Мазмұны:
Кіріспе -------------------------------------------------------------------------3
I – тарау.
1. Заңды тұлғаның ұғымы, түсінігі--------------------------------------5
1.1 Заңды тұлға ұғымы және құқық субъектілігі-------------------------5
1.2 Заңды тұлғаның құрылуы, қайта құрылуы және
1.3 Заңды тұлғаның түрлері мен ұйымдық – құқықтық
II – тарау.
2. Заңды тұлғаның атауы және белгілері ----------------------------47
2.1 Заңды тұлғаның атауы-------------------------------------------------47
2.2 Заңды тұлғаның белгілері---------------------------------------------55
Қорытынды-----------------------------------------------------------------59
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------------------61
Кіріспе
«Заңгердің қалыптасуы тек азаматтық
құқықты оқумен қамтамасыз етіледі»
Рене Давид
Экономикалық және әлеуметтік өзара байланыстардың жалпы жүйесінде әрқайсысы өз
Нарықтық экономикаға көшу мүліктік қатынастардағы азаматтардың құқықтық мәртебелерінің өзгеруіне
Заңды тұлғаның құрылымының өзін, оның ұғымын, белгілерін, осы феноменның
Дипломдық жұмыстын жалпы мақсаты заңды тұлғаның түсінігін және белгілерін
Дипломдық жұмысты жазу барысында мен, Басин Ю.Г., Грешников И.П.,
Дипломдық жұмыстың мазмұны кіріспеден, негізгі бөлімнен (екі тараудан), қорытындыдан
1. Заңды тұлғаның ұғымы, түсінігі
1.1 Заңды тұлға ұғымы және құқық субъектілігі
Азаматтық құқықтың негізгі субъектілерінің бірі заңды тұлғалар болып саналады.
Жоғарыда айтылып кеткен анықтама тым дәстүрлі болып табылады. Салыстыра
Сонымен, жаңа Кодексте ұсынылған анықтама іс жүзінде 1963 жылғы
Заңды тұлға – мүліктік қатынастардың басқа субъектілері ұйымдастырған, құрған
Құқұқтық санат ретінде заңды тұлғаның әдебиеттерінде бір мағыналы анықтамасы
Кеңес мемлекеті өмір сүріп тұрған кезеңде азаматтық құқық теориясында
Мемлекеттік ұйымдарға қатысты алғанда, заңды тұлғаның академик А.В. Венедиктов
Қазіргі уақытта тұлғаның мәні жөніндегі мәселе ғалымдардың теориялық пікір
Шетелдерде заңды тұлғаға қатысты екі теория барынша кең таралған
Заңды тұлғаның жалған теориясы герман заңгері XXI ғ. пайда
Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, жалған теориядан туындайтын заңды тұлға
Жалған теория Англия мен АҚШ-та кең таралған.
Заңды тұлғаның өмір сүруін мойындау Англия мен АҚШ-та корпорация
Шындық теориясы, немесе XIX ғ. герман заңгері Гиркенің есімімен
Шын мәнінде, Гирке де «нақты» одақтас тұлғаны адамға ұқсас
Батыстағы құқықта заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық қатынастардың дербес қатысушысы ретінде
Заңды тұлғаның барынша толық анықтамасын Латын Америкасы елдерінің Азаматтық
Жоғарыда келтірілген заң тәжірибесінің негізінде заңды тұлға институты азаматтық
Заңды тұлға институтын заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін, олардың ұйымдық
Сонымен жоғарыда айтылып кеткендей заңды тұлғаның жария анықтамасы ҚР
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс.
Азаматтық құқық заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша айқындайды:
1) ұйымдық бірлігі;
2) мүліктік оқшаулығы;
3) дербес мүліктік жауапкершілігі;
4) азаматтық айналымға өз атынан түсуі
Заңды тұлғаның құрылымдық талдауы оның даму жолын анықтау үшін
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігіне жалпы ыңғайлар ҚР АК-тің 35
Азаматтық құқық қабілеттілігі – азаматтық құқықтағы дәстүрлі ұғым. Ол
Заңды тұлғалардың жалпы (әмбебап) және жарым-жартылай (арнаулы, мақсатты) құқық
Осыған байланысты Е.А. Сухановтың пайымдаулары біршама қарама- қайшылы болып
Р.А. Маметованың келесі сөздері де күтпеген болып көрінеді: «Ортақ
Р.А Маметованың соңғы қорытындысы алғашқы екеуімен белгілі бір қайшылыққа
АК-тің 35 бабының 1 тармағы жекелеген қызмет түрлерімен шұғылдануға
Заңды тұлға сан алуан қоғамдық қатынастардың қатысушысы, құқық жүйесінің
Заңды тұлғалардың қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат үшін
Құқық қабілеттілік дегеніміз – бұл заң шығарушылардың нақты субъективтік
Заңды тұлға азаматтармен (жеке тұлғалармен) қатар, мүліктік қатынастардың субъектісі
Жалпы құқық қабілеттілігі бар азаматтардан өзгеше, заңды тұлғалардың арнайы
Заңды тұлғаның азаматтық құқықтары және өз қызметіне байланысты қолданыстағы
Азаматтық құқықтар мен міндеттер заңдық фактілер негізінде пайда болады.
«Алайда объективтік мағынада алғанда заңды тұлғаларға қатысты жалпы немесе
Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап пайда
Азаматтық кодексте арнайы құқық қабілеттілік мәселесі де ескерілген. Оның
Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар белгілі бір қызмет түрін
Ал, коммерциялық ұйымдар болса, арнайы құқық қабілеттілігі жатпайтын жалпы
Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдар үшін арнайы құқық қабілеттілік
Коммерциялық ұйымдар, керісінше, арнайы емес, жалпы құқық қабілеттілікке ие.
Мысалы, Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес, сақтандыру
Қызмет ету үшін міндетті түрде лицензия қажет болған жағдайда,
Азаматтық Кодекс 35 баптың 2 тармағында ұйымның лицензияланатын
1963 жылғы Кодекске сәйкес заңды тұлға оның қызметінің белгіленген
Қазақстандық азаматтық құқық жөніндегі әдебиетте коммерциялық заңды тұлғалардың құқық
Қазақстандық ғылыми әдебиетте осы орайда әртүрлі тұжырымдар айтылды. Мәселен,
Өзінің талдауының нәтижесінде ол «азаматтық –құқықтық қатынастарындағы мемлекеттік мекемелердің
«Мемлекеттік тіркеу мемлекеттік органдар мен олардың мекемелерінің құқық қабілеттілігін
Ал осы мәселе жөнінде А.Г. Диденконың пікірі мынадай:
ҚР Азаматтық кодексінің 37 бабына сәйкес заңды тұлға заң
Заңды тұлға органы – арнайы уәкілеттіліксіз басқа құқық субъектілерімен
Заңдар немесе құрылтай құжаттары арқылы құқықтың басқа субъектілері
Заңды тұлғаның органдары дара (директор, президент, басқарушы), не ұжымдық
Заңды тұлғалардың органдарын тағайындау, сайлау түрлері мен тәртібін, олардың
Заңды тұлғаның органы мүліктік қатынастарда дербес субъект ретінде емес,
Заңды тұлғаның органы оның өкілі емес, сондықтан органның қызметін
Азаматтық Кодекстің 35 бабына сәйкес заңды тұлға азаматтық құқықтарға
В.В.Даличскаяның пікірінше, “заңды тұлғаның органдары өзінде бар өкілеттіктерге сәйкес
Заңды тұлғаның органдары – заңды тұлғаның заңнамаларына немесе құрылтай
Әдебиетте заңды тұлғаның органдарын жіктеудің әртүрлі негіздері ұсынылған. Мысалы,
1.2 Заңды тұлғаның құрылуы, қайта құрылуы және таратылуы
Заңды тұлғалар уәкілетті мемлекеттік органдармен, заңды тұлғалармен және
Жарғыда: заңды тұлға атауы, тұрғылықты орны, оның органдарын құру
Сондай-ақ, заң актілерімен заңды тұлға құрылтай құжаттарының басқа да
Заңды тұлғалар түрлеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан тіркеуден өтуге міндетті
Филиалдар мен өкілдіктері заңды тұлғаның тұрған жерінен тыс орналасқан
Филиалдар мен өкілдіктердің заңды тұлға мәртебесі болмайды.
Филиалдың (өкілдіктің) оқшау өз мүлкі болмайды, филиалдың (өкілдіктің) мүлкі
Заңды тұлғаның филиалы қызметтің барлығын немесе оның бір бөлігін
Филиалдар мен бөлімшелер оларды құрған заңды тұлға бекітетін Ережелердің
Заңды тұлғалардың кейбір түрлері үшін көзделген жағдайлардан басқа реттерде
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері
Заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу филиалдар мен
Филиал мен өкілдіктен еншілес және тәуелді заңды тұлғаларды айыра
Заңда көрініс тапқандай заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркеуден өту мақсаты
1) заңды тұлғаны құрылу, қайта ұйымдастырылуы және таратылу фактісін
2) мемлекет аумағында құрылған, қайта ұйымдастырылған және қызметін тоқтатқан
3) заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тіркелімін жүргізу;
4) заңды тұлғалар туралы ақпаратты (қызметтік немесе коммерциялық құпия
Заңды тұлға құрылуын мемлекеттік тіркеу (есепке алу) кезіндегі алым
1) төменде көрсетілгендерді қоспағанда, заңды тұлғалардан, филиалдары мен өкілдіктерінен
2) бюджет қаражатынан қаржыландырылатын мекемелерден, қазыналық кәсіпорындардан және үй-жай
3) балалар мен жастардың қоғамдық бірлестіктерінен, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық
4) шағын кәсіпкерлік субьектілері болып табылатын заңды тұлғалардан, олардың
Алымды есептеу барысында республикалық бюджет туралы заңдарға баса назар
Заңды тұлғаны тіркеуден өткізу барысында ұсынылатын құжаттардың бірі –
Арызбен қатар заңды тұлғалар әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өту
1) акционерлік қоғам: жарғы, құрылтай жиналысының хаттамасы, тұрған жерін
2) мемлекеттік кәсіпорын: жарғы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті
3) мемлекеттік мекеме: мемлекеттік мекемені құру туралы шешім, ереже
4) тұрғын үй-құрылыс кооперативі және тұрғын үй кооперативі: жарғы;
5) сенім серіктестігі: егер өз қызметін үлгі жарғы негізде
6) үй (пәтер) иелерінің кооперативі: кондиминиум объектісіндегі үй иелері
7) адвокаттар алқасы: адвокаттар алқасының мүшелерінің жалпы жиналысымен (конференция)
8) нотариалдық палата: жарғы; тұрған жерін растайтын құжат; тіркеу
9) қоғамдық қор: жарғы, құрылтай шарт (құрылтайшысы бір адамнан
10) қоғамдық бірлестік: құрылтай съезінде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы,
11) заңды тұлғалардың қауымдастық (одақ) нысанындағы бірлестігі: бірлестіктің барлық
12) ауылдық тұтыну кооперативі: құрылтай жиналысының хаттамасы, жарғы, тұрған
13) аудиторлық палата: жиналыс хаттамасы, жарғы, тұрған жерін растайтын
14) толық серіктестік: егер өз қызметін үлгі жарғы негізінде
15) өндірістік кооператив: егер өз қызметін үлгі жарғысы негізінде
16) тұтыну кооперативі: жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу
17) діни бірлестік: құрылтай съезінде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы,
18) жауапкершілігі шектеулі серіктестік: егер өз қызметін үлгі жарғы
19) қосымша жауапкершілігі бар серіктестік: егер өз қызметін үлгі
20) мекеме: мекемені құру туралы меншік иесі шешімі; ереже
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу құжаттар ұсынылған күннен бастап 15
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеуден, егер заңды тұлға құрудың заңмен
Ұсынылған қажетті құжаттардың Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкестігін тексеру нәтижелері
Азаматтық Кодекстің 42 бабы 6 тармағына сәйкес, заңды тұлғалар:
Заңды тұлғаны қайта тіркеу дегеніміз – тіркеуден өткен заңды
Заң актілерінде көзделген жағдайларда заңды тұлға қайта тіркеуден өткізу
Заң актілері бойынша басқа да құжаттар талап етілуі мүмкін.
Нарық жағдайына көшу барысында экономиканың бір саласында құлдырау байқалған
Кәсіпкерлер өздерінің капитал салымдарын қорғауына мұршасы келгенше көбейтуге әрекет
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 45 бабының 2 тармағына сәйкес
Заңды тұлғалардың ықтиярсыз, яғни еркінен тыс қайта құрылуына заң
Ықтиярсыз тәртіппен қайта құру, бөлу, бөліп шығару және өзгерту
Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган,
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару,
Қосу барысында бір немесе бірнеше заңды тұлғалар таратылып, өткізу
Біріктіру барысында бір заңды тұлға екінші бір заңды тұлғаға
Бөлу барысында заңды тұлға таратылып, оның базасында екі және
Бөліп шығару барысында бір заңды тұлғаның құрамынан бір немесе
Өзгеру барысында заңды тұлға өзінің түрін (ұйымдастыру-құқықтық нысаны) өзгертеді.
Заңды тұлғалардың қайта құрылу процесінде екі құжаттың (өткізу актісі
Жоғарыда айтып кеткендей, қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары
Өткізу актісін де, бөлу балансын да заңды тұлға мүлкінің
Заңды тұлғаны тарату дегеніміз – заңды тұлғаны мемлекеттік регистрден
Таратуды тіркеу үшін тіркеуші органға келесі құжаттар ұсынылады: белгіленген
Заңды тұлға ерікті түрде және ықтиярсыз тәртіппен таратылуы мүмкін.
Ықтиярсыз таратылу соттың шешімі бойынша жүзеге асады.
Соттың шешімі бойынша заңды тұлға:
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет ұдайы
4) тиісті рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметті, не заң құжатында
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін
Сонымен қатар, заңнама мемлекеттік органдардың, несие берушілердің заңды тұлғаны
Заңды тұлғаның таратылуы заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 51 бабына сәйкес, заңды тұлға
1) бірінші кезекте – таратылған заңды тұлға өміріне немесе
2) екінші кезекте - несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы
3) үшінші кезекте – еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін
4) төртінші кезекте – бюджетке және бюджеттен тыс қорларға
5) бесінші кезекте – заң құжаттарына сәйкес басқа да
Заңды тұлғаның банкрот болуы оның таратылуына негіз болған ретте,
Әлемдік тәжірибеде банкроттық туралы заңнама екі түбегейлі қарама-қайшы бағыттар
Қазіргі таңда нарықтық экономикалы елдердің даму жағдайында аталған екі
Капиталды және өндірісті орталықтандыру және шоғырландыру процестері тек белгілі
Шетел мемлекеттерінің заңнамаларына назар аударсақ, заңды тұлға ауқатсыздығы оның
1997 жылы қабылданған «Банкроттық туралы» ҚР-ның Заңы заңды тұлғаны
Борышкердің сотқа берген өтініші негізінде жүзеге асса, ерікті тәртіппен
Істі алдын ала дайындау аяқталғаннан кейін, бірақ іс қозғалғаннан
Заңды тұлғаның таратылуы жөнінде мемлекеттік регистрге тиісті жазба жасалғаннан
1.3 Заңды тұлға түрлері мен ұйымдық-құқықтық нысандары
Атқаратын қызметінің мақсатына байланысты заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық
Тәжірибе жүзінде коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдарды жіктеу қиынырақ
Сондай-ақ, заңды тұлғаларды екі түрге жіктеуінің ең баянды критерийі
Заңды тұлға мүлкі негізделетін меншік нысанына байланысты заңды тұлғалар
Алайда ҚР АК 34 бабы 1 тармағы біздіңше,
Осыған байланысты Б.Жүсіпов пен М. Уақпаев коммерциялық емес ұйымға
Ал Ю.Басин, егер заңды тұлға заң бойынша немесе құрылтай
Сондай-ақ И. Грешников заңды тұлғаларды жіктеуге байланысты өз қызметінің
О.Кашковский, мәселен кәсіпкерлік қызмет пен ұйым қызметінің негізгі мақсаты
М.Брагинскийдің пікірінше, коммерциялық емес ұйымдар кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін
Заңнамада сондай-ақ, шетел заңды тұлғасы деген түсінік кездеседі. Қазақстан
Заңды тұлғалардың келесі түрлеріне еншілес және тәуелді ұйымдар жатады.
Жарғылық капиталының (шығарылған жарғылық капиталының) басым бөлігін басқа заңды
Еншілес мемлекеттік кәсіпорын болып өз мүлкі есебінен басқа мемлекеттік
Егер акционерлік қоғамның дауыс беруші акцияларының жиырма проценттен астамы,
Заңды тұлғалар және оның мүлкіне қатысты құрылтайшылардың (қатысушылардың) құқықтарына
Шаруашылық серіктестік.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне) бөлінген, өз қызметінің
Шаруашылық серіктестік нысандары
Толық серіктестік Тек қана жеке тұлғалар Кемінде екеу
Сенім серіктестігі Толық серіктер (тек жеке тұлғалар); салымшылар (жеке
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Жеке және заңды тұлға-лар; ЖШС жалғыз қатысушы ретінде бір
1-ден шексізге дейін
Қосымша жауапкершілігі бар серіктесік
Жеке және заңды тұлға-лар; ҚЖС жалғыз қаты-сушы ретінде бір
1-ден шексізге дейін
Осы заңды тұлғаның қызметі 1995 жылы 2 мамырда қабылданған
Шаруашылық серіктестігінің мүлкі Шаруашылық серіктестігінің мүлкін негізгі қорлары мен
Серіктестік мүлкін құрайтын көздер: 1) қатысушылардың жарғылық капиталға салымдары;
Шаруашылық серіктестігінің жарғылық капитал Шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталын оған
Шаруашылық серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша, бағалы қағаздар, заттар,
Жеке мүліктік емес құқықтар және өзге де материалдық емес
Жарғылық капиталға құрылтайшылардың (қатысушылардың) заттай нысандағы немесе мүліктік құқықтар
Қатысушылардың шаруашылық серіктестігінің мүлкіндегі үлесі Барлық қатысушылардың шаруашылық серіктестігінің
Қатысушылардың шаруашылық серіктестігінің мүлкіндегі үлесі процент түрінде, есептеледі.
. Шаруашылық серіктестігін басқару Шаруашылық серіктестігінің жоғары органы оған
Шаруашылық серіктестігінде оның қызметіне ағымдағы басшылықты жүзеге асыратын және
Жеке-дара басқару органы оның қатысушылары арасынан сайланбауы мүмкін.
Тәжірибе жүзіне келетін болсақ, коммерциялық заңды тұлғалардың ішінде шаруашылық
Ал сенім және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік болса, бұл
Серіктестіктің жекелеген түрлеріне келетін болсақ, толық серіктестік болып серіктестіктің
Сенім (коммандиттік) серіктестігі (соmmandant - бұйрық беру, билік ету,
Бір немесе бірнеше адам құрған, жарғылық капиталды құрылтай құжаттарымен
Осы заңды тұлғаның қызметін реттеуге бағытталған алғашқы нормативтік актілердің
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік дегеніміз қатысушылары серіктестік міндеттемелері бойынша
Заңнама шаруашылық серіктестікке белгілі бір талаптар қояды: қатысушыларына, серіктестіктердің
Азаматтар ғана толық серіктестікке қатысушылар және сенім серіктестігіндегі толық
Шаруашылық серіктестіктің құрылтай құжаттарын нотариат куәландыруы тиіс. АК-тің 41
АК-тің 41 бабының 5 тармағында айтылғандай, заңды тұлғаның жарғысында
1) толық серіктестіктің атауында барлық қатысушылардың есімі, сондай-ақ «толық
2) сенім серіктестігінің атауында толық серіктестіктердің бірінің есімі, сондай-ақ
3) жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің фирмалық атауында серіктестік атауы, сондай-ақ
4) қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктің фирмалық атауында тиісінше «қосымша
Шаруашылық серіктестіктің құрылтай шарты мен жарғысы арасында қайшылықтар болған
1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына қатысты болса, құрылтай
2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен қатынастарында
«Бейкер және Макензи» фирмасының заңгері өз мақаласында жауапкершілігі шектеулі
Біріншіден, ЖШС қатысушылары белгілі бір мақсатқа жеті үшін (ЖШС
Екіншіден, құрылтай шартына екі, одан да көп құрылтайшылар қатыса
Үшіншіден, жай серіктестік шарты сияқты ЖШС-тің құрылтай шарты да
Төртіншіден, екі шартқа да әрқайсысы бір мақсатты көздейтін қатысушылар
Бесіншіден, құрылтай шарты және жай серіктестік шарты үшін шарт
Екі шарттың айырмашылығын келесіден көруге болады:
Біріншіден, жай серіктестік шарты заңды тұлға құрмай тараптардың құқықтары
Екіншіден, аталған екі шарт тоқтатылу негіздері бойынша ажыратылады. Құрылтай
Үшіншіден, қатысушылардың жауапкершілік сипаты шарттың екі түрінде де өзгеше.
Төртіншіден, құрылтай шартының негізінде қатысушылар, қатысушылар және серіктестік арасында
Сонымен, ЖШС-тің құрылтай шарты мен жай серіктестік шартының арасында
Толық серіктестіктің қатысушылары жарғылық капитал құруда оның мөлшері қатысушылар
Акционерлік қоғам.
1998 жылғы 10 шілдеде қабылданған «Акционерлік қоғамдар туралы»
Акционерлік қоғам дегеніміз өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат
Халықтық акционерлік қоғам Өз капиталының мөлшері тиісті қаржы жылына
Қоғам:
1) ол таратылған немесе қайта ұйымдастырылған (қоғамға басқа қоғам
2) өз капиталының мөлшері он екі айдан астам мерзімде
3) акционерлер саны алты ай ішінде бес жүзден төмен
Мемлекеттік кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен мемлекеттік
Қоғамның құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қоғамның құрылтайшылары қоғамды
Қоғам өз құрылтайшылары жиналысының шешімі бойынша құрылады. Қоғамды бір
Құрылтай шартында не жалғыз құрылтайшының шешімінде:
1) қогамның құрылтайшылары (жалгыз құрылтайшысы) туралы мәліметтер. 2)
Корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қорларының акционерлері аталған қорлардың міндеттемелері бойынша
Қоғамның барлық акцияларын бір акционер сатып алған жағдайда акционерлік
Егер акционерлік қоғам өзінің жаңа акциялар немесе акцияларға айналатын
Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамның екі үлгісі бар, яғни ол
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда қоғамның атауы, сондай-ақ қоғамның
Акциялары тек өз құрылтайшылары немесе алдын-ала белгіленген өзге адамдар
Директорлар кеңесі акционерлік қоғамды басқару жүйесінде негізгі бір орган
Өндірістік кооператив.
Азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың жеке
Заңнама кооператив құрылтайшыларына белгілі бір талаптар қояды, біріншіден, құрылтайшы
Өндірістік кооператив өз қызметін жарғының немесе құрылтай шартының негізінде
Өндірістік кооператив жарғысында:
1) кооперативтің жарғылық атауы;
2) кооператив орналасқан жер;
3) өндірістік кооператив мүшелерінің қабылдану, шығу және оларды шығару
4) кооперативтің басқару және бақылау органдарының құрамы мен құзыреті
5) өндірістік кооперативтің әрбір мүшесі пайының мөлшері, өндірістік кооператив
6) кооператив мүшелерініңкооператив қызметіне жеке еңбегімен қатысу сипаты мен
7) кооператив пен оның мүшелері, кооперативтің атқарушы органы мен
8) кооперативтің таза табысы мен шығындарын бөлу тәртібі;
9) кооперативті қайта ұйымдастыру мен тарату тәртібі туралы мәліметтер
Кооператив мүшелігі үш негіз бойынша тоқтатылуы мүмкін: 1) кооператив
Кооператив мүшесінің мүліктік жарнасы Өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналары
Мүліктік жарналардың құрамы мен мөлшері, сондай-ақ оларды енгізу тәртібі,
Кооперативтің әрбір мүшесіне оның мүліктік кіру жарнасының мөлшері мен
Кооперативке енгізілетін мүліктік жарна - ақша, бағалы қағаздар, заттар,
Өндірістік кооператив мүшелері Кооператив мүшелері екеуден кем болмауға тиіс.
Кәмелетке толмаған азаматтардың кооперативке мүше болып кіруі үшін олардың
Кооператив мүшесі кооператив басқармасының төрағасына шығуынан екі апта
Кооперативке мүшелік мынадай: 1) кооператив мүшесі қайтыс болған, оны
Егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, кооператив мүшесі қайтыс болған
Егер кооперативтің құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, кооператив мүшесі өз
Пайды (оның бір бөлігін) кооперативтің мүшесі болып табылмайтын азаматқа
Мемлекеттік кәсіпорын.
«Кәсіпорын» термині заңнамада екі мағынада қолданылады. Бір мағынада кәсіпорын
Мемлекеттік меншіктің түрлеріне қарай кәсіпорындар республикалық және коммуналдық мемлекеттік
Республикалық мемлекеттік кәсіпорын ҚР Үкіметінің немесе Ұлттық Банктің шешімі
Өз мүлкінің есебінен басқа мемлекеттік кәсіпорын құрған заңды тұлға
Еншілес мемлекеттік кәсіпорындар:
1) негізгі кәсіпорынды, оның ішінде монополияға қарсы заң талабы
2) негізгі кәсіпорынның филиалдарын дербес заңды тұлға етіп қайта
3) негізгі өндірістің тиімділігін арттыру үшін қосымша және мамандандырылған
4) негізгі өндірісті оған тән емес қызмет пен функция
Республикалық мемлекеттік кәсіпорынға жататын еншілес кәсіпорын уәкілетті орган мен
Коммерциялық емес ұйымдарды құру, қызмет ету және тарату процесінде
1) табыс табу мақсатының болмауы;
2) қатысушылары арасында таза табысты үлестірмеуі.
Коммерциялық емес ұйымдардың жарғысында көрсетілген ретте, бұл заңды тұлғалар
Мекеме болып басқару, әлеуметтік-мәдени немесе өзге де коммерциялық емес
Жалпы өзі мекемелер меншік нысанына байланысты екі түрге бөлінеді,
Мемлекеттік мекеме қатарына Мемлекеттік билік және басқарма органдары;
Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін ортақ мақсаттарға жету үшін
Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары
Қоғамдық бірлестік Қазақстан Республикасы азаматтарының жарғы қабылданып, басшы органдар
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар
Заң әдебиеттерінде акционерлік қоғам кәсіпкерлік қызметпен айналысатын ұйымдардың бірі
Коммерциялық емес акционерлік қоғамдардың ерекше мәртебесі жарғылық қызметтің іске
Коммерциялық емес түрде құрылатын тағы да бір заңды тұлға
Тұтыну кооперативі әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өткен соң ғана
Тұтыну кооперативі коммерциялық емес ұйымдар қатарына жатады, сондай-ақ кәсіпкерлік
Тұтыну кооперативтерінің бір ерекшелігі – кооператив мүшелерінің жыл сайынғы
Азаматтар және (немесе) заңды тұлғалар ерікті мүліктік жарналар негізінде
Құрылтайшылардың ақшасы, сондай-ақ басқа мүлкі, демеушілік, ерікті түрдегі жиналған
Қоғамдық қорлар мемлекеттік те, жеке меншік нысанында да құрылуы
Қорлар қоғамдық пайдалы мақсаттарға жетуді көздей отырып құрылатындықтан, ол
Рухани қажеттерін қанағаттандыру үшін өз мүдделерінің ортақтығы негізінде, заң
Қазақстан Республикасындағы діни бірлестіктер тізіміне жергілікті діни бірлестіктер (қауымдастықтар),
Діни бірлестіктердің меншігі үйлер, мінәжат заттары, өндірістік, әлеуметтік және
Коммерциялық емес мақсатқа жету үшін коммерциялық және коммерциялық емес
Коммерциялық ұйымдар өздерінің кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, мүліктік мүдделерді білдіру
Өзге де ұйымдық-құқықтық нысанда нотариалдық палаталар, адвокаттар алқалары, сауда-өнеркәсіп
2. Заңды тұлғаның атауы және белгілері
2.1 Заңды тұлғаның атауы
Азаматтық айналымда заңды тұлғаның атауының атқаратын рөлі туралы бәлкім
Атаудың азаматтық-құқықтық мәні Азаматтық Кодекстің 33 бабындағы заңды тұлғаны
1996 жылғы 15 шілдедегі ҚР Заңымен АК-тің 38 бабында
Соңғы ереже қазіргі таңда 2000 жылғы 7сәуірдегі № 520
- Әділет министрлігінің органдары берген мемлекеттік тіркеу туралы Куәлікте
- салық органы берген жеке кәсіпкердің Куәлігінде көрсетілген
- тауарлық белгіде (қызмет көрсету белгісінде) Қазпатент берген Кәліктердің
Ережелермен әрбір осындай сөз үшін алымның келесі ставкалары белгіленген:
Кодекс атауы заңды тұлғаның ұйымдық-құқықтық нысанын көрсетуге міндеттейді. Бұл
Бұл талап сондай-ақ кредиторларды және ықтимал контрагент жөнінде жеткілікті
Осымен тағы бір мақсатқа қол жеткізіледі. Заңды тұлғаның атауында
Шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы (4 бап)
Ұйымның атауында оның ұйымдық-құқықтық нысаның міндетті түрде көрсету туралы
Сөйтіп тиісті құқықтың бұзылуы, егер осы атаулар толығымен бірдей
Сонымен бірге, сот іс-тәжірибесінде бұл мәселеге өзге ыңғаймен келу
Заңнама заңды тұлғаның атауы қосымша ақпараттан құралуы тиіс болғанда
Заңнама толық және сенім серіктестіктерінің атауына ортақ талаппен қатар,
Осыған орай азаматтың аты, тегі мен өзінің есімінен, сондай-ақ
Заңнамада заңды тұлғаның атауына «бірлескен (немесе шет елдік) кәсіпорын»
АК заңды тұлғаның қайта тіркеуден өтуі үшін үш негізді
Бұдан келесі қорытынды шығады. Заңды тұлғаның құрылтайшыларында (қатысушыларда, акционерлерде,
Кейбір жағдайларда заңнама атауында белгілі бір ақпаратты пайдалануға тура
1998 жылғы 2 наурыздағы Заңымен Азаматтық Кодекстің 38 бабының
Сөйтіп, фирмалық атау – тек коммерциялық заңды тұлғаларға ғана
Салыстыру үшін грузиялық заң шығарушысы 1994 жылғы 8 қазандағы
Фирмалық атауының міндетті тіркелуі туралы норманың бағалауына да аса
38 бабының 2 тармағының 1 бөлімінің жаңа редакциясының да,
Фирмалық атау АК-тің 125 бабының 1 тармағымен заңды тұлғаның
Сонымен бірге, АК-тің 125 бабының 2 тармағы үшінші тұлғалардың
Өкінішке орай, келтірілген норма бірнеше ескертулер туғызады. Мәселен, «лицензия
Шыныңда, бөгде атауды өз қызметінде заңды пайдаланудың нарықтық экономикасы
АК-те қорғаудың түрлері мен тәсілдерін, сондай-ақ заңды тұлғаның фирмалық
Заңды тұлғаның фирмалық атауына ерекше құқығын қорғаумен байланысты ережелер
тұтынушыларды тауардың (жұмыстың, қызмет көрсетудің) өндірушісі немесе сатушысына қатысты
тұтынушыны тауардың (жұмыстың, қызмет көрсетудің өндірушісі немесе сатушысына қатысты
бәсекелестің жеке басы беделін түсіретін өндірушінің сатушы туралы көрінеу
Қайталап өтейік, заң шығарушы заңды тұлғаның атауы ерекше тіркеуді
Ең соңында фирмалық атауға құқық әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы
2.2 Заңды тұлғаның белгілері
Азаматтық құқық оқу пәні ретінде, әдетте, оқу әдебиетінде айтарлықтай
- ұйымдық бірлікті;
- мүліктік оқшаулануды;
- дербес мүліктік жауапкершілік;
- азаматтық айналымда өз атынан сөйлеу
Ұйымдық бірлік. Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде анықтайды.
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті ұдайы көптеген адамдардың міндетті түрде
Мүліктік оқшауланушылық – заңды тұлғаның іргелі белгісі, бұдан оның
Заңды тұлғаларды оқшалану дәрежесі түрліше және ол осы мүлікке
Өзінен-өзі өтеу және дербес бухгалтерлік баланстың болуы – заңды
Дербес мүліктік жауапкершілік заңды тұлғаның мүліктік оқшауланушылығына сүйенеді. Бұл
Азаматтық айналымда өз атынан әрекет ету, атап айтқанда, заңды
Заңды тұлғаның атауы белгілі бір ұйымы құқықтық қатынастардың субъектісі
Заңды тұлғаның белгілері туралы сөз етіп, заңды анықтамаға жүгінеміз,
Бұған соңғы жылдары жарық көрген бірқатар еңбектер арналған.
В.С. Мартемьянованың пікірінше, оның «Шаруашылық құқық» атты оқулығында заңды
Ю.Г. Басин заңды тұлға ең алдымен мүліктік азаматтық-құқықтық қатынастыр
«Мүліктік оқшаулану – заңды тұлғаның негізгі белгісі, одан оның
Сөйтіп қортындылай айтқанда, жоғарыда аталып өткен белгілерге сәйкес
Қорытынды
Меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығында оқшау мүлкi
Кез келген ұйым заңды тұлға болып табылмайды.Ұйымды заңды тұлға
1.Ұйымдық тұтастық.
2.Мүлiктiк дербестiк.
3.Жеке мүлiктiк жауапкершiлiк.
4. Азаматтық құқықтық қатнастарға өз атынан түсуi.
Егерде осы аталып кеткен төрт белгiнiң кез келген бiреуi
1. Ұйымдық тұтастық, заңды тұлғаның мақсаты мен мiндетiн
2. Мүлiктiк дербестiк, ұйымның жеке мүлiкке ие болатынын және
3. Жеке мүлiктiк жауапкершiлiк – заңды тұлғаның жоғарыда аталған
4. Заңды тұлғаның азаматтық құқықтық қатнастарға өз атынан түсуі,
Заңды тұлғаның атауы. Кез келген заңды тұлғаның атауы болады
Заңды тұлғалардың мемлекет өмірінде, әсіресе еліміздің экономикасын өрлетуде маңызы
Сонымен қорытынды ретінде: «Қазақстан Республикасында заңды тұлғалар көбейіп, ел
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлім) 27.12.1994.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (ерекше бөлім). 01.07.1999.
4. Қазақстан Республикасының 16.01.2001ж. «Өндірістік кооператив туралы» Заңы.
5. Қазақстан Республикасының 26.01.2001ж. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Заңы.
6. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Нормативтік актілер жиынтығы. – Алматы:
7. Қазақстан Республикасының 25.12.2000ж. «Ауылшаруашылық серіктестіктері және олардың қауымдастықтары
8. Қазақстан Республикасының 26.07.1999ж. «Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары
9. Қазақстан Республикасының 21.07.1999ж. «Қазақстан Республикасындағы селолық тұтыну кооперациясы
10. Қазақстан Республикасының 09.04.1993ж. «Кәсіби одақтар туралы» Заңы.
11. Қазақстан Республикасының 13.05.2003ж. «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы.
12. Қазақстан Республикасының 22.04.1998ж. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі
13. Қазақстан Республикасының 31.05.1996ж. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Заңы.
14. Қазақстан Республикасының 17.04.1995ж. (29.10.2002 жылғы өзгертулерімен қоса) «Заңды
15. Қазақстан Республикасының 15.01.1992ж. «Діни сенім бостандығы және діни
16. Қазақстан Республикасының 08.05.2001ж. «Тұтыну кооперативі туралы» Заңы.
17. Қазақстан Республикасы Президентінің 02.05.1995ж. «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Заң
18. Қазақстан Республикасы Президентінің 19.06.1995ж. «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Заң
19. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 19.12.2001ж. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу
20. Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» Заңы.
Негізгі әдебиеттер:
1. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому кодексу Республики
2. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству Республики
3. Басин Ю.Г. Избранные труды по гражданскому праву\ Сост.
4. Братусь С.Н. Субьекты гражданского права. – М., 1950.
5. Васильев Е.А. Гражданское и торговое право капиталистических государств.
6. Венедиктов А.В. Государственнная социалистическая собственность. М. Л.., 1948.
7. Гражданское право. Учебное пособие (часть общая). Отв. ред.
8. Гражданское право. Учебник. Часть 1. Издание третье, переработанное
9. Гражданское право. Том 1. Учебник. Отв. ред. М.К.
10. Гражданское право. В 2-х т.т. Т. 1\ Под
12. Гражданское право. \Под ред. Т.И. Илларионовой. Учебник для
13. Гражданское право. Учебник. Ч.1\ Под. ред. А.П. Сергеева,
14. Жусупов Б. Г., Уакпаев М.С. Некоммерческие организации по
15. «Заңды тұлғалар: коммерциялық және коммерциялық емес болып
16. Климкин С.И. Юридические лица по законодательству Республики Казахстан.
17. Комментарий к гражданскому кодексу РК. Особенная часть отв.
18. «Коммерциялық емес ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігінің өзекті проблемалары» Советжан
19. Кулагин М.И. Предпринимательство и право: Опыт Запада.
20. Қазақстан Республикасындағы заңды тұлғалардың құқықтық жағдайы. Мұханова
21. Макаров Д.А. Управление акционерными обществами. Диссертация на соискание
22. Субьекты гражданского права. Гл. 5.§1 Жанайдаров И.П. \
23. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы: Жоғары оқу
24. Щакиров Ф.К. Актуальные проблемы защиты прав акционеров по
25. Юридические лица от «А» до «Я». Понятие юридического
1-қосымша
Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы
АРЫЗ
1. ________________________________________________________________
заңды тұлғаны құру және оның жарғысын бекіту туралы шешімнің
(жиналыс хаттамасы)
негізінде құрылып, тіркелетін _________________________________
заңды тұлғаның атауы
2. Заңды тұлғаның құрылуына негіз қайта құру болды, оған
заңды тұлғалардың атаулары мен олардың тіркеу нөмірлері
3. Заңды тұлғаның бірінші жетекшісі:_______________________
аты-жөні
4. Қызметінің пәні (қажеттісінің астын сызу керек); банкілік (кейбір
5. Меншік түрі:____________________________________________
6. Жарғылық капиталының мөлшері: _______________________ _______________________________________________________________
7. Құрылтайшылар құрамында шетел инвесторларының қатысуы: ______
иә
2-қосымша
65
Заңды тұлғалар
Ауылшаруашылық серіктестіктер
Қауымдастық (Одақ) нысанындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері
Басқа ұйымдық-құқықтық нысандар (нотариаттық
Коммерциялық емес акционерлік қоғамдар
Діни бірлестіктер
Қоғамдық бірлестіктер
Саяси партиялар
Тұтыну кооперативі
Қорлар және олардың түрлері:
Жеке меншік
корпоративтік
қоғамдық
мемлекеттік
Мекеме (мемлекеттік немесе жеке меншік)
Шаруашылық жүргізу
құқығына ие
мемлекеттік кәсіпорын
Акционерлік қоғам
Халықтық акционерлік қоғам
Өндірістік кооператив
Шаруашылық серіктестіктер
1. Толық серіктестік
2. Сенім (коммандиттік) серіктестік
3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
4. Қосымша жауапкершілігі бар серіктесік
I. Коммерциялық ұйымдар
II. Коммерциялық емес ұйымдар