МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 Банк түрлерi және олардың атқаратын қызметтері 4
1.1 Банктің түрлері 4
1.2 Банк қызметін жүзеге асыру 6
1.3 Банкілер жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар 9
2 Банктік қызмет көрсету шартының ұғымы, элементтері мен
2.1 Банктік қызмет көрсету шартының ұғымы 12
2.2 Банктік шот шарты 14
2.3 Банк салымы шарты 17
3 Банктiк операциялардың даму перспективалары мен мәселелерi 22
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Қазіргі таңда қазақстандық кәсіпорындарының алдында тұрған мәселелердің бірі
Өнеркәсіпті дамытуда және жаңа кейіпке енуінде, ең бастысы
Қаржыландырудың басқа жолы – несие. Алайда қазіргі несие
Бұл мәселені шешудің үшінші әдісі бар, яғни
1 Банк түрлерi және олардың атқаратын қызметтері
1.1 Банктің түрлері
Мемлекеттік банк - үкімет қаулысымен құрылған екінші
Инвестициялық банк – негізінен тікелей және портфельдік инвестиция
Шетелдік қатысумен құрылған банк. Акциясының 50 пайызы астамы
ҚР резиденті емес.
Акцияның 50 пайызының астамы ҚР резиденті еместің меншігіде
ҚР резиденттері еместің қаражатын басқаратын сенімді
Мемлекеттік банк – халықаралық келісім негізінде құрылған
Банк емес несие-қаржы мекемелері - Ұлттық банктің лицензиясы
Коммерциялық банктер – кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа
Еншілік банктер – жарғылық қорының 50 пайызымен астамы
Ұлттық банктен басқа банктер өзінің атауына кез келген
Банктің кеңесі:
банк мүшелерін қызметке бекітіп және одан босатады.
Жиналыста қаралатын мәселелер жөнінде акционер жиналысына ұсыныс жасайды
Несие берудің негізгі жағдайларын анықтайды
өз филиалдарының құқықтық мәселелерін шешеді.
Банктің экономикалық нормативтері мен дамыту үшін қажет.
Шығындар мөлшерін бекітеді.
Басқарма жұмысын бақылайды.
Банктің басқармасы
Күнбе-күнгі оперативті жұмсалады? ұйымдастырлып, акционерлер жиналысының және
Филиалдары мен өкілдіктері туралы ережелерді бекітеді.
Кадрларды таңдау, әзірлеу және пайдалану мәселеллерн шешеді.
Өзінің ережесіне сәйкес банк қызметінің басқа да мәселелелерін
Әрқайсысы белгілі бір міндеттер мен талаптарды атқаратын қызмет
Несие басқармасы
Валюта басқармасы
Депозиттік операциялар басқармасы
қор бөлімі
есептеу-кассалық басқармасы
банктің филиалы
банктің өкілдігі
есеп айырысу – касса бөлімі
талдау және статистика
кадрлар
әкімшілік – шаруашылық бөлімі
заң бөлімі
тексеру бөлімі
ЭЕМ енгізу және қолдану
Маркетинг басқармасы
Банктің ішкі ережелеріне төмендегідей мәліметтер болуы шарт: бөлімшелердің
1.2 Банк қызметін жүзеге асыру
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банкілердің осы бапта
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және
ә) жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және
б) банкілер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге
в) осы адамның иелігіндегі тазартылған бағалы металдардың нақгы
г) кассалық операциялар: банкноттар мен мәнеттерді қабылдау, беру,
д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың
е) есептеу операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың
ж)заемоперациялары төлем мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес: ақшалай
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның ішінде
и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі
к) клиринг операциялары:төлемдердіжинау, салыстыру, сорттау және растау, сондай-ақолардың
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй-жайларды
м) ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа
п) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
с) чек кітапшаларын шығару;
т) бағалы қағаздар рыногындағы клирингтік қызмет;
у) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін
Жоғарыда аталған операцияларды жүргізу үшін банкілерге және басқа
Осы көзделген операциялар жүргізуге арналған лицензия уәкілетті органның
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен микрокредиттік ұйымдар ретінде
Басқа банкілер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге
а) қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күміс, платина,
б) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар
в) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау,
д) лизинг қызметін жүзеге асыру;
е) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
ж) факторингтік (сауда-саттық) төлем ету құқығына ие
з) форфейтингтік операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушының
Банктер бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметтің мынадай:
а) Қазақстан Республикасының және рейгтингтік агенттіктердің бірінің талап
б) Қазақстан Реслубликасының және рейтинггік агентгіктердің бірінің талап
Рейтинггік агенттіктердің тізбесін және талап етілетін ең төменгі
в) кастодиандық;
г) клирингтік түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
Банктердің клирингтік қызметті қоспағанда бағалы қағаздар нарығында кәсіби
5. Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде қызметтің жекелеген
1.3 Банкілер жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар
Банкілер банк қызметін операцияларды жүргізудің жалпы шараттарын белгілейтін
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары тұралы ережелерін банк
а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы
б) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) ставкасының
в) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) төлеудің
г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
д) банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;
е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен міндеттері,
ж) банк директорларының кеңесі (жабық қоғамда мұндай орган
Банкінің ішкі ережелері:
а)банк бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;
б) ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа
в) құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
г) банкінің атынан және оның есебінен мәміле жасаған
Банк операцияларын жургізудің жалпы шарттары ашық ақпарат болып
Бұл қалып осы Заңға сәйкес банк құпиясынана қолданылып
Банкілер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк операцияларын
Банкілердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал тәуекелдер
Банкілер арасындағы, сондай-ақ банкілер мен олардың клиенттері арасындағы
Банк клиенттері, егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе,
2 Банктік қызмет көрсету шартының ұғымы, элементтері мен
2.1 Банктік қызмет көрсету шартының ұғымы
Ақша аудару туралы шарт бойынша бір тарап (банк)
Банктің клиентке бір ыңғайландырылған дербес код өнбей-ақ ақша
Егер банк қызметін реттейтін заң актілерінде өзгеше көзделмесе,
Банктік қызмет көрсету шарты бойынша бір тарап (банк)
Банктік қызмет көрсету шарты:
1) банктік шот шарты;
2) ақша аудару шарты;
3) банк салымы шарты;
4) заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге де
Банк клиенттің өз ақшасына кедергісіз иелік жасау құқығына
Заңды тұлғалар мен азаматтардың банктердегі ақшаларына тек сотгар,
Заңды тұлғалар мен азаматтардың банктердегі ақшаларына тыйым салу
Тергеу органдары мен анықтау органдарының клиенттің ақшасына тиым
Заңды тұлғалар мөн азаматтардың банктердегі ақшаларын олардың келісімінсіз
Клиенттің банктегі ақшасы клиентке қойылған барлық талапты қанағаттандыру
Клиенттің банктегі ақшасы клиентке қойылған кезекті талапты қанағаттандыру
1) бірінші кезекте адам өмірі мен денсаулығына келтірілген
2) екінші кезекте еңбек шарты бойынша, оның ішінде
3) үшінші кезекте клиенттің бюджет алдындағы міндеттемелері
4) төртінші кезекте басқа да ақшалай талаптарын қанағаттандыру
5) бесінші кезекте басқа да атқарушы құжаттар
Бір кезекке жататын талаптар бойынша банктен ақша алу
Клиент болып табылатын заңды тұлға тараған кезде кредит
Банктік қызмет көрсетудің жекелеген түрлерін банктік қызметтің жекеленген
Клиент банктік қызмет көрсету шарты бойынша өзіне банк
Банк құпиясын жария етпеуге банк кепілдік береді.
Банк құпиясын құрайтын мәліметтер тізбесі және оны беру
Клиенттің шотына түскен ақшаны банк уақтылы есепке алмаған
2.2 Банктік шот шарты
Банктік шот шарты бойынша бір тарап (банк) екінші
Банктік шот шарты бойынша клиентке немесе ол көрсеткен
Заңды тұлғалар мен азаматтар қызмет көрсету банктерін өз
Банктік шот шарты мерзімсіз болып табылады.
1. Банктік шот шарты жазбаша түрде жасалуға
2. Банктік шот шартының жазбаша түрін сақтамау осы
Банк клиенттің банктегі ақшасын алып қоюды егер заң
Егер заңдарда немесе банктік шот шартында өзгеше көзделмесе,
Егер ақшаны азамат салған болса, банктегі ақшаға билік
Егер ақшаны заңды тұлға салған болса, банктегі ақшаға
Банктегі ақшаға клиент атынан билік етуді жүзеге асыратын
Банктік шот шартында банктегі ақшаға билік етудің тәртібі
Банктік шот шартына сәйкес банк:
1. Клиент талап еткен кезде ақшаның болуын қамтамасыз
2. клиенттің пайдасына түскен акшаны қабылдауға;
3. клиенттің үшінші тұлғалардың пайдасына ақша аудару туралы
4. үшінші тұлғалардың, егер бұл банктік шот шартыңда
5. банктік шот шартында белгіленген тәртіп бойынша клиенттен
6. клиенттің талап етуі бойынша клиенттің банктегі
7. клиентке шартта, заңдарда және банктік тәжірибеде
Банк клиенттің пайдасына келіп түскен ақшаны қабылдауға, сондай-ақ
Банктегі ақшаны пайдаланғаны үшін банк шартта белгіленетін, мөлшер
Банктік шот шарты, егер заңдарда немесе шартта өзгеше
Банктік шот шартын бұзу клиенттің бір ыңғайлаңдырылған дербес
Банкте қалған ақша клиентке беріледі не оның нұсқауы
2.3 Банк салымы шарты
Банк салымы шарты бойымша бір тарап (банк) екінші
Салымдар түрінің әрқайсысы бойынша банктер клиенттен ақшасын есепке
Салымдарды қайтару талаптарына қарай олар мынадай түрлерге бөлінеді:
Талап етілмелі салым салымшының бірінші талап етуі бойыша
Мерзімді салым белгілі бір мерзімге салынады. Шартты салым
Банк салымы шарты жазбаша түрде жөне заң актілерінде,
Салымшының талап етуі бойынша салымның жасалғанын куәландыратын құжат
Салымшы-азаматтың ол қайтыс болған жағдайда салым берілуі тиіс
Банк салымының жазбаша нысанын сақтамау осы құқықтың заңсыздығына
Банк салымы шарты салым сомасы банкке келіп түскен
Талап етілмелі банк салымы шарты мерзімсіз больп табылады.
Банк салымшыға банк салымы шартында белгіленген мөлшерде салым
Мемлекеттік банктердегі салым бойынша сыйақылар мөлшері заң актілерімен
Егер банк салымы шартында өзгеше көзделмесе, банктік салым
Банк салымы шарты бойынша банк сыйақыны банк салым
Егер банк салымы шартында өзгеше көзделмесе, банк салымы
Салымды қайтару кезінде салымшыға сол кездегі оған тиесілі
Талап етілмелі салым бойынша салымшы салым бойынш, өзіне
Мерзімді салым бойынша да салымшы салым бойынша өзіне
Шартты салым бойынша салымшымының оған тиесілі сыйақыны салымның
Сыйақы салымды қайтару үшін көзделген мерзімдерде және нысанда
Салымды толық қайтару кезінде салымшыға сол кездегі өзіне
Егер банк салымы шартында өзгеше көзделмесе, салымшылар
Мерзімді салымдар, сондай-ақ шартты салымдар кезінде, егер банк
Банкке үшінші тұлғалардан салымшының атына оның бірыңғайландырылған дербес
Банкке салым белгілі бір үшінші тұлғаның атына енгізілуі
Пайдасына салым енгізілетін азаматтың атын (Азаматтык Кодекстің 15-бабы)
Шарт жасасу қарсаңында қайтыс болған азаматтың не сол
Үшінші тұлға салымшының құқығынан жазбаша түрде бас тартқан
Үшінші тұлғаның пайдасына шартты салым енгізген жағдай да,
Салым бойынша талап, банк салымы шартында жазбаша түрде
Шартты салымды алу үшін үшінші тұлға банкке белгіленген
Үшінші тұлғаның пайдасына шартты салым енгізген тұлғаның үшінші
Үшінші тұлғаның пайдасына шарт туралы ережелер, егер ол
Банк салымды немесе оның бір бөлігі салымшының алғашқы
1) талап етілмелі салымдар бойынша салымшы талаптарының
2) мерзімді салымдар бойынша - банк салымы
3) шартты салымдар бойынша - банк салымы шарты
Салымшының мерзімді салымды мерзімінен бұрын қайтарып алуға құқығы
Бұл ретте банк салымды немесе оның бір бөлігін
Шартты салымдар бойынша салымшының банк салымы шарты салымның
Салымшының мерзімді салымды мерзімінен бұрын алу құқығынан бас
Шетел валютасымен енгізілген салым, егер заң актілерініде, банк
Банк салымшының салымды немесе оның бір бөлігін қайтару
Банк өзі алған салымдарды қайтаруды қамтамасыз ету үшін
Салымшы банк салымдары бойынша жасалған операциялар жөніндегі банк
3 Банктiк операциялардың даму перспективалары мен мәселелерi
Лизингтiк мәмiлеге келу, заңдық жағынған оңай еместiгiн ескере
Қаржылық жалға беру (лизинг( Қазақстанда қарқынды және байсалды
Менiң ойымша, нормативтi-құқықтық орта соңғы он жылдықта едәуiр
Бүгiнгi күнi лизингтiк мәмiленi қадағалаушы 2 тарау -ҚР
Азаматтық кодекс лизинг нормасын жалпы нормалардан (жалға беру(
Лизинг алушыға егерде сатушы өзi таңдап алса, лизинг
Лизинг алушы мерзiмiнде лизинг төлемiн төлеуi мiндеттi. (АК
Лизингтеушi лизингтiң иесi бола отырып, лизингтi пайдалануда
Лизинг компанияларының қиыншылық туатын салалары бухгалтерлiк есеп ережесiнiң
Фактор регресс құқын пайдалана отырып, қамсыздандыруға тұтынушының төлем
Бірінші жағдайда фактор тұтынушысы өнімді тиегеннен кейін, фактор
Алдын-ала төлеу кезінде банктің факторинг бөлімі тұтынушының шот
Ресейде факторингтік операциялар ең бірінші рет 1 қазанда
Қазіргі кезде факторингтік бөлімшелер тұтынушыларға жаңа қызмет түрлерін
Қамсыздандырушы - кәсіпорындардан тауар операциялары бойынша (нақты сатушы
Қамсыздандырушы - кәсіпорындардың тауарларға, жасалған қызметтерге, сатып алушылардың
Бірінші топтағы операция қызметінің маныздылығы бөлімше өз қорына
Тауарлық операцияларда фактор дебитор борышын сатып аларда, фактор
Қорытынды
Қорытындылай келе, лизинг және лизингтік операциялардың біздің елімізде
Жақын уақытқа дейін, лизингті салыстырмалы алғанда, тек халықаралық
Лизинг жалға алу мәмілелер түрінің бірі. Бұл мәміленің
Факторин қамсыздандырушыға да, сатып алушыға да, факторға да
Сауда-саттық көлемін ұлғайтуға, сатып алушылардың санын көбейтуге және
Қамсыздайтын тауар құнының 90% банктен несие қылып алуға
Сатып алушы:
Тауарлық несие алу мүмкіндігі (сатушы тауарды 3 айға
сапасы нашар тауар қаупінен арылады,
сатып алу мөлшерін ұлғайтады;
бәсекелесуге қабілеттілігін арттырып, ақша айналымын түзетеді.
Факторға келіп түсетін кіріс:
несиеден пайыз %
қызмет-ақы
Коммерциялық банктер факторинг операцияларын дамыта отырып, қосымша қызмет
Факторингтің бастаңғы экономикалық артықшылықтары:
кірісті, пайданы көбейту, келеңсіздіктерді жою;
дебитор борышын нақты, қолма-қол ақшаға айналдыру;
қамсыздандырушы шот төлем-ақысымен есеп айырысқанда иегерім алу мүмкіндігі;
дебитор қарыздарынан (борыш) тәуелсіз болу және төлем ақыны
ақша айналымының көлемін ұлғайту мүмкіндігі;
кірістің деңгейін көтеру,
өздік капиталын үнемдеу;
қаржылық пландастыруды жақсартуы:
Қазақстандық кәсіпорындар факторингті өте сирек, әсіресе тығыз несие
Бірақ шет елдер тәжірибесіне сүйенсек және экспорттық факторингті
Үшіншіден фактор экспорттаушыны потенциалды тұтынушының қаржылық жағдайы жөнінде
Факторинг коммерциялық әрекетте төлем –ақыны қайтаруда, әсіресе дебиторлық
Айқын нәрсе, болашақ - смарт карталар дәуірі. Инфраструктуралық
Мүмкін, ғаламшардағы кейбір нүктелер дәстүрлі даму жүйесінен смарт-технологиясына
Банктік төлем-төлеу карточкаларының мынадай ерекшеліктері болуы мүмкін;
пластик PVC (поливинхлорид) не болмаса өзге де түр;
магниттік белес:
микропроцессор;
енгізілген шифрлау (код) алгоритмі;
ISO және EMV стандартын қанағаттандыруна бұйрықтар.
Біз Қазақстандағы интеграциялық кезеңге көп үміт артудамыз: бірігу
Банк санының күрт өсуі халықаралық карточка эмитенттерінің;
Төлем-төлеу жүйесінің дүкендерде және басқа да потенциалды тұтынушыларға
Магниттік карточкаларда банк ішінде технологиялық процессте шотқа жол
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 1994 ж. 27 желтоқсаннан
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 1999 ж 1 шілдеден
«Қаржылық лизинг туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 05.07.2000 №78-
Банковское дело : Оқулық (ред. О.И. Лаврушин –
Банковское кредитование: ред А.И. Ольшанный., - М.: «
Банковские пластиковые карточки: ред. Усоскин В.М.- М: ИПЦ
Банковское дело: Оқулық / ред. О.И.Лаврушин – М:
Деньги, кредит,банки: Оқулық / ред. проф. Алматы:
Деньги, кредит,банки: Оқулық / ред. Мельникова В.Д. «Институт
Курс экономики: Оқулық /ред. Райзберг Б.А. «Инфра
Лизинговые, факторинговые, форфейтинговые операции банков. Оқулық / ред.
Пластиковая карточка как платежный инструмент Завалев В. «Центр
«Банки Казахстана» журнал № 5 2003 ж.
1
12