек бұл төрт ұстанымды “оқытушының сыныптың барлық оқушыларының, оның
Л.В.Занков жүйесiнде баланың дамуы тек оның жеке қасиеттерiн дамыту
Л.В.Занковтың дамыта оқытуды негiздеген ұстанымдары көп уақытқа дейiн
Қазақ тілін экология мамандығы бойынша дамыта оқытуда ғалымның ұстанған
Дамыта оқыту мәселесi туралы кеңiрек мәлiметтер мен түсiнiктер беретiн
Бiрiншi тарауда – жалпы психологиялық әрекеттерге, сана ұғымына талдау
Екiншi тарауда – дамыта оқыту мен тәрбиелеуге қатысты балалардың
Үшiншi тарауда – бiлiм беру, дидактика, педагогикалық психология
Төртiншi тарауда – адамзаттық ойлау табиғатын ашушы дидактикалық ойдың
Бесiншi тарауда – мектептiң төменгi сынып жасындағы бала санасының,
Алтыншы тарауда – төменгi сынып балаларының оқу пәндерiн меңгеру
Ғалым мектеп практикасында дамыта оқытудың психологиялық-педагогикалық негiзiн жасады. В.В.Давыдов
Ғалым, сондай-ақ, 1920 – 1950 жылдарда жүргiзiлген зерттеулер нәтижесiнiң:
1) балалардың ақыл-ойын дамытудағы оқытудың жетекшi рөлi туралы ереженi
2) кез-келген оқытудың дамытушылық маңыз бермейтiндiгiн көрсетуге;
3) оқушылардың оқу әрекетiн қалыптастыру бағытынан тыс дамыта оқытудың
4) дамыта оқытуды жүзеге асырудың кейбiр нақты психологиялық-педагогикалық
90-жылдар тұсында дамыта оқыту мәселесiне байланысты диссертациялық енбектер қорғала
Р.П.Мильруд докторлық диссертациясында орта мектепте шет тiлiн дамыта оқыту
Диссертацияда дамыта оқытудың мақсатын жалпы және арнайы дамыта оқыту
Сондай-ақ, диссертацияда тiлдiк қабiлеттердi тiлдесiм, сөйлесiм, тiлдiк қызметi аспектiсiнде
Ғалымның зерттеу жұмысында орта мектепте шет тілін дамыта оқытуда
Сабақты дәстүрлi формада ұйымдастыру кезiнде студент оқытушы түсiндiрген дайын
Көптеген ғалымдардың зерттеулерiнде дәстүрлi оқытуда студенттердiң шығармашылық қабiлеттерi шектелiп,
Ал дамыта оқыту жүйесiнiң ерекшелiгi студент пен оқытушы, студент
Дамыта оқыту жағдайында студент жаңа материалды өз бетiнше игерiп,
Қазақ ғалымдарының iшiнде дамыта оқыту мәселесiн жете түсiнiп, сол
Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi ғылымында дамыта оқыту мәселелеріне байланысты
Қазақ тілін орыс мектебінде оқыту әдістемесі бойынша тұңғыш
Әдiскер-ғалым Ғ.Бегалиев еңбегiнде қазақ тiлiн оқытуда оқушылардың ойлау, тілін
Ғалым тiл дамыту мен ой дамыту жұмысын тығыз байланысты
Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi ғылымында тiл дамыту мәселесiн қарастырған
1) оқушылардың байқағыштық, ойлау қабiлеттерi мен тiлiн, дүниетанымын дамыту,
2) оқушыларға қазақ әдеби тiлi нормасына сай, өз сезiмiн,
3) оқушыларды ана тiлiн сүюге, оның алтын қорын, тамаша
4) қазақ тiлi ғылымы табысы негiзiнде оқушылардың жазу тiлiн
5) шығарма және мазмұндама текстерi арқылы балаларды өз
6) оқушылардың iскерлiк қабiлетiн арттыру; [31,149].
Ғалымның тіл дамытуда қойған мақсаттары қазақ тілін болашақ
Дамыта оқытудың мәнiн ашуға талпыныс жасау, әсiресе, кейiнгi жылдары
Қазақ тілі әдістемесі саласында тұңғыш рет дамыта оқыту туралы
Қазақ тiлiн дамыта оқыту мәселесi туралы өзiндiк пiкiр айтып,
Дамыта оқыту мәселесi жөнiнде қазақ тiлiнде жазылған еңбек –
Б.А.Тұрғынбаева мектеп мұғалiмдерiнiң арасында дамыта оқыту тек бастауышқа ғана
Ол дамыта оқыту идеясын зерттеушi ғалымдардың оқыту мен дамыту
Ғалым балалардың шығармашылығын дамыта оқытуда Л.В.Занковтың ұстанымдарын басшылыққа алады.
а) баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оның үнемi
ә) бiлiмдi өз бетiнше iздену арқылы алуға қолайлы жағдай
б) өзiн - өзi дамытатын тұлға қалыптастыру деген өзіндік
Дамыта оқыту дәстүрлi оқытуға қарама-қарсы жүйе. Дәстүрлi жүйе бойынша
Кесте І. Дәстүрлi оқыту мен дамыта оқытуды салыстыру кестесi
Салыстыру деңгейлерi Дәстүрлi оқыту жүйесi Дамыта оқыту жүйесi
Оқыту мәнi Бағдарламалық бiлiм, оқулық материалын игеру Өзiн-өзi өзгертетiн
Оқыту мақсаты Бiлiм, дағды, оқу материалын түсiндiру Әрбiр студенттiң
Оқыту тәсiлдерi Алгоритм, үлгi, схема бойынша бiлiм беру Нәтиженi
Қарым-қатынас түрi Авторитарлы
(әмiршiлдiк) Демократиялы, ынтымақтастық
Оқыту әдiс-тәсiлдерi Ақпараттық-мәлiметтiк;
түсiндiру, баяндау, көрсету, жаттықтыру, бақылау, бағалау Iзденушiлiк-зерттеушiлiк;
Мәселе, iздену, шешiмдi табу, дәлелдеу, тексеру, ой қорыту
Өзара әрекеттестiк моделi Оқытушы-студент Оқытушы-студент.
Студент-студент.
Студент-оқытушы
Оқыту формасы Фронтальдi, жеке Фронтальдi, жеке, топтық, командалық
Тәрбие Тыйым салу, бұйрық беру, жаз
алау, қорқыту Жағымды құлықтық психологиялық климат қалыптастыру, студентке ұжымның
Оқыту талабы Өзiнiң айтып бергенiн, өзi тапсырғанын және түсiндiргенiн
Оқытушы рөлi Сабақ түсiндiрушi, бақылаушы, бағалаушы, тiртiптi қадағалаушы Кеңесшi,
Оқытудың соңғы нәтижесi Бағдарламалық бiлiм алу Студенттiң алған бiлiмiн
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта
Қазақ тiлiн дамыта оқыту процесi бойынша қойылатын проблемаға және
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң шығармашалығын дамытуда дамытушылық
Сөйтiп қазақ тiлiн дамыта оқыту - студенттердiң қабылдау, ойлау,
Қазақ тілін экология мамандығы негізінде дамыта оқытудың басты мақсаты
Экология мамандығы бойынша қазақ тіліне дамыта оқытудың маңызы
Қорыта келе, жоғарыда ғалымдардың дамыта оқыту туралы
1.3 Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарының экология мамандығы негiзiнде
Жалпы тiл бiлiмi тiлдiң табиғи әлеуметтiлiгi туралы ойды жақтайды.
Тiл – әлеуметтiк ақпаратты жеткiзушi, ал оның материалдық жағынан
Тiл көптеген қызметтердi, яғни тiлдiң табиғи әлеуметтiлiгiнен туындайтын танымдық,
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқыту да белгiлi
Сондықтан да қазақ тiлiн дамыта оқытудың ең басты мақсаты
Тіл үйренуші студент тіл білімінің негізгі заңдылықтарын толық меңгермей
Болашақ эколог мамандар үшін сауатты жазып, дұрыс сөйлеудің маңызы
Адам айтайын деген ойын сөйлеу арқылы яғни әр түрлі
Қазақ тiлiн болашақ эколог мамандарға дамыта оқыту процесiнде олардың
Жоғары оқу орындарында экология бөлiм студенттерiн қазақ тiлiне дамыта
Лексиканы оқып-үйрену – студенттердi лексикалық жүйе ерекшелiктерiмен, негiзгi түсiнiктерiмен
Болашақ эколог мамандарға қазақ тiлiн дамыта оқытуда лексикографиялық еңбектердiң
Студенттердiң қазақ тiлiнде сауатты жазу дағдысын қалыптастыруда орфографиялық, дұрыс
Түсiндiрме сөздiк – сөз мағынасы мен сөздiң қолданылу аясын
Студенттерге түсiндiрме сөздiкпен жұмыс жасауға дағдыландыру керек. Мысалы:
ҚЫР1 зат.
1.Созылып жатқан бiтiк жер, жал.
2. Ауылдан сырт жер, дала.
3. Бiр нәрсенiң сырт жағы, шетi.
4. Киiмге үтiк басқанда пайда болатын қатпар.
5. Ауыс. Адамның жеке басының жай көзге байқала
2. Ауыс. Бiреуге көрсетiлген жағымсыз, қисық мiнез, сес.
Ауыс.Бiр нәрсеге деген икем, еп.
ҚЫР2 ет. Жаппай өлтiру, қырғынға ұшырату, құртып жiберу.
ҚЫР3 ет. 1. Сақал-мұртты, шашты ұстарамен сыпыру.
2. Бiр нәрсенi өткiр құралмен қырғыштау, қырнау, жұқалап алу
Студенттер қазақ тiлiнiң түсiндiрме сөздiгiн қолдану арқылы бiр сөздiң
Орыс бөлiмiндегi студенттердi қазақша дұрыс сөйлеуге үйретуде орфографиялық сөздiктi
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда тiлiмiздегi сөздердi
Қазақ тiлiндегi дыбыстар үнемi жазылу қалпында айтыла бермейдi. Олар
Студенттердi тiлге жетiк етiп тәрбиелеу үшiн оларды тiлiмiздегi синонимдердi
ЗИЯН, ЗАЛАЛ, ЗАРАР, ШЫҒЫН.
Д витаминi мөлшерден артық қолданылса, адамға үлкен зиян келтiредi.
Мал баққан колхозға қасқырдың залалы орасан.
Денсаулыққа тиiп зарар,
Алматыдан босап азар...
Кеше келдiм сiздiң жаққа.
Есепсiз көп шығынға ұшыраған ызалы жау деревняны өртеп қашты
Қазақ тiлi бай тiлдердiң қатарына жатады. Орыс бөлiмiндегi студенттерге
Сөздердiң қарама-қарсы мағынасын қолдану арқылы студент айтар ойын нақты,
Синонимдердiң тiл үйренудегi маңызы жөнiнде тiлшi-ғалым Ә.Болғанбаев былай
Ал кейде синонимдiк қатардағы сөздердi бiрiнiң орнына бiрiн
Орыс тобында оқитын студент қазақ тiлiнде пiкiрлесiп, сөйлесуi үшiн
Қазақ тiлiндегi антоним сөздердi ажырату оңай емес. Лингвистикада антонимдердiң
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытуда студенттерге қарама-қарсы
Лингвист-ғалымдар сөздiң сөйлеу процесiндегi қызметiне ерекше тоқталады. Олардың сөз
Демек, сөз жеке тұрып, тiлдiк тұлға болады да, сөйлем
Ғалым еңбегiнде сөздің тiлдiк қатынаста жұмсалатын бiрнеше қасиетiн ашып
1. Сөз адам санасында бейнеленген ұғымның жарыққа шығаруын қамтамасыз
2. Сөз басқа қатысымдық тұлғалардың жасалуына ұйытқы болады.
3. Сөз өмiр шындығын нақтылы мағына арқылы түсiндiре келiп,
4. Сөз адамдар арасындағы тiлдiк қатынасты жүзеге асыруға негiз
Студент сөздiк қордан өзiне қажеттi лексикалық тұлғаларды түсiнбесе, онда
Ғалым М.Жороқпаева тәжiрибеде тiл үйрене бастаған адамдардың ойын жеткiзуге
Жоғары оқу орындарында оқитын студенттердi дамыта оқытуда олардың
Қазақ тiлiн меңгеруде алғашқы күннен бастап тұрақты тiркестер мен
Қазақ тiлiн экология мамандығы негiзiнде дамыта оқытуда студенттердiң ана
Елiмiздiң жасыл байлығы (орман),
Бейбiтшiлiк құсы (көгершiн),
Көздiң қарашығындай сақтау (күту, баптау, сақтау),
Бармағын тiстеу (өкiну),
Астан-кестеңi шықты (талқан болды, ойран-топыр болды),
Дүниенiң төрт бұрышы (барлық әлем, жер жүзi),
Жапа шегу (қорлық көру, азып-тозу),
Зардабын бастан кештi (азабын көрдi, зиян шектi),
Ойран болды, ойраны шықты (қирады, бүлiндi),
Аспан айналып жерге түсердей (аңызақ, ыстық, қапырық),
Жан түршiгерлiк (өте қорқынышты) т.б. мысалдардан студенттер экология
Тұрақты сөз тiркестерiн қолдану болашақ эколог мамандардың қазақша сөйлеуiне
Студенттер қоршаған табиғатқа қазiргi кездегi тiкелей адамның өз қолымен
Ыстық күн
*Аспан айналып жерге түскендей
*Аспан аптап, күн шыжу
*Құс қанаты күйгендей
*Қырық күн шiлде
*Ми қайнатар ыстық
Туған жер
*Ата мекен
*Кiндiк кесiп, кiр жуған жер
*Кiндiк қаны тамған жер
*Қара орман [43,123].
Студенттерге тұрақты сөз тіркестері бойынша мынадай жаттығу мен тапсырмалар
Ғалымдар Н.Оралбаева, К.Жақсылықова оқушының сөздiк қорын байытуға сөз мәйегi
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда фразеологизмдердi меңгерту арқылы студенттердiң сөздiк
“Тоқсан ауыз сөздiң тобықтай түйiнi” дегендей, ойды жүйелi,
Мақалдап сөйлеу – адамның сөйлеу мәдениетiнiң көрсеткiшi болып табылады.
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда экология мамандығына қатысты лексиканы меңгертудiң
жаттығу. Төмендегі мақал-мәтелдердің мағынасын түсіндіріңіз.
Күтiмi жаман ағаштың, бiтiмi де жаман.
Тау бұлағымен көрiктi,
Бұлақ құрағымен көрiктi.
Атадан мал қалғанша, тал қалсын.
Судың да сұрауы бар.
Бағбан болсаң бақ өсiр, балама деп тағы өсiр.
Балығы болмаған көлi құрысын,
Киiгi болмаған шөлi құрысын.
жаттығу. Өзіңіздің қалауыңыз бойынша таңдаған мақал бойынша бірнеше сұрақ
жаттығу. Төмендегі мақалдан мамандыққа байланысы сөзді тауып, экологиялық түсіндірме
Сортаң жерге шөп шықпас,
Шөп шықса да көп шықпас.
Қатты жерге егiн шықпас,
Қаңқыған басқа бiлiм жұқпас.
Кәсіпке байланысты осындай мақал-мәтелдермен жаттығу жұмыстарын орындауда студенттердiң мамандығына
Сондай-ақ қазақ халқының ұлттық айшығын, ерекшелiктерiн беруде де
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда тiлдiк қатынастың iске асуына негiз
Лингвист-ғалым К.Аханов сөйлемге тән белгiлердi төмендегiше сипаттайды:
1. Сөйлем – коммуникативтi қызметiмен, шындық болмыстың бiр бөлшегi
2. Сөздiң де, сөз тiркесiнiң қызметi – номинативтi қызмет
3. Сөйлемнiң құрылымдық үлгiсi – бастауыш-баяндауыштық үлгi. Бастауыш-баяндауыштық құрылым
4. Сөйлемге тән белгiлердiң бiрi – интонация. Сөйлем –
5. Сөйлем объективтiлiк модальдылық категориясы, синтаксистiк шақ және рай
6. Предикативтiлiк - әрбiр сөйлемге тән басты белгi. Предикативтiк
7. Сөйлемде объективтi-модальдық мағынадан басқа субъективтi-модальдық мағына да болдады.
Тiл меңгерушi студент қазақ тiлiнде тiлдiк бiрлiктердi жеке-дара жаттап
Адамдар айтайын деген ойын сөйлемдер тiзбегiмен бередi. Егер тiлдi
Тiлдiк қатынастағы сөйлемнiң қызметiне А.А.Реформатский: ”Предложения служат для сообщения;
Тiл бiлiмiнде сөйлемдер айтылу мақсатына қарай хабарлы, сұраулы, лептi,
Сұраулы сөйлемдер арқылы тiл үйренушi немесе өзара пiкiрлескен адамдар
Сондай-ақ, “Әулиеата жерiнде өсiмдiктер мен жануарлар неге құрып барады?”,
Ал лептi сөйлемнің мағыналары хабар алумен бiрге, адамның көңiл-күй
Ойланатын уақыт жеттi, адамдар,
Тозып жатқан табиғатқа қараңдар.
Ақ қайыңдар бiзден жәрдем сұрайды,
Өмiр көзi ағаштарды аяңдар!
Тiлiмiздегi бұйрықты сөйлемдер бұйыру, жекiру мағынасымен қатар өтiну, сұрану
Сөйлемдi айтуда интонацияның маңызы айрықша. Өйткенi сөйлемдер интонация арқылы
Түркi тiлдерi тұрақты екпiнге ие тiлдердiң тобына жатады. Қазақ
Тiлiмiздегi сөз тудырушы, сөз түрлендiрушi аффикстердiң басым көпшiлiгi екпiндi
Зат есiм тудыратын -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе
2. Тәуелдiк жалғауына екпiн түседi де, жiктiк жалғауына түспейдi.
бiздiң әкемiз, бiз әкемiз.
Қазақ тiлiн дамыта оқыту барысында негiзгi оқыту объектiсi –
Соңғы 100 жыл iшiнде технологиялық процестердiң әсерiнен биосфераға 100
Жыл сайын атмосфераға 5 млрд. шаршы метр көмiрқышқыл газ,
Мiне, студенттердiң осы тектес ақпараттық мәтiндер мен хабардар болуы
Мәтiндi оқып, танысу, оны түсiну– тiлдiк қатынастық өте күрделi
Берiлген сөздер мен сөз тiркестерiнен сөйлем құрап жазыңыздар.
Деңгей, ауа-райы, құрлық, су қоры, су көзi, жер бетi.
Мәтiндi мазмұндаудың жоспарын құрыңыздар. Мазмұндауға қажеттi тiрек сөздердi терiп
Мәтiндегi негiзгi ойды баяндауға қажеттi тезис дайындаңыздар.
Мәтiндi қысқаша баяндап берiңiздер.
Мәтiн мазмұнына байланысты сұхбат құрастырыңыздар.
Мәтiнге байланысты қандай мақал-мәтел, қанатты сөздер бiлесiздер?
Мына берiлген мақал-мәтелдердiң мағынасын түсiндiрiңiздер:
Бидiң жолы – ақ, судың жолы – сара.
Жетi күнгi жаңбырдан, желiп өткен су артық.
Су iшкен құдығыңа түкiрме.
Сулы жер – нулы жер.
Көлдiң көркi – құрақ, таудың көркi – бұлақ.
Су анасы – бұлақ.
Жалғастырып жазыңыздар.
Су пайдалы...
Су зиян...
“Судың да сұрауы бар” деген тақырыпта пiкiрталас жүргiзу.
Газеттiк материалдар негiзiнде Қазақстан өзен-көлдерiнiң экологиясы туралы мәлiметтер
“Су – тiршiлiк бастауы” деген тақырыпта шағын шығарма жазып
Мамандыққа байланысты мәтiндер студенттердiң пәнге, қазақ тiлiне және мамандығына
Әдiстемеде ана тiлi мен шет тiлiндегi мәтiндi түсiнiп оқу
Қазақ тiлiндегi мәтiндi терең түсiнiп, мәнiн ұғынып, құрастырып оқу
Қазақ тiлiндегi мәтiндi түсiнiп оқуды жүзеге асыру басқа да
Мәтiндi түсiнiп оқуды қалыптастыруда әртүрлi ақпараттар мен дереккөздердi пайдалана
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда мәтiндермен жұмыс
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытуға арналған мәтiндер
Ғалым Р.Ә.Шаханова докторлық диссертациясында қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында
1. Мәтiн мазмұндық, тақырыптық тартымдылығымен ерекшеленуi керек.
2. Мәтiндер тiл үйренушiлердiң өз бетiмен жұмыс iстеуiне ынтыландыруы
3. Мәтiннiң қатысымдық (коммуникативтiлiк) қасиетi басым болуы керек.
4. Мамандыққа байланысты ғылыми мәтiндер студенттердiң қажеттiлiк сезiмiн туғызып,
Экология мамандығы студенттерiне қазақ тiлiн дамыта оқытуда мамандық бойынша
Студенттердiң ғаламдық проблемалар жайында экологиялық шолу жасауына озон
Өндiрiстегi қалдықтардың ауаға ұшуы, олардың адам өмiрiне, өсiмдiк пен
1.4 Жан қуаттарын дамыту – дамыта оқытудың негізі
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқыту мәселесi де
Психологиялық процестер өзара тығыз байланысты. Адам алдымен дүниенi тануда
Қазақ тiлiн болашақ эколог мамандарға дамыта оқытуда көру
Т.Тәжiбаев тәрбие, сезiм мүшелерiнiң дамуына орай, түйсiнулердiң дамуының дәрежесi
Қабылдау – түйсiнулерге негiзделiп құралады. Оны түйсiнулердiң жай ғана
Қоғам мен ғылыми-техникалық прогресстiң даму кезеңдерiне орай адам қабылдауы
Адам заттар мен құбылыстарды дұрыс және толық қабылдау үшін
Дамыта оқыту процесiнде студенттiң жеке тұлға ретiнде қалыптасуына естiң
Психологияда есте қалдырудың екi жолын көрсетедi:
1) механикалық есте қалдыру – бұрын қабылдау арқылы алынған
2) логикалық есте қалдыру – есте қалдырылатын
Қазақ зиялыларының арасында ес, оның маңызы туралы А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин,
А.Құнанбаев психологияға қатысты арнайы еңбек жазбағанымен, оның шығармаларынан ерекше
әуелi –көкiрегi берiк болмақ керек;
екiншi –сол нәрсенi естiгенде , я көргенде тұшынып, ынтамен
үшiншi – сол нәрсенi iшiнен бiрнеше уақыт уақыт қайырып
төртiншi – ой кеселдi нәрселерден қашық болу керек”,-дейдi [8,128].
Естiң маңызы туралы М.Жұмабаев “Педагогика” еңбегiнде: “Ес өмiр үшiн
Ес адамның ұғыну, түсiну, ойлау, сөйлеу, есте сақтау, қиялдау
Дамыта оқытуда студенттердiң өзiндiк ойлау әрекетiн қалыптастыру маңызды педагогикалық,
Дамыта оқыту бiлiмдi белгiлi бiр көлемде берiп, шеберлiк
Психолог ғалым А.А.Крылов естiң сенсорлық, қысқа мерзiмдi (оперативтi),
И.А.Зимняя естiң тiлдiк қатынаста баланың психикалық, тұлғалық дамуының негiзi
Сөйлеудiң тiл бiлiмдiлiк, қатысымдық негiздерiн зерттеушi ғалым- Н.И.Жинкин. Ол
Ұзақ мерзiмдi ес адамның қоршаған дүниенi танудағы бiлiм деңгейiне,
Ес шапшаңдығының әсiресе есiту кезiндегi маңызы ерекше. Бұл сөздi
Экология мамандығы бойынша қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң шығармашылығын,
Жеке тұлғаның дамуы туралы сөз еткенде қабiлеттiлiк ұғымына тоқталмасқа
Ғалымдар әр адамның өзiндiк қабiлеттiлiк қасиетi болатындығын дәлелдеген. Бiрақ
Қабiлет адамның өмiр сүру барысында бiлiм жүйесi, дағдысы ерiнбес
Қ.Жарықбаев адамның ақыл-ой өзгешелiктерiн және қасиеттерiн көрсететiн кез-келген
Iс-әрекеттiң жеке салаларында ғана көрiнiп, оның нәтижелi орындалуына мүмкiндiк
Қабiлеттiлiк проблемасын зерттеген психолог-ғалым М.Ә.Құдайқұлов әр қабiлеттiң өзiндiк құрылымы
- шындықты, табиғи құбылыстар мен заттарды поэтикалық тұрғыдан қабылдай
- шығармашылық қиялдау мен ойлау;
- эмоциялық сезiмталдық;
- есте жақсы сақтаушылық;
- сөздiк қордың байлығы;
- ұйқастық пен үйлесiм-жарастықты сезiну. Ғалым қабiлеттi, дарынды адамдардың
Ғалымдар адамдар арасында қабiлеттiлiктiң бiрнеше түрi кездесетiнiн айтады. Мысалы,
Тiл бiлiмiнде И.Б.Б.де Куртене енгiзген ‘‘тiлдiк ойлау” түсiнiгi кең
Басқа да қабiлеттiлiктер сияқты тiл қабiлеттiлiгi де қазақ тiлiн
Кез-келген iс-әрекетте адамға бiр ғана қабiлеттiлiк қажет емес, өзара
Сондай-ақ, тiлдiк қабiлеттiлiктi дамытуда табиғи бейiмдiлiктiң рөлi зор. “Адамды
Т.К.Донская тiл қабiлеттiлiгiн дамытудағы негiзгi әдiс деп саналып жүрген
Ол тiлдiк қабiлеттi дамытуға тiл қызметiнiң төмендегiдей шарттарға сәйкес
1. Оқушылардың дұрыс эмоциясын қалыптастыру;
2. Шығармашыл болу.
3. Баланың тілді үйрену мүмкiндiгiнен басым, әрi оның
Психологиялық, дидактикалық теориялардың анализi мен ғалымдардың еңбегiнде дамыта оқыту
Оқытудағы ақыл-ой дамуы – бұл танымдық үрдiстерде кездесетiн өзгерiстер,
Ғалымдар Е.Сағындықұлы, Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев, Т.Тәжiбаев, Т.С.Сабыров т.б. ақыл-ой тәрбиесi
оқушылардың табиғат және қоғам жайындағы ғылыми бiлiмдерiмен қаруландыру;
оқушылардың ойлау қабiлетiн жетiлдiру арқылы таным iс-әрекетiн дамыту негiзiнде
Ал ғалымдар Ж.Б.Қоянбаев пен Р.М.Қоянбаевтар ақыл-ой тәрбиесiнiң мiндеттерiн былай
- ойлау iс-әрекетiнiң шарты болатын бiлiм қорын жинау;
- негiзгi ойлау операцияларын меңгерту;
- зиялылық бiлiктердi қалыптастыру;
- дүниетанымды қалыптастыру [68,124].
Ақыл-ой тәрбиесiнiң маңызды бiр мiндетi – ойлау iс-әрекетiнiң негiзгi
Сонымен бiрге студент өзiнде бар бiлiмiн қолдану әдiс-тәсiлдерiн бiлуi
Бiлiм қорын жинаудың жоғары деңгейiне жетуi студенттердiң өзiне мақсат
Қ.Жарықбаев бала ойлауын дамыту үшiн мұғалiм мынадай жұмыстарды жүргiзуiн
Балаларды белгiлi ережелер жөнiнде өз беттерiнше қорытынды жасай алуға
Балалардың сөйлеу қабiлетiн дамытып отыру олардың ойларын дамытуға үлкен
Ойлау қабылдаулар мен елестеулердiң негiзiнде жасалады. Сондықтан оқушының сабақты
Мұғалiм балаларды үнемi ойланып оқуға бағыттауы тиiс. Бұған оқу
Оқушылардың өз беттерiне жасаған ой операцияларының дұрыс-бұрыстығын тексерткiзу, оларды
Ойлауды дамыту бала психологиясын жан-жақты дамуымен тығыз ұштасып жатады.
Болашақ эколог мамандарға қазақ тілін меңгертуде ғалымның бала ойлауын
Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнде тiлдiк қатынас мәселесiн теориялы тұрғыдан
Сөйлесуге (сөйлесiмге) не тiлдiк қатынасқа екi адам қатысады: айтушы
1. Белгiлi бiр ақпаратты деректi хабарлайтын – Баяншы.
2. Ақпарат жеткiзетiн – Тұлғалар.
3. Ақпаратты не деректi – Қабылдаушы қатысады.
Сонда Баяншыдан (Б) шыққан Хабар (Х) Тұлғалар (Т) арқылы
Адам ана тiлiн және өзге тiлдердi сөйлеу iс-әрекетi арқылы
Сөйлеудiң екi түрi бар: iшкi және сыртқы сөйлеу. Iшкi
Ауызша сөйлеу немесе қатынас жасау диалогтық сөйлесу арқылы iске
1. Диалог сөз бөгелмей еркiн айтылады; ол ойды кең
2. Үнемi кезектесiп айтылатындықтан ықшам келедi, тек әңгiмелесушi адамдардың
3. Диалогтың логикалық жағы (жоспарлылығы, дәлелдiлiгi т.б.) кемдеу болады;
4. Диалог сөз ым-ишаралармен бет пен көздегi мәнерлi қозғалыстармен
Диалогтық сөйлеуде үнемi әңгiмелесушiге сұрақтар қойылып отырады. Мысалы, “Экологиялық
Адам өмiрi үшiн ауа тазалығының пайдасы туралы досыңызбен сұхбат
Арал теңiзiнiң тартылу себебi жөнінде шетелдік қонақпен сұхбат жүргізіңіз.
Қазақстанда жасалған ядролық сынақтардың адамзат пен табиғатқа тигiзген зияны
Кей жағдайда студенттердi екi немесе одан да көп
Ал монологтың сөйлеуге бiр адамның әңгiмесi, хабары, жиналыста сөйлеген
1. Монолог сөз әр кез белгiлi жоспарға сәйкес құрылады,
2. Бұған логикалық жағынан қатаң талаптар қойылады (мәселен, баяндамашы
3. Монолог сөз адамға әсер ететiн мәнерлi сөздiң жақтарын
4. Монолог сөздiң грамматикалық құрылысы белгiлi жүйеден ауытқымайды [56,196].
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда монологтың сөйлесу студенттердiң ойлау, шығармашылығын
Жазбаша тiлдiк қатынас ауызша тiлдiк қатынасқа қарағанда әлдеқайда кеш
Жазбаша тiлдiк қатынас таңбалардың мағыналық жүйесi мен тiзбегi арқылы
Жазбаша сөйлесудiң өзiндiк ерекшелiктерi бар:
1. Жазатын адамның қасында сөйлесетiн адам болмағандықтан мұнда ешбiр
2. Жазбаша сөйлеудiң логикалық жағына аса қатаң талап қойылады.
3. Жазуда грамматикалық ережелер де қатты ескерiледi;
4. Жазу кезiнде адам қатты зейiн қойып әр сөзiн
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытуда жазылым әрекетi
“Шығармашылық” сөзiнiң мәнi (этимологиясы) бiр нәрсенi “ойлап табу”, “шығару”,
Сонда шығармашылықпен ойлау – баланың өз бетiнше iзденуi, мәселенiң
Дамыта оқыту мәселесi соңғы кезде ғылыми-техникалық алға басуға
Ал психологияда “ойлау” ұғымына түрлiше анықтама бередi. Б.М.Теплов: “Ойлау
Қазақ психологы Ж.Аймауытов “Тәрбиеге жетекшi” еңбегiнде баланы тiлге жаттықтырудың
Ғалым В.С.Шубинский шығармашылық процестiң өту сатыларын, әрбiр сатының өзiндiк
бiрiншi кезең – жаңаны, тың дүниенi сезе бiлу, шығармашылық
екiншi кезең – интуиция, шығармашылық қиял, әдемiлiктi сезiне бiлу,
үшiншi кезең - өзiндiк сын, бастаған iсiн соңына дейiн
Ендеше, қазiргi таңдағы қазақ тiлi оқытушыларының мiндетi – осы
Психолог А.Н.Лук адамның шығармашылық қабiлетiн тежейтiн үш кедергi бар
бiрiншiсi – “менiң қолымнан ештеңе келмейдi, сәтсiздiкке ұшыраймын” деген
екiншiсi – не жазса да ұнамайды, жазғанына көңiлi толмайды,
үшiншiсi – жалғаулық десе [74,79-80], Б.Т.Тұрғынбаева кандидаттық диссертациясында ғалымдар
- әлеуметтiк кедергi;
- психологиялық кедергi;
- физикалық кедергi;
- педагогикалық кедергi; [62,35].
Қазақ тiлiн болашақ эколог мамандарға дамыта оқытуда олардың бойынан
Тiл мен ой бiрiнсiз-бiрi жеке өзiнше тiршiлiк ете алмайды.
Тiл – адамдарды қатынастыратын маңызды құрал болып саналады. Сөйлесу
Тiл мен ойдың бiрлiгi екеуiнiң өзара үндестiгiнен байқалады: ойлау
Тiл үш түрлi қызмет атқарады:
1) Адамзаттың қоғамдық тәжiрибесi. Бұл қызмет адамның тiл арқылы
2) Тiлдiк қатынас нәтижесiнде адамдар тiлдесiп бiр-бiрiмен түсiнiседi. Тiлдiң
3) Әрбiр адамның өз мiнез-құлқы мен iс-әректiндегi даралық тәжiрибелердi
Адамның сыртқы ортадан алатын бiлiмi өзiнiң тәжiрибесi арқылы келедi,
Сөз ойлау процесiнiң жалғасы. Сөз - ойды жеткiзу үшiн
Кәдiмгi өзара естiртiп сөйлесуден басқа адамның iшкi тiлi аталатын
Ой бiрлiгi мен сөз бiрлiгi сәйкес келмейдi. Бұл екеуiндегi
Ойлау мен iштей тiлдесу сөздi сыртқа шығарғанда немесе өз
Тiл адамның сырттай көргенiн сыртқы заттармен байланысын, ойлауын байыта
Сөз заттың, құбылыстың атауы, сөйлеушiнiң өзiндiк ойын айтуға қызмет
Орыс тiлiнiң әдiскерлерi өздерiнiң зерттеулерiнде дамыта оқытудың көптеген шешiмдерiн
Дамыта оқыту идеясын психологиялық тұрғыдан зерттеп, өзiндiк үлесiн қосқан
1. Оқытудың проблемалығы;
2. Әр түрлi ойлау ойлау қызметiнiң қолайлы, орнықты дамуы;
3. Оқытудың индивидуализациясы мен дифференцияциясы;
4. Ойлау қызметiнiң алгоритмдiк, эвристикалық тәсiлдерiнiң арнайы қалыптастырылуы;
5. Мнемоникалық iс-әрекеттiң арнайы ұйымдастырылуы [19,13-48].
1.4 Жоғары оқу орындарының қазақ тiлiн экология бөлім студенттеріне
Қазақ тiлiн дамыта оқыту педагогика ғылымының жалпы заңдылықтары мен
Соңғы кезде мәдениетi, экономикасы дамыған өркениеттi елдерде тiл мәселесi
Педагогика ғылымының дамып жетiлуiне Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, А.Дистервег, Н.К.Крупская, К.Д.Ушинский
Қазақ тiлiн дамыта оқытудың педагогикалық негiзiн қарастыруда ғалымдар Л.В.Занков,
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн оқытудың бiлiм беру қызметi
Ғалымдар Ж.Б.Қоянбаев пен Р.М.Қоянбаев қазiргi кезеңде бiлiмдi толық игеру
- бiлiмнiң толықтығы – негiзгi идеяларға түсiну үшiн оқыту
- бiлiмнiң жүйелiлiгi, үйлесiмдi, қисынды бiрiздiлiгi;
- бiлiмнiң ұғымдылығы – оқушылардың өз бетiмен iзденiп, бiлiмдi
- бiлiмнiң әрекеттiлiгi – жаңа бiлiм алу үшiн бұрынғы
- шеберлiкпен пайдалану мүмкiндiгiн жасау [68,203].
Бiлiм беру процесi тәрбиелеу қызметiмен тығыз байланысты. Тәрбиенiң негiзгi
Педагог Ю.К.Бабанский дұрыс ұйымдастырылған тәрбиелеу процесi сол сәттегi оқыту
Чехтың ұлы педагогы Ян Амос Коменскийдiң “Ұлы дидактика”
Оқытуға қолайлы уақыт таңдау;
Оқушыларды сабаққа ынталандыру;
Материалды бiртiндеп күрделендiру;
Анық пайда келтiретiн нәрсенi ғана оқыту;
Саналы түрде меңгеретiн нәрседен басқаны жаттатпау;
Бала табиғатын ескерiп отыру; қалаған нәрсенi немесе оның меңгере
Материалды меңгеру үшiн мүмкiндiгiнше сыртқы сезiмдердi де қатыстырып оқыту.
Я.А.Коменский “Ұлы дидактикасында” оқытудың дидактикалық ұстанымдарын анықтады. Олдар: оқытудың
Дидактика - бiлiм беру мен оқытудың теориялық және
Студенттердiң тұлғасының, олардың барлық рухани және табиғи бейнесiнiң неғұрлым
Бүгiнгi таңда дамыта оқытудың негiзгi проблемасы ретiнде әр түрлi
Ғалым Т.К.Донская оқушының танымдық деңгейiнiң төмендiгi оның күнделiктi алған
1. Оқыту мазмұнын жетiлдiру; орыс тiлiн оқу пәнi ретiнде
2. Оқушының тұлғалық және жеке дамуын күшейтуге, дербес танымдық
3. Оқушының жан-жақты дамуына бағытталған “оқыту – дамыту –
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлi оқытуда студенттердiң жалпы тұлға
Дидактикалық принциптер – оқыту iсiнiң заңдылықтарын, тәрбие мақсатын анықтайды.
Оқыту ұстанымдары нақты тарихи кезеңге тән сипаттарға негiзделiндi. Оқыту
Дидактикалық ұстанымдардың бiрi – оқытудың дамытушылық сипаты. Оқыту арқылы
Ал Л.С.Выготский оқыту кезiнде баланың кешегiден гөрi алдағы күнiн
Оқыту барысында оқушылардың бiлiм көлемi ұлғайып, дағдысы мен шеберлiгiне
Оқыту мен тәрбиенiң шынайы байланысы мен ғылыми шешiмдерiн дидактика
Ғалым М.А.Данилов дамыта оқытудың нәтижелi болуы оқыту процесiнде барлық
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi де басқа
Оқыту теориясындағы ғылыми негiз қоғамдық идеямен тығыз байланысты. Орыс
Жоғары оқу орындарындағы оқыту iсi елiмiздегi ғылым мен техника
Ғылымилық ұстаным болашақ экологтердің дүниеге өзіндік көзқарасы мен
Экология мамандығы негізінде қазақ тілін дамыта оқытуда жүйелілік ұстанымының
Жүйелiлiк ұстанымы бойынша өтілетін материалдар, орындалатын дамытушылық жаттығулар мен
Өндіріс қалдықтары
Ірі өнеркәсіп пен қалалар, құрылыстар кешені көбінісе суы мол,
Нағыз тұрмыстық қалдықтарға: қағаз, тамақ, шыны, металл, тоқымы бұйымдары,
Ал өнеркәсіп қалдықтары көлемі мен зияндылығы жөнінен өте қауіпті
Жаттығудың мақсаты: студенттерді емін-еркін тілдік қарым-қатынас жасауға үйрету.
Жаттығудың тиімділігі: мәтінге жоспар құруға үйренеді. Өнеркәсіп қалдықтары туралы
Теория мен тәжiрибенi байланыстыру дидактиканың негiзгi ұстанымы болып саналады.
Саналылық адамның бiлiм алу, дағдылану, үйренуiнен келiп туындайтын ұстаным
Бiлiмдi саналылықпен игеру тапсырманы нақтылы дұрыс ұғынудан басталады. Бiлiм
Оқыту барысында студенттiң оқуды жете ұғынуы маңызды шарттың бiрiнен
Студент бiлiмнiң мағынасы мен мәнiн түсiнбей, санасына тоқымаса оның
Студенттердiң ынталылығы мен өзiндiк жоғары дербестiгi белсендiлiктi көрсетедi. Сондықтан
Саналы түрде терең бiлiм алуға ұмтылып дағдылану ақыл-ой белсендiлiгi
Саналы оқу, ғылымға өз бетiнше талпыну, өз-өзiне талап қою-жауапкершiлiк
Болашақ эколог студенттердiң қазақ тiлiнде сөйлеуiн, ойлауын дамыту
Орыс топтарына қазақ тiлiн көрнекiлiк ұстанымы арқылы меңгертудiң маңызы
Мысалы, қазақ тiлiнде “Сын есiм” тақырыбын өткенде жалаң “Жазғы
Оқытудың танымдық және белсендiлiк ұстанымы қазақ тiлiн жоғары оқу
Бұл жүйедегi оқытуда бүгiнгi күн талабына сәйкес келетiн ұстаным
Бұл ұстанымның нәтижесi тәжiрибе кезiнде де анықталды. Бақылау тобына
В.А.Михайловский бұл ұстаным оқытушыдан студенттер жұмысына үлкен назар аударуды
Бұл ұстанымның маңызын ғалым Б.А.Тұрғынбаева еңбегiнде: “Бұл принциптердiң мақсатына
Теориялық бiлiмнiң жетекшi рөлi ұстанымы – Л.В.Занков жүйесiндегi маңызды
Дамыта оқыту проблемасын зерттеушi ғалым-психолог В.В.Давыдов еңбегiнде теориялық таным,
Л.В.Занковтың дидактикалық жүйесiндегi ерекшеленетiн ұстаным – оқу материалын жылдам
Сыныптың барлық оқушыларының (оның iшiнде үлгерiмi нашар оқушылермен де)
Ғалым Б.М.Тұрғынбаева дамыта оқыту жүйесiндегi мұғалiм мен оқушы арасындағы
Ынтымақтастық педагогикасы дегенiмiз - мұғалiм мен оқушы, оқытушы мен
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда iзгiлендiру, ынтымақтастықтың негiзгi мақсаты –
Бiлiм берудi iзгiлендiру үрдiсiнде студентпен араласу немесе педагогикалық қатынас
Тәрбиенiң маңызды шарты ретiнде жоғары оқу орындарында оқытуды iзгiлендiру
Қазақ тiлiн дамыта оқыту барысында оқытушы өзiнiң басымдылығын тежеңкiреп,
Оқытушы педагогикалық қатынасты ұйымдастырғанда студенттiң көңiл-күй, өзара қарым-қатынас құрылымен
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн оқыту жүйесiнде студенттердi оқу
Алдыңғы қатарлы әдiстемеге сай жоғары орындарда қазақ тiлiн оқытуда
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда дұрыс ұйымдастырылған педагогикалық қатынас бiлiмдi
Педагогикалық қатынаста тәрбиешi мен тәрбиеленушi рухани бiрлiкте болады, сонымен
Жалпы қарым-қатынас өнерiмен, соның iшiнде педагогикалық қатынасты оқытушы өзiнiң
Қазақ тiлiнен алған теориялық бiлiмнiң тәжiрибелiк мәнiн түсiну, сөйлеу
Көптеген ғалымдар дамыта оқытудың негізгі ұстанымы - проблемалылық болып
Ғалым М.И.Махмутов дамыта оқыту проблемалық оқытуды негiзге ала отырып
Автор еңбектерiнде дамыта оқыту мен проблемалық оқытуды тұтас бiрлiкте
Проблемалық оқыту негiзiнде де адамның ойлануын дамыту заңдылығы
Оқытушы мен студенттiң өзара әрекетiнен келiп, мынадай схемалық әрекет
Ал дамыта оқыту кезiнде бұл схема басқаша мазмұн
Дамыта оқыту мен дәстүрлi оқыту барысындағы студенттер iс-әрекетi
Дамыта оқыту Дәстүрлi оқыту
Ойын ашық айтады, өз ойын дәлелдей алады, пiкiр таластыра
Ойын еркiн жеткiзе алмайды, пiкiр таластыруға шорқақ, жасқаншақ, бойын
2- кесте- Дамыта оқыту мен дәстүрлі оқыту барысындағы студенттер
Ғалым Т.В.Кудрявцев проблемалық оқытудың төрт кезеңiн атап көрсетедi:
1) мәселенiң туындауы және оны шешудiң алғашқы қадамы;
2) мәселенi терең түсiну және оны адамның қабылдауы;
3) мәселенi шешуге жауап iздеу әрекетi – проблемалық тапсырманың
4) ақырғы нәтижеге жету және оны қойылған талапқа, көрсетiлген
М.И.Махмутов проблемалық оқытуды “бiлiм алудың шығармашылыққа негiзделген дидактикалық жүйесi
Т.В.Кудрявцев проблемалық оқыту деп ойлану процесiн дамытатын және iздену,
Проблемалық жағдай дегендi психологтер мен әдiскерлер оны жаңа бiлiм
Ал М.И.Махмутов бұл анықтаманы нақтылай келе проблемалық жағдайға толығырақ
Проблемалық оқыту барысында оқушылардың белсендi танымдық әрекетiн ұйымдастыру адамды
Проблемалық жағдай оқытушының танымдық мәселенi алға тартуы, сабақ түсiндiруi
Сабақта проблемалық жағдай үнемi туындай бермейдi. Ол ең алдымен
1) дайындық деңгейi мен студенттердiң мүмкiндiгi ескерiлуi тиiс.
2) Тапсырма не аса қиын, не өте жеңiл болса
3) тапсырмадағы сұрақтар студенттердiң өткен сабақтардағы бiлiмiне негiзделiнгенiмен, қойылған
4) проблемалық жағдай әрдайым дамыту қасиетiн жоғалтпауы керек. Негiзгi
5) мәселенi жасанды жолмен туғызу арқылы студенттерге тапсырма беруге
Проблеманың деңгейi туралы мәселе теориялық және әдiстемелiк тұрғыдан алғанда
М.И.Махмутов проблемалық оқыту кезеңдерiн төмендегiше көрсетедi:
1) проблемалық ситуацияның пайда болуы;
2) қиындық мәнiн ұғыну мен проблема қою;
3) ойлап табу немесе жорамалдар жасау мен гипотезаны негiздеу
4) гипотезаның дәлелдемесi;
5) проблема шешiмiнiң дұрыстығын тексеру [87,32].
Ал Т.В.Кудрявцев оқушының сабақты игеру мақсаты, оқу материалының күрделiлiгi,
1) педагогтiң iзденiс үстiндегi туындайтын проблеманы көрсетiп, түсiндiруi, шешiмiн
2) педагог проблемалық жағдайды өзi туындатады және оны оқушылармен
3) оқытушы проблемалық жағдайды туғызады да оқушылар мәселенi өздiгiнен
4) педагог ұсынған материалдар негiзiнде оқушылар мәселенi өздерi қарастырады
Жоғары оқу орындарында проблемалық оқыту тәжiрибелерi сабақ үстiнде үлгiнде
Кейбiр күрделi деген мәселенi студенттер сол сабақ үстiнде шешедi
Студенттердiң танымдық әрекетiн жетiлдiру үшiн бiр ғана проблеманы шешу
Экология мамандығында білім алатын студенттерге қазақ тілін дамыта оқыту
Қорыта айтқанда, оқытушы дидактикалық ұстанымдар негізінде сабақ өтуге жете
1.4.1 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне
дамыта оқытудың тәрбиелiк негiзi
Баланы тәрбиелеу, оқыту және дамыту iсi әр дәуiрдiң
Тәрбие мен бiлiм беру қоғамдық тарихи тұрғыдан алғанда бала
Тәрбиенiң кең мағынадағы ұғымы – мақсатты және ұйымдастырылған бағытта
Тәрбиенiң тар, нақты мағынадағы ұғымына - көзқарастың,
Бүгiнде оқытудың дамытушылық қызметiн ешкiм жоққа шығара алмайды. Оның
Тәрбие мен оқытудың мақсаты әр түрлi. Оқытудың басты
Соңғы қабылданған Бiлiм туралы заңда, бастауыш, орта, жоғары
Педагогикалық тәжiрибеде оқытудың дамытушылық және тәрбиелiк бағытының жетiмсiздiгiнен келiп
Қазақ тiлi сабағында негiзгi пән мiндетiне қоса тәрбиелiк мақсатты
“Жалпы адамзаттық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты – әрбiр тұлғаны
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытудың тәрбиелiк мақсаты
Студенттiң жеке қасиетiн ескере отырып оқу процесiн ұйымдастыру тiл
Дамыта оқытуда студент өз әрекетiнiң нақты тұлғасы болуы тиiс.
Тiлдi үйренушi адам жан-жақты қарым-қатынасқа түсе бiлуге талпынуы және
Ғалым Т.Ю.Тамбовкина шет тiлiн оқытуда қатысымдық мiндеттердi
Адамның мәдени-рухани тұлға болып қалыптасуы, негiзiнен адам тәрбиесiндегi арнайы
оқушы санасына туған халқына деген құрмет пен мақтаныш сезiмiн
оқушылардың интернационалистiк рухта, өзге халықтардың мәдениетiн, дәстүрi мен тiлiн
әрбiр оқушының бойына үнемi оқып-үйренсем деген iзденiмпаздық қасиет дарыту,
адам, табиғат, қоғам туралы ең қажеттi бiлiмдермен қаруландыру, политехникалық
оқушыларды өздерiнiң әлеуметтiк сұраныстарына сай етiп оқыту; саралап, даралап
бүгiнгi күннiң талаптарына сай нарықтық экономика элементтерiн меңгерту, таланты
жаңа экономикалық қатынастар, әлеуметтiк сұраныс – жас ұрпақты өмiрге
ұлттық мәдениет пен салт-дәстүрлердi жаңартуға ұйытқы болатындай етiп тәрбиелеу;
өмiрде кездесетiн өзгерiстерге ылайықты iс-әрекет жасауға дайындау;
бұқаралық ақпарат мәлiметтерiн, шығармашылық одақтардың, көркемөнер ұжымдарының жұмыс нәтижелерiн
ата-аналармен байланысты жаңа сатыға көтеру, ол үшiн педагогикалық озық
Орта мектепте орыс тiлiн дамыта оқыту мәселесiн қарастырған әдiстемешi
Соңғы кездерi жас ұрпақты педагогика ғылымының құрамдас бөлiгi ретiнде
М.Жұмабаев “Педагогика” еңбегiнде бала тәрбиелеуде ұлттық тәрбиенiң алатын орны
Халық педагогикасы - бұл ұлттық тәжiрибелер мен тағылымдардан туған
Халық педагогикасы арқылы тәрбие берудi зерттеген С.Ұзақбаева оқу құралында:
Бүгiнгi таңда ұлттық тiл, әдебиет, мәдениет, салт-дәстүр, әдет-құрып, салт-сана
Қазақ тiлiн мамандыққа қатысты дамыта оқытуда және тәрбиелеуде халықтық
Табиғат әлемi – адамның өмiр сүретiн ортасы. Сондықтан адам
Табиғат – адамның танымдық және эстетикалық қатынас ортасы.
Экология бөлiм студенттерiн қазақ тiлiне дамыта оқытуда экологиялық тәрбие
Экологиялық тәрбиенiң мiндетi – жоғары оқу орындарында оқитын экология
Халқымыз Табиғат-Ана алдындағы перзенттiк парызына жоғары жауапкершiлiк сезiммен қарап,
Қазiргi кездегi экологиялық мәселелер бүкiл адамзат баласын ойландырып отырған
Кейiнгi кездегi экономиканың еселеп дамуы Қазақстан экологиясына өте көп
Ата-бабаларымыздың табиғатты аялап, оны көздiң қарашығындай сақтап, қамқорлық жасап
Ал су қадiрi туралы “Жылап жүрiп арық қазсаң, күлiп
Ал жасыл желек, жер туралы “Атаңнан мал қалғанша,
Cондай-ақ, халқымыз табиғат сұлулығын, жануарлар, құстар әлемiн қатты бағалаған,
Қазақ халқының табиат қорғауға қатысты көптеген ырым-тыйымдарын болашақ эколог
Халқымыз “үкiнi атпа, киесi ұрады”, “Құстың жұмыртқасын сындырма, бетiңе
Көшпелi халқымыз табиғатты, ауа-райын, жыл мезгiлдерiн жұлдыздарға, аспан әлемiне,
Бұрынғы билер, ата-бабаларымыз бата-тiлектерiне де табиғатты қосып отырған. Мысалы,
Жаңбырсыз жаздан сақта!
Жапа шеккен аздан сақта!
Жаудың жаласынан сақта!
Бұлттың аласынан сақта!
Студенттер осындай туған өлке табиғаты, аң-құстар туралы
Ғалымдар З.Әбiлова, Қ.Қалиева мақал-мәтелдер халық творчествосың төл жемiсi, халықтың
“Адамдардың бiр-бiрiне инабаттық танытулары, өзара iзеттiлiк көрсетулерi, сыйлы-құрметтi, қадiрлi-қастерлi
Адамның тәрбиесi, алдымен, адамның мән-мағынасы, бағыт- бағдарын саналы түсiнген
Қазақтың халықтық педагогикасында жас жеткiншектердiң ақыл-ойын, ой-санасын дамыту мен
Қазақ халқы баланың ойлау, тiлдiк және басқа да қабiлеттерiн
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн экология мамандығы негiзiнде дамыта
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта
Дамыта оқытуда студенттердiң зиялылық iскерлiктi меңгеруiнiң оқу-тәрбие жұмысында алатын
Студенттердiң ғылыми дүниетанымын қалыптастыру жоғары оқу орындағы ақыл-ой тәрбиесiнiң
Қоғам өмiрiнде аса маңызды рөлдердi иеленетiн тәрбие мен тiл
Тәрбие мен тiл өзiнiң өзгешелiгiмен қоса қарым-қатынас жасауды iске
Ғалымдар Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев еңбектерiнде теориялық тұрғыдан қарағанда оқушылардың ақыл-ойын
Жоғары оқу орындарында орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда
Қазақ тiлiн экология мамандығы бойынша дамыта оқытудың лингвистикалық, психологиялық,
1) Жалпы дамыта оқытудың зерттелуiн қарастырып, әдебиеттерге шолу жасау
2) Қазақ тiлi әдiстемесiнде дамыта оқыту мәселесiнiң қойылуын анықтау
3) Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытудың психологиялық
4) Болашақ экологтарға қазақ тiлiн дамыта оқытудың педагогикалық негiздерiн
5) Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытуды мамандықпен
6) Қазақ тiлiн экология мамандығы негiзiнде дамыта оқытуда экологиялық
2 ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ БӨЛІМ СТУДЕНТТЕРІНЕ ҚАЗАҚ ТIЛIН
2.1 Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
Қазақ тiлiн орыс топтарында дамыта оқытуда студенттердiң ойлау, сөйлеу,
Дамыта окытуда негiзгi кұралдардың бірі - жаттығу жұмыстары
Зерттеу жұмысы бойынша дамытушы тапсырмалар мен жаттығулар жаңа бiлiм
Жоғары оқу орындарының орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта оқытуға
1. Дамытушылық жаттығулар мен тапсырмалар бiр жағынан студенттердiң
2. Дамытушы жаттығулар мен тапсырмаларды орындағанда студенттердiң өз бетiнше
3. Дамытушылық жаттығулар мен тапсырмалар диагностикалық, бiлiм беру,
4. Дамытушы жаттығулар тiл жүйесiнiң өзара байланысты бөлiмдерiн, яғни
Дамытушылық жаттығулар мен тапсырмаларды төмендегi суреттен көруге болады.
1-сурет – Дамытушылық жаттығулар
Фонетикалық-дамытушылық тұрғыдан ұсынылған жаттығулар.
Жер-ананың жарасы
Осыдан бiр жылдай бұрын жаз айында мен ұшақпен Арал
Мұндай нәрсенi бiреу айтса өтiрiк дер едiм, өз көзiммен
Мiне содан берi Арал туралы әңгiме болса, осы сурет
(Балғабаев С. Жер-ананың жарасы. //Арал тағдыры. Құрастырған М.Құлкенов. Алматы:
Мақсаты: студенттерге қазақ тiлiнің дыбыс жүйесін, емле заңдылықтарын меңгерту,
Тиімділігі: студенттер қазақ тiлiнiң дыбыстық жүйесi, оның ерекшелiктерiмен таныса
1-жаттығу. Мәтіннен жазылуы мен айтылуы арасында айырмашылығы бар сөздерді
2-жаттығу. Экология мамандығына байланысты сөздерді атаңыздар. Тапқан сөздеріңе байланысты
Тапсырма.
Арал экологиясының бұзылуының антропогендік себептерін анықтаңыз.
Мәтінге жоспар құраңыз.
Лексикалық-дамытушылық тұрғыдан ұсынылған жаттығулар
Қайран, Бетпақдала, құлазып қалдың-ау!
Сонау жылдары, дәл осы уақытта Бетпақдалада ығы-жығы болып жатар
Қазiр сол дала құлаққа ұрған танадай тып-тыныш мүлгiп жатыр.
(Д.Шалқарбаев, Ә.Қожагелдиев //Атамекен)
Мақсаты: студенттердiң сөздiк қорын, тiл байлығын молайту. Оларға сөздердi
Тиімділігі: студенттердiң сөздiк қоры молаяды, сөздiң мағынасын түсiнуге дағдыланады,
1-жаттығу. Мәтіннен ауыспалы мағыналы сөздерді теріп жазып, мағынасын түсіндіріңіз.
2-жаттығу. Сөздіктен төмендегi сөздердiң синонимдерiн тауып жазыңыздар.
безу-
өмiр-
суық-
келбет- құлазу-
3-жаттығу. “Ел жағалай қонбаса, бетегелi бел жетiм” деген даналық
Тапсырма:
1. Сіз эколог-маман ретiнде Бетпақдаланы қалпына келтiру үшiн қандай
2. Бетпақдала туралы шағын репортаж дайындаңыз.
Лексикалық-дамытушылық жаттығулар арқылы тіл үйренушілер сөздердің мағынасын, мамандыққа қатысты
Морфологиялық-дамытушылық тұрғыдан ұсынылған жаттығулар
Қышқылды жаңбыр
Атмосфераның мөлшерден тыс ластануына байланысты кейінгі кезде қышқылды жаңбыр
Мақсаты: студенттердің зат есім, оның түрлерін меңгерту арқылы ойын
Тиімділігі: Зат есімге қатысты қызығушылық элементтері бар жаттығуларлар эколог-студенттердің
1-жаттығу. Мәтіннен түбір және туынды зат есімдерді тауып, қосымшасын
2-жаттығу. Мәтіннен мамандығыңызға қатысты дара және күрделі зат есімдерді
3-жаттығу. Сөзжұмбақты дұрыс шешсеңiз, ортадағы торкөздерден қоршаған ортаға байланысты
1
2
3
4
5
6
7
2-сурет – Сөзжұмбақпен жаттығу
қапырық сөзiнiң синонимi (аптап)
мәңгілік жасыл ағаш (шырша)
боран сөзiнiң синонимi (бұрқасын)
ең үлкен су айдыны (мұхит)
табиғат құбылысы (найзағай)
тiршiлiк тiрегi (ауа)
тiлсiз жау (өрт)
Тапсырма:
1. Мәтінді негізге ала отырып, қышқылды жаңбырдың тірі табиғатқа
2. Төмендегі суретті пайдалана отырып, қышқылды жаңбыр туралы баяндама
3-сурет
Синтаксистік-дамытушылық тұрғыдан ұсынылған жаттығулар.
Ғарыштық қоқыс
Ғарыштық қоқыс – ғарыштық аппараттардың Жердің айналасындағы кеңістікті ластайтын
Мақсаты: студенттерге сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлерін меңгерту
Тиімділігі: студенттер хабарлы, сұраулы, лепті және бұйрықты сөйлемдер құрастыруға,
1-жаттығу. Мәтінмен танысып, өз тарапыңыздан жаңа ақпараттар қосып,
2-жаттығу. Төмендегі сөздерді пайдалана отырып, бұйрықты сөйлем құрастырып жазыңыз,
Жер, отын, ғарыш, зымыран, қоқыс, радиация.
3-жаттығу. Көршіңізге мәтін бойынша бірнеше сұраулы сөйлем дайындап, өзара
4. жаттығу. Берілген 2-сурет бойынша қысқа мәтін құрастырыңыздар. Сурет
4-сурет
Тапсырма:
1. Ж.Жатқанбаевтың «Байқоңыр космодромының Қазақстан экологиясына әсері» еңбегімен танысып,
2. Ғарыштық қоқыс мәселесіне байланысты мақала әзірлеңіздер.
Ғалым Н.Ж.Құрманова дамыта оқыту технологиясының кешенділігі онда өзара тығыз
І деңгей. Грамматикалық жаттығулар.
ІІ деңгей. Логикалық жаттығулар.
ІІІ деңгей. Танымдық жаттығулар.
ІV деңгей. Рефлексиялық жаттығулар.
V деңгей.Тіл дамыту жаттығулары.
VІ деңгей. Тіл мәдениеті жаттығулары.
VІІ деңгей. Шешендікке баулу жаттығулары[33, 264].
Қазақ тілін оқыту әдістемесінде жаттығулардың түрлері ғылыми тұрғыдан жүйеленіп,
сөз байлығын дамытушылық жаттығу;
ақпараттық-дамытушылық жаттығу;
кәсіптік-дамытушылық жаттығу;
тұжырымдық-дамытушылық жаттығу;
интеллектуалдық-дамытушылық жаттығу.
Сөз байлығын дамытушылық жаттығу. Жаттығудың бұл түрі тіл үйренушілердің
Жаттығулардың мақсаты: тіл үйренушілердің сөздерді орнымен қолдану амалдарын меңгерту,
Жаттығулардың тиімділігі: тіл үйренушілер сөз мағыналарын жете меңгере отырып,
1- жаттығу. Мына төмендегі сөз тіркестерін қатыстыра отырып, бірнеше
Ғаламдық жылыну, өнеркәсіптік шығарынды, улы қалдық, қалдықсыз технология, ғаламдық
2-жаттығу. Төмендегi мақал-мәтелдердің мәнін түсіндіріңіздер нақты фактілермен дәлелдеп
Қатты жерге егін шықпас,
Қаңсық басқа білім жұқпас.
Тау мен тасты сел бұзады,
Адамзатты сөз бұзады.
Адамды аздыратын – дерт.
Жерді аздыратын – өрт.
3-жаттығу. Мәтінді жалғастырыңыздар.
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауіпті нәрсе - өрт.
Ақпараттық-дамытушылық жаттығулар студенттердің мандықтарына қатысты жаңа мәліметтер мен ақпараттар
Жаттығуларлардың мақсаты: болашақ эколог мамандарды экология мамандығына қатысты
Жаттығулардың тиімділігі: студенттер эколог ретінде қоршаған ортаның ластануына байланысты
Ақпараттық-дамытушылық жаттығуларды төменде көрсетілген үлгі бойынша іске асыруға болады:
1-жаттығу. Газет беттеріндегі Қазақстан республикасындағы экологиялық қауіпті
а)Арал проблемасы
ә)Семей ядролық полигоны
б)Каспий проблемасы
2-жаттығу. Ластанған ауаның зиянды әсері туралы нақты деректерді пайдалана
3-жаттығу. Өндіріс орнының табиғатқа тигізген зиянын нақты дәлел, ақпараттар
Ақпараттық-дамытушылық тапсырмаларға мынадай талаптар қойылады:
берілетін материалдар құрамында мамандыққа қатысты олардың қызығушылығын оятатын қызықты
бұл мәліметтер бұхаралық ақпараттар құралдары, газет, журнал, теледидер, интернет
тіл үйренушілерге ұсынылатын материалдар күнделікті жаңа ақпараттармен толығып, кеңейтіліп,
Кәсіптік-дамытушылық жаттығулар болашақ эколог мамандардың мамандықтары бойынша білімін, кәсіби-шығармашылық
Жаттығулардың мақсаты: болашақ эколог мамандардың білімін, кәсіби-шығармашылық қабілеттерін дамыту,
Жаттығулардың тиімділігі: студенттердің таңдаған мамандығы бойынша білімдері артады, қызығушылығы
1-жаттығу.
Балаби қартайған шағында халқын жиып:
Жерден ауыр не?
Судан терең не?
Оттан ыстық не?
Көктен биік не? –
деп төрт сұрақ берген екен. Сіз Балабиге қандай
2-жаттығу. Гиннестің рекордтар кітабын пайдалана отырып, осы үлгі бойынша
2-жаттығу. Мәтінді оқып, диалог құрастырыңыз.
Атмосфераның радиоактивті заттармен ластануы
Атмосфераның радиоктивті ластануы нәтижесінде радиациялық әсер ету байқалатын
Радиациялық әсерлерге қарапайым ғарыштық сәулелердің бастап, экологиялық
3-жаттығу. Қазақ халқының су туралы мақал-мәтелдерін қатыстыра отырып әңгіме
Тұжырымдық-дамытушылық жаттығулар студенттердi оқыған шығарма, әңгiме, мақала бойынша аннотация,
Жаттығулардың мақсаты: Студенттерге оқыған мәтін, әңгіме, мақала, поэзиялық шығармалар
Жаттығулардың тиімділігі: Студенттер болашақ маман ретінде өзіндік ойын, көзқарасын
1-жаттығу. «Егемен Қазақстан» газетінде (12 наурыз. 2003 ж. )
2-жаттығу. Ақын Қ.Мырза Әлидің «Күдік немесе адамзат туралы ашық
3-жаттығу. Қоршаған ортаға шығын келтіріп отырған өндірістің басшысына сұрақ
Жаттығулардың бұл түрi студенттердi жоспар құруға, мәселенi жаңаша
Интеллектуалдық-дамытушылық жаттығулар студенттердiң ойын жүйелi баяндауға үйрететін, олардың
Жаттығулардың мақсаты: студенттердің сөйлеу мәдениетін дамыту, ойлауға үйрету, кәсіптік
Жаттығулардың тиімділігі: тіл үйренушілер ұсынысын, пiкiрiн ашық, еркiн айтуға
Мысалы «Қазақстан экологиясы» тақырыбын өткенде мынадай жағдаяттарды
1-жаттығу. Өзiңiздi «Хабар» арнасының дикторы ретiнде сезiнiп, қаламыздың
2-жаттығу. Сiз Мәскеуде халықаралық экология мәселесi жөнiнде өтетiн конференцияға
3-жаттығу. Шет елден келген қонақтарға Алматы қаласы экологиясының нашарлап
4-жаттығу. Сiз қаламыздағы ең iрi химия зауыттарының бiрiне эколог-маман
5-жаттығу. Сiз экология және қоршаған ортаны қорғау министрi болып
6-жаттығу. Сiз қай позицияны қолдайсыз?
Химия зауыттары керек, өйткенi ...
Химия зауыттары керек емес, өйткенi...
Осы тектес жаттығу түрлерiн орындау арқылы болашақ экологтер өз
Дамытушылық жаттығулар студенттердiң ойлау қабiлетiне барынша әсер ететiнiн тәжірибе
1. Студенттiң алдыңғы дайындығын ескере отырып, оқытушы студенттiң дағдысы
2. Студенттердiң ойлау қабiлетiн бiртiндеп қалыптастыру көзделгені жөн;
3. Студенттiң қарқынды бiлiм алуына, мақсатқа жетуiне қолдау көрсетіліп,
4. Жаттығулардың дамытушылық мақсаттылығы айқын болуы керек. Студенттер тапсырмаларды
5. Жаттығулардың жүйелiлiгi - дамытушылық тапсырмаларды сапалы орындау үшін
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң ойлауын дамытуға арналған
Бiр сауалға байланысты материалдарды iрiктеу.
Оқыған материалдардан негiзгi мәселенi таба бiлу, ашып көрсету.
Оқиғаның, фактiлердiң рет-ретiмен айтылуын қадағалау.
Осы жағдайды басқа жағдайлармен салыстыра бiлу.
Ұсынылған мәселенi дәлелдеу.
Мәтiндегi мәселелердiң басқа да құбылыс, жағдайлармен байланысын табу.
Осы тектес жаттығулар қазақ тiлiн оқытуда студенттердiң мәтiндегi негiзгi
Қазақ тiлiн орыс топтарына дамыта оқытуда студенттердiң бiлiм жүйесiн
Сабақ барысында өтiлген тақырыпқа орай логикалық жаттығуларды орындау үстiнде
Осы тектес жаттығулар қазақ тiлiн оқытуда студенттердiң мәтiндегi неiзгi
Бiлiм жүйесiнiң аралық деңгейi студенттердiң алған бiлiмiнiң мазмұнын ғана
Ойлау операциаларының бүтiн жүйесiн меңгерген студенттер жаңаша бiлiм алуға
1. Бұрынғыдан алған бiлiмiн байланыстыра бiлуге және өздiгiнен
2. Iзденген және алған бiлiмiнiң өзара байланысын тауып оны
3. Алған бiлiмi мен iзденуiнiң үстiне жаңа мәлiметтер табуды
Дамытушы жаттығуларлар жүйесiн орындау арқылы студенттер оқыған мәтiн немесе
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда дамытушылық жаттығулар жүйесi студенттердiң iзденушiлiк,
Оқытушы студенттерге жаттығу, тапсырма бергенде, ең алдымен, олардың ойлау
Ал кейде оқытушылар бұрыннан дайындалған дағдылы хабарламасын жасап, оларға
Қазiргi кезде орыс сыныптары мектепте 11 жыл оқыса да,
Осы айтылғандарды жинақтай келе мынадай қорытынды шығаруға болады:
Қазақ тiлiн оқытуда студенттердiң ақыл-ой белсендiлiгiн дамытуға мүлде көңiл
2.2 Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде
Жоғары оқу орындарының орыс топтарынында қазақ тiлiн дамыта оқытудың
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда да оң нәтижелерге жету әр
Б.Құлмағанбетованың редакциялық басқаруымен жарық көрген “Қазақ тiлiнiң методикасы” атты
Әдiстеме ғылымында “әдiс”, “тәсiл”, “амал”, терминдерiн қолдануда бiрiздiлiк болмай
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi қазақ тiлiн
Әдiскер-ғалым С.Жиенбаев әдiстемеге мынадай түсiнiктеме бередi: “Шынында, методика- рецепт
Ендi осы метод, яғни әдiс терминдерiнiң мазмұнына қысқаша тоқталамыз.
Әдiс – грекше зерттеу жолы деген сөз. Басқаша айтқанда,
Оқу әдiсi – оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру, оларға бiлiм, бiлiк
Ал кейде әдiстемелiк оқулықтарда “әдiс-тәсiл” деген сөз қатар қолданылады.
Ғалымдар Қ.Кемеңгерұлы, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев әдiстемелiк еңбектерiнде оқыту әдiстерiнiң түрлерiн
А.Әбiлқаев “оқыту әдiстемесi дегенiмiз белгiлi бiр пәндi оқып-үйрену кезiнде
1) оқушылардың бiлiм алу кезiне қарай; мұғалiмнiң сөзi (баяндау),
2) оқу процесiнде оқушылардың қатысу дәрежесi мен сипатына қарай
3) оқушылардың жұмыс сипаты мен орнына қарай (жұмыстың ауызша
Дидакт ғалымдар И.Я. Лернер мен М.Н. Скаткин еңбектерiнде оқыту
түсiндiрiлмелi- иллюстративтiк немесе ақпараттық- рецептивтiк әдiс;
репродуктивтi әдiс;
проблемалы баяндау әдiсi;
iшiнара iзденушiлiк немесе эвристикалық әдiс;
iзденушiлiк әдiс; [103,146-184].
Ғалымдар Н.Оралбаева мен К.Жақсылықова ғылымда танылып жүрген әдiс-тәсiлдердi
Бiздiң зерттеуiмiзге оқыту әдiстерiнiң дамытушылық қызметi ерекше басым әдiстер
Дамыта оқыту әдiстерiнiң екiншi тобы тiлдiк мәселелердi шешу процесiнде
1) эвристикалық әңгiмелесу әдiсi
2) материалды проблемалы мазмұндау әдiсi
3) қатысымдық әдiс [26,197].
Орыс тiлi мен шет тiлдерiн оқыту әдiстемесiнде қатысымдық әдiс
Дамыта оқытудағы қатысымдық-функционалдық бағыт бұл студенттердiң қазақ тiлiн қатынас
Әдiскер-ғалым Е.И.Пассов шет тiлiн оқытуда функционалдық бағыттың мәнiн былай
Жаттығу әдiсiнсiз тiлдi үйрену де үйрету мүмкiн емес.
- студенттiң теориялық терең бiлiмiн жаттығу бойынша пайдалана бiлуi;
- iстеген әрекетiн саналықпен мақсатқа жету үшiн атқаруы;
- жетiстiктерден нәтиже шығаруы;
- өзiне үнемi бақылау жасап, жiберген қатесiн дер кезiнде
- студенттiң өз бiлiмiнiң деңгейiн шамалай бiлуi.
Тілдерді оқыту әдістемесінде жаттығуларды топтастыруда бірізділік жоқ. Ғалым И.В.Рахманов
1. Тiлдiк және сөйлесiм жаттығулары;
2. Рецептивтiк және репродуктивтiк жаттығулар;
3. Аспектiлi және кешендi жаттығулар;
4. Оқу және табиғи- қатысымдық жаттығулар;
5. Дайындық және бақылау жаттығулар.
4. Үй және сынып жаттығулары
5. Бағдарламалық және бағдарламасыз жаттығулар;
6. Жеке, жұптық және топтық жаттығулар [105, 39-71].
Дамыта оқытуда шығармашылық жаттығулардың үлесi зор. Шығармашылық жаттығу студенттiң
Әңгiмелесу – оқыту әдiстерiнiң iшiнде кең қолданылатын әдiстер қатарына
Әңгiмелесу әдiсiнiң тиiмдiлiгiн А.Әбiлқаев та айтып өтедi. “Бұл әдiстiң
Әңгiмелесу әдiсiнiң ойдағыдай iске асырылуы оқытушының күнi бұрын әзiрлеген
Жоғары оқу орындарының студенттерiн өздерiнiң болашақ мамандығы бойынша әңгiме
Жоғары оқу орындарының орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда
Проблемалық оқыту әдiсiнiң мақсаты – оқытушы студенттердi бiлiм, дағды,
Психологияда адамның ойлау қабiлетiнiң үш түрiн көрсетедi:
1)репродуктивтi
2)продуктивтi
3)шығармашылық
Әдетте, репродуктивтi iс-әрекет үлгi, схема бойынша жүредi. Мұнда оқытушы
Ал продуктивтi iс-әрекеттiң репродуктивтi iс-әрекеттен айырмашылығы – мұнда студент
Дамыта оқыту мәселесiн зерттетушi ғалымдардың айтуынша, шығармашылық әрекеттiң дамытушылық
Қазақ тiлiн дамыта оқыту әдiстемесiнде әңгiме айта бiлуге баулу
Әдiскер ғалым Е.И.Пассовтың қатысымдық жаттығуларын әдiстемелiк тиiмдiлiгi назар аударарлықтай
Ғылымда ауызша қатынас орнатуға арналған әңгiмелесудiң мынадай түрлерi бар:
1) ресми тiлдiк қатынас;
2) ресiмсiз iскерлiк әңгiме;
3) ресiмсiз еркiн әңгiмелесу.
Бiрiншi айтылған ресми қатынаста сөйлесу ресми адамдардың арасындағы кеңселiк
“Еркiн әңгiме өзара түсiнiстiк жағдайда әлеуметтiк құндылықтар жүйесiнен әсер
Қазақ тiлiн дамыта оқыту жайында еркiн әңгiмеге лайық қарым-қатынас
белгiлi нәрсе бойынша сұрау салу;
ақпарат алу;
өзiнiң бiр оқиғаға қатысын бiлдiру;
пiкiр алмасу немесе алған әсерiн айту;
танысу;
әңгiменi қолдау (әңгiмеге араласып отыру);
әңгiмеге ден берiп, қоштап отыру т.б.
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда еркiн әңгiменiң негiзгi өзiндiк ерекшелiктерi
әңгiме тақырыбының әр алуандылығы;
тақырыптың жиi ауысуы;
тiлдiк ынтаның түрлiше болуы;
айтушы мен тыңдаушының iшкi құбылысының өзгерiп отыруы;
табиғилығы мен емiн-еркiн сөйлесу;
әңгiме тақырыбын ресми жағдайдан тыс тереңдете шешу;
ойын еркiн жеткiзуi.
Еркiн әңгiме жүргiзу қазақ тiлiн жөндi бiлмейтiндерге ресми сөйлесуге
Топ арасындағы диалог, өзара жарысып сөйлесу ортаға тастаған iлiкпе
Осы ерекшелiктерiне қарай еркiн әңгiменi аудиторияда жасанды жолмен туғызып,
Әрбiр жүргiзiлген әңгiме барысында әлгi айтылған ортаға сөз тастау
Сонымен оқу-әңгiмелесу сабағындағы жаттығу дегенiмiз шартты қарым-қатынас орнату, дайындықсыз
Әңгiме сабақтық құрылымы мынадай бөлiктерден тұрады:
1) әңгiменiң тақырыбы;
2) өткiзiлуi тәртiбi;
3) керектi сөз, дерек, ақпарат;
4) тiлдiк реакция (түйсiну);
5) студенттердiң ойын жеткiзуi (сөйлесуi).
Ендi осы құрамның әрқайсысына жеке тоқталамыз.
Әңгiме тақырыбы. Әңгiме – сабақтың тақырыбы әрқилы бола бередi.
Оқытушы керектi сөз, дерек, ақпараттар арқылы студенттердi негiзгi тақырыпты
Әдетте тiлдiк реакция түсiнiк беру, қайта сұрау т.б. түрде
Тәжiрибе көрсеткендей студенттердiң тiлдiк реакциясы көбiнше өз ойын, пiкiрiн
Ендi келесi мәселелерге тоқталамыз.
1. Әңгiме сабағын қазақ тiлiн оқытудың әр сатысында пайдалану;
2. Студенттердi түрлi тақырыпқа әңгiме жүргiзуге баулу;
3. Сабақ құрылымындағы бұл әдiстiң орны және оны қолдану
Бұл жаттығуды негiзiнен жоғары оқу орындарының орыс бөлiмдерiнде дамыта
Жоғарыда айтылып өткен Е.И.Пассовтың қарым-қатынастық жаттығуларын сұрақ-жауап түрiнде студенттердi
Ғалым П.Мицич әңгiме жүргiзу үшiн мынадай ұстанымдар қажет деген
1) әңгiмелесушiнiң назарын аудару (әңгiменiң басы);
2) әңгiмелесушiнiң әңгiмеге қызығушылығын, ынтасын ояту (ақпарат беру);
3) толық жете тұжырымдау (дәлелдеме);
4) әңгiмелесушiнiң қызығушылығын айқындау және оны күдiктен арылту (мәлiмдеу);
5) әңгiмелесушiнiң қорытынды шешiмде қызығушылықтарының жаңадан құрылуы (шешiм қабылдау)
Әңгiме өткiзудi сабақтың екiншi жартысына қалдырған жөн, өйткенi студенттер
Әңгiменi әртүрлi әдiспен жүргiзуге болады. Әуелi оқытушы (плакат, экран
Әңгiме әдiсiнiң маңызын А.Байтұрсынұлы былай көрсетедi: “Бұл балалардың
Әңгiме сабақтың жағымды жағдайы өрбуi табиғи әңгiмелесуге ұласып, студенттердi
Әдiскер- ғалымдардың әдiстемелiк еңбектерiнде көбiрек кездесетiн әдiс - баяндау
Ғалым С.Денисов еңбегiнде дамыта оқыту идеясы тұрғысында мазмұндау әдiсiн
Автор дамыта оқыту тұрғысында баяндау әдiсiнiң дамуы мен
1) танымның бастапқы деңгейiнде әңгiмелеу қолданылады. Бiлiм қорының жинақталуы
2) оқытудың орта деңгейiнде абстрактiлi ойлау басым болатын түсiндiрулер
3) оқытудың жоғары деңгейiнде оқушыларды диалектикалық-материалистiк қорытынды жасауға жетелейтін
Ойландыру әдiсi. Педагогикада бала үнемi дайын ақпарат, дайын мәлiмет,
Дамыта оқыту үрдiсiнде студенттердiң ақыл-ойын дамытуда негiзгi ойлау операцияларын,
Анализ (талдау) – бүтiндi бөлiктерге жiктеу немесе бүтiннiң жеке
Синтез (жинақтау) – бұл жеке бөлiктердi үйлестiре отырып бiрiктiру
Классификация (жiктеу) – құбылыстардың, затардың ұқсастық немесе айырмашылықтары бойынша
Экология бөлiм студенттерiн қазақ тiлiне дамыта оқытуда ойландыру
Әдiстеме ғылымында көрнекiлiктердi қолдану өте тиiмдi әдiс ретiнде саналады.
Экология бөлiм студенттерiнiң көрнекiлiктер арқылы тiлге қызығушылық сезiмдерi
Ғалым А.Әбiлқаев мұғалiмнiң сөзi мен көрнекiлiктi ұштастыру қазақ тiлiнiң
- графикалық (көрнекiлiк, схемалар, кестелер, диаграммалар);
- символдық көрнекiлiк (тарих және геграфия карталары);
- бейнелеу құралдары (фото, картиналар, суреттер, кино);
- табиғи көрнекiлiк (зат пен құбылыстың өзiн немесе
- көлемдiк құралдар (геометриялық фигуралар) [102, 32].
Техникалық құралдарды пайдалану әдiсi.
Қазақ тiлiн экология мамандығы неiзiнде дамыта оқытуда қазiргi кезеңде
Мұндай техникалық құралдармен өтiлген сабақтар орыс бөлiм студенттерiне тiлдi
Сондай-ақ, жоғары оқу орындарының экология бөлiмiнде қазақ тiлiн дамыта
Сонымен бiрге жақсы сөйлеп, өз ойын дұрыс, жинақы бiлдiрген
В.П.Бархаев “Применение видеотехнологии в развивающем обучении” деген мақаласында дамыта
Қазақ тiлiн оқытуда техникалық құралдарды пайдалануда С.С.Дүйсенова “Жоғары оқу
Ғалым Р.А.Шаханова техникалық құралдарды қазақ тiлiн оқытуда пайдаланудың маңызын:
Ғалым Қ.Қадашева жоғары оқу орындарында сөйлеуге үйретудегi қиындықты
естiп-байқау материалдардың түпнұсқасын түсiнуге бейiмдейдi;
үйретудегi уәждеменi кеңейтедi;
сөйлеу iс-әркетiнiң сөйлеу және тыңдаудағы рөлiн күшейтетiн және оны
үйренушiнiң сөйлеу тiлiн тереңдетуге қызмет етедi;
тiлдi тудыратын және дамытатын қозғаушы күш ретiнде қолданылады;
видеоны сабақта қолдану үйренушiнiң сөйлеу дағдысы мен шеберлiгiн аса
үйренушiнiң танымдық әрекетiн күшейтедi;
үйренушiнiң ой-өрiсiн ұлғайтады;
видеоны қолдану қабiлет белсендiлiгi пәрмендiлiгiн және тiлдi үйренудегi мүддесiн,
Қазақ тiлiн экология мамандығы студенттерiне дамыта оқытуда бейнетаспалар арқылы
Саяхат немесе экскурсия әдiсi жоғары оқу орындарының орыс
Саяхат сабақ студенттердiң сезiмiне, көңiл-күйiне тiкелей әсер етiп көңiл
- кiрiспе- яғни, сабақта пайдаланылатын керектi материалын жинақтау;
- ақпараттық - бұл бөлiмде сабаққа қатысты материалдар тереңдетiледi
- қорытындыда – алған бiлiмiн жүйелейдi.
Саяхат сабақтың мақсатына жету үшiн оған мұқият дайындық жұмысы
Оқытушы студенттердiң саяхат сабақ үстiндегi жұмыстарын кезең-кезеңге бөлiп, көретiн,
Саяхат алдында студенттерге ненi бақылау, неге зер салу, ненi
Саяхат сабақ өткiзгенде оған топтың түгелдей қатысуын қамтамасыз ету
Бұл сабақтың маңызды кезеңi – қорытынды бiлiмi. Студенттер саяхаттан
Мұражай.
Облыстық өлкетану мұражайы Төле би көшесiндегi үлкен үш қабатты
Ал мұражайдың екiншi қабаты қазақ халқының сал-дәстүр, тұрмыс-тiршiлiгiне байланысты
Үшiншi қабат. Тараздың кеңес өкiметi кезiндегi және қазiргi жағдайына
Мен мұражайға саяхат жасағанда көптеген нәрселер үйрендiм. Елiмiздiң тарихымен
Маған мұражай қатты ұнады.
Ал қазақ тiлiн оқыту әдiстемесiнде қатысым мәселесiн тұңғыш рет
Тiке байланыс.
Адамның жеке қабiлетiн ескеру.
Сөйлеуге үйретуде жұмыстардың түрлерiн айқындау.
Сатылып даму.
Динамикалық өзгеру.
Өзектiлiк.
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде
Тiке байланыс принципiнiң ерекшелiгi – кез-келген жағдайда, ортаны пайдаланып,
Арал теңiзiнiң алғашқы кездегi жай-күйi;
Аралдың жоғалуына әсер етушi факторлар;
Аралды қалпына келтiрудiң, көркейтуің мүмкiндiктерiн қарастырыңыздар.
Оқытушы студенттердiң жауаптарының негiздiлiгiне, ақпараттарды пайдалану ерекшелiктерiне және өз
Сондай-ақ, сұрақтарға жауап беру үстiне пiкiрталас туындауы да мүмкiн.
Адамның жеке қабiлетiн ескеру принципi тiке байланыс принципiмен тiкелей
Жоғары оқу орындарының орыс бөлiмдерiн қазақ тiлiне дамыта оқытуда
Дамыта оқыту – бұл дәстүрлiк бiлiм беруге қарама-қарсы әдiс.
Оқытушы студенттердiң жеке қабiлеттерiн ескере отырып, олардың арнайы қабiлеттерiн
Ауыз судың радиоактивті элементтердің қалдықтарымен ластануы – адамзат баласының
Радиоактивті элементтердің қалдықтары термоядролық сынақ процестерін жүргізген жерлерде көп
1-тапсырма. Досыңызбен бүгінгі ауыз судың сапасы жайлы сөйлесіңіз.
2-тапсырма. Қазақстанда ауыз судың радиоактивті элементтердің қалдықтарымен ластануына байланысты
3-тапсырма. Радиоактивті элементтердің қалдықтарымен ластан суды тазалаудың қандай жолдарын
4-тапсырма. «Судың сапасы мен тұрғындардың денсаулығы» деген тақырыпта баяндама
Бұл тапсырмаларды орындау арқылы студенттер дұрыс жазып, сауатты сөйлеуге
Кейбiр эколог студенттер өлең шығарып, әңгiме, шығарма жазуға бейiм
Сөйлеуге үйретуде жүргiзiлетiн жұмыстардың түрлерiн айқындау принципi дамыта оқытудың
Жұмыс түрлерiн айқындау принципi мұғалiмнiң жан-жақты iзденуiн, алдын
Дамыта оқытуда орыс бөлiмi студенттерiн сөйлеуге үйретуде жүргiзiлетiн жұмыстарға
Дамыта оқыту сатылы даму принципiн бойынша негiзге алады. Бұл
Смог
Смог (ағылшынша smog – түтінді тұман, улы қосылыстар) –
1-тапсырма. Мәтін бойынша бірнеше сұрақ дайындап, көршіңізге қойыңыз.
2-тапсырма. Смог пен қышқылды жаңбырдың пайда болу схемасын сызыңыздар.
3-тапсырма. Смог туралы теледидардан көрген, газет-журналдан оқыған материалдар негізінде
4-тапсырма. Сіз эколог ретінде смогтан құтылудың қандай жолдарын ұсынар
Бұл тапсырмаларды орындауда айтылым әрекеті көбірек қолданылады. Айтылым –адам
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда динамикалық өзгеру принципi бойынша тiлдi
Өзектiлiк принципi. Орыс бөлiм студенттерiне қазақ тiлiн үйретудегi негiзгi
Бұл тапсырмаларды орындау кезінде сөйлесім әрекетінің бір түрі –
Әдiстеме ғылымында тiлдi ана тiлi ретiнде де, шет тiлi
Қазақ тiлiн оқытуда студенттердiң лексикалық, грамматикалық және сөйлеу дағдылары
Ғалымның пiкiрiнше, қатысымдық-дидактикалық қарым-қатынасты ұйымдастыру формасына лингвистикалық-танымдық мiндеттердi шешуге
Қатысымдық әдiстiң дамытушылық қызметiнiң маңызын Т.К.Донская былай көрсетедi: “Развивающая
Тiлдi меңгертуде коммуникация мәселесiне жете көңiл бөлiнбесе, онда балалардың
Жоғары оқу орындарының орыс бөлiм студенттерiне қазақ тiлiн дамыта
Ғалым Т.К.Донскаяның еңбегінде қолданған ұстанымдардың ішінде қатысымдық ұстанымы ерекше
Қорыта келе, жоғары оқу орындарының орыс топтарында қазақ тiлiн
Дамытушылық әдiстер тiл үйренушiлердiң ақыл-ойын, сөйлеу, тiлдiк, шығармашылық қабiлетiн
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ
Жоғары оқу орындарына орыс бөлiмдерiнде қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан
Қазiргi кездегi жоғары мектеп оқытушылардың алдында тұрған маңызды мiндет
Мұнда басты талап – тiлдi пайдалана отырып сөйлесу. Сөйлесе
Дағдылы жаттығуларды орындауға қарағанда қарым-қатынастық ойындар тiлдiк формаларды меңгеруге,
Қарым-қатынастық ойындар көрнекiлiк деңгейiнiң жоғарлығымен ерекшеленеді, өйткенi сөйлесу арқылы
Басқа да оқу ойындары сияқты қарым-қатынастық ойынның үш шағын
Түрлi қатысымдық жағдаяттық, рөлдiк, iскер ойындар арқылы болашақ мамандардың
Ғалым А.А.Вервицкий оқытуды кәсiптендiрудiң маңызын былай көрсетедi: “Профессионализация обучения
Қатысымдық ойындар тiлдiк материалды меңгерту мақсатында жүргiзiледi. Ол белгiлi
Соңғы кезде қатысымдық ойын барысында студенттердiң танымдық, шығармашылық белсендiлiгiн
Ойынға қатысушы студенттер өздерiне бөлiнген рөлдерi ойнау арқылы өзара
Студенттер ойынға қатынасу арқылы олардың болашақ маман, қызметкер себiнде
Оқытушы студенттердiң дайындық деңгейiне байланысты рөлдердiң дұрыс бөлiнуiн, оған
Жаңа тосын жағдайдың шешiмiн табу үшiн студенттер оқытушының алға
Шығармашылықпен өз бетiнше ойлау процесi тапсырманы жалпыға белгiлi әдiстердi
Сөйтiп қатысымдық ойын барысында негiзiнен жаңадан бiлiм алумен бiрге,
Iскерлiк ойынның бастапқы кезеңi репродуктивтi ойлаумен өтедi. Бұл белгiсiздiк
Қатысымдық ойындардың психологиялық-педагогикалық дамыту мүмкiндiктерi мол. Iскерлiк ойындар оқытудың
Ойын элементтерi шынайы өмiр жағдайымен қабысып, тұтас бiрлiкте болуы
Қатысымдық ойын барысында студенттердiң ұжымдық қызметi айқындалады, яғни диалогтық
Сондай-ақ, шешiм қабылдау үстiнде өз бетiнше ойлау, жауапкершiлiк, ынталылық
Сөйтiп, iқатысымдық ойын бiр жағынан, оған қатысушылардың материалды шығармашылықпен
Жоғары оқу орындарында қолданылатын iскерлiк ойындар құрамында мiндеттi түрде
Қатысымдық ойындардың танымдық деңгейiн көтеру үшiн шығармашылық пiкiрталасқа құрылғаны
Қатысымдық ойын студенттердiң өзiн жан-жақты көрсете бiлуге, теориялық бiлiмiн
Олай болса, iскерлiк ойын барысында танымдық жағдайлардың мәнiн ашу,
Қатысымдық ойындардағы жетiстiктер көбiне студенттердiң алған теориялық бiлiмiнiң
Ойынның нәтижелi өтуiне студенттердiң өзiн-өзi бақылауы, жолдастарының алдындағы жауапкершiлiктi
Iскерлiк ойындар үстiнде оқытушы мен студенттiң өзара әрекетiнiң мазмұны
Қарым-қатынастық ойын үстiндегi оқытушының мiндетi барынша өзгередi. Кейде оқытушы
Орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда iскерлiк ойындарды қолдану-
Ойынның тақырыбы: “Экология және денсаулық” халықаралық конференциясы.
Рөлдер: эколог-баяндамашылар, рецензент, провокатор, шолушы, жетекшi.
Өткiзу формасы: топтық, ресми.
Қажетті дағды: ресми тілдік қатынас.
Ойынның мақсаты: Студенттердің кәсіби құзіретін қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты: қазақша кәсіби сөйлеуін, ой-өрiсiн кеңейту, iзденушiлiк,
Тәрбиелік мақсаты: Кәсіби мәдениеттілікке, әдептілікке үйрету.
1-кезең – ұйымдастыру кезеңi. Рөлдiк ойынның мақсаты мен мiндетi
Баяндамашылар аталған мәселе бойынша дайындалып, баяндамаларын оқиды;
Рецензент – баяндамашылардың тақырыбын толық ашуға көмектесiп, баяндамада көтерiлген
Провокатор (қыздырушы, арандатушы) - қарсы топтағы студенттерге сұрақ қояды
Шолушы (визуализатор) - баяндамадағы ұтымды ой, пікірлерді тiркеп, есептеп
Жетекшi - өз тобындағы әрекеттi жағдайға сай бағыттап отырады.
2- кезең (негiзгiсi). Ойынның шартына қарай өткiзiледi. Студенттер таңдаған
Баяндамашылардан кейiн сыншы шығып сөйлейдi. Топтағы студенттердiң қайсысы болмасын,
3- кезең (қорытындысы). Сауалдарға жауап берiлген соң қорытындысы шығарылады:
Күтілетін нәтиже:
- Осындай жағдайда студенттердiң бiразы шешiле сөйлесуге дағдыланады.
- Олар ойынға шығармашылықпен қатысуға үйренеді.
- Оқу материалын тереңiрек зерттеуге ұмтылады
- Қарсы топқа неғұрлым қиын сұрақтар қоюға тырысады.
Ойынның тақырыбы: “Кім кіналы”.
Рөлдер: сот төрағасы, зауыт жұмысшысы, экология және қоршаған
Өткiзу формасы: топтық
Қажеттi дағды: топ алдында сөйлеп үйрену.
Ойынның мақсаты: мамандығына байланысты әлеуметтік қатынас, ақпараттық ізденіс, сұрақ
Дамытушылық мақсаты: студенттердің сөз кәсіби қарым-қатынас негізінде қазақша сөйлеуін
Тәрбиелік мақсаты: Мамандығына байланысты мәселелерді ұқыптылықпен шешуге, дұрыс шешім
Газет редакциясына «Қазфосфат» фосфор зауытының жұмысшысы келеді. Қолында жазылған
(Облыс тұрғыны С.Әлібайдың «Жамбыл-Тараз» газетінде қала экологиясы туралы
Мамандығына байланысты табиғатқа зиян келтірген өндіріс орындарының зиянын анықтауға,
Кәсіби әдебі, сөйлеу құзіреті қалыптасады.
Өз көзқарасын, өз ойын дәлелдеп жеткізуге үйренеді.
Ойынның тақырыбы: “Арал мәселесi”. Ойын диссертация қорғау ережесi бойынша
Рөлдер: кеңес төрағасы, мүшелерi, ғылыми хатшы, iзденушi-экологтер, оппоненттер.
Өткiзу формасы: топтық, ресми.
Қажеттi дағды: ресми түрде сәлемдесу, кешiрiм сұрау, рахмет, алғыс
Ойынның мақсаты: көпшілік алдында сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Дамытушылық мақсаты: студенттердің болашақ мамандығына деген қызығушылығын ояту.
Тәрбиелік мақсаты: болашақ эколог-мамандардың елін, жерін сүюге, табиғатын
Бұл ойын өтерден кем дегенде екi апта бұрын оқытушы
“Ғалым хатшы” “iзденушiлермен” олардың диссертациялық жұмысының тақырыбымен, регламентпен таныстырып,
Күтілетін нәтиже:
-Студенттер өз бетінше ізденуге, ақпараттар жинау, сараптау, салыстыру дағдысы
- Қойылған сұрақтарға барынша өз ой-пікірі бойынша жауап беруге
- Топ алдында сөйлеу дағдысы қалыптасады.
- Топтың барлық студенттері түгел қатыстырылады.
Сонымен iскерлiк қарым-қатынастық ойындардың студенттердiң кәсiби бiлiмiн қалыптастырып, шеберлiгiн
1) iскерлiк ойын студенттердiң шығармашылық белсендiгiн өсiредi. Оның көмегiмен
2) студенттердiң iскерлiк ойындарға қатысуы сабақтың ақпараттық деңгейiне байыпппен
3) iскерлiк ойындар арқылы оқып жатқан пәннiң қызметi көрiне
4) iскерлiк ойындар ұжымдық оқу әрекетiн қалыптастырады, өзара жолдастық
5) iскерлiк ойындар арқылы студенттер өздерiнiң болашақ мамандықтарына бейiмделедi.
Қазақ тiлiн экология мамандығы негiзiнде дамыта оқытуда қатысымдық ойындардың
1) Оқытушының студенттермен және өзара қарым-қатынасы жақсара түседi. Олардың
2) Студенттер өздерi ойнап жатқан кейiпкерлердiң сезiмiн, жеке ойын
3) Топтың барлық мүшелерiн қатыстыруға мүмкiндiк болады, көлеңкеде ешкiм
4) Студенттер өздiгiнен шешiм қабылдауға, қорытынды шығаруға дағдыланады;
5) Студенттер оқу үрдiсiн өздерi басқара отырып, өздерiн қызықтырып
6) Барлық студенттер бiрдей жағдайда болады, өйткенi ойын барлығына
7) Қатысымдық ойын көңiл көтерiп, бой сергiтедi және сабақты
8) Iскерлiк ойындар арқылы қазақ тiлiнiң қарым-қатынаста қаншалықты қажет
9) Студенттердiң ұжымшылдық сезiмдерiн арттырады. Ойынның дамытушылық мәнi –
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң мамандығына қызығулығын, ептiлiгiн, шапшаңдығын
Викторина - бұл бүкiл топ болып та, бiрнеше топқа
Викторина студенттердiң бiлiмiнiң берiктiлiгiне негiз болады, оларды тапқырлыққа,
Викторина ойынын дәрiсханада түрлiше өткiзуге болады: Мысалы:
1) cұрақтар ауызша қойылады, студенттер сол мезетте жауап беруi
2) сұрақтар жазбаша түрде берiледi, студенттер оған сол уақытында
3) сұрақтар алдын-ала берiледi, белгiленген мерзiм iшiнде студенттер оған
Ең алғаш “экология” терминiн қолданып, оған ғылыми анықтама берген
“Жануарлар экологиясы” еңбегiнiң авторы кiм? (1912 ж. Неміс зоологі
“Өсімдіктер географиясының экологиясы” еңбегiнiң авторы кiм? (1896 ж. Дат
АҚШ-та «Экология журналы қашан жарық көрді? (1920 ж.).
Англияда «Экология» журналы қашан шықты? (1931 ж.).
Ғылымға “экожүйе” ұғымын енгiзген ғалым кiм? (1940 ж. А.Тенсон).
Ең алғашқы «Экология негіздері» оқулығы қашан жарық көрді? Авторы
ЮНЕСКО ұйымы қашан құрылды? Оның негiзгi бағыты қандай? (1953
Табиғи ресурстар және табиғатты қорғаудың халықаралық одағы (МСОП) қашан
Қоршаған ортаны қорғаудың халықаралық күнi қай күн? (1973 ж.
Дүниежүзi экологтарының Бiрiншi халықаралық конгресi қашан болды? (1974
Қазақстанда “Қызыл кiтап” қашан жарық көрдi? (1980 ж.).
Чернобыль атом станциясы апаты қашан болды? (1986. сәуір).
ҚР “Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы” Заңы қашан қабылданды?
Арал аймағындағы экологиялық жағдайды жақсарту туралы бағдарлама қашан қабылданды?
Семейде неше жарылыс болды? (465).
Семейде алғашқы сынақ қашан болды?(1949 ж.).
«Невада-Семей» антиядролық қозғалысы қашан дүниеге келді? Ұйымдастырушысы кім? (1989
Семей полигонының жалпы аумағы қанша шақырым? (18500 шақырым).
Жауаптардың дұрыс-бұрыстығын алдын-ала сайланған қазылар мүшелерi бағалайды. Қазылар мүшелерi
Бұл ойынды түрлi жағдайда ойнауға болады. Викторина сұрақтарын қазақ
Жоғарғы оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң байланыстырып
Әдiскер ғалым И.Д.Морозова мазмұндама мәтiнiмен жұмыс жасаудың маңыздылығы
Мазмұндама тiлдiк қатынастың барлық түрi болады: мәтiндi тыңдау (тыңдалым)
Орыс тiлiн, шет тiлiн және қазақ тiлiн оқыту әдiстемелерiнде
1) мәтiннiң барлық негiзгi ойы, композициясы мен тiлдiк құралдары
2) мәтiн мағынасына жуық, жақындау жазылған мазмұндамалар, мазмұндаманың бұл
3) қысқа, соның iшiнде iрiктелiнген мазмұндамалар. Мұнда кәдiмгi
4) мәтiн материалы өзгертiлетiн мазмұндамалар: мәтiн композициясы өзгертiледi;
5) шығармашылық мазмұндамалар. Бұл шығармашылық сипаттағы тапсырмалармен күрделендiрiлетiн мазмұндамалар:
Ал ғалымдар Н.Оралбаева мен К.Жақсылықова еңбектерiнде мазмұндаманың төмендегiдей түрлерiн
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда мазмұндамалардың бұл түрлерiнiң iшiнен, әсiресе,
Сонымен, мазмұндама қазақ тiлiн дамыта оқытуда мазмұндама жазу арқылы
Қазақ тiлiн қатысымдық тұрғыдан дамыта шығарма жаздыру жұмысы үлкен
Шығарма оқу бағдарламасына сәйкес белгiлi бiр тақырыпқа жазылады. Шығарма
1. Оқушы шығарма тақырыбымен, жұмыстың мақсатымен таныстырылады.
2. Шығарма тақырыбы туралы оқушыға түсiнiктеме берiледi.
3. Жоспар жасалады.
4. 2-3 оқушы тақырып бойынша ауызша әңгiмелейдi.
5. Кейбiр қиын сөздер тақтаға жазылады.
6. Оқушылар өздерiнше шығарма жазады [45,20].
Ғалым С.Жиенбаев шығарма жазу үрдiсiнде баланың тiлi жаттығып әрi
Шын мәнiнде, шығарма жазуда студенттер берiлген тақырыпты толық қамтуы
Шығарма жазуға дайындық студенттермен мәтiндегi мағынасы түсiнiксiз сөздер, тұрақты
Тақырыпқа сәйкес арнайы жаттығу жұмыстарын жүргiзу олардың шығармашылық қабiлетiн
поэзиялық шығарманы қара сөзге айналдыру;
прозалық шығарманы драмаландыру;
диалогты сөздердi монологке айналдыру;
шығармаға пiкiр жаздыру;
кейiпкермен тiлдесу.
Студенттерге шығарма жұмысын жазу алдындағы дайындық кезеңiнiң бiрi –
Эколог студенттерге табиғат құдiретiн сезiндiру, қоршаған табиғи ортаны бақылату
Шығарма жазба жұмыстарының iшiнде ең күрделi түрi деп саналады.
Күзгi баққа саяхат жасаудан кейiнгi Л деген студенттiң толғанысынан
Студенттер күзгi бақтағы табиғатты, сарғайған жапырақтарды әр түрлi қырынан
Әдiстемелiк әдебиеттерде шығарманың еркiн тақырып бойынша шығарма, сурет бойынша
Студенттердiң қазақша сөздiк қорын дамытып, ойын байланыстырып жеткiзуде сурет
Суретпен жұмыс iстеуге оқытушының алдын-ала дайындалуы.
Тiл үйренушiге шығарманың тақырыбы мен жұмыс мақсатын айтып таныстыруы.
Оқытушының автор шығармашылығы туралы мәлiмет беруi.
Тiл үйренушiлердiң сурет мазмұнын мұқият қарап, қабылдауы.
Суреттен алған әсерлерiн бiлу мақсатында сұрақ-жауап әдiсiн қолдана отырып
Суреттiң мазмұны бойынша сөздердi, тұрақты тiркестердi, ең ұтымды деген
Суреттiң мазмұны бойынша әңгiме жүргiзу (сұрақтарға жауап беру, сөйлем
Шығарманың жоспарын құрастыру.
Жоспар бойынша ауызша мазмұндатқызу.
Қиындық туғызатын сөздердiң жазылуына тiл үйренушiнiң назарын аударта отырып,
Шығармашылық жұмысты орындау [124, 114].
Студенттердi шығармашылық iске баулуда шығарма жазуға, соның iшiнде сурет
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң шығармашылық белсендiлiгiн дамытуда поэзиялық
Поэзия – адамның шығармашылық қиялын ұштайды. Поэзиялық шығармалармен жұмыс
Өлеңдi мәнерлеп оқу, оны мазмұндап айту арқылы студенттердiң қазақ
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда өлеңмен жұмыс жүргiзу бiрнеше кезеңнен
-студенттердi өлеңдi алғашқы тыңдауға дайындау;
-өлеңдi алғашқы тыңдау ;
-өлеңде кездесетiн түсiнiксiз сөздермен жұмыс жүргiзу;
-тiлдiк бейнелеу құралдарын талдау;
-өлең мазмұнын түсiнгендерiн тексеру;
-тыңдалған өлеңдi талқылау;
Өлеңде кездесетiн түсiнiксiз сөздермен жұмыс жүргiзуде қазақ тiлiнiң түсiндiрме
Өлеңдер алғашқы тыңдау жұмыстың ең маңызды кезеңi болып саналады.
Өлеңдi қайталап оқуда және өлең мазмұны жөнiнде әңгiме
Тiлдiк бейнелеу құралдарымен жұмыс жүргiзу студенттерге өлеңдi мәнерлеп оқуға,
Студенттiң өлеңдi мәнерлеп оқуынан оның өлеңнiң мазмұнын, мәнiн, жеке
Өлеңнiң мазмұнын түсiнгендерiн тексерген соң, онда берiлген негiзгi ойды,
Ұсыныс
Қызыл Кiтап, Қызыл Кiтап тiзiмi,
Жылдан жылға азаюда қызығы...
Азайды аққулар да, қырандар да,
Ақ бөкен, ерке жүйрiк бұландар да,
Жоғалып бара жатыр талай гүлдер,
Тұқым, тамыр үзiлсе қалай бүрлер?
Құрдымға кеткенi ме, өткенi ме,
Даланың қайран отты шөптерi де,
Өлкенiң талы үшiн де, шөбi үшiн де,
Даланың гүл, құстары, аңы үшiн де,
Бекiтуiн сұраймын ұлы елiмнен,
Ұсынамын ақындық жүрегiммен,
Ең алдымен, өмiрде, ең алдымен,
Адамдардың өзi кеп бас иетiн,
Кiшiпейiл, пәк адам мiнездерiн,
Инабатты, ибалы қасиетiн,
Iзеттiлiк, мейiрбан аталатын,
Табиғатқа табиғи махаббатын,
Табиғатқа тәңiрдей бас иетiн,
Жоғалтып бара жатыр қасиетiн,
Жер атынан, құдiреттi күн, айдың,
Қызыл кiтапқа ендiруiн мен сұраймын.
Жылдан жылға көбеюде қызығы,
Қызыл Кiтап, Қызыл Кiтап, Қызыл Кiтап тiзiмi.
Өлеңді талдауда Б.С.Блумның ұсынған таксономиясы бойынша мына кесте қолданылды.
Бiлiм Өлеңде қандай мәселелер көтерiлген? “Қызыл кiтап” деген
Түсiну “Қызыл кiтаптағы” тiзiмдер қатарының жыл сайын көбеюiн немен
Қолдану Ақын көтерiп отырған мәселенiң маңыздылығы қандай? Республикамызда жойылуға
Талдау Өлеңдегi “тұқым, тамыр үзілу”, “даладай кең пейiл”, “құрдымға
Жинақтау Ақынның “Қызыл кiтапқа” адам мiнездерiн енгізудi өтiну себебiн
Баға Өлеңге рецензия жазыңыздар. Ақын өлеңiнiң маңыздылығы неде? Өлеңнен
Поэзиялық шығармалардың мазмұнын айтқызу – экология бөлiм студенттерiнiң қазақ
Жоғары оқу орындарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң тiлге
Пiкiрталас – әлдебiр сауал, сұрақ немесе мәселенi талдау, талқылау.
Пiкiрталас басқа жұмыстарға қарағанда өзiнiң құрылымы, студенттер әрекетiнiң мазмұны,
Пiкiрталас – студенттердiң ақыл-ойын, тiлдiк қарым-қатынас жасау қабiлетiн жетiлдiрiп,
Дидактикада iстiң мәнiн құмартып, қызығушылықпен талдағанда және оның жауабын
Пiкiрталас – бұл топтық, ұжымдық ойлау. Оған қатысу, әртүрлi
Мәселенi талқылауда студенттер алған бiлiмiн көрсетiп қана қоймайды, сонымен
Пiкiрталасты өткiзу үшiн арнайы дидактикалық ережелердi сақтау талап етiледi.
Пiкiрталасты табысты өткiзудiң ең маңызды кезеңi оған барлық студентердiң
Сабақта студенттердiң пiкiрталасын ұйымдастыру үшiн оларға жазбаша жоспар берiлуi
Радиациялық ластану - әлемдік мәлелердің бірі.
Семей ядролық полигоны.
Қошқарата улы көлі проблемасы.
Халық шаруашылығы мәселелерін шешу мақсатындағы жер асты ядролық жарылыстары.
Радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомдық кәсіпорындар.
Радиоактивті қалдықтар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
Мұса С. Семей полигоны //Егемен Қазақстан, 2000 ж., 26
Шілдебаев Ж. Қызықты экология. РБК. А. 2000.-171 б.
Нығметуллаев М. Қошқарата улы көлінің радиациялық зардабы қашан жойылады?
Құлиев Ж. Атом азабын тартудай-ақ тартқан еліміз енді радиактивтік
Бозтаев К. Семей полигоны. Қайнар қасіреті. А.Қазақстан. 1997. -296
Мұндағы ең жауапты кезең – пiкiрталастың өткiзiлуi. Жүргiзушiнiң мiндетi
Пiкiрталас кезiнде жүргiзушi бағыт сiлтейтiн, мәселенi нақтылай түсетiн сұрақтарды
Сауал тастаудың негiзгi мақсаты – студенттердi ойландыру. Яғни ақпарат
Негiзгi қойылатын сұрақтар пiкiрталасқа дайындық кезiнде алдын-ала дайындалады.
Пiкiрталас өткiзудiң құрылымы бiрдей бола бермейдi. Кейде пiкiрталасты мынадай
1. Кiрiспе бөлiм. Бастапқыда оқытушы не жүргiзушi студенттердiң сұрағына
2. Көтерiлген мәселенi талқылау. Оқытушы (жүргiзушi) сауал бере отырып,
3. Жүргiзушi студенттердiң сөздерiн толықтыра отырып, тың деректердi қосады.
4. Қорытынды бөлiм. Жүргiзушi студенттерге пiкiрталас үстiндегi негiзгi мәселеге
Дұрыс ұйымдастырылған пiкiрталаста әдетте сөйлеуге құмартушылар мол болады.
Пiкiрталастың басында тыңдаушылардың назарын аудартып, оларды бәсекеге қызықтыру үшiн
Талқылауға шығуға ыңғай танытпағандарды да тарта бiлу керек. Бұйығы,
Пiкiрталасты ұйымдастыру мен өткiзу барысында оқытушы студенттердiң пiкiр таластыра
Кейде пiкiрталас барысында жүргiзушi мәселенi ұғындыру үшiн әңгiмелесу, көрсету,
Пiкiрталастың қызықты, тартымды өтуi үшiн:
1) тақырыптың өзектiлiгi;
2) таласты, даулы мәселенi дұрыс қоя бiлу;
3) қойылған мәселенiң студенттердiң шамасына лайықтылығы;
4) студенттердiң арнайы даярлығы (әдебиеттредi оқу, конспект жасау, ойын
Пiкiрталас кезiнде оған қатысушылар әр алуан авторлардың көзқарасын талдау
2.4 Қазақ тілін жоғары оқу орындарында экология мамандығы негізінде
Эксперименттiк әдiс ғылыми таным саласындағы негiзгi әдiстемелiк зерттеулер қатарынан
Оқыту әдiстемесiнде бұл әдiс кеңiнен тараған және алға қойған
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде дамыта
Шет тiлiн оқыту әдiстемесiнде эксперимент жүргiзудiң теориясы мен практикасын
1) алғашқы болжамның дұрыстығы тексерiледi, анықтала келе бiрнеше болжамның
2) алғашқы болжам (гипотеза) одан әрi дамытылып, зерттеудi жалғастыруға
3) тәжiрибелiк сынаққа дейiнгi немесе сынау кезiнде теориялық мәселенi
4) қарастырылған мәселе бойынша осыған дейiнгi теориялық және тәжiрибелiк
П.Б.Гурвичтiң бұл пiкiрi бойынша, әдiстемелiк тәжiрибе дегенiмiз сынақ жүргiзушi
1) белгiлi шектеулi уақыт бөлiнедi (басталуы, аяқталуы);
2) алдын-ала алынған болжамдарға сүйенедi;
3) алынған болжамға сәйкес жоспар жасалып, оны ұйымдастырудың құрылымы
4) зерттелiнiп отырған бастапқы және соңғы нәтижелерi сұрыпталынып, сынаққа
Эксперименттiк тәжiрибе 1999-2006 жылдар аралығында М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттiк
Тәжiрибелiк эксперимент үш кезеңнен тұрады:
Бiрiншi кезең – анықтау экспериментi;
Екiншi кезең – оқыту экспериментi;
Үшiншi кезең - бақылау экспериментi;
Тәжiрибелiк зерттеудiң негiзгi мақсаты – оқу орындарында орыс топтарында
Бiрiншi кезең 1999-2001 оқу жылын қамтыды.
1) М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттiк университетiнiң орыс топтарында қазақ
2) Жоғары оқу орындары экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
3) Орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта оқытуда бақылау және
4) Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн
5) Жалғастырушы топ студенттерінің қазақ тілінен алған білімдерін айқындау;
6) Алынған анкеталардың нәтижесін сараптау арқылы студенттердің танымдық әрекетiн
7) Экология бөлiм студенттерiнiң танымдық әрекетiн дамытуда жүргiзiлетiн қатысымдық-дамытушылық
8) Қазақ тiлiн дамыта оқыту жүйесiнiң әдiстерi мен негiзгi
9) Экология бөлiм студенттерiнiң танымдық, тiлдiк, ойлау әрекетiн жетiлдiруде
Екiншi кезең 2001-2003 оқу жылдары аралығын қамтиды. Бұл кезеңде
Мақсаты:
1) Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде
2) Тәжiрибелiк оқыту бойынша алынған нәтижелерге талдау жасау:
3) Салыстырмалы тәжiрибелiк мәлiметтер негiзiнде ЭТ пен БТ студенттерiнiң
Үшiншi кезеңде (2004-2006 оқу жылдары) бақылау тәжiрибесi жүргiзiлдi.
Мақсаты:
1) Қазақ тiлiн экология мамандығы негiзiнде дамыта оқыту бойынша
2) Жоғары оқу орындарын орыс топтарында қазақ тiлiн дамыта
3) Орыс бөлiм студенттерiнiң сөйлесу дағдыларының даму, қалыптасу дәрежесiн
4) Студенттердiң дамытушылық тапсырмаларды орындау қабiлетi деңгейiн тексеру;
Анықтау экспериментi.
Анықтау экспериментiнiң мақсаты – экология мамандығы бойынша бiлiм алатын
Әуелi анықтау экспериментiнiң мақсаты және жүргiзiлетiн жұмыс түрлерi айқындалады.
1-кезеңде М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті оқытушыларының сабақтарына қатысып,
Зерттеу жұмысының анықтау экспериментiнде сұрақ-жауап әдiсi негiзге алады. Сұрақ-жауап
Анықтау экспериментiне М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттiк университетiнiң экология мамандығы
- Сенi қазақ тiлiнiң болашағы толғандырады ма? Не себептен?
- Р. Гамзатовтың “Егер тiлiм ертең жоғалар болса, онда
- Тiл мен табиғаттың айырмашылығы мен ұқсастығы қандай?
- Қазақ тілі мен табиғатының өркендеуі үшін қандай үлес
- Табиғат туралы қандай мақал-мәтел бiлесiң?
- Мамандығың жайлы не білесің?
Бұл анкетадан эксперимент кезеңiнде орыс бөлiм студенттерiнiң қазақ тiлiнде
Тәжiрибе басында студенттердің қазақ тілінен алған білік, білімдерін анықтау
1-жаттығу. Төмендегі берілген сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып
Табиғи ресурс, тұрмыстық қалдық, экологиялық дағдарыс, қоршаған орта, зиянды
2- жаттығу. Төмендегі суретке тақырып қойып, мәтін құрастырыңыз.
4-сурет
3-жаттығу. Сурет бойынша бірнеше сұрақ дайындап, досыңызбен сұхбаттасыңыз.
Анықтау тәжірибесінің қорытындысынан төмендегі жайлар анықталды:
- пiкiрталас, әңгiмелесуде ойын, бейнелеп, көркемдеп айтуға, мақал-мәтел, фразеологизм,
- шығармашылық қабiлетi төмен;
- өз ойын еркiн бiлдiре алмайды;
- пiкiр таластыруға икемсіз;
- логикалық тапсырмаларды өз дәрежесiнде орындай алмайды;
- сөздi өз орнымен қолдана алмайды;
- сөйлеу кезiнде орфоэпиялық қателiктердi көп жiбереді.
Бұл қателiктер студенттердiң жазбаша тапсырмалар мен жаттығуларды орындауда
4-сурет – Бақылау тобының тәжірибеге дейінгі көрсеткіші
5-сурет – Эксперимент тобының тәжірибеге дейінгі көрсеткіші
Студенттердiң бөлiп алу (кесiндi) бақылау тапсырмаларды орындаудағы төмен көрсеткiш
Анықтау экспериментi барысында ең алдымен орыс бөлiм студенттерiнiң жазған
Кесте
Топтар Студент саны Басынан кешкен қызықты
оқиғасы бойынша шығарма жазу (сөз саны орта есеппен)
ТТ 14 54 48
БТ 14 46 39
Бұл кестеден ТТ пен БТ-дағы студенттердiң сурет бойынша әңгiме
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттердiң ойлау, сөз таластыру, сөз
Пiкiрталасты жоғары оқу орындарында студенттердiң ойлауын дамытуда, өз көзқарасын
Пiкiр таласу шеберлiгiн студенттердiң тақырыпты жете түсiнуi, этикалық нормаларды
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда пiкiрталасты қолдануда студенттердiң тiлдiк қатынасқа,
Бұл екi кестенiң нәтижелерiн салыстыра отырып, мынадай қорытынды шығаруға
Оқыту экспериментi
Жүргiзiлген эксперименттiң екiншi кезеңi дамыта оқытудың әдiс-тәсiлдерiн оқыту экспериментi
Бұл кезеңде қазақ тiлiн дамыта оқытуда орыс топтары студенттердiң
Оқыту экспериментiн жүргiзуде ғалым Ф.Ш.Оразбаеваның еңбегiнде сөз болған сөйлесiм
Орыс топтарын эксперименттiң оқыту кезiнде олардың қазақша сөйлеу дағдыларын
Мәтiндi оқыңыздар.
Ауа.
Адамзат қоғамы табиғатың бiр бөлiгi, онымен үнемi байланыста болған
Жердi айнала қоршап тұрған газды қабатты атмосфера деп атайды.
Ең негiзгi маңызды қорғаныш қабаты – озон. Ол атмосфераның
Атмосфера жердегi ауа-райын белгiлi бiр қалыпта реттеп отырады. Ауада
Күн сәулесi қуатының әсерiнен су буға айналып отырады. Мiне,
Ауа табиғи және адамның iс әрекетi нәтижесiнде ластанады. Ауаның
Адам қызметiнiң нәтижесiнде ауаны ластау атмосфера үшiн ең қауiптi.
\Әлімбетов Қ.Ә. және т.б. табиғатты пайдалану және оны қорғау
2. Орыс бөлiм студенттерiнiң мәтiн мазмұны қаншалықты деңгейде түсiнгендерiн
Мәтiнде не жайлы айтылады?
Мәтiнде қандай мәселе көтерiлген?
Мәтiннiң жалпы мазмұны не туралы?
3. Ал бұдан кейiн мәтiннiң жеке бөлiктерi бойынша сұрақтар
Ауа дегенiмiз не?
Ауаның тiрi табиғат үшiн маңызы қандай?
Ауа қандай жолдармен ластанады?
Адам қызметiнiң арқасында ауаның ластануы ең қауiптi деп саналады.
4. Тақырыпқа байланысты қосымша деректердi пайдаланып, хабарлама жасаңыздар.
5. Тақырыпқа жоспар құрыңыздар.
6. Мәтiндi негiзге ала отырып, өз қаламыздағы, елiмiздегi ауаның
7. Ауа ластануының себептерiн нақты мысалдармен айтқызу. Мысалы:
Сiз болашақта ауаны таза ұстаудың қандай амал-тәсiлдерiн ұсынар едiңiз?
Бiздiң қаламыздың ауасын тазарту проектiсiн жасаңыздар.
Мәтiн бойынша дайындалған сұрақтар арқылы студенттердiң сұрақтарға өз сөзiмен
Ал жасалынған жоспар арқылы студенттiң ойы қалай жалғасатынын, оның
Дамыта оқыту әдiстемесiмен жұмыс iстейтiн оқытушы студенттерге тапсырма бергенде
Оқытушы әсiресе студенттерге салыстыру, талдау, қорытынды жасау, оқығанын кеңейтуге
Бақылау экспериментi
Бақылау экспериментiнiң мақсаты – орыс топтары студенттерінiң оқыту тәжiрибесiнен
Эксперименттiң қорытындысы жыл бойы алынған бақылау нәтижелерi бойынша шығарылады.
1. Күнделiктi бақылау - әрбiр сабақта алынды. Студенттердiң қазақша
Ағымдық бақылау – әр модуль соңында әртүрлi формада өткiзiлетiн
Аралық бақылау – семестр соңында сынақ не емтихан түрiнде
Қорытынды бақылау – оқу жылының соңында емтихан түрiнде алынды.
ЭТ пен БТ- ғы студенттердiң қазақша байланыстырып сөйлеу ерекшелiктерiн,
6-сурет
БТ студентiнiң сурет бойынша айтқан әңгiмесi:
Ә.Қастеевтің бұл картинасы “Еділ жағасында” деп аталады.
Студент әңгiменi жалғастырудың ретiн таппай, әңгiменi үздi. Әңгiме 1,5
Қазақ халқының көрнекті суретшісі Ә.Қастеевтің туындыларымен мектеп кезінен таныспыз.
Суретшінің мына картинасы «Еділ жағасында» деп аталады. Бұл картинада
Әңгiменiң ұзақтығы 6 минутқа созылады.
Екi топтың студенттерiнiң сурет бойынша жүргiзген әңгiмесiнiң нәтижесiн шығарғанда
Тәжiрибелiк топ пен бақылау тобының нәтижелерiн салыстырғанда олардың орташа
Тәжірибелік топ студенттерінің білім деңгейінің көтерілгенін олардың дамытушылық тапсырмалар
Дамытушылық тапсырмалармен жұмыс барысында мәселен, эксперимент тобының студенттері мынадай
4-сурет – Бақылау тәжірибесі бойынша берілген дамытушылық жаттығуларды орындау
Бақылау тобы мен эксперименттiк топтық көрсеткiштерiн диаграммадан көрiп отырғанымыздай
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығына сәйкес дамыта
Қазақ тiлiн дамыта оқытуда орындалатын дамытушылық тапсырмалардың әрқайсысының өзiндiк
Ал дамытушылық-проблемалық тапсырмалар студенттерге проблемалық жағдай туғызу арқылы, оларға
Дамытушылық-танымдық тапсырма негiзiнен студенттердiң ақыл-ойын, танымын дамытуға арналады. Оған
Дамытушылық-интеллектуалдық тапсырма қазақ тiлiн дамыта оқытуда студенттiң өзiндiк ой-пiкiрiн,
Тәжiрибеде педагогикалық эксперименттi зерттеушiлер Э.А.Штульман, Б.П.Гурвич, М.Н.Поташник т.б. ғалымдардың
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында дамыта оқытуда жүргiзiлген эксперимент
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгiнгi таңда елiмiзде, қоғамда болып жатқан әлеуметтiк, экономикалық және
Жастарды осындай талаптарға сай оқыту мен тәрбиелеуге дамыта оқыту
Дәстүрлi оқытудың негiзгi мақсаты – баланың бойында әлеуметтiк сапаларды
Қазақ тiлiн дамыта оқытудың негiзгi мақсаты – баланың оқыта
Жалпы оқыту мен дамыту проблемасын психолог-ғалым Л.С.Выготский негiздедi. Ал
Кейiннен дамыта оқыту идеясын жалғастыру, дамыту әр түрлi пәндер
Бiздiң зерттеу тақырыбымыз –жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне
Қазақ тілін жоғары оқу орындарында экология мамандығы негізінде дамыта
Экология бөлім студенттеріне қазақ тілін дамыта оқытудың психологиялық негіздерін
Болашақ эколог мамандарды қазақ тіліне дамыта оқытудың педагогикалық негіздері
Қазақ тілін дамыта окытуда негiзгi кұралдардың бірі -
Қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында эколог мамандарға дамыта оқытуда
Дамытушылық жаттығуларды орындау барысында студенттер ойын жүйелi баяндауға, сөйлеу
Диссертациялық жұмыста қазақ тілін дамыта оқытуда қолданылған негізгі әдіс
Қазақ тілін экология мамандығы негізінде дамыта оқытудың тиімділігі эксперимент
Сонымен, қазақ тiлiн жоғары оқу орындарында экология мамандығы негiзiнде
- қазақ тiлiн дамыта оқытуда ұсынылған кәсіби бағытталған мәтіндер
- дамытушылық жаттығулар түрлерін жүйелі қолдану тіл үйренушінің танымдық
- фонетикалық-дамытушылық жаттығулар студенттерге қазақ тiлiнің дыбыс жүйесін, емле
- жұмыста ұсынылған лексикалық-дамытушылық жаттығулар студенттердiң сөздiк қорын, тiл
- өзіндік ізденіске жетелейтін ақпараттық-дамытушылық жаттығулар студенттердің мамандықтарына қатысты
- ғылыми-дамытушылық жаттығулар тіл үйренушілердің ізденушілік қабілетін жетілдіріп, ғылыми
- зерттеуде қолданған интеллектуалдық-дамытушылық жаттығулар студенттердi жүйелі ой айтуға
- қазақ тiлiн дамыта оқыту адамның тiлдiк ойлау механизмдерiн
- қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан дамыта оқытудың тиімділігін эксперимент
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі және әл-ауқатының
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылдың наурыз айындағы
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
4. Қазақстан Республикасының Бiлiм туралы Заңы. Алматы.Жетi жарғы. 1999.
5. Выготский Л.С. Собрание сочинений. Т.2. Проблемы общей психологии.
6. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. Алматы.Ғылым. 1973. 446 б
7. Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения. М. Учпедиз. 1939.
8.Ушинский К.Д. Собр. Сочинении. Т.6. -М.-Л., Изд. АПН РСФСР.
9. Макаренко А.С. Избранные педагогические сочинения. В 7 томах.
10. Алтынсарин Ы. Өнер-бiлiм бар жұрттар. Алматы. Жалын, 1991.
11. Абай. Қара сөз. Книга слов. Семей. Международный клуб
12. Аймауытұлы Ж. Бес томдық шығармалар жинағы. Том 4.
13. Венгер А.А. Восприятие и обучение. М. Просвещение. 1969.
14. Обухова Л.Ф. Этапы развитие детского мышления. М.Изд., МГУ.
15. Калмыкова З.И. //Особенности генезиса продуктивного мышления детей с
16. Махмутов М.И. Проблемное обучение. М. Педагогика. 1975. 367
17. Якиманская И.С. Развивающее обучение. М.Педагогика. 1979. 144 с.
18. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: Опыт теоретического и
19. Занков Л.В. Обучение и развитие: Экспериментально педагогическое исследование.
20. Калмыкова З.И. Психологические принципы развивающего обучения. М.Знание. 1979.
21. Кабанова-Меллер Е.Н. Учебная деятельность и развивающее обучение.
22. Кириллова Г.Д. Особенности урока в условиях развивающего обучения:Учебное
23. Власенков А.И. Развивающее обучение русскому языку. (IV-VIII кл.)
24. Занков Л.В. Избранные педагогические труды. М.Педагогика. 1990.
25. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: Опыт теоретического и
26. Донская Т.К. Методические основы развивающего обучения русскому языку,
27. Мильруд Р.П. Развивающее обучение средствами иностранного языка в
28. Жұбанов Қ. Қазақ тiлi грамматикасы. Алматы.Қазақстан. 1936.
29. Сарыбаев
30. Бегалиев Ғ. Бастауыш мектепте қазақ тiлi методикасының мәселелерi.
31. Рахметова С. Қазақ тiлiн оқыту методикасы. А.Мектеп. 1975.
32. Өмiрбаева К.О. Оқу орыс тiлiнде жүретiн мектептердiң 5-сынып
33. Құрманова Н.Ж. Қазақ мектептерінде сөз тіркесі синтаксисін дамыта
34. Нұржанова Ж. Қазақ тiлiн тиiмдi оқыту жолдары. Әдiстемелiк
35. Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. Оқу-әдiстемелiк құрал. Алматы.
36. Жалпы бiлiм беретiн мектептiң бастауыш сатысында бiлiм мазмұны
37. Головин Б.Н. Введение в языкознание. Изд. 4-е. М.Высшая
38. Оразбаева Ф.Ш. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі. Алматы.
39. Қазақ тiлiн оқыту методикасы. Ред. Басқарған Б.Құлмағамбетова. А.
40. Қазақ тiлiнiң түсiндiрме сөздiгi. Жалпы редакциясын басқарған А.Ы.Ысқақов.
41. Болғанбаев Ә. Қазақ тiлiнiң синонимдер сөздiгi. Алматы. Қазақ
42. Жороқпаева М. Ет-сүт биотехнология бөлiм студенттерiне қазақ тiлiн
43. Смағұлова Г. Мағыналас фразеологизмдер сөздiгi. Алматы. Сөздiк-словарь. 2002.
44. Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тiлiндегi мектептерде қазақ
45. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиетi. А. Мектеп.
46. Аханов К. Тiл бiлiмiнiң негiздерi. А. Санат.1993. 196
47. Реформатскиий А.А. Введение в языковедение. М. Аспект Пресс.
48. Шаханова Р. Ә.Техникалық жоғары оқу орындарының орыс бөлімдеріне
49. Тәжiбаев Т. Жалпы психология. Алматы. Қазақ университетi. 1993.
50. Жарықбаев Б. Психология. Педагогикалық училищелерге арналған оқулық. Алматы.
51. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. Ана тiлi. 1992. 60
52. Психология. Под. Ред. А.А.Крылова. М. Просвещение. 2000. 584
53. Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языком в школе.
54. Жинкин Н.И. Механизмы речи. Изд. АПН РСФСР. 1958.
55. Құдайқұлов М.Ә. Қабiлеттiлiк. Дағды. Шеберлiк. Алматы. Қазақстан. 1986.
56. Корсунский Е.А. Психология литературного творчества школьников. М. ЛГПИ.
57. Крутецкий В.А. Психология математических способностей школьников. М. Просвещение.
58. Теплов Б.М. Психология музыкальных способностей. Избранные труды. В
59. Уманский Л.И. Психология организаторской деятельности школников. М. Просвещение.
60. Киреенко В.И. Психология способностей к изобразительной деятельности. М.
61. Лукашенко Н.И. Лингвистические способности и их формирование у
62. Тұрғынбаева Б.А. Оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық
63. Қ.Әбдібекқызы. Оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамыту. Алматы. 1994.
64. Крутецкий В.А., Белбасова Е.Г. Педагогические способности их
65. Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Л.
66. Крутецкий В.А. Психология. М. Просвещение. 1980. 352
67. Сағындықұлы Е. Педагогика. Дәрiстер курсы. Алматы. РБК. 1999.
68. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Университеттер студенттерiне арналған
69. Охитина Л.Т. Психологические основы урока. М.Просвещение. 1977. 96
70. Теплов Б.М. Психология. Қазмемоқупедбас. 1954. –240 б.
71. Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр антологиясы. Т.2. А. Рауан. 1998.
72. Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші
73. Шубинский В.С. Педагогика творчества учащихся. М. Знание. 1988.
74. Лук А.Н. Мышление и творчество. М. Политиздат. 1976.
75. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. Алматы. 1996.
76. Выготский Л.С. Мышление и речь. Т2. Проблема общей
77. Жинкин Н.И. О кодовых переходов во внутренней речи.
78. Пономорев И.А. Знание, мышление и умственное развитие. М.
79. Педагогика. Учеб. пособие для студентов пед. институтов. Под.
80. Ян Амос Коменский. Ұлы дидактика. Құрастырған Т.Қоңыратбаев. Алматы.
81. Бержанов Қ.Б., Әмiралиев Ш. Тәрбие мен оқытудыкң бiрлiгi.
82. Дидактика средней школы. Под ред. М.А.Данилова, М.Н.Скаткина. М.
83. Михайловский В.А. Педагогика высшей школы. Учебное пособие. Харьков.
84. Махмутов М.И. Теория и практика проблемного обучения. Казань.
85. Кудрявцев Т.В. Некоторые психолого-дидактические вопросы проблемного обучения.//Советская педагогика.
86. Проблемное и программированное обучение. Под. ред. Т.В.Кудрявцева и
87. Махмутов М.И. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдастыру. Мұғалiмдерге арналған
88. Тамбовкина Т.Ю. Коммуникативные задачи как средство нравственного воспитания
89. Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. Жоғары оқу орындары
90. Қожахметова К. Мектептiң ұлттық тәрбие жүйесi. Теория мен
91. Әбiлова З., Қалиева Қ. Этнопедагогика оқулығы. Алматы. ҚазХҚ.
92. Шакузадаұлы Н., Ерғалиева Ж. Әдептiлiк қағидалары. Алматы. Өнер.
93. Жарықбаев Қ.Қалиев С. Қазақ тәлiм-тәрбиесi. Оқу құралы. Алматы.
94. Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi. Жалпы редакциясын басқарған ф.ғ.к.
95. Жиенбаев С. Қазақ тiлiнiң методикасы. 2-рет басылуы. Алматы.
96. Әлiмжанов Д., Маманов Ы. Қазақ тiлiн оқыту методикасы.
97. Қазыбаев С. Қазақ тiлi методикасы. Алматы. Рауан. 1990.112
98. Қоянбаев. Лекциялар.
99. Кемеңгерұлы Қ. Таңдамалы. “Тарихи тұлғалар” сериясы. Алматы. Қазақстан.
100. Аймауытұлы. Шығармалары.
101. Байтұрсынов Алматы. Тiл тағылымы. А. Ана тiлi. 1992.
102. Әбiлқаев А. Қазақ тiлiн оқыту әдiстемесi (оқу құралы).
103. Дидактика средней школы. Некоторые проблемы современной дидактики. М.Просвещение.
104. Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному общению.
105. Рахманов И.В. Обучение устной речи на иностранном языке.
106. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. В 2-х томах.
107. Пальмер Г.Е. Устный метод обучения иностранным языкам. М.
108. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. 2-ое
109. Леонтьев А.А. Речь и общение. //Иностранные языки в
110. Мицич П. Как проводить деловые беседы. Сокращенный перевод
111. Денисов С. Метод изложения в свете задач
112. Исабаев Ә. Қазақ тiлiн оқытудың дидактикалық негiздерi. А.
113. Бархаев В.П. Применение видеотехнологии в развивающем обучении. //Педагогика.
114. Дүйсенова С. Жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ
115. Қадашева Қ. Жаңаша жаңғыртып оқытудың ғылыми әдiстемелiк негiздерi:
116. Габрусевич С.А., Зорин С.А. От деловой игры к
117. Основы вузовской педагогики. Под ред. Н.В.Кузьмина. Л. Изд.
118. Вервицкий А.А. Игровые формы контекстного обучения.М. Знание.
119. Арстанов М.Ж., Пидкасистый П.И., Хайдаров Ж.С. Проблемно- модельное
120. Пассов Е.И.Урок иностанного языка в средней школе. 2-изд.
121. Морозова И.Д. Виды изложении и методика их проведения.
122. Методика преподавания русского языка в национальной школе. Под
123. Жиенбаев С. Қазақ тiлiнiң методикасы (орта мектеп оқушыларына
124. Мұратбекова А.М. Қазақ тiлiнiң кәсiби бағытталған лексикасын жазылым
125. Панов Л.С. Обучение иностранному языку в школе. Пособие
126. Құрманова Н. Оқушылардың лингвистикалық ойлау қабiлетiн дамыту. //Қазақ
127. Штульман Э.А. Основы эксперимента в методике обучения иностаннным
128. Гурвич В.П. Теория и практика эксперимента в методике
129. Эксперимент в школе; организация и управление. Под ред.
2
Пiкiрта
ласқа, пікірса
йысқа, пресс-конфе
ренция
ға, дебат
қа қатысу
диалог, сұхбат құрасты
ру,іскерлік ойындар,
қатысым дық бірлік термен еркін тілдік қатынас жасау
конспект, реферат, тезис, аннота
ция, пікір, шығар
ма, әңгiме жазу,
Аудио
мәтін, репортаж дайындау, мақала әзірлеу,
Нақыл сөздердi мақал-мәтелдердi аяқтау,
мәтiндi, өлең шумағын, әңгiменi, жалғас-тыру,
Интеллек
туалдық- дамытушы
лық тапсырма
Тұжырым
дық-дамытушы
лық
тапсырма
тапсыр
ма
Кәсіптік- дамыту
шылық тапсыр
ма
Сөз бай-
лығын дамыту
шылық тапсырма
ма
Ақпарат-
тық-дамы
тушылық тапсырма
Қатысымдық-дамытушылық
жаттығулар
тапсырмалар
Грамматикалық -дамытушылық жаттығулар
Фонетикалық- дамытушылық
жаттығулар
Лексикалық- дамытушылық жаттығулар
Қатысымдық дамытушылық
жаттығулар