ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тоқырыбы «Негізгі өндіріс факторларынан алынатын табыс: мәні және
Орындаушы: Мадибраимова А.К. , қаржы 1-курс
(Аты-жөні, мамандығы, курсы)
Ғылыми жетекшісі: Бейсенбаев Ж.Т.
(Аты-жөні, ғылыми дәрежесі)
Алматы, 2005
Негізгі өндіріс факторларынан алынатын табыс: мәні
Жоспары
Кіріспе
I. Факторлардан алынатын табыстар және оладың
1.1 Қоғамдық өндірістің негізгі факторлары.
1.2. Халықтың табыстары, олардың түрлері және
II. Жеке табыстары бөлу және қоғамның әлеуметтік
Өмір дәрежесі және кедейлік.
2.1. Табыстарды жеке бөлу және оның дифференциялануының
2.2. Табыстарды бөлудің халық өмір дәрежесіне әсері.
III. Қазақстан Республикасының
3.1. Табыстарды бөлуді мемлекеттік реттеу.
3.2. Әлеуметтік қорғау жүйелері.
Қорытынды
Кіріспе
Халықтың жиынтық табыстары, олардың дәрежесі, құрылымы, алу тәсілдері
не әлеуметтік жақсы тұрмыс халының көрсеткіштері болып табылады.
Өндіріс факторларынан алынатын табыс экономикада негізгі табыс болып
Табыстар бөлінісі ресурстар бөлінісімен тығыз байланыста болады. Қоғамдық
Экономиканы мемлекеттік реттеу қоғамдық өндірістің тиімділігін көтеруге, әлеуметтік
Ι. Факторлардан алынатын табыстар және олардың
1.1. Қоғамдық өндірістің негізгі факторлары.
Материалдық игіліктерді жасап шығаратын процесс өндіріс деп аталады.
Игіліктерді дайындауға қатысатын факторларды анықтап білу маңызды мәселе
Факторларды бөліп, топтастырудың көптеген әдістері бар.
Марксистік теория факторларға жұмыс күшін, еңбек заттарын, еңбек
Қашан болсын, өндірістің жеке факторына жұмысшы күші яғни
Өндірістің заттық факторына барлық құрал-жабдықтардың жиынтығы жатады.
Жеке және заттық факторлар өзара байланыстың күрделі жүйе
Өндірісті ұйымдастыру өндіріс факторларының келісімді қызмет етуін, олардың
Маржиналистік теория өндіріс факторларын төрт топқа бөледі: жер,
Жер табиғи фактор деп қаралады. Ол адамның іс
Өндіріс факторларының қатарына тауар мен қызметтер өндіруде пайдаланатын
Еңбек – игіліктер дайындауға және қызметтер көрсетуге бағытталған
Жеке адамның біліміне, кәсіби дайындығына, тәжірибесіне, денсаулығына сәйкестенген
Кәсіпкерлік іс - әрекет - бұл өндірістің
Кәсіпкерлік қабілет – адам капиталының ерекше түрі. Бұл
Өндіріс факторларын топтастурыдың айырмашылықтары неде?
Біріншіден, марксистік теория бойынша, өндіріс факторлары экономикалық категория
Екіншіден, маржиналистер капитал деп еңбек құралдары мен заттарын
Үшіншіден, маржиналистер кәсіпкерлік іс - әрекетті өндіріс факторы
Жалпы айтқанда, факторларды топтастыру айырмашылығының себебі – қоғамдық
Өндіріс факторлары қоғамның даму процесінде өзгеріп тұрады, сондықтпан
Постиндустриялды қоғамда өндіріс факторы деп информациялық және экологиялық
Осы екі фактордың пайда болуы, осы замандағы ғылымның
Бүгінгі өнлірісте өндірістің экологиялық факторының маңызы өсіп келеді.
Факторларды талдауға қорытынды жасай келе мына жағдайды тағы
Бұл қасиеттің негізінде, бір жақтан, қажеттіліктердің ерекшелігі мен
Кәсіпкер өндіріс шығындарын төмендету қажет екенін мойындай отырып,
1.2. Халықтың табыстары, олардың түрлері және
Өндіріс факторларынан алынатын табыстардың пайда болуы мен оларда
Өндіріс факторларының иелеріне табыс болатының осы факторларды
Жалпылама түрде табыс – біздің белгілі уақыт мерзімінде
Табыстардың функционалдық бөлінуі.
Қоғамда өндірілген барлық өнім – оны өндіруге қатысқан
Экономикалық теорияның қандай бағытында болмасын, еңбек пен капиталдың
Табыстардың көзінің әр түрлі дәлелденуі құнның балама теорияларының
Құнның еңбектік теориясы ( А.Смит , Д.Рикардо, К.Маркс)
Қосымша құн нормасының жалпы тенденциясы таптық күштердің арақатынастарымен
Табыстардың көздері көздері мен принциптерінің қалыптасуы осы заманда
Экономикалық теорияның әр бағыттары табыстар көзін әр түрлі
Табыстардың функционалдық бөлінуінің негізінде жиынтық табыстағы еңбек табысының
Еңбек үлесіне әсер ететін факторларға жататындар ішіндегі еңбек
L0 және Ls қисық
сызықтардың қиылысуы
нақты жалақының
W0 тепе – теңдік
денгейін белгілейді.
Біздің жағдайда еңбектік
табыстың көлемі сызық-
талған фигураның
ауданына OW0Q0 тең
немесе тепе – теңдік
жалақының дәрежесінің жұмыспен қамтылғандардың санының көбейтіндісіне (W0x Q0)
L0 – еңбекке жиынтық сұраныстың қисық сызығы, бұның
Ls – еңбек ұсынысының икемділігі 0-ге тең деп
Еңбек табысының үлесі туралы нақты мәліметтер ұлттық есеп
II. Жеке табыстарды бөлу және қоғамның әлеуметтік
2.1. Табыстарды жеке бөлу және оның дифференция лануының
Жалдамалы еңбек тұлғаларының және заттық капиталдық меншік иелерінің
Әлүметтік статустың диверсификациялануы әлеуметтік – экономикалық иерархияның өзгеріп
Табыстарды жеке бөлу.
Табыстардың функционалдық бөлінуі, отбасылары мен жеке адамдардың табыстарын
Табыстың жеке бөлінуі біркелкі жүрмейді. Ол - «
Табыстардың бөлінуі туралы мәліметтер негізінде барлық отбасыларын біріктіріп,
Егер табыстар біркелкі бөлінбесе, отбасылар тобының әрқайсысы, өзінің
Нақты мәліметтердің қорытындысы әр түрлі елдер, немесе, тұрғындар
Табыстардың дифференциялануының себептері.
Табыстардың көлемі отбасыларының байлығы жеке тұрмыс – жағдайларымен
Табыстар дифференциясы, жеке жетістіктермен баланысты ол олардан тәуелсіз,
білім және квалификация айырмашылығы, қабілет( физикалық және интеллектуалдық)
Табыстың дифференциасына әсер ететін барлық факторларды табыс алушылардың
Адамдар арасында табыстардың бөлінуі мен адамдар қабілетінің бөлінуін
Адамдардың жеке әрекеттерінен тәуелсіз табыстардың дифференциялануының барлық факторлары,
Жалпы қоғамның және оның әрбір мүшесінің жиынтық табыстары
2.2. Табыстарды бөлудің халықтың өмір дәрежесіне әсері.
Өмір дәрежесі және оны өлшеу.
Тұтас қоғамның және оның мүшелерінің әрқайсысының табысы экономикалық
Өмір үшін қажет игіліктердің құрамы сан алуан болады.
БҰҰ ұсынысына сәйкес, өмір дәрежесінің көрсеткіштер жүйесіне көптеген
1. Туу, өлу және тұрғындардың демографиялық басқа сипаттамалары.
2. Өмірдің санитарлық – гигиена шарттары.
3. Азық – түлік тауарларының тұтынылуы.
4. Тұрғын үй жағдайлары.
5. Білім және мәдениет.
6. Еңбек және жұмыспен қамту шарттары.
7. Халықтардың табыстыры және шығыстары.
8. Өмір құны және тұтынулық бағалар.
9. Көлік құралдары.
10. Демалыстың ұйымдастырылуы.
11. Әлеуметтік қамтамасыз етілуі.
12. Адамның бостандығы.
Аталған көрсеткіштер негізгілер деп есептеледі.
Осылармен қатар, өмір дәрежесін бағалап есептеу үшін бірнеше
Жан басына келетін ЖҰӨ туралы жеке айтқан жөн,
Экономикалық теорияда өмір дәрежесін және оның сапасын бос
Өмір дәрежесінің осы құрылымдардың маңыздылығына қарамастан, таза экономикалық
Мамандардың айтуы бойынша, бүгін өмір дәрежесінің біртұтас жалғыз
Халықтың тұрмыс деңгейі.
Еңбекке ақы төлеу.
Бір қызметкердің ортша айлық атаулы жалақысы тізімдік құрамдағы
Жалақы қоры – заңнамаларға сәйкес және оларды қаржыландыру
Нақты жалақының индексі орташа атаулы жалақының индексін тұтыну
Тайғайындалған айлық зейнетақының
Халықтың табыстары мен шығыстары.
2001 жылдың 1 қаңтарынан бастап үй шаруашылығы статистикасында
1999 – 2000 жылдардағыҰШҚ шеңберінде есептелген үй шаруашылықтарының
Ақшалай табыстар ( бағалау) – халықтың ағымдағы тұтынуына,
Нақты ақшалай табыстар – тұтыну бағалардың өзгерістері есепке
Үй шаруашылығы - бірге тұратын өз табыстары
Үй шаруашылықтарының тұтынуға пайдаланылған табыстары - тұтынуға пайдаланылған
Халықтың ақшалай шығыстары – тұтыну шығыстары, салықтар, алымдар,
Тұтыну шығыстары – халықтың тұтыну таурлары мен қызметін
Табыстарды бөлудің әркелкілігі.
Табысы күнкөрістің ең төменгі деңгейінен (азық–түлік қоржынынан) төмен
Кейделік тереңдігі - белгіленген өлшемнен ( ең
Кейделік өткірлігі – кейделік тереңдігін толық сипаттамасын беру
Орташа жан басына шаққандағы табыстың мөлшері бойынша (децильдік
Халық арасында табысты бөлудің әркелкілігі коэффиценті
Халықтың тұрмыс деңгейінің негізгі әлеуметтік- экономикалық индикторлары және
1999 2000 2001 2002
Теңгемен
Орташа айлық атаулы жалақы
ұлттық валютада
АҚШ долларымен
11864
99
14374
101
17303
118
20323
133
Халықтың орташаайлық ең төменгі күнкөріс деңгейі
3394
4007
4596
4761
Тағайындалған зейнетақының орташа мөлшері, жыл аяғына
4270
4462
4947
5818
Халықтың атаулы ақшалай табысын бағалау, айына орташа жан
5539
6102
7334
8339
Халықтың ақшалай табысындағы еңбек табысының үлес салмағы, пайызбен
80
79
77
77
Жалақының ең аз мөлшері 2605 2680 3484 4181
Жас бойынша зейнетақының ең аз мөлшері
3000
3500
4000
4336
Джини коэффициенті, пайызбен 0.340 0.343 0.348 0.312
Өткен жылға пайызбен
Бір қызметтердің орташа айлық атаулы жалақысы
122.5
121.2
120.4
117.5
Нақты есептелген жалақы 113.1 107.1 111.1 110.9
Халықтың нақты ақшалай табысын бағалау
…
…
110.9
107.4
Тағайындалған зейнетақының нақты мөлшері
86.1
95.2
104.2
110.3
Тұтыну тауарларының индексі 108.3 113.2 108.4 105.9
Әлеуетті құрылымдарды есепке алғандағыдеректер.
Қазақстан – цифрларда 2003.
Кедейлік – табыстар мен мүліктің біркелкі бөлінбеуімен тікелей
Күнелту минимумының дәрежесі әлеуметтік – экономикалық факторлардан тәуелді
Сан жағынан кедейліктің деңгейіне баға беру үшін азық-түліктің
Ғылым мен практиканың көрсетуі бойынша төмен табысты отбасылары
Кедейліктің өлшеу үшін, қанағаттандырылуы қоғамдық-қажет сипат алатын, қажеттіліктердің
Кедейлік абсалюттік болып кедейлікті сезінуден туындайтын моральдік зардапты
Халықтың кедей топтары жөніндегі нақты информациясы бойынша, кедейшілік
Кедейлікке талдау жүргізгенде, оның отбасының әрқайсысы, әр адам
Кедейліктің себептерін жіктеу, оны жою, немесе, қысқартудың ерекше
Макро – және микроэкономикалық құбылыс ретінде, кедейліктің тұрақтылығы,
Әлемеуттік мобильділік қоғамның әлеуметтік-экономикалық иерархиясының өзгерістерге икемділігінің дәрежесін
Әлемеуттік мобильділік – адамның өзінің қоғамдық статусын өзгерту
Әлемеуттік мобильдікке әсер ететін факторлар өте көп түрлі
Азаматтық қоғамдардың және әлемеуттік субординацияның «
III.Қазақстан Республикасының табыстарды бөлуі
3.1.Табыстарды бөлуді мемлекеттік реттеу.
Халықтың жиынтық табыстарының қалыптасуы, олардың өндірісін, бөлінуін,
Мемлекеттік реттеудің қандай формасы (осының ішінде әлеуметтік )
Табыстарды мемлекет тарапынан қайта бөлудің балама көзқарастарын теңдік
Бұл мәселе ресурстарды бөлуден басталады. Классикалық теория бойынша,
Табыстарды мемлекеттік қайта бөлуді жақтаушылар бойынша, табысты бөлгенде
Практикада теңдік және тиімділіктің арасындағы байланыстар, қайта бөлу
Әлеуметтік саясаттың концептуалдық негізіне таңдау жүргізу саяси процестерге
Табыстарды мемлекеттік қайта бөлу бюджеттік қаржылық реттеу арқылы
Әлеуметтік төлемдердің көлемі заң жүзінде белгіленетін жан басына
Нарық экономикалы елдерде осы сфераны қаржыландыру үш жақты
Әлеуметтік төлемдердің мемлекеттік және жеке меншіктік тармақтарының ұштасуының
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
Қазақстан Республикасының мемлекеттік
Табыс көлемі бойынша 2004 жылдың 1 қыркүйегіне жылдың
млн.тенге
мерзімдер кірістер сонын ішінде
Шыгындар сонын ішінде Бюджет
профицит(+),
дефициттері(-)
табыстар салыктан
тускен
кірістер кредит
кайтарымдары
толемдер кредиттер
01,02,2004ж 104408 103563 92509 845 44210 43006 1204
01,03,2004ж 196311 194679 175938 1632 145336 141024 4312
01,04,2004ж 289184 284291 262155 4893 264941 258886 6055
01,05,2004ж 397542 391613 362565 5929 367234 357856 9378
01,06,2004ж 528889 522209 459288 6680 461876 448135 13741
01,07,2004ж 621117 612943 545199 8173 585861 567516 18345
01,08,2004ж 731467 722907 647343 8560 712191 686855 25336
01,09,2004ж 830579 821756 743668 8823 820792 792390 28402
Статистикалық маліметтер 9/2004
Салық түсімдері құрылымында негізгі үлес корпоративтік табыс салығына
2004 жылдың 1 қыркүйегіне бюджеттің шығын көлемінен экономиканың
2004 жылдың 1қыркүйегіне республикалық бюджеттің барлық түсімдер
Қазақстан Республикасының жергілікті бюджетіне осы кезеңде түскені 397,1
3.2. Әлеуметтік қорғау жүелері.
Нарықтық байланыстар жүесіне қауіп-қатерлердің көп түрлері тән
Тұрақты шапқылаған инфляция жағдайында, тек уақытша шара болып
Табыстарға мемлекеттік индексация жүргізу - өмір құнының өсу
Әлеуметтік қорғау жүесі номиналдық емес, нақты табыстарды қолдауды
Табыстарды мемлекеттік қайта бөлудің негізін мемлекеттік қаржылар құрайды.
Табыстарды мемлекеттік қайта бөлу туралы балама концептуалдық көзқарастарға
Экономикалық талдау - әлеуметтік саясаттың приоритеттері туралы шешім
1
1