Кіріспе
1. Дүниенің төрт бұрышын тітіренткен Аттила
2. Ғұндар қалыптастырған батыстағы мәдениет
3. Аттиланың аманаты
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ғұндар Еуропаға Орталық Азиядан келдi. Б.з.д.
Бұл аймақтарда ғұндардың жергiлiктi тайпа ұйымдарымен
375 жыл халықтардың Ұлы қоныс аударуына
Осы уақыттардан кейiн ғұндар Шығыс Рим
40-жылдарда Еуропада сiңiрген қолбасшылық өнерiне байланысты
Дүниенің төрт бұрышын тітіренткен Аттила
Ол билеген 434-453 ж.ж. аралығында Ғұн
Бұл оқиғалар кейiннен Германияның белгiлi эпикалық
Византияның атақты жылнамашысы, Ү ғ. тарихшысы
Ол Батыс Рим және Шығыс Рим
Әсiресе, Византия Аттиламен бейбiтшiлiк қатынаста болуға
Ғұндар мен Батыс Рим империясының арасындағы
Сонымен Батысқа қарсы соғыс өзiнiң «заңды
Сонымен қатар Рим империясымен күрес барысында
Сол бiр аласапыран дәуiрдiң замандасы жылнамашы
Римдiктер мен готтар әскерлерiн бiрiктiрiп, жауды
Мысалы, 451 жылы папа I Лев
Олар басқа да кельт және герман
451 жылдың басында Аттила жорығын бастады.
Шешушi шайқас алаңы Шампаньдағы Каталаун даласы
Иордан жазып кеткендей, «ешкiм мұндай керемет
Бұл жерде ғұндардың әскери өнерiнiң жан-жақты
Ғұндар қалыптастырған батыстағы мәдениет
Бағындырылған аймақтардағы халықтар мен елдердiң ландшафттық,
Тағы да айта кететiн жайт, ер-тоқым
Сол уақыттың жылнамашыларының көрсеткенiндей ғұндар ерекше
Каталаун даласындағы шайқасқа қайта оралайық. Вестготтар
Дегенмен, бiрiккен «Еуропа» әскерiмен соғыста ол
Галлиядағы жағдайды Аттила жорығының ерекше кең
Бұл пiкiрдiң дәлелi ретiнде келесi жылы
Мұнда ғұндардың күшiн, жалынын әлi де
Бүкiл Солтүстiк Италия ғұндардың қолына өткеннен
Төрт бөлiктен тұратын держава, солтүстiк аймақтарында
Демек, қаған Күлтегiн құрметiне жазылған Орхон-Енисей
Аттиланың жағдайын 447 жылы Константинополь қабырғасында
Империя үшiн осындай қиын жағдайда III
Егер Аттила Рим қабырғасының түбiнде тұрып,
Кейiннен орта ғасырлардың жазбалары қасиеттi аталған
«Flagellum dei (Бич Божий)» баламасы «Аттила
Латын тарихнамасы «дiнсiз» және «қиратушы» Аттилаға
Осылайша мен «Құдай азабы» баламасының пайда
Сонымен бiрге, маман ретiнде ең алғаш
Бiрнеше себеп ғұндарды Паннонияға қайтуға итермеледi.
Жерлеу кезеңiндегi жоқтауда ғұндар өз билеушiсiнiң
Сен бұрын естiмеген қуаттылығыңмен скиф, герман
Александр Македонский туралы мақтау өлеңдерiнiң бiрде-бiреуi
Еуразия тарихының жаңа дәуiрге өту кезеңi
Аттила және оның дәуiрi тарихта өшпес
Мысалы, «Hetzelistal» («Hetzelinstall») атауының сөзбе-сөз аудармасы
Азияның тамырында өмiр сүрген ғұндар мыңдаған
Еуропада сiңiрген қолбасшылық өнерiне байланысты «magister
451 жылдың басында Аттила жорығын бастады.
Аттиланың аманаты
Ұлт тәуелсіздігі мен еркіндігі арқасында дәстүрлі
Сонымен бірге өзіндік болжам-байламдарын, түйінді ой-түйіндеулерін,
Амантай Сатаев «Аттила-Оттылы» зерттемесінде «жаланы мол
Зерттеушінің көрсетуінше, Аттиланың (Еділ, Оттылы) әуелгі
Ғұн түркілерінің ішінде Еуропа елдеріне ат
Автор ғұн көсемі Аттила тұлғасы жайында
Француз ғалымы, философ Жан-Жак Руссоның:
«Әділетті Аттиланы қанішер деп бүкіл әлемге
Немесе Александр Дюманың:
«Құдіретті тәңірім, мені әрқашан қолтығымнан демеп,
Адамзат тарихында Аттиланың жөні бөлек. Ол
Сурет өнерінің асқан шеберлері Рафаэль мен
А.Сатаев ұлы жиһангер туралы жазылған көл-көсір
А.Сатаев топонимдық атауларға, этнонимдерге ой жарығын
Қазақ фольклоры мен ауыз әдебиетінде Қодан
Мажарстанның ежелгі атауы Паннония – Хунгария
Задында, архивист-тарихшы, жазушы, А.Сатаевтың «Аттила-Оттылы» эссесі
А.Сатаев Шәкәрім, Мұхамеджан Тынышбаев, Әлихан Бөкейханов
Әз-Тәуке тұсында қазақтың береке-бірлігі күшті болды.
Ұлт тарихында ұлы тұлға жайлы тарихи-әдеби
Амантай Сатаевтың «Тұңғиықтағы тұнықтар» кітабында хандар
А.Сатаевтың суреткерлік қолтаңбасы Шоқан мен Тезек
Ұлттық дүниетанымымызды көркейтетін, ұғым-түсініктер де мол.
Амантай аға бетегеден биік, жусаннан аласа
Қорытынды
Қорыта айтқанда Ғұндар Еуропаға Орталық Азиядан
Аттиланың (Еділ, Оттылы) әуелгі есімі –
Ғұн түркілерінің ішінде Еуропа елдеріне ат
Бағындырылған аймақтардағы халықтар мен елдердiң ландшафттық,
Айта кететiн жайт, ер-тоқым мен аттың
Пайдаланылған әдебиеттер:
1) www. tarih.spring.kz
2) www. tarich.freenet.kz
3) www.iie.freenet.kz
4) Ювалы А. Имашова Н. «Жалпы
5) Аманжолов К. Рахметов Қ. «Түркі
6) Қазақстан тарихы.3т. Алматы. Атамұра. 1999.
2