Кіріспе
І. Қазақстан Республикасының Банк жүйесі, мазмұны.
1.1.Банктердің нарық экономикадағы рөлі.
1.2.Қазақстанның банк жүйесінің даму тарихы.
1.3.Қазақстанның банк жүйесі.
ІІ.Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі өзекті мәселелер.
2.1.Банктік тәуекелдердің жіктелуі.
2.2.ҚР банктік заңдарын жетілдіру жолындағы проблемалар.
2.3.Екінші деңгейлі банктердің несиелік саясатын бағалау. ТұранӘлемБанкі және
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Қазақстан Республикасының банктер жүйесі – ұлттық экономиканың басқа
Қазіргі кездегі коммерциялық банктер – клиенттерге әр түрлі
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің
Міндеттері – еліміздегі банктердің бүгінгі жай-күйін талдау, сол
І. Қазақстан Республикасының Банк жүйесі, мазмұны.
1.1.БАНКТЕРДІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
Банктік жүйе–нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының
Банктердің және тауарлы–ақшалай қарым – қатынастардың дамуы тарихи
Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын салааралық, ауданаралық
Бнктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Осы жаңа міндеттемелер мен талаптарды жасау үрдісі қаржылық
Әр түрлі көздерден ақша капиталын жинау арқылы банктер
Шаруашылық органдар мен тұрғындардың қаржылық–несиелік қызмет көрсетуін ұйымдастыру
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
Экономиканы басқару процесінде банктер негізінен басқарудың экономикалық қатынастарын
Банктер есеп айырысу операцияларын жүргізудің тәртібін бұзғаны үшін
Банктер өз қызметтерін орындау кезінде функционалдық (экономикалық), салалық
Банктер экономикалық басқарудың органы болғандықтан, оның өз клиенттерінің
Банктерде басқарудың басқа органдарында жоқ ағымдағы ақпараттар болады.
Ақша айналымы бірлікпен сипатталады. Қолма–қол және қолма–қолсыз ақша
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шоғырландырған: мемлекеттік
Қоғамда белгілі–бір класқа ие коммерсанттар, кәсіпкерлер пайда болуда.
Инфляцияның төмендеуінің нәтижесі қайта қаржыландыру мөлшермесінің 300–ден 250%-ға
Ұлттық банк үкіметтің шығындарына несиелер беруді максималды төмендетуде.Мұндай
Мемлекеттік меншікке реформа жүргізуде банктердің ролі маңызды. Банктердің
Банктік реформа кәсіпорындарды жекешелендіру қайта құруға және көп
Банктік жүйенің реформасы инвестициялық қорлардың рөлін жоғарылату және
Банктік жүйенің рефомасы жеке кәсіпорындардың банктен несие алуларын
Жекешелендіруші кәсіпорындарға республикада банктік реформаны құрудың барысында қажетті
Комерциялық банктердің негізгі функциясы несие беру және салымдарды
Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады,мемлекеттің алатын резервтерін
Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік ақша–несие саясатын анықтайтын және
Қосымша.
Қаржылық-несиелік институттардың қаржылық делдалдар ретіндегі рөлі. (5-ші сызба.)
1.2. Қазақстанның банк жүйесінің даму тарихы.
Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның өзінің банктік жүйесі болған
Өз тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан
1989 ж. басынан бастап, алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік,
Ұлттық банк – заңды төлем құралын, яғни банкноталарды
Ұлттық банк банкноталар мен монеталардың қажетті мөлшерін анықтайды,
Ұлттық банк Қазақситан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің
Коммерциялық банктер – нарықтық экономика жағдайында өз клиенттеріне
Коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше кәсіпорын. Қазақстан
1.3.Банктік тәуекелдердің жіктелуі.
Пайда болу көздеріне қарай ішкі және сыртқы тәуекелдерді
Басқарылмайтын тәуекелдерге келесілер жатады:
Апаттық тәуекел – бұл жер сілкінісі, тасқынның, дауылдың,
Саяси тәуекел – бұл саяси биліктің немесе мемлекетпен
Жалпы экономикалық тәуекел – елдің экономикалық жағдайының төмендеуі,
Елдік тәуекел – шетелдік серіктестер мен несие берушілер
Депозиттік тәуекел – бұл сыртқы ортадан салымдарды, депозиттерді,
Несиелік тәуекел – бұл қарыз алушының қаржылық жағдайының
Валюталық тәуекел – бұл әлемдік нарықта шетел валюта
Пайыздық тәуекел – бір немесе бірнеше құралдар түрлері
Инвестициялық тәуекел - әлемдік нарығының конъюктурасының өзгеруі, спекуляция,
Жартылай басқарылатын тәуекелдер - бұл сыртқы ортада
Банк бағытының тәуекелі – банк қызметінің мақсаттылы бағытына,
Клиент тәуекелі мен контрәріптестің тәуекелі – банкті шығындарға
Ішкі тәуекелдер – бұл банк ішінде пайда болатын
Стратегия тәуекелі – бұл ішкі стратегияны, құрлдарды қолдану
Құрылым тәуекелі – шешім қабылдатпау мүмкіндігіне кедергі жасайтын
Басқару тәуекелі – банкті мамандандырылмаған және авантюралық басқарудың
Кадрлық тәуекел – кадрларды дұрыс таңдамау немесе ұйымда
Ынталандыру тәуекелі келесілерді қамтиды: қызметкерлерді дәлелсіз жоғары ынталандыру
Қиянат ету тәуекелі – қылмыстық топтармен, туған туысқандарына
Бақылау тәуекелі – банктің бөлек бөлімшелердің қызметтеріне, құралдардың
Қаржылық тәуекелдер – банктің қаржылық қызметімен байланысты тәуекелдер.
Қаржыландыру тәуекелдер – банктің өзінің операцияларын қаржыландыруға немесе
Өтімділік тәуекелі – төлемдер бойынша есеп айырысуға мүмкіндіктің
Диверсификация тәуекелі – бөлек қарыз алушыларға, не бағалы
Операциялар түрлері бойынша тәуекелдер - әрбір нақты құралдың
Сауда тәуекелі – депозиттер, бағалы қағаздар, валюталар, қаржылық
Пайданы төмендеу тәуекелі – банктік тәуекелдердің біреуін немесе
Баланстан тыс операциялар тәуекелі – бұл тәуекел көбінесе
Операциондық тәуекелдер – бөлек банктік бөлімшелерді басқару деңгейіндегі
Ақпараттық тәуекелдер – банк операциялардың нәтижесіне әсер ететін
Қызметкерлермен байланысты тәуекелдер – қызметкерлердің ерекше тәртібі салдарынан
Республиканың банк жүйесі соңғы жылдары ТМД елдерінің ішінде
Атауы 01.01.2004ж 01.05.2004ж
Екінші деңгейлі банктердің саны, оның ішінде 35
Шет елдер қатысатын банктер 16 18
Жарғылық капиталда мемлекет 100 пайыздық қатысатын банктер 2
Екінші деңгейлі банк филиалдарының саны 355 354
Екінші деңгейлі банктердің есептік – кассалық бөлімшесінің саны
Шет елде өкілдігі бар екінші деңгейлі банктердің саны
ҚР. Резидент еместердің банк өкілдіктері 20 20
Қазақстан экономикасында банк секторының ролін анықтау үшін бірнеше
Қазақстан экономикасында банк секторының ролін анықтайтын нақты көрсеткіштер
Атауы 01.01.02 01.01.03 01.01.04 01.05.04
ЖІӨ млрд.тг. 3250,6 3747,2 4449,8 4621,8
Активтердің ЖІӨ-ге қатынасы 25,1 30,6 37,7 40,7
Ссудалық портфельдік ЖІӨ-ге қатынасы 15,9 19,1 24,4 26,8
Меншікті капиталдың ЖІӨ-ге қатынасы 3,8 4,3 5,2 5,8
Клиенттердің депозиттерінің ЖІӨ-ге қатынасы 15,0 18,6 21,8 25,2
Осындай көрсеткіштер елдің ірі банктерінің бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді.
ІІ.Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі өзекті мәселелер.
2.1. Қазақстандағы банк жүйесі.
Банк жүйесін реформалау бағдарламасын іске асыру қазіргі кезде
Қазақстанның банк жүйесін жетілдірудің түпкі мақсаты оның
Банктік қызметі басқа да түрлі экономикалық процесс сияқты
Ең бастысы,банкті басқаруда адамдарды қызықтыратын нәрсе– процестің сапалылығы.Ең
Осыған сәйкес,Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі мемлекеттік қаржы негізінде
Жарғы, ең бастысы, мынадай талаптарға жауап беру керек
қызметтің мақсаттары, міндеттері мен шектеулері, құрылымдық
бөлімшелердің (олардың басшыларының) өкілеттіліктері;
елдегі банк қызметін дамыту жөніндегі ең маңызды сұрақтар
бойынша басқару шешімдерін дайындау мен қабылдаудың қағидасы мен
банк басқармасы органдарын сайлау тәртібі (Бақылау кеңесі,
басқарма, ревизиялық комиссия) және олардың өкілеттіктері;
банк басқарма қызметкерлеріне қойылатын талаптар және
олардың өкілеттіктері.
Өкілеттікке тең банк Жарғысының жоқ болуы басқару органдарының
“Ұлттық банкі туралы” заңның 68-бабына сәйкес ұлттық банк
Сондай-ақ,заңның 72-бабына сәйкес:“Өзінің міндеттемелерін орындамағаны үшін Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкі туралы заңының 8-бабына сәйкес Ұлттық банк
Ұлттық банк комиссиондық негізде банктік операцияларды жүзеге асыру
Ұлттық банк комерциялық қызметін мемлекеттік бағалы қағаздарды, облигацияларды,
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 34-бабына сәйкес, біздің ойымызша,
Халықаралық тәжірибеде банк қызметін реттеу органдары тәртібінің үш
Реттеу тұжырымдамасының ең алғашқысы болып қоғамдық мүдде теориясы
Реттеудің екінші теориясына авторы Нобель сыйлығының лауреаты Джорж
Үшінші теория–бұл қоғамдық таңдау теориясы.Қоғамдық таңдау теориясының жақтаушылары
Олардың пікірінше,реттеуші органдардың алдында таңдау бар және тең
Жоғарыда айтылған сараптамаларға және Республиканың банк жүйесінің қазіргі
1994 жылдан бастап әрекет етуші аймақтық банктердің қызметі
Біз Қазақстанда кіші және орта бизнестің нашар дамып
Кіші және орташа банктердің көбірек болуы экономиканың сәйкес
Республикадағы депозиттер және несиелер нарығы олигопольды түрде сипатталады.
Мемлекеттің бәсеке саясаты, ең алдымен,заңдық бағаға негізделуі керек,сондықтан
“Қаржылық қызмет нарығында бәсекені қорғау туралы” заңды
қабылдай отырып,әрбір банктің жеке тұлғалардың депозиттік немесе несие
барлық мемлекеттік кәсіпорындарға жеке меншік банктерде
қызмет алуына заңды түрде тиым салу (мемлекет қаражатын
жергілікті атқарушы органдарға қажет жағдайда және неше
мүмкіндігі барынша аймақтық банктердің жарғылық капиталына қатысуына рұқсат
Сонымен,Ұлттық банктің өткен кезеңде қоладанған 2 деңгейлі банктерді
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің ақша-несие саясаты қазіргі таңда
Ақша-несие саясатының мақсаты және Ұлттық банктің ол үшін
Көптеген ірі елдердің орталық банктерінің тәжірибесін сараптай келгенде,
Қазақстандағы банк жүйесін дамытудың бірден-бір міндеті болып несиелік
бұл қордың құрылтайшысы тек Ұлттық банк пен республика
Үкіметі болу керек,себебі бұл ұйым мемлекеттік органдардың талабына
қор басқармасының қандай негізгі көрсеткіштер мен
критерийлерге сүйене отырып банкті міндетті топтық салымдарға кепілдік
тиімділікті арттыру мақсатында және қордың салымдарды, ең
алдымен, меншік қаражаттары есебінен өтейтіндігін ескере отырып, біздің
жалпы республика Парламентіне “Қазақстан Республикасы банктеріндегі азаматтардың салымдарына
Несиелеу банк қызметінің негізгі қызметінің бірі болып табылады
Банктердің кәсіпорындар мен ұйымдардың жүргізетін операцияларының тәуекелін анықтайтын
Біріншіден, несиелік бюро банктердің потенциалды қарыз алушылары туралы
Екіншіден, несиелік бюро банктердің өз клиенттерінен ұстап қалатын-ақпараттарды
Үшіншіден,несиелік бюро қарыз алушылар үшін тәртіпке салушы механизмді
Қазақстан республикасы Ұлттық банкісінің 2002 жылғы 3 маусымдағы
Тиімді нарықтық экономиканың айырықша негізгі белгілері-бәсекелестіктің және нарықтық
Банкирлердің мінездерін талдай отырып, француз ғалымы Курсель-Санельдің 1862
Бұл сөздердің қазіргі кезде де маңызы өте зор.
Көрсетілген шараларды іске асыру банк жүйесіне деген сенімді
Жоғарыда айтылған жағдайлар іске асып жатса, біздің ойымызша
2.2.ҚР банктік заңдарын жетілдіру жолындағы проблемалар.
Қазіргі нарықтық типтегі жүйе ретіндегі қазақстандық несие –
Қазақстанның банк жүйесінің жеке банк заңнамасының дамуы барысында
Батыстағы банк жүйелері мен олардың құқықтық негіздері ғасырлар
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтуі ұлттық банкілік заңнаманы,
Сондай ерекшеліктердің біріншісі, оның салаларалық сипаты, өйткені банк
1. Банк жүйесін басқаруды жүзеге асыратын жоғарғы деңгей
2. Төменгі деңгейдегі банк операцияларын жүзеге асыратын банктер
3. Банк жүйесі төменгі деңгейінің субъектілері қызметінің заңдылығы
Банкілік заңнамасының келесі бір ерекшелігі – банк қызметінің
Алайда негізгі мәселелерді заңдық реттеудің толымсыздығы ғана
2.3.Екінші деңгейлі банктердің несиелік саясатын бағалау. ТұранӘлемБанкі жіне
Коммерциялық банктердің жүргізетін несиелік саясатының мазмұны бір болғанымен,
Несиелік саясат – коммерциялық банк өз қызметін жүзеге
«Центр Кредит» банкінің несиелік саясатының мақсаты – несиелік
«Каспий» банкінің несиелік саясаты қарыз операцияларын жүзеге асыру
Несиелік саясаттың мазмұны - несие операциясына қатысты
Банктің несиелік саясатына республикадағы экономикалық жағдайлар мен заңнамалық
Несиелік тәуекелді басқару – банк үшін маңызды. Несиелік
Клиенттің қаржы – шаруашылық қызметінің жағдайын талдау;
Негізгі қарыз бен оған есептелінген сыйақыны өтеу жөніндегі
Кепілдікке қойылатын мүліктің өтімділігі немесе өтімді қаржылық құралдардың
Моральдық және іскерлік белсенділіктің тұрақты болуы
Несиелік тәуекелдің деңгейіне мынадай факторлар елеулі әсер етеді:
несиелік портфельді диверсификациялау және шоғырландыру. Несиені шектеу тыс
Несиелеу кезінде қиыншылық тудыратын бағыттарға мыналар жатады:
Бастапқы бизнес, ғылыми-зерттеу жұмыстары, бастапқы инвестициялар;
Аяқталмаған құрылысты, табиғи тозуы 40% дан асқан ғимаратты,
Несиелеу кезіндегі тыйым салынатын бағыттарға мыналар жатады:
Қызметтің түрі бойынша қару-жарақтарды және жауынгерлік техниканы сату,
несиелеудің мақсаты бойынша – мерзімі өткен ссудаларды өтеу,
«Каспий» банкінің несиелік саясатында қарыз операцияларының түрлері берілсе,
«Каспий» банкінің несиелеу лимиті. ҚР Ұлттық Банкінің қолданыстағы
«Каспий» банкінің несиелік саясатында қарызды мынадай мақсаттарға беру
Несиелік процесті ұйымдастыру мынадай кезеңдерден тұрады:
несиелік өтінішті қабылдау, қарастыру, талдау жасау;
қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалау және эксперттердің қорытындысын
несиенің кепілмен қамтамасыз етілуін тексеру;
заңдық қорытынды жасау;
несиені беру туралы процедура;
Несиелік өтініш пен келісім шартқа бұрышатама қою;
берілген несиеге мониторинг жүргізу және оның қайтарылуына бақылау
Несиелік өтінішті қабылдау мен қарастыру несиелік саясатта көрсетілген
Несиелік тәуекелді минимизациялау үшін, несиелеудің барлық кезеңін қамтыған
Кепілзатқа мынадай талаптар қойылады:
Экономикалық талаптар - өтімділікті есепке ала отырып кепілзат
Заңдық талаптар – жасалынатын келісім шарт бойынша кепіл
Мына төмендегі жағдайлар орындалғаннан кейін несие беріледі:
1. Банктің өкілетті органдары оң шешім қабылдаса және
2.Қарыз алушыдан қажетті құжаттарды алу және толық қамтамасыз
Несиелеу процесін жүргізуші филиалдардың мынадай бөлімшелері бар:
Фронт офис – клиенттермен тікелей жұмыс жасайды, сенімді,
Бэк офис – несиелік тәуекелге талдау жүргізеді және
Филиалдардың несиелеуге байланысты атқаратын қызметін реттеу мен үйлестіруді
Тәуекелді төмендетуді қамтамасыз ететін және банктің несиелік қызметінің
Мерзімі өткен қарыздың туындауы және өтелмеуіне байланысты филиал
ҚР-ның Ұлттық анкінің ережесіне сәйкес несиенің барлық түрі
Несиелік операцияны есепке алу банктің есеп саясатына, несиелік
«Центр кредит» банкінің Бас офисінің Несиелеу департаменті жаңадан
Банк басқармасына тапсыратын несиелік портфель бойынша айлық басқарушылық
Мыналар тексеріледі:
1.Несиелік портфельдің жағдайы туралы мәліметтерді, оның сапасының төмендеу
2.Ссуданың жіктелімі және оған есептелінген провизияны;
3.Несиелік құжаттаманың толықтығын;
4. Филиалдардың несиелік өтінішті қарастыру процесі мен жобаға
5.Несие бөлімшелерінің несиелік саясатқа сәйкес жұмыс істеуін;
6.Берілген несиелердің құқықпен қамтамасыз етілуін және т.б.
Несиелік департамент филиалдары мен бас офис қызметкерлері несиелік
Тұран Әлем Банкі ТМД аймақтарының банктерімен де, кәсіпорындарымен
Банк тұтастай алғанда елдің қаржы секторын дамытуға қолдан
Silk Road Group ТМД-ның көлік дәліздерін дамыту бойынша
Жасасылған келісім Грузия мен Қазақстан Республиксы арасындағы ұзақ
Қазақстандық қаржы ұйымы – «ТұранӘлемБанк» акционерлік қоғамы бүгінде
«ТранӘлемБанк» ЖАҚ 1997 жылы «Тұранбанк» КАБ пен «ӘлемБанкҚазақстан»
ТұранӘлемБанкінің халықаралық рейтінгілері Ресейдің көптеген банктерімен салыстырғанда жоғары
ТұранӘлемБанк ТМД елдеріндегі даму стратегиясын жүзеге асыра отырып,
Қазіргі уақытта «Славинвестбанк» (Мәскеу), «Трансбанк»(Киев), «Астанаэксимбанк»(Минск), «Омскбанк»(Омбы), «Волжско-Камский
ТӘБ өкілдіктері өзінің мүмкіндіктерін пайдалануды ұсына отырып, өз
Грузияда Банк өкілдігінің ашылуы ТӘБ-тің «Бір ғана банк,
Қазақстан Халық Банкі. Қорытынды бойынша биыл «Standart &
«Алғашқы жартыжылдықта депозиттер базасының көлемі 55,8 пайызға өсіп,
Жалпы «Халық банкі» бұл жартыжылдықты да табысты аяқтаған.
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы жылдары Қазақстанның банк жүйесі айтарлықтай өзгерді. Олар
Қазақстанның банк жүйесі өзінің шамалы ғана уақытты қамтитын
Дамудың бірінші кезеңі (1988–1992 жылдар аралығы):мемлекеттік салалық мамандырылған
Бұл кезеңде Қазақстанның банк секторы бұрынғы КСРО шеңберіндегі
Мұндай мамандырылған банктер құрудағы мақсат–оларды шаруашылықтар мен салаларға
Банктерді мемлекеттіктен акционерлік (комерциялық) етіп қайта құру;
Банк қызметін әмбебап ету.
1992 жылдан 1993 жылдың қарашасына дейін созылған екінші
1993 жылы қараша айында рубль аймағынан шығу және
1993 – 1994 жылдары ұсақ және орташа коммерциялық
Бағдарламаға сәйкес барлық банктер екі топқа бөлінген. 2000
Осыдан мынандай қорытынды жасауға болады:
Біздің банктер түбегейлі өзгерді. Принципті жаңа бюджет және
Біз осы заманға сай мықты қаржы банк жүйесін
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ақша, несие, банктер, оқулық-Алматы 2001 жыл.
Қазақстан Республикасындағы банктік заңдар жүйесі.
Қазақстанның банк секторының даму кезеңдері және қазіргі жай
Мамыров Н. Қ., Тлеужанова М.Ә. Макроэкономика,оқулық–2003–432б.
Қазақстанның банк жүйесі // Зерде–1996-№7//
Банк саласының бүгінгі жаңалықтары //Қазақтан–2002,19 маусым.//
Банк ісі // Экономика негіздері–2006-№2, №3.//
Кушербаев Б.П. Банктер мен несие алушылар қарым ө
Банк жүйесінің экономикалық дамуының кепілі.//Егемен Қазақстан–2000-қараша//
Қаіпсіздендіру қоры–сенімдер кепілдігі [Банк жүйесінің жұмысынан].// Алматы ақшамы-2000-наурыз//
Халық банкінің қадамы.//Егемен Қазақстан–1999-желтоқсан//
Қазақстанның банк жүйесі экономикалық мәселелерді шешуден сырт қалмауы
Қазақстан мен Бүкілдүниежүзілік банк–серіктестер.//Егемен Қазақстан–2002–сәуір//
К.Маркс, Ф.Энгельс. 75. 2 Т. с.92
Ақша, несие, банктер Алматы 2001жыл. 156б.
Қаржылық институттар: банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақылық қорлар, инвестициялық
Қысқа мерзімді капиталдардың қаржылық нарығы (ақшалай нарық), ұзақ
Ақша қаражаттарын пайдаланушылар: (фирмалар, компаниялар,үкімет, жеке тұлғалар)
Ақша қаражаттарының жабдықтаушылары: (фирмалар, компаниялар, үкімет, жеке тұлғалар)