Жоспар
Кіріспе
І. ДАУ-ДАМАЙДЫҢ ТУЫНДАУЫ МЕН ОНЫҢ ТҰЛҒАҒА ӘСЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Дау-дамай туындауының психологиялық негіздері, жеткіншек шақтағы дау дамай
1.2 Жеткіншек шақтағы өзін-өзі бағалау мен тұлғааралық өзара қатынастардың
1.3 Жеткіншек шақтағы дау-дамайдың әсерінен пайда болатын суицид ауруы
ІІ. ДАУ-ДАМАЙ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖЕТКІНШЕКТІҢ ОҚУ ҮЛГЕРІМІНЕ ӘСЕРІ
2.1 Жеткіншектер арасындағы дау-дамайдың оқу үлгеріміне әсерін зерттеу жолдары
2.2 Жеткіншектер арасындағы дау-дамайды болдырмау жолдары
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Егемендi елiмiздiң болашағы жас жеткiншектердiң бiлiм дәрежесiнiң тереңдiгiмен өлшенедi.
XXI ғасыр бұл кезеңнің не конфликтология ғасыры, не өркениет
Ұжымдардағы дау-дамайлар іс-әрекеттің сапасына белгілі бір әсерін жиі тигізетіні
Қазақ халқында дау-дамай мәселесін шешуге әр ауылда аузы дуалы
Сонымен қатар, 5 302 мектепке дейінгі мекемелер, 1 117
Қазіргі таңда, жеткіншектер арасында көптеп болатын дау- дамайлардың әсерінен
Психологиялық тұрғыдан алғанда дау-дамай (конфликт) адамдардың санасындағы, қатынастардың жағымсыз
Дау-дамайлық қатынастар мен әрекеттердің негізінде бір- бірімен сәйкес емес,
Субъективті себептерді былай қойып, объективті қайшылық болған кезде де
Дау- дамайдың психологиялық құрылымын екі ұғым: «дау- дамай жағдаяты»
Дау- дамай жағдаяты- дау дамайдың нақтылы негізі, екі жақтың
Инцидент- дау-дамай жағдаятын саналы түрде түсіну.
Әр дау- дамайдың нысанысы ( даудың себебі болған нақтылы
Дау- дамайға қатысушылардың ішкі және сыртқы позициясын ажырату керек.
Сыртқы позиция қарсылыастарға ашық жарияланатын дау-дамайға қатысудың себебі.
Ішкі позиция- дау-дамайға қатысудың шынайы себебі, даулы іс- әрекетке
Мысалы, ересектер мен жасөсіпірімдер арасындағы дау- дамайлар. Жеткіншектің агрессиясының
Дау- дамайға қатысушылар үшін дау- дамайдың бар екендігін инцидент
Инциденттің ашық және жасырынды түрлері болады. Жасынрынды инцидент қатысушылардың
Отбасында, жеткіншек мектепте балалар үлкендерге қарсы шыға алмағандықтан, іштей
Зерттеу мақсаты: жеткіншектер арасындағы дау-дамайлардың психологиялық негіздерін қарастырып, бір-
Зерттеу нысаны: Жеткіншектер арасындағы дау-дамайлардың туындауы.
Зерттеу міндеттері:
Жеткіншектер арасында дау-дамайлардың туындау себептерін анықтау;
Кеңес сұрап келген жеткіншектердің проблемаларын шешуге және өзін қоғаммен
Дау-дамайдың шешілу жолдарын анықтай отырып, психологиялық технологияларды ұсыну.
Зерттеу көздері: психология әлеуметтік психология, психологиялық менеджмент, қарым- қатынас
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің басты міндеті
Зерттеу әдiстерi:
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге, оқулықтарға, әдiстемелiк материалдарға талдау.
Педагогикалық бақылау.
Педагогикалық эксперимент.
Озат ұстаздар тәжiрибесiн талдау.
Сұрақ-жауап, салыстыру әдiстерi.
Тәжiрибелiк маңыздылығы:
Жеткіншектер арасындағы дау- дамайлардың алдын алу немес дауларды болдырмау
Диплом жұмысының құрылымы: кiрiспеден, екi тараудан, қорытынды және әдебиеттер
І. ДАУ-ДАМАЙДЫҢ ТУЫНДАУЫ МЕН ОНЫҢ ТҰЛҒАҒА ӘСЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Дау-дамай туындауының психологиялық негіздері, жеткіншек шақтағы дау дамай
Біздегі дау- дамай психологиялсының тарихы жалпы алғанда, орыс
1 кезең- 1924 жылға дейін. Бұл кезеңнің ішінде конфликтологиялық
2- кезең- 1924-1990 ж.ж. Бұл кезең жекелеген конфликтология салаларының,
Заманымыздың заңғар жазушысы атанған М.Әуезеов, қазақ психология ғылымына өзіндік
Бірінші саты-1924-1934 ж.ж. Ол жариялынымдардың алғашқы «толқыныны» қамтиды. Дау-дамай
20 жылдардан бастап 70- жылдардың ортасына дейінгі кезеңде дау-адмайлар
Төртінші саты- 1973-1989 ж.ж. Бұл баспалдақта, 70- жылдың екінші
3- кезең-1990 жыл- қазіргі уақыт. Алғашқы пәнаралық зерттеулер пайда
Қарастырылған кезеңдердің әр қайсысын талдаудың соңғы мақсатына жетудің, яғни
Дау-дамайды психологиялық зерттеу бағдарламасы дау-дамайды зерттеудің негізгі міндеттерін, әдіснамалық
Психолог зерттеу үшін дау- дамайларды тану мен реттеуде айтарлықтай
Мәселелерді тұжырымдау үрдісінде мәселелік жағдаяттың, оны анықтайтын қайшылықтың анағұрлым
Тұлғаның тұлға аралық дау-дамай деңгейлерін анықтау үшін төмендегідей тесттер
Топтағы тұлға аралық дау-дамайлар әдетте мынадай әдістер мен әдістемелердің
Тұлға аралық дау-дамайларды зерттеу үшін қолданылатын әдістердің көпшілігін топаралық
Жеткіншектік кезеңнің шектері шамамен балалардың орта мектептің V-VII сыныптарында
Жеткіншектің кезеңнің баланың дамуындағы ерекше орны оның «өтпелі», «бетбұрыс»,
Жеткіншіктің жеке басы дамуының аса маңызды факторы-оның өзінің ауқымды
Алайда жаңаның қалыптасу процесі біраз уақытқ созылады., көптеген жағдайларға
Кесте 1.Дау- дамайдың пайда болуы мен оның дамуы
Осының бәрі ересектіктің дамуын анықтайтын алуан түрлі жағдайлар жасайды,
Жеткіншектердің ересектігінің дамуындағы жалпы бағыт әр түрлі және әрбір
Жеткіншектік кезең қиын әрі сыналатын кезең деп саналады. Бұлай
Жеткіншек кезеңдегі дамудың сыналу көріністерінің пайда болуына биологиялық және
Жеткіншектің жаңа праволарға ие болмақ тілегі ең алдымен ересектермен
Жеткіншектің кезеңінің маңыздылығы мен ерекше орын айқындайтын жай сол,
Егер ересектің өзі инициативі білдірсе, немесе жеткіншектің талаптарын ескеріп,
Жеткіншек пен ересектертің тартыс- таласының себептері. Жеткіншек кезеңінің басында
Егер ересек адам жеткіншекке деген көзқарасын өзгертпесе, онда жеткіншектің
Бұл қарама- қарсы тенденциялардың болуымен бір- біріне қарсылық қақтығыстар
Талас- тартыс- ересек адамның жеткіншектік кезеңде жеке адамның дамуына
Егер ересек пен жеткіншектің арасындағы қарым- қатынас ересектер қарым-
Ересек адам мен жеткіншектің жеке қатынастарындағы сәттіліктің олардың арасындағы
Мұның бірнеше себебі- баланың осы екі жүйеде принципті тұрғыдн
Ж. Пиаже ойын процесінде балалардың кооперациясы қалай дамитынын көрсетті;
Сонымен, жеткіншектің жастың басталуына қарай парадоксты ахуал қалыптасады: баланың
Баланың автономиялы моралы және оның ересектер қоғамының моралымен қақтығысуы
А.С.Макаренконың тәрбиелеу жүйесі- жеткіншек шақтың ең қиын әлеуметтік- моральдық
А.С. Макаренко жеткіншектің әлеуметтік белсенділігің мәнін және жеткіншектер коллетивінің
Макаренконың орасан зор жеке беделенің түпкі негізгі жеке адам
Коллективте және коллектив арқылы жеке адамның қасиеттерін тәрбиелеу жеткіншектің
Жеткіншектерге коммунистік тәрбие беруде пионер ұйымы орасан зор роль
Тұлға аралық дау-дамайларды дер кезінде диагностикалау олардың алдын-алу үшін,
Қызметкерлер арасындағы деструктивті дау-дамайларды болдырмау үшін ұжымдағы ара қатынастар
Әлеуметтік қызметкерлер, психологтар, мамандар құрамы бойынша менеджерлер тәжірибесінде бақылау
Тұлға аралық дау-дамайларды диагностикалаудың ұсынылған әдістемесінің екі базалық және
Қосымша модульдар ұжымды зенрттеу мақсаттарына байланысты қолданылады, топтың әр
Сұрақ процдурасы қолданылатын модульдердің санына және топтың санына байланысты
Зерттеу мақсаттарына қарай сұрақ парағына кіретін сұрақтар саны бірден
Кез- келген әлеуметтік құбылыс сияқты дау-дамай уақыт ағынымен жүретін
Ланетттік кезең « дау-дамай алды) мынадай сатылардан тұрады: а)
Объективті проблемалық жағдаяттың пайда болуы. Егер жалған дау-дамай пайда
Объективті проблемалық жағдаятты ұғыну. Ақиқатты проблемалы әрі қайшылық ретінде
Әр жақтардың объективті мәселені даусыз тәсілдермен шешу әрекеттері. Жағдаяттарды
Дау- дамай алдындағы жағдаяттың пайда болуы. Жағдаяттың даулылығы өзара
Теориялық тұжырымдамалардың көпшілігінде тұлға ішілік дау- дамайлардың бір немесе
Әр түрлі деңгейде тұлға ұмтылыстарын көрсететін түрткілер. Олар «қалаймын»
Қоғамдық нормалары көрсететін және соның арқасында міндет өлшеміне айналған
Өзіндік құндылықтар тұлғаның мүмкіндіктерін, сапаларын және басқа адамдар арасынан
Дау-жанжал – екі немесе одан да көп адамдар арасындағы
Дау-жанжал диалектика элементі, дамудың қозғаушы күші, өмірге қажетті жай.
Қандай адам болмасын жұмыс бабында пікір таласына тап болады.
Дау-жанжалды басу үшін, әуелі оның неден, қалай пайда болғанын
Мұндай дау-жанжалды жоюдың бірден-бір жолы – обьективті жағдайды өзгерту.
Адамдар арасындағы қарым-қатынаста ынтымақтасу және алауыздық ықпалдары әрекет етеді.
Сонымен қоса, ресми көшбасшысының өзі де көп жағдайда дөрекі,
Дау-жанжалдың толып жатқан түрлері болады. Ал оны төрт топқа
Жеке адамның келіспеушілігі жұмысына қанағаттанбау, өзіне және ұйымға сенбеуден,
Ең көп байқалатыны адамдар арасындағы дау-жанжал. Мұның өзі әр-түрлі
Жеке адам мен топ арасындағы дау-жанжал сол уақытта пайда
Дау-жанжалдың мынадай да түрлері бар: 1. Тікелей-көлбеу; 2. Іскерлік-жеке
Сонымен қоса, дау-жанжалдың жалпылама – жекелей, қысқа мерзімдік, ұзаққа
Қолайлы және қолайсыз құндылықтар мен мүдделердің қақтығысына орай келіспеушілік
Дау-жанжалдың «қолайлы-қолайсызы». Мұнда екі қолайлы балама болады. Бұл өте
Дау-жанжалдың «қолайсыз-қолайсызы». Екі вариант та ұнамсыз. Егер сіз жабдықтау
Дау-жанжалдың «қолайсыз-қолайлысы», мұнда жақсы және нашар нұсқалар қақтығысады.( 28-31б)
Психологтар дау-жанжалды жағдайды шешудің бірнеше тәсілін ажыратып, оны екі
Дау-жанжалды шешудің құрылымдық тәсіліне жататыны: жұмыс талабын түсіндіру, үйлестіру
Дау-жанжалға жол бермеудің ең қолайлы тәсілдерінің бірі – әрбір
Жеке адамдар арасындағы дау-жанжалды шешудің мынадай нышандары болады:
Жалтару. Көпшілік адамдар дау-жанжалдан жалтаруға тырысып, өзінің тыныштығын ойлайды.
Тігісін жатқызу. Мұндайда басшы адамдар арасындағы дау-жанжал мен наразылықты
Мәжбүр ету стилінде басшы қалайда өз көзқарасын өткізуіне, соған
Ымыраға келу – мұның пайдалы болатын себебі адамдарды наразылыққа
Проблемаларды шешу – бұл әр түрлі пікір-таластың болатындығын мойындау,
Дау-жанжалды шешудің бірден-бір жолы – ынтымақтасу, ымыраға келу, проблеманы
Бұл процесс, әрине, оңай емес, әрі екі жақтан да
Ынтымақтасудың толып жатқан жолы бар, дегенмен оны шартты түрде
Дау-жанжалдың бар екендігін мойындау. Жұрт алдында келіспеушіліктің бар екендігін
Процедура туралы келісімге келу. Дау-жанжалды шешу үшін қайда, қашан
Дау-жанжал себептерін сипаттау. Дау-жанжалдың себептерін анықтаудың, ретке келтірудің айрықша
Дау-жанжалды шешу варианттарын қарастыру. Жоғарыда «ми шабуылы» жөнінде айтылған
Келісімге келуге тырысу. Айтылған ұсыныстарды бағалай отырып, екі жаққа
Жоспарды жүзеге асыру. Келісім нәтижелері тіркелетін құжаттарды нені, қашан,
Қабылданған шешімді бағалау. Келісімге қатысушының жүргізу проблемасы өте күрделі
1.2 Жеткіншек шақтағы өзін-өзі бағалау мен тұлғааралық өзара қатынастардың
Жеткіншектің организмінде болатын елеулі өзгерістер ұзақ уақыт бойы осы
20-30 жылдарда әр түрлі елдерде нақты зерттеулер жинақталғандықтан биогенетикалық
Биогенетикалық универсализм теорияларына американ антропологтар күшті соққы берді; олар
Антропологтардың зерттеулерінде жеткіншектің кезеңін ұзақтығы әр түрлі болуы және
Әлеуметтік ересектіктің дамуы дегеніміз баланың ересектер қоғамында оның толық
Жеткіншек шақтың басында балалар сырт пішіні жағынан да, мінез-
Организмнің қайта құрылуы эндокриндік жүйедегі өзгерістерден басталады. Гипофиздің,
Бойдың ұзаруы, салмақтың артуы, кеуде клеткасы шеңберінің өсуі —
Бұлшық еттің және бұлшық ет күшінің неғұрлым жедел артуы
Бұлшық ет күшінің артуынан жеткіншектің дене күшінің мүм-кіндіктері ұлғаяды.
Фалликуланың қабырғасы анотомиялық жыныс гормондарын жасап шығара отырып сонымен
Жыныстың дамуы ІІ саты (препубертат) қыздарда 9-11 жасқа дейін
Қалқанша безі – ішкі секреция маңызды мүшесі. Зат алмасуға
13-14 жастағы өспірімдерде массасы ең жоғары болады.
Жүрек -өмірің алғашқы 2 жылында жыныстық жетілу кезеңінде 12-14
11-12 жасқа қарай дауыс сіңірлерінің өсуі жеделдейді. Қыздарға қарағанда
Жеткіншектік шақта эпдокриндік және нерв жүйелерінің қызметіндегі балалық шақта
Жыныстық толысу мен дене күші дамуындағы өзгерістердің жаңа психологиялык
Танымдық — іс-әрекетте ересектіктің дамуы. Ересектіктің дамуындағы маңызды бағыт
Танымдық мүдделердің басым бағыттылығы нақ осы жеткіншектік шақта қалыптасады.
Кейде нақ осындай жағдайда жеткіншек мектеп шағында немесе жеткіншектік
Жеткіншектің болашақ мамандық туралы түсінігі неғұрлым анық әрі орнықты
Жеткіншектік шақта ересек адамға, жолдасына, өзіне баға бөлгенде білім,
Білім алу жеткіншектердің бәрінде бірдей субъективті қажетті іс-әрекетке айналмайды.
Тұлға ішілік дау- дамайлардың қоршаған орта мен оның ішінде
Дау-дамай негізінде жатқан қайшылықтардың табиғатына сүйене отырып, олардың екі
Адамға қатысты сыртқы объективті қайшылықтардың ішкі әлемге өту нәтижесі
Тұлғаның қоршаған ортаға қатынасын көрсететін, ішкі жан- дүниесін қайшылықтарынан
Тұлғаның ішкі жан- дүниесінің психологиялық тепе- теңдігі;
Тепе- теңдіктің бұзылуы, іс- әрекеттің негізгі түрлерінің шиеленісуі, қиындауы,
Жоспар мен бағдарламаларды жүзеге асырудың мүмкін болмауы, «өмірдің үзілуі»,
Осы деңгейлердің әрбіреуінде қайшылықтарды шешу мүмкін болады. Бұл мүмкіндік
Тұлға ішілік дау- дамайдың пайда болуы үшін тұлғаға қатысты
Тұлға ішілік дау- дамайға маңыз беретін тығырыққа тірелген жағдайлар
Біріншіден, табиғатпен күрестің өзінде тұлғаның түрткілері мен қатынастарын қанағаттандыру
Екіншіден, бір түрткілер нәтижесіз болуы, жаңа, әлі қанағаттандырылмаған түрткілердің
Теориялық тұжырымдардың көпшілігінде тұлға ішілік дау- дамайлардың бір немесе
Әр түрлі деңгейде тұлға ұмтылыстарын көрсететін (қажеттіліктер, қызығуышылықтар, мүдделер,
Қоғамдық нормаларды көрсететін және соның арқасында міндет өлшеміне айналған
Өзіндік құндылық тұлғаның мүмкіндіктерін, сапаларын және басқа адамдар арасынан
Тұлғаның ішкі жан дүниесін қандай жақтары ішкі дау- дамайға
Мотивациялық дау- дамайү тұлға ішілік дау- дамайдың жиі зерттелетін,
Адамгершілікті дау- дамай. Этикалық ілімдерде оны көбінесе моральдық дау-
А. Спиваковская тілекке сәйкес әрекет етуге талаптану мен ересектердің
3. Жүзеге аспаған тілектер дау- дамайлары немесе кемшілікті сезіну
4. Рөлдік дау- дамай бір уақытта бірнеше рөлдерде іске
5. Бейімдеушілік дау- дамай кең мағынада, яғни субъект пен
6. Өзін- өзі бағалаудың сәйкессіздігі туралы дау- дамайы. Тұлғаның
Тұлға ішілік дау- дамайлардың қоршаған орта мен оның ішінде
Дау-дамай негізінде жатқан қайшылықтардың табиғатына сүйене отырып, оларды екі
Адамға қатысты сыртқы объективті қайшылықтардың ішкі әлемге өту нәтижесі
Тұлғаның қоршаған ортаға қатынасын көрсететін, ішкі жан- дүниесінің қайшылықтарынан
Тұлғаның ішкі жан- дүниесінің психологиялық тепе- теңдігі;
Тепе- теңдіктің бұзылуы, іс- әрекеттің негізгі түрлерінің шиеленісуі, қиындауы,
Жоспар мен бағдарламаларды жүзеге асырудың мүмкін болмауы, «өмірдің үзілуі»,
Осы деңгейлердің әрбіреулерінде қайшылықтарды шешу мүмкін болады. Бұл мүмкідік
Тұлға ішілік дау- дмайдың пайда болуы үшін тұлғаға қатысты
Тұлға ішілік дау- дамайға маңыз беретін тығырыққа тірлеген жағдайлар
Дау- дамайды шешудің екі негізгі жолы бар: инцидентті өшіру
Инцидентті өшірудің бірнеше әдістері бар.
Бір жақтың ұтысын қамтамасыз ету. Екінші жақ келіссе, бұл
Алдау арқылы, өтіріктің көмегімен дауды басу, сөйтіп, мәселені шешу
Дау- дамай жағдаятын таратудың әдістері:
Қатысушыларды бір- бірінен кеңістікте екі жаққа толық ажырату. Мысалы,
Жағдайды іштей басқа көзқараспен қабылдай. Қатысушылардың рухани құндылықтары өзгеріп,
Текетірестен ынтымақтастыққа көшу. Іскерлік саладағы дауларды шешудің әдісі. Қарама-
Жеткіншектердің арасындағы дау- дамайларды пайда болған сәтте-ақ шешуге болады,
Жеткіншек шақтағы дау- дамайдың алдын- алдуың өз қағидалары бар.
Дау- дамайдың ұйымдастыру себептері- ұжымдарда өндірістік мектептерде оқу- тәрбиені
Дау- дамайдың арақатынас себептері- адамдардың билікке таласуы, біріне бірі
Дау- дамайдың жанжалкеш тұлғалық себептері- ішкі дүниесі қайшылықтарға басым
Көтеріңкі не түсіңк өзіндік баға;
Үстемдікке ұмтылу;
Бірқалыпты ойлау;
Асып кеткен шыншылдық, бірбеткейлік;
Жағымсыз сезімдер жиынтығы (үрей, ашу, ыза, қорқыныш).( 81-83б)
Практикалық психологтың тұлғааралық қатынас және
Сондықтан қазіргі психологияда тұлғааралық қатынас
Практикалық психолог тұлғааралық қатынас мәселесімен
а) обьект негізінде (топтар арасындағы
б) зерттеу шешетін міндеттер негізінде
в) қолданылған әдістемелердің құрылымдық ерекшеліктері
г) тұлғааралық қатынасты диагностикалаудың бастапқы
Ғылыми зерттеулерде ерекше бөліп қарастырылатын адамның өзге өмір жағдайы
Адами ресурстарды басқаруға көшу бір жағынан теориялық және қолданбалы
Адами ресурстармен басқаруда үш негізгі аспектіге ықпал етіледі:1)Индивидтер мен
Қазіргі кезде жоғарыда аталған практикалық талаптардың шешуге негізделген түрақты
Тәжірибеде пайда болатын мәселеледі жүзеге асырудағы ғылыми базаны құру
1. Субъект өмір үрдісінің анализі, ол
қажеттіліктердің пайда болуы мен оларды
қатынастарды қалыптастыру және дамыту;
2. Әлеуметтік үрдістегі және ірі топтардағы
өмір жолдарының интеграцияларын зерттеу - «жеке» және
«қоғамдық» сананың қатынасы, үйымдардағы адамдар әрекеті;
3. Сауда үрдісі деп аталатын ортадағы психологиялық жайттарды
зерттеу: жеке меншіктердің өзгеруі және үйым конверсиясы және т.б.
Мамандар жүйелеудің көрсеткіштерін психодиагностикалық міндетіне
Әр психодиагностың алдында әрдайым әдістермен
Тұлғааралық қатынасты субъективті қалаулар
Ал тұлғааралық қатынасты жанама бағалау
- нақты жағдаятты бақылау әдістемесі;
- нақты жағдаятты символикалық модельдеу
- проективті әдістер.
Тұлғааралық қатынысқа әсер ететін жеке-тұлғалық
Тұлғааралық қатынасты субъективті бейнелеу тобына
Практикалық психологияның қазіргі уақыттағы даму
Біріншіден - практик психологтың әдістер жүйесі
Екіншіден бұл жүйеде практикалық психологияның
Сонымен қатар, психологиялық сараптама әдістемесі, психоболжам
Ю.М. Забродинаның пікірі бойынша, практикалық міндеттердің
Психодиагностикалық әдіс - мінез-құлықтармен әрекеттердің ерекшеліктері мен заңдылықтарын анықтауға,
Психодиагностикалық әдістеме - психодиагностиканы пайдалануды қажет ететін, практикалық талаптардың
Әдіс және әдістеме ұғымдарының қатынастары арасында төмендегі ерекшелік болады.
Зерттеушіге ықпал ету тәсілдері, ұсыныстар, ережелерді қолдану тәртібі, оның
- зерттеушінің мінез-құлқы мен іс-әрекет ерекшеліктерін айқындайтын алғашқы мәліметтерді
- салыстыруға (сұрақ жауаптары, өзіндік әрекеттер, іс-қимылдар т.б.) және
- психикалық реттеудің заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін нәтижелерді талдау
- мұндай анализдің нәтижелерін интерритациялық мүмкін болатын құсқаларын талдау;
Психодиагностикалық зерттеу әрекеттері нақты зерттеушілердің индивидуалдық ерекшеліктерін анықтауға және
Яғни зерттелушінің дербес ерекшеліктеріне байланысты пайдаланатын әдістердің информативтілігі өзгеруі
Алғашқы мәліметтердің нәтижесі психикалық реттелудің жеке ерекшеліктерін бағалау мақсатында
Сонымен қорыта келгенде, баланың жеке тұлға ретіндегі дамуы, өзіндік
Барлық адамдар арақатынасындағы даулар әлеуметік институттар, әлеуметтік топтар қызмететерінің
Әрбір мәдениетті адам мінез- құлқында даулар пайда болады және
Жас өспірімдік шақта баланың организімінің жыныстық жетілуімен болады. Осыған
Осы күйді американдық жас өспірім жақсы көрсетті: 14 жаста
Әлеуметтік ересектің дамуы дегеніміз баланың ересектер қоғамында оның толық
Жеткіншектік шақтың басында балалар сырт пішіні жағынан да, мінез-құлқы
Зерттеушілер бойынша бала мен жанұя қатынастары жасөспірімдік кезеңмен жеткіншек
Балалық шақтан бастап құрбыларының саны көбейе бастайды. Жеткіншектер құрбыларынан
Жеткіншек жаста ер балалар мен қыз балалар арасындағы қарым-қатынаста
Бір полды адам мен интимді қатынас пен бірге, қарама-қарсы
Балалық шақ және жеткіншек кездегі кездесуді Брюс Роско жеті
1. Көңіл көтеру –
2. Әлеуметтену – қарама-қарсы
3. Статус – топ
4. Некелік партнерді таңдау
5. Жыныстық қатынас -
6. Жолдасты қатынас –
7. Жақындық – қ-қ
Жеткіншек ересекке үлгі ретінде теңеседі (міндеттерді орындау сапасында және
Сонымен тұжырымдай келе,жеткіншектердің ересектер дүниесіне түрлі жолдармен кіріп, оның
Осы жаста балалардың ақыл-ойы, дене-бітімі де дами бастайды. Яғни
Жекіншектер жаңа сапаға, яғни үлкен жасқа
Биогенетикалық универсализмнің негізін салушылар С.Холл мен З. Фрейд
М.Мид жеткіншек кезеңіндегі дағдарыс барлық жеткіншектерге болатындығы туралы айтады.
Д.И. Фельдштейн бұл өзгерістердің барлығын жеткіншектік «Меннің» пайда
Қайшылық – жеткіншектің есейіп қалуы мен үлкендердің оған әлі,
Бұл кезеңде жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын
Жеткіншектер мен үлкендер арасындағы түсінбеушілік конфликтігі, не сергелдеңге алып
«Меннің» қалыптасуын Б.С. Мерлин адам өзіне өзі тең
Жеткіншектердің өзін-өзі бағалауының мынадай екі тәсілі бар: біріншісі, олар
Соңғы жағдайда уайымға салыну жақсы болмаса да, бұдан бұрыс
Жеткіншектің өзін-өзі бағалауының екінші түрі өзгелердің өзі жөніндегі пікірін
«Мен» бейнесінің адекваттылық дәрежесі жеткіншектің маңызды аспектілерінің бірі –
Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, тұлғаның өзі жайлы пікірі оның іс-әрекеті
Сонымен, жеткіншектік кезеңдегі «дағдарысты» түсіндіруде теориялық көзқарастардың дамуы жеткіншектік
Тұлғаның динамикалы, көпқырлы, күрделі құбылысын өзіндік бағалау адамның
Бұл бағыттың негізгі міндеті өзіндік бағалаудың құрылымдық және динамикалық
Өзіндік бағалаудың терең құрылымды динамикалық талдау жинақталған теориялық
Әрине бұл екі бағытты бөлсек те, өзіндік бағалаудың сыртқы
Жеткіншек жасынан бастау алған сыртқы детерминацияны сақтауда субъектінің
Жеткіншектердің өзіндік анықталулары философиялық, әлеуметтік және психологиялық, педагогикалық аспектілері
В.И. Лебедеваның пікірінше, бұл мәселе тұлғаның жан-жақты дамуының позицияларын
Тұлғаның өзіндік анықталуы өзіндік сана-сезімге апару оның тәуелсіздігін қамти
Тұлғаның өзіндік анықталуы жинақталған адамзаттық тәжірибені меңгеру болып табылады.
Жеке тұлғаның әлеуметтік пісіп жетілуінің мәнді көрсеткіші, мағыналы құрылуы
Сөйтіп, индивидте өзіне тән қайталанбайтын қасиеттер қалыптасып, персонификация процесі
Осы кезеңде тұлғаның рөлдік сферасының дамуы да маңызды болып
Өзіндік бағалау жеке бастық қатынастардың өмірлік құрылымдарын таратудағы
Жеткіншек дағдырысының жақсы өтуінің тұлғалық
Жеткіншектердегі жаңа бағыттағы қалыптасулар, қарым-қатынас денгейінің өсуіне байланысты өзіндік
Жеткіншек үшін барынша тезірек ересек адамның статусын жаулап алуға
Америкалық этнограф Маргарет Мид кейін жаңа Гвинея жақтарында балалардан
Дениз Кендел мен Джеральд Лессердің 13-15 жасар Америкалық және
Ұрпақтардың өзара қатынасы әрқашан ешқай жерде де бірдей болмайды.
Америкалық психолог Стэнли Хол (1884-1923) болды. Биогенетикалық бағытты жоқтаушылар
Газель бойынша 10-жас – бұл алтын жас, бала салмақтанады,
11-жаста ағзаның қайта-құрылуы басталады., бала қозғыш, жағымсыз жақтары көрінеді,
12-жаста айтылған қасиеттер жартылай жойылады, әлемге қатынасы тұрақталады. Бұл
13-жаста бала өз ішкі әлеміне кетуге бейім, өзіне-өзі риза
14-жаста интроверсия экстроверсия мен ауысады, жасөспірім қуатты, қарым-қатынасқа оңай
15-жаста балалардың мінездерін бірдей деп айта аламыз. Өйткені олардың
16-жаста салмақтықты икемденеді, көңілділік пайда болады,ішкі өзінділік өседі, эмоциялық
Шпронгердің тұжырымы Шарлота Бюлердің көмегімен нақтыланып дамытылды. Жеткіншектік психология
Швейцар психологі Жан Пиаже (1896-1980) жеткіншектік ойлаудың қасиеттіне өз
Өзін-өзі бағалау адамның өз іс-әрекетінің реттелуіне тікелей қатысушы жеке
Саналы түрде өзін-өзі басқарудың ядросы өзін-өзі бағалау екені белгілі.
Жеткіншектердің бейімділігі немесе соларға тән мінез-құлыққа мағына құрастыру процесінің
Жеткіншек кезеңіндегі өзіндік сананың ерекшеліктері, яғни тұлғаның бағалауды басқаруды
Кейбір зерттеулер бойынша, агрессияның төмендеудегі өзіндік бағалау процесімен жанама
Жеткіншектердің өз «Мен бейнесі» жайлы индивидуалды мифті құру өзіндік
«Мен кіммін?», «Мен қандаймын?», «Менің қабілеттерім қандай?», «Менің өмірлік
Филип Раистың «Психология подроскового и юношеского возраста» -оқулығында: жеткіншектердің
Психолог В.А. Крутецкийдің бекітуі бойынша жеткіншектердің айқын сезімін сырттан
Жасөспірім кезеңі жалпы тұлға болып дамуындағы маңызды фаза. Жасөспірімнің
В.Г. Асеева бойынша мектеп жасындағы жетілу немесе басқа сөзбен
Рувинский Л.И., Хохлова С.И. еңбектерінде жеткіншектік шақ - бұл
Ш. Бюллер жеткіншектік кезеңді фаза бойынша бөліп қарастырады. Негативті
Ст. Холл ең алғаш бірнеше негізгі қарама – қайшылықтарды
Ст. Холл, Э. Шпрангер айтқан тұжырымдарын талқылай келе, жеткіншектердің
1) Өткір ашулы кризистік уақытпен сипатталады. Ол қайта дүниеге
2) Өте баяу, ақырын, жайбасар тұлға. Жеткіншек ересектік өмірге
3) Жеткіншек белсенді және саналы түрде өзін тәрбиелейді, өзін-өзі
Психологияның ең негізгі міндеті «тұлғаның ішкі әлемін тану» деген
Сонымен жеткіншектік шақта адам өзінің өмір сүруіндегі мәнділікті іздейді,
1.3 Жеткіншек шақтағы дау-дамайдың әсерінен пайда болатын суицид ауруы
Қазіргі таңда, Қазақстанды алаңдатып отырған жәйт бұл,жеткіншек балалардың суицид
шек тұлғасының барлық адами қасиеттерінің ауқымдарын қамтиды. Ата-аналар балаларының
Біріншіден, ата-аналар бала үшін жылылық пен демеу сезімдерінің қайнар
Екіншіден, ата-аналар нұсқау беріп билік жүргізетін өктем күш, балаларды
Үшіншіден, ата-аналар балалар еліктейтін үлкен өнеге-үлгі, олардың бойындағы қасиеттер
Төртіншіден, ата-аналар білімнің, ақылдың кені, балаларға кеңес беретін, өмірлік
Балаларымыз өсіп ер жеткен сайын ата-аналар тарапынан көрсетілетін қызметтердің
Бұдан әрі баланың жанұяға тәуелділігі бұрынғыдан арта түспесе кемімейді.
Жалпы келгенде, суицид - қазақша айтқанда, өзіне - өзі
Сол үшін де мектепте, студенттер арасында, жалпы көпшілік жерлерде
Өлімге құмарту негізінен психиканың проблемасы, оның астарын қоғаммен
Суицид - дертінің емі иманда - дейді
Қазіргі кезде Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының дерегі бойынша Қазақсатан
Елдегі мұндай ахуал жаңадан пайда болған үрдіс емес. Суицид
Сурет 1.Жеткіншек шақтағы дау- дамайлардың жыл сайынғы суицид санының
Жасөспірім кезеңде суициалдық мінез-құлықтың кейбір өзгешеліктері
Міне, осы жағдайлардың барлығында психолог пен отбасының көмегі
Бүгінде адамдардың өз- өзіне қол жұмсап, өз өмірін қиған
Ішкі эмоциялдық жағдайдың бұзылуы үйлесімсіздігі:
Қоршаған ортаға деген көңілсіздік;
Кекшіл, жылдам ашуланғыш;
Қобалжу, негізсіз қорқу;
Стресс, депрессия, аффект дағдарыс.
Өйткені суицидтік әрекеттерге ұшыруадың мынадай факторлары бар:
Болашаққа шарасыздықпен қарау, мақсат- армандардың болмауы, өмірге деген құштарлықтың
Әлеуметтік қолайсыздық. Яғни, әлеуметтік шеттілуі, оқшаулану;
Оқшаулану, қоршаған ортамен қарым- қатынастан қашу;
Келешекке деген жоспардың болмауы;
Өз күйзеліс жөнінде дәрігер, психолог, педагогтарға шағымдану.
Отбасындағы жағымсыз ахуал, жайсыз психологиялық атмосфера
Жұмыссыздық, кедейшілік ( материалдық жағдайдың жетіспеуі);
Жанұядағы берекесіздік немесе бақытсыздық;
Отбасы мүшелерінің қарым- қатынасында үйлесімлікдің болмауы (өзара жиі конфликт,
Отбасында елеусіз қалуы (жалғыздықты сезіну) т.б.
Өзіндік «менінің» төмендегі немесе жоғаулы, сыртқы ортаның қысымы және
Адам уақытта өмір қағидаларына мойынсұна бермейді. Өзін- өзі өлтірушілер
Көп жағдайда көңілсіз күйде жүру, тыныш, монотонды дауыс;
Сөйлеудің баяулығы, жауаптың қысқалығы;
Іс- шарасыздық, қарым- қатынастан қашқақтау.
Психикалық бұзылыстар көріністері:
Жылауықтық;
Ауыздың кебуі;
Тахикардия;
Демнің жетпеуі;
Бас аурудың жиілігі;
Дене салмағының түсуі;
Тәбеттің қашуы;
Кеуденің ауырлығы.
Демонстрациялық мінез- құлық көріністері:
Өз- өзіне қол жұмсау қорқыту;
Қан тамырларын кесу;
Дәрі- дәрмек ішу;
Өзіне назар салуды талап ету.
Адамның түйсігі өте нәзік демекші, суицидтің жоғарыда аталғандай көріністері
Сонымен, суицид немесе өзін- өзі қол жұмсау, адамда ауыр
Көптеген психологиялық, философиялық, діни тұжырымдарда суицидке теріс, ұнамыз қараулар
1985 жылы алғаш рет Америка суицидологы Э. Шнейдманмен барлық
Барлық суицидтердің жалпы мақсаты- адамның интенсивті, ауыр халдерін қалыптастырушы,
Барлық суицидтердің негізгі тапсырмаларының бірі- төзгісіз ауыртпашылықтарға тоқтатылуы.
Суицидтегі жалпы стрессор психологиялық қажеттіліктердің фрустациясы болып табылады. Ешқашан
Суицидтің жалпы эмоцияларына үміітсіздік, күдер үзгендікті жатқызуымызға болады. Эмоционалды
Суицидтың жалы ішкі қарым- қатынастарына амбивалентілік жатады. Ол бір
Жалпы психикасының күйі, танымдық аумақтың төмендеуі.
Жалпы суицидтегі іс- әрекеті- қашу (эггрессия). Адамның қауіпті жағдай
Суицидтегі жалпы коммунативті акт- өзінің жаман ниеті жайлы ескерту.
Өзіне- өзі қол жұмсайтын адамдардың мінез- құлықтары тез арада
Жоспарланған өзін- өзі өлтірудің алғашқы белгілерінің бірі жұмыстарының баролығы
Суицидтык күйінің негізні симптомдары депрессия мен ажитация. Ажитация күйге
Мамандар жыл сайын Қазақстанда 14 пен 17 жас аралығындағы
Елде 2005-2007 жылдары кәмелетке толмағандар арасында 1364 өзін- өзі
Қазақстан Респубиликасының Бас прокуротурасының 2008-жылы «Балалар суициді» тақырыбында жүргізген
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің деректері бойынша, (2005
Жетім қалған балалардың негізгі бөлігі білім беру және әлеуметтік
Балалардың лайықты өмір сүруінің неғұрлым жайлы нысаны- олардың табиғи
Патронаттық тәрбиелеу- бұл балаға қатысты қамқоршы міндеттерінің бір бөлігін
Паронат жүйесінде басқа қалған нысандарға қарағанда, баланың өзінің биологиялық
Балалар еркін қоғамдағы жауапты өмірге дайын болуға тиіс. Ал,
Баланың толыққанды дауым үшін баланың мүдделеріне сәйкес келетін тұру
Қазақстан Республикасы өркениетті елдер қатарына қосылуы жолында саяси- әлеуметтік,
Тәрбие- халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі
Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа
« Тәрбие- ұлағатты іс» деп ұлы ойшыл Әл- Фараби
Баланың адамдармен қарым- қатынас жасауы, қоғамға енуі отбасынан басталады.
Барлық бала жақсы және жаман әдеттерді өзі өскен шаңырақтан
Жасөсіпірімнің білім қалыпты болса да, тәрбиесі жеткіліксіз болса, қоғамға
Ж. Аймауытов «Тәрбиеге жетекші» еңбегінде «Тәрбиенің негізгі мақсаты- мінезді
Әл- Фарабидің айтуынша, «адамды жануарлардан ерекше бөліп тұрған қуат-
Оқытудың басты мақсаты- біліммен қаруландыру. Ал, ол білімді
В. Сухомлинский ақыл-ой тәрбиесін дұрыс ұйымдастырудың негізгі жолдарын атып
Әрбір мұғалім- тәрбиеші. Өйткені, оқушы мен ұстаз арасында рухани
Суицид аурының алдын алу шаралары. Топқа бөлу (түрлі түсті
Суицид деген не?
«Суицид» латын тілінен аударғанда «өзіне- өзі қол жұмсау» дегенді
Суицид
Нағыз суицид
Өмір сүрудің мәні
Бұл адамдарға әлі де көмектесуге болады.
2.Бейне- ролик. Әр топқа суицидтік әркетке апаратын мәселелі бейне-
« Өмірдің қиындығына тап болған жігіт». Жеткіншек жігіт сабақтан
Жеткіншек жігіттің тағдыры не болмақ? Тғырықтан шығудың жолы қандай?
«Баланың жабырқаулы күйі». Бала үнсіз өзімен- өзі ойнап отыр.
Бұл көріністен нені байқадыңыз? Балаға қалай көмек берер едіңіз?
«Мектеп бітіруші ҰБТ жағдайында». Мектеп бітірушілері ұлттық бірыңғай тестілеуге
Осыдан кейінгі асхаттың әркеті қандай болмақ? Сіздің жақын доысыңыздың
ІІІ. Адам өмірінде кездесетін осындай әртүрлі жағдайлардан сіө қалай
Мен ылғи кез келген нәрсеге ашуланып қаламын. «Ашу дұшпан,
Менің бір досым белгісіз дінге кіріп, ата анасын маңына
Мен әкемнің асқар тауым, тірегім екенін білемін. Ал әкем
Қымбатты достар. Менің тілімнің аздап мүкістігі бар еді. Сол
Менің жақын досым: « Мен не үшін өмір сүріп
Кұрметті де қымбатты менің жанашырларым. Маған көмектесңіздерші, менің ата-
Өзіңе сенімді бол. Өзіне сенімсіз жағдайда өзін-өзі сендіруге үйрету.
Өмір қызығы мен қайғысы қатар көрсетеді. Бұл өмір заңдылығы.
Біздің кеудемізде жанымыз болғанымен оны өз еркімізбен қиюға хақымыз
Соң себепші:
Жақындарыңыздың жүрегін жараламаңыздар;
Өмірде сүйе біліңіздер;
Өмір қымбат екенін ұғыныңыздар;
Бір- біріңізден көмектеріңізді аямаңыздар;
Ата- аналарыныңызды туыстарыңызды, достарыңызды жылатпаңыздар;
Асығыс шешім қабылдамаңыздар.
Барлығымыз шеңбер құрып, қолымызды ұстап тұрайық. Мына әдемі гүлді
Айтылған жылы лебіздер:
Өзіңе сенімді бол;
Қиыншылыққа төзе біл;
Ашуыңды жеңе біл;
Ата- анаңды сыйлай біл;
Денсаулығың мықты болсын;
Ғұмыр жасың ұзақ болсын.
Өмірде қандай жағдай болса да өзіңізге деген сеніміңізді жоғалтпаңыз,
ІІ. ДАУ-ДАМАЙ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖЕТКІНШЕКТІҢ ОҚУ ҮЛГЕРІМІНЕ ӘСЕРІ
2.1 Жеткіншектер арасындағы дау-дамайдың оқу үлгеріміне әсерін зерттеу жолдары
Дау- дамайдың қандай тәсілімен шешілетіндігінде оппоненттердің одан шығу стратегияларын
Бәсекелестік экстремальды және принципті жағдаяттарда уақыттың тапшылығы мен қауіпті
Мәмілеге келу оппонттердің дау- дамайды жарым- жартылай келісімге келу
Бейімделу немесе көну күрестен мәжбүрлі түрде немесе өз еркімен
Мәселені шешуден кету немесе қашқақтау шығындар аз болып тұрған
Ынтымақтастық оппоненттердің дау- дамайдағы барлық жақтың мүдделерін қанағаттандыратын шешімді
Басшы мен бағынушы арасындағы дау- дамайларды шешуді зерттеу олардың
Енді дау- дамайды шешудіңі ең конструктивті тәсілдері ретінде мәмілеге
Мәмілеге келудіңі негізінде «жақындасуға жол бермеу» немесе тағы да
Сонымен бірге, нақты өмірде мәмілеге келу жиі қолданылады. Оған
Дау- дамайдың екі жаққа да пайдалы емес екенін айту.
Дау- дамайды тоқтатуды ұсыну.
Дау- дамайда жіберліген өз қателіктерін мойындау. Олардың бар болуы
Оппонентпен дау- дамайда сіз үшін негізгі болып табылмайтын нәрселерге
Оппонент тарапынан қажетті келісімдер жайлы тілектерін айту. Олар әдетте,
Өзара келісімдерге сабырлы түрде, жағымсыз эмоцияларсыз талқылау, қажет және
Егер келісімге қол жетсе, онда дау- дамайдың аяқталғандығын қалай
Ынтымақтастық тәсілін «принципті келіссөздерге келу» әдісі бойынша жүзеге асыруға
А. Адамдарды мәселелерден айыру: оппонентпен өзара қатынастарды мәселелерден шектеңіз;
Б. Ұстанымдарға емес, мүдделерге көңіл аудару: «неліктен» және «неліктен
В. Өзара пайдалы нұсқаларды ұсыныңыз: мәселеге бір ғана жауап
Г. Объективті өлшемдерді пайдаланыңыз: екінші жақтың дәлелдеріне қалтықсыз болыңыз;
Дау- дамайды аяқтау нәтижелігі ықпал етуші маңызды фактор оны
Медиация дау- дамайларды шешудің ең ежелге және жалпыға бірдей
Дау- дамайды кім үшінші жақтың рөлінде бола алады? Формальды
Үйрену стихиялы болуы мүмкін, адамның басқа кісілермен, айналадағы дүниемен
Бірақ білім іскерліктерді осылай стихиялы түрде меңгерумен қатар үйрену
Оқыту туралы ұғым. Әдетте оқыту былайша сипатталады: бұл- адамға
Демек «мұғалім- оқушы» қатынасын «қабылдатқыш- қабылдаушы» қатынасына саюға келмейді.
Үйретушінің ықпалы үйренушінің белсінділігін оятады, ал бұл орайды күні
Оқушыда толық білім, іскерлік пен дағдылар қалыптасу үшін оқушының
Жол- жөнекей үйрену және мақсат қойып оқу. Сөйтіп, оқушының
Оқу- іс- әрекет. Сөйтіп, адамның іс- әректтерін белгілі бір
Оқу іс- әрекеті деген не? Бұған берілетін жауаптардың біреуі
Егер оқу- іс- әрекет болса, онда ол сыртқы және
Практикалық іс- әрекеттей емес, гностикалық іс- әрекет бұған қоса
Оқу процесінде іс- әрекетінің бұл түрлері бұл түрлері әдетте
Кез- келген іс- әрекет белгілі бір мотивтерден туындайды да,
Мақсаттың өзі- оқу- мұндай жағдайларды немқұрайды немесе тіпті жек
Ішкі мотивтерге адамды өз мақсатына оқуға ынталандырытаын мотивтер жатады.
Оқу іс- әрекетінің мотивтері. Белгілі бір зат, оқиғалар жағдайлар
Ішкі негіздер. Олар адамның қажеттіліктерімен анықталып, мұның өзі организмнің
Сыртқы негіздер. Олар адамның өмірлік іс- әрекетінің қоғамдық жағдайларымен
Талаптар адамға іс- әрекет мен мінез- құлықтың белгілі бір
Күту қоғамның қарым- қатынасымен сипаталады, мұның өзі осы адам
Мүмкіндіктер дегеніміз белгілі бір іс- әркет үшін адамның айналсында
Жеке түпкі негіздер. Олар адамның мүдделерімен, ұмтылыстары мен, бағдарларымен,
Іс- әрекеттің бұл аталған негіздері әр түрлі болып ұштасқан,
Сыртқы стимулдарды пайдалану талап етуде, сенім білдіруде, қолайлы мүмкіндіктер
Өмірдің өзі, адамның іс- әрекетін анықтайтын ұмтылыстар секілді мотивтендірудің
Оқу белгілі бір іс- әрекеттерден құралады. Олар оқытылатын адамның
Жеткіншек шақтағы балаларға дау- дамайдың оқу үлгеріміне әсері жаман
Дау- дамайларды шешу және олардың жағымсыз салдарының алдын алу
Әрекеттерді күшейту, қарым- қатынастағы тұлғалық кедергілерді шешуде;
Тұлғаның вербальды емес жолымен өзін- өзі көрсете білуінің әлеуітін
Күрделі дау- дамайлы жағдаяттарда құрастырмалы қарым- қатынасқа түзету жүргізуді.
Тәжірибиелік жұмыстардың тренингтік түрі кәсіби білімдер мен біліктердің көтеруге,
Дау- дамай зейінінің нысаны тек қана нәтиже емес, сонымен
Топтық психокоррецияны тренигті түрде жүргізілген тиімді. Белсенді оқыту технологиясында
Әрекет тренингі;
Тұлғалық- дамытушы немесе тұлғалық даму тренингі;
Қайты құру тренингі.
Әрекет тренигі іс- әрекеттің белгілі бір түрінде әлеуметтік тәжірибені
Ол өзара әркеттердің түрлерінен тұрады: әрекет этюдтері, онджағы жеке
Дау- дамай тренигтері әрекет тренингтеріне жатады. Оларды топтық пікірталастар,
Драмаландыру элементтерімен рөлге ену және топтық пікірталас тренингтік жұмыстың
Топтық дискуссия – мәселені әр түрлі көзқараспен талдау арқылы
Топтық пікірталас әдісі дау- дамайлы жағдаятты моделдеуге, пайда болған
Тренинг барысында инновациялық тәжірибелермен екі жақты баю жүреді, дәлірек
Студенттердің тернингтік топтарындағы зерттеулер мен жұмыс тәжірибесі конфликтологтың тренингтік
Екіншісі «агрессиядан шығу» кезеңінде тренигке қатысушылардың жан мен тән
Тернингтік кестенің үшінші кезеңі рефлексияға және тұлғаның дау- дамайлы
Төртінші кезең- катарсис, эмоциялық тазалану. Деструктивті дау- дамайды үрдістерде
Тренингтік үрдісте әсіресе, психокоррекцияда конфликтолог- тренингтердің топ басшысы ретіндегі
Тренингтің маңызды бір формасы бейне- тренинг болып табылады, ол
Бейне шолу жіберілген қатені дәлелдеу ретінде емес, қателік генезистік
Зейін мүмкіндігінше әркеттің, реакциялардың детальдарына және коррецияға бөлінеді;
Бейне кассетаны көру кезінде жіберілген қателіктің пайда болуы мен
Қателік ретінде қарастырылатын әрекеттің түртікісін анықтау керек;
Көрсету кіналау актісін айналмиау керек, қарым- қатынас үрдісін мұқият
Дау- дамай бойынша тренингтер жүргізудің технологиясы. Тренингке қатысушы топ
Қарама- қайшылық шынжыры жаттығуы. Ерекше көзқараспен түсіндіретін қарама- қайшылықты
Дау- дамайдағы мінез- құлықтың 12 ережесі:
Егер серігің соншалық ашу- ызағы берілсе, оның ішкі сезім
Серігіңнің өзінің тілек, талабын сабырмен түсіндіруін талап ет. Осы
Ашуды күтпеген әдістермен қайтар. Сергіңнің сенімді түрде басқа бір
Серігіңе қарсы баға берудің орнына өз сезімдеріңді айт. «Сен
Қиындық туғызған мәселе мен өзің қалаған соңғы шешімді мақұлдауын
Сергіңе шешімін таппаған мәселелер жөніндегі ойын және одан шығудың
Қандай жағдай болмасын серігіңе өз пікірін сақтауға мүмкіндік бер.
Оның талап- тілектері мен айтқандарыңның мағынасын дұрыс қабылда. «Сіз
Өзіңді тең ұста. Өзіңді сенімді, сабырлы ұста. Ол сергіңді
Кінәлі болсаң, кешірім сұрауға ұялма. Біріншіден, ашудың алдын аласың.
Қарама- қайшы ойлар шешімін тапқан соң, ол адаммен қарым-
Серігіңе сыйластық сезіміңді көрсете отырып, түсінушілікпен болған арадағы жағдайға
Зорлық-зомбылық және агрессия мәселесі күннен-күнге өзекті мәселеге айналып жатыр.
Агрессиялық мінгез-құлықты зерттеу мәселесі төңірегіндегі бұл теориялар бір-бірінен агрессиялық
Мінез-құлықтағы әлеуметтік ауытқушылыққа себепші индивидтік, жеке–даралық, әлеуметтік-психологиялық және психологиялық-педагогикалық
Үлкендер баланы барлық уақытта түсіне бермейді. Қарым – қатынас
Жеткіншектердің дене мүшелерінің дамуында да үлкен үйлеспеушілік орын алады.
Жеткіншек жас кезеңінде балалардың эндокриналық жүйесі де өзгеріске ұшырайды.
Жеткіншек жас кезеңіндегі мінездің кейбір көрсеткіштерінің шамадан тыс дамып
Сонымен қатар осы жас кезеңінде мазасыздану да бала өмірінде
Жеткіншек жастың ерекшеліктері:
барлық нәрсені өз бетімен орындап, үлкендердің қамқорлығы мен ақыл
үйге берілген тапсырмаларды жаттап алмастан өз сөзімен түсінікті етіп
үлкендерге сын көзбен қарап, олардың айтқанын сынап – мінеп
Жеткіншектердің қырсық мінез көрсетуіне ересектер талабын оңай орындамауына негіз
Балалардың оқудан басқа айналысатын шаруасының болмауы.
Радио теледидар басқа да ақпарат көздерінен ересектерге арналған хабарларды
Өзінен үлкен балалармен танысып солардың жарамсыз әрекеттеріне еліктейтіндігі
Күні – түні фантастикалық және криминалистикалық әдебиеттерді оқып ондағы
Акцентуацияның көрініс беруі
Агрессиясының анық байқалуы
Психологтың жеткіншек жас кезеңіндегілермен жүргізетін жұмыстарының міндеттері мен мазмұны
Адам бойындағы агрессия мәселесі қазіргі біздің қоғам үшін ең
Психолог А.А.Реан «агрессия» және «агрессивтілік» деген екі ұғымның бір-біріне
Агерессивтілік – бұл жеке тұлғалық қасиет мінез-құлық, агрессияға дайындық
А.Басс және А.Дарки агрессияны бес түрге бөледі.Оны мынандай сызба
Адамдар үнемі қауіпті агрессивті әрекеттер жасайды. Неліктен олар
Эмоциялық тұрақсыздықтың бір көрінісі - агрессивтілік адамның жеке тұлғалық
Көптеген әр түрлі бір-біріне қарама –қайшы
Туа пайда болған түрткілер немесе
Сыртқы стимулдардан белсенетін қажеттіліктерге
Танымдық және эмоционалдық процесстерге
Бұрынғы тәжірибемен үйлескен көкейкесті әлеуметтік және
Агрессивтілік эмоцияның көрінуі әрекеті, яғни сырттан немесе іштен келген
Агрессияға қатысты ең алғашқы және
Психоаналитикалық бағыт – бұл тұжырымның негізін қалаушы З.Фрейд.
Ұзақ жүздеген жылдар бойы, оның теориясы қызу да қатаң
Бері келе заманға сай көптеген оқулықтарда көрсетілгендей агрессияның деректемесінің
Үлкен қарама – қайшылықтың бір бағыты өмірдің сақталуы мен
Агрессияның өзгеге бағытталуы
Сызба 1.2
Агрессияның өзгеге бағытталуы: Инстинкт пен әлеуметтік норманың бір-біріне
Этнологиялық көзқарас: К.Лоренц агрессия – бұл ұзақ эволюциялық даму
Агрессия генетикалы фонды жақсартуға көмектеседі, яғни күшті энергиясы мол
Агрессивтілік бірлесе жасалған функцияның бірі. Осы мезетте жиналған энергияның
Лоренцтің тұжырымы бойнша – достық жылы қарым-қатынас махаббат ашық
Аңшылық гипотеза: Адри Голливуд сценарисі « әуесқой архиолог»,
К.Ю.Юнгтің агрессияға көзқарасы: агрессия, зорлық-зомбылық санадағы санасыз адам психикасындағы
Агрессия фрустрациялы жағдайдан шығудың бір жолы болып қарастырылады. Құмарлық
Агрессия – бұл өзінің іс - әрекеті арқылы өзгеге
Фрустрация – көзделген реакцияны орындалуында кедергілердің туындауы. Фрустрация деңгейі
Тежелу – бұл тенденция күтіп отырған жағымсыз зардапты шектейтін
Агрессиядағы қондырылған тежелу акті кез келген болатын шабуылдың күшімен
Орнын баса тұру – бұл бөгде біреуге қарсы бағытталған
Фрустрация әрдайым агрессияның қандай да
Агрессия үнемі фрустрацияның нәтижесі болып
Осыған қоса, қосымша аспектілер бар. Агрессияға
Біріншіден, болашақта мақсатқа жетуден күтілген
Екіншіден, мақсатқа жету жолындағы кедергілер
Үшіншіден, жүйелі фрустрацияның саны.
Кейіннен Доллард агрессияны баяулататын факторларды
Агрессивті құлықтың пайда болуы (Берковиц бойынша)
Сызба 1.3
Жоғарыда қарастырылған теориялар агрессияны инстинктивті қажеттілік деп қарстырады. Зильман
Фрустрация теориясының негізін қалаушылардың бірі Л.Берковец. Ол
« агрессия – фрустрация» схемасына үш мңызды түзету енгізді.
а) Фрустрация міндетті түрде агрессивті әрекеттен тарамайды, ол оған
ә) Агрессия дайын тұрған күйде ыңғайлы жағдай тумаса ұйшықпайды.
б) Фрустрациялық жағдайдан индивид агрессия әрекеті арқылы шығатын болса,
Ал С.Розенццвейг - фрустрацияны ұйшықтыратын үш себебін көрсетті:
Мақсатқа жетуге қажетті нәрселер болмауы болмаса қажетін қанағаттандырудан айырылуы
Затты болмаса қандайда бір объектіні жоғалту, ертеректегі қанағаттың қажеттілігі.
3. Дау-дамай бір уқыттағы бір-біріне үйлеспейтін жағдай, тұрақсыз
Сызба 1.4
Берковиц өзінің соңғы зерттеулерінде алдыңғы еңбектерін қайтадан қарап шығып,
«Әлеуметтік оқыту теориясы» бұл адамзаттың үлгіге қарап бағдарлануынан үйренуі.
әрекеттерд меңгеру тәсілдері;
олардың көрінуіне себеп болатын факторлар;
оларды нақтылайтын жағдайлар.
Аталған теорияның түсіндіруі бойынша адам агрессивтілік әректті көп қолданған
жағымды қорғаныс – реакцияның соңынан ілесетін қандай да бір
жағымсыз қорғаныс – бұл өткізу салдарынан реацияны ұйшықтыратын стимул.
Қорғаныстың түрлері өте көп, мысалы: жазалау және көтермелеу.Әдетте қорғаныстың
Егер бала реакциясының соңынан жағымды қорғаныс түрін қолдансақ –
егер жағымды қорғаныс баланың осы болмаса басқа реакциясынан кейін
егер реакцияның соңынан жағымсыз қорғаныс ілессе онда жағымды жазалаудың
егер жағымсыз қорғаныс заты реакциядан кейін өткізіліп алынып тасталса
Деликвенттік мінез-құлық баланың дүниеге келуінен кейін басталған және оның
Жеткіншектер арасындағы дау-дамайды болдырмау жолдары
Жеткіншектер арасындағы дау- дамайды болдырмау жолдарының басты мәйегі –
«Адамның басына қоған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез- құлыққа
Тәрбие жұмысын тиімді жүргізуде бірден- бір құрал- баспасөз, теледидар,
Бүгінге күнде, ата- ананың балаға тәрбиесі аса маңызды болып
Осыдан тəрбие тұлғаға ықпал жасаушы құрылымдардың өзара қатынастарымен бірлікте
Бала үшін отбасы – ең алғашқы да аса белсенді
Отбасы белгілі қызметтерді атқарады:
- қайта өндіру (репродуктивті) –ұрпақ келтіру (тек жалғастыру тума
- шаруашылық- экономикалық, (ортақ шаруашылық жəне қаржы пайдалану, еңбекке
- тəрбиелеу (отбасы, оның əрбір мүшесінің тұлғалық қалыптасуына жағдайлар
- қарым-қатынас құру (коммуникативті – отбасы ішіндегі қатынас түзу,
- қайта қалыпқа келу (рекреативті – бос уақыттарындағы демалыс
Отбасы тəрбиелік қызметтерінің іске асуы оның ұлттық ерекшеліктеріне, əлеуметтік
Тұлғаның əлеуметтенуінде жетекшілік маңызға ие жалпыға бірдей жағдаяттар болады.
Отбасылардың өздеріне тəн ерекшеліктеріне орай топтасуы төмендегідей:
Құрылымы бойынша (мүшелер саны, жас деңгейлері): үш əулетті отбасылар
Əкімшіл (авторитарлы) отбасы – бала қарсылығын не күйзелісі мен
Адамгершілікті қатынас түрі (стилі) ата-аналардың бала тұлғасына болған сыйластық,
Либералды стильдік қатынас отбасы баласының не істесе де бетін
Өз перзентіне шынайы қамқорлық пен сүйіспеншілік шуағын арнаған ата-ана,
Отбасында тиімді тəрбиелеудің белгілі ережелері қалыптасқан:
- баланы бар қалпында сүю, құрметтеу қажет;
- балаға əсер ететіні құрғақ сөз емес, оның қалай
- баламен қатынас оның жас ерекшелігіне сəйкес болуы шарт,
- баланың не айтқысы келетінін түсініп алған жөн, асығыс
- жазаны істеген келеңсіз əрекеті үшін қолдануға үйренген жөн,
- бала жөнінде басқалар (мұғалімдер, көршілер) тарапынан айтылған сын
- балаға үйрететініңді алдымен өзің үйреніп, біліп ал;
- өз балаңызға қанша рет «жоқ» деп, бетін қайтаратыныңызға
- бала жасына қарамай, басыбайлы қадағалауды жек көреді. Ата-анасының
- баламен өмір, тұрмыс жөнінде жиі сұхбаттасып тұрған жөн,
- баланы қиындықтар құрсауында жападан жалғыз қалдыруға болмайды.
Отбасы тəрбиесінде қолданылатын басты əдістер – бұл өнеге-үлгі, бірлікті
Мұғалімді оқушы екінші ата- анасы ретінде қарауы бекер емес,
Педагогикалық əдебиеттерде келесідей белгілерге ие болған əрқандай тəрбиеленушілер бірлестігі
- ортақ əлеуметтік мəнді мақсатқа ие. Қалаған топтың мақсаты
- іс-əрекет – ортақ мақсатты іске асыруға бағытталады.: ол
- жауапкерлі тəуелділік қатынасында болуы. Ұжым мүшелері арасында мақсат
- Сайлаумен тағайындалатын ортақ басшы орган. Ұжымдарды басқару органдары
Сонымен, мектеп ұжымы – бұл əлеуметтік мəнді мақсатпен, іс-əрекетпен,
Тұлға əлеуметтенуінде мектеп ұжымының ықпалы өте күшті. Себебі, бұл
Тəрбиеленушілер тобының аса мəнді сапасы- əлеуметтік-психологиялық кемелі. Себебі, осындай
Ұжым қалыптасуының төменгі деңгейі бұл топ- конгломерат («қырық рулы-
Егер осындай бірлесу жүріп,ортақ іс-əрекет белгіленсе, конгломераттар бір саты
Рəсми алғашқы топ аймағындағы бірлікті іс-əрекет одақтасқан (ассоциативті) топқа
Еңбек тобы- кооперация нақты жəне ұжымдаса əрекетке келуші құрылымға
Дербестенген автономиялы топ жоғары ынтымағымен ерекшеленеді. Дəл осы деңгейде
Дегенмен, кейде дербестікке ие болған топ, еңбек бірлестігі –
Керісінше, егер бірлестік тұлғааралық қарым-қатынас пен өзара əрекетке келетін
Ұжымдар өндірістік, саяси, мектептік, отбасылық, көркем өнер бірлестіктері болып
Оқушылар ұжымында келесі бірлестіктер болуы мүмкін:
- бастапқы (не өзара байланысты) ұжым- ұзақты қарым-қатынасқа түскен
- жалпы мектептік ұжым – ол сынып бірлестіктерінен құралады.
Кейбір оқу-тəрбие жұмыстарды орындау үшін ұзақты не қысқа мерзімді,
Соңғы кездері əлеумет танушылар ұжым ішінде шағын топтарды бөліп
Мектеп ұжымының даму процесі кездейсоқ емес, ол педагогикалық басқарымды.
- педагогикалық басшылық тəрбиеленушілердің өз бойына тəн дербестік пен
- педагогикалық басшылық жүйелі түрде ауысып барғаны дұрыс, себебі,
- барша тəрбиелік ықпалдар: отбасы, қоршаған орта, сынып мұғалімдері
- ұжым мүшелерінің өз міндеттерін орындауын бақылау, қадағалау жəне
- тапсырмалар бөлістіруде олардың ұжымға ғана қажеттігін ескеріп қоймай,
Ұжым ынтымақтастығын болдырудың келесідей жолдарын пайдалану қажет:
- бірлікті іс-əрекет. Оқушылар əрқилы іс-əрекеттермен айналысады: оқу, қоғамдық
Мектеп субъекттерін алдымен біріктіретін оқу істері, себебі олар бір
- ұжым салт-дəстүрлері;
- ұжым қызметтерінің мазмұны жəне жүрісі;
- тəрбиеленушілердің ұжымда не болып жатқанынан хабардар болуы, осыдан
- салыстыру, жариялылық, жəрдем, ұнамды баға принциптеріне сəйкес өткізілетін
- ұжым кейпі мен эстетикасы;
- өзіндік басқарымның ұйымдастырылуы.
Өзіндік басқарым – бұл ұжым тіршілігінің өкілетті тұлғалар тарапынан
Өзіндік басқару органдары жəне олардың саны нақты жұмыстарға байланысты
Мектептегі өзіндік басқарудың ең жоғары органы – жалпы мектеп
Мектептегі өзіндік басқарудың орындалу шарттары төмендегідей:
- басқару органдары мен сайланған өкілетті тұлғалардың ретімен ауысып
- сатылы жауапкершілік жүйесінің болуы;
- уақытымен берілетін есеп;
- басқару істеріне ойын элементтерін қосып бару. ( 16-18б)
Балалар жəне жасөспірімдер бірлестіктері (БЖӨБ) тəрбиеленушілердің қызығулары мен қажеттерін
Тəрбиеленушілер əрқилы мақсаттар төңірегінде бірігеді. Ондай мақсаттар түрлері келесідей
Балалар бірлестіктері жағдайындағы тұлғаның əлеуметтенуіне байланысты мəселелерді шешуге бағытталған
БЖӨБ-де тəрбиеленушілер іс-əрекеттерінің əлеуметтік маңызы арта түседі. Бұған себепші
Балалар мен жасөспірімдер бірлестігі төмендегідей белгілермен ажыралады:
- іс-əрекет мазмұны (еңбектік, бос уақыттарды толтыру, қоғамдық –саяси,
- мерзімі (тұрақты - мектепте, қосымша білім беру мекемелерінде,
- басқару формасы (ресми емес, үйірмелік, ұжымдасқан мейрам, кештер
БЖӨБ іс-əрекет, қызметтері өз мазмұны, формалары жəне əдістерімен ажыралып,
Бүгінгі таңдағы педагогикалық əдебиеттерде (Н.Г.Полянская жəне басқалар) балалар бірлестіктерінің
Бұл бірлестіктердегі іс-əрекеттер тобы үш принципке орай орындалып барады:
- балалар мен жас өспірімдердің бірлестіктері шеңберінде жалпы адамзаттық
- тəрбиеленушілерді адамның өмірлік ұстанымдары мен əлеуметтік ролдерінің дамуына
- балалар бірлестіктерінде тəрбиеленушілердің өзіндік ұйымдасуына жəне бойындағы мүмкіндіктерін
Ерекше тəрбиелік мүмкіндіктерге ие уақытша бірлестіктер де (балалар лагерлері,
Бірлестіктегі ересектер мен құрбыларының ықпалынан тəрбиеленуші бойында орнығып, көрінетін
Бала дамуы нəтижесінде тұрақтанған сапалық өзгерістер - өзара нақты
Статистикалық мәлеметтерге сүйенетін болсақ, соңғы жылдары ата – ана
Балалар үйі жағдайында психологиялық қызметті ұйымдастырудың көп қырлы мәселелері
Жетім балаларға тәрбие берру саласындағы психологиялық қызметтің дамуын білім
- баланың жетімдер үйіне тап болу себебі;
- аталған мекемеге келген уақытты және осында өмір сүру
- ата – аналарының құқығынан айырылуы, не қаза болу
- баланың осы мекемеге отбасынан не көшеден келуі,т.б.
Осы келтірілген әр балалар тобы психологтың ерекше ұйымдастырылған жұмысын
Практикалық психологтың жеткіншектермен басты жұмыс мәселесі, ол балалардың қабілетін
Позитивті стимулдау теориясының жақтаушылары қатыгездікті, өшпенділікті, жауыздықты бейнелейтін ойындардың
Катарсис ретінде негізінде бүіл ойынбарысындаойыншының іштей қобалжуы мен уайымдауының
Негативті стимулдау теориясы қатыгездік ойындардың жеткіншектердің псхикасына теріс ықпал
Біріншіден, жеткіншек виртуальдық әлемде көзлеген оъектілерді « өлітіре
Осы «Вельд синдромына» қатысты мынадай бір жағдай кездескен.15 жастағы
Кейініннен балның кінәсі анықталып, оның заттарына зерттеу жүргізгенде күнделігінде
Екіншіден, агрессияға деген ықпалды журналистер мыа бір терминмен сипаттауды
Агерессия бұл жерде қатыгез ойындардың тікелей салдары ретінде
Агессияның пайда болуына деген ықпалдың үшінші нұсқасын психиатрлар ұсынған
Төртінші жағдайда агрессияға деген ықпалды «ойыннан кейінгі қатыгездік феномені»
Сызба 1.5
Ойыннан кейінгі қатыгездік феномені
Сонымен , ойыннан кейінгі қатыгездік феноменіне екі жағдай
Ойындағы агрессияға анықтама беру. Ойындағы агрессия әртүрлі жолдармен анықталады.
Мектептегі «медиапедагогика» шеңберінде компьютерлік ойындардағы агрессия көріністері - зорлық-зомбылық
АҚШ-та «Отбасы және бұқаралық ақпараттар институты» видео ойындардағы агрессияға
Нейрофизиологтар (Н.Н.Кудррявцева) өздерінің анықтамалырын ұсынады. Зорлық-зомбылық элементтері
Алайда, бұл анықтаманы кинематогрфқа, әдебиетке сондай-ақ фантазия мен т.б
Бұқаралық ақпараттар құралдарында, ғылыми –танымал мақалаларда «виртуалдық зорлық-зомблық» (агрессия)
Біздің көз қарасымыз бойынша, виртуалдық зорлық-зомбылық – бұл тұтас
Жеткіншектер арасындағы дау- дамайларды зерттеу бағдарламасы
Әдіснамалық бөлім
Процедуралық бөлім
Психолог зерттеу үшін дау- дамайларды тану мен реттеуде айтарлықтай
Конфликтологиялық мәселе өздігінен пайда болмайды, ол үнемі адамдарға, әлеуметтік
Аталмыш кезеңде психолог негізгі ұғымдарды талдаумен қатар зерттеу нысанын
Болжам- бұл нысандар туралы, құбылыстың байланыстары мен себептері туралы
Дау- дамайларды зерттеу міндеттерін анықтау. Мәселелерді шешудің жолдары мен
Алғашқы мәліметтер жинау мен өңдеудің негізгі процедураларының нобайы. Алдын
Дау- дамайды зерттеу мен талдауды анықтаудың бағдараламасы жасалғаннан кейін
Дау- дамай психологиясында келесідей негізгі әдістер қолданылады.
Тұлға ішілік дау- дамайларды зерттеу мақсатында жеке әңгімелесу, Т:Лири
Тұлға аралық дау- дамайларды зерттеу үшін қолдыналытын әдістердің көпшілігін
Жоғары буын оқушыларының темперамент типін анықтау үшін мінез-құлық
ІІІ. Қорытынды
Қорытындылай келе, қазіргі таңда жеткіншектер арасындағы дау- дамайлардың көп
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Дау- дамайлар психологиясы. Ғ. Айталипова, С. Қоңырбаева Алматы 2006
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы жолдауы [2]
Қақтығыстану Б.Н. Қылышбаева. Алматы 2009 жыл 156-170б
Жалпы және кәсіптік педегогика негіздері Ә. Усманов, К. Өстеміров
Әлеуметтік психология Н.С. Ахтаева, А.І.Әбдіғаппарова, З.Н. Бекбаева Алматы 2007
Әлеуметтік педагогика Э. Хамитова Алматы 2007 жыл 257-258 б
Психология и этика делового общения / Под ред. В.Н.
Психология делового общения и управленческих воздействий / Под ред.
Психология делового преуспевания – Москва: ВЛАДОС-ПРЕСС, 2001 жыл
Психология делового человека / Под ред. М.И. Станкина. –
Конфликты / Под ред. Л.Ю. Субботиной. – Ярославль: Академия
Психология менеджмента / Под ред. А.В. Карпова. – Москва:
Жарықбаев Қ.Б. Психология. Алматы: Ғылым, 2004.
Жұмабаев М.Педогогика. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 13
Рубинштейн С.Л. Основы опщей психологии.Изд.2-е-М,1946. 7-8 б
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики.-М.: Педагогика,1972. 10-12 б
«Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы» А.С. Петровский 1981 жыл
Дороженов С. Ұлттық Қазақстандық, Қазақстандық Ақиқат-1993 ж. №833-40 б.
Қалиев С. Бастауыш мектеп, 2006 ж. №2
Бейбіт Х. Халықтық психология. Ұлттық мектеп өзегі. Ақиқат.
Қазақтың қоғамдық ой-санасы. Ақиқат. 1998 ж. Ұлағат. №1-2.
Жүкин Қ.Ұлттық психологияның сипаты . Алматы 1993 ж.
Қ.Жарықбаев Жантану негіздері. 2005 ж. Алматы.
Қ.Жарықбаев. Психология. 1994 ж. Алматы.
Хорезми Р. Мұхаббат –наме. Алматы. «Жазушы». 1985 ж.
Фролов С.С. Социология: Учебник. – 3-е изд., доп.– М.:
А.Мендра Основы социологии: учебное пособие для вузов.– М.: Издательский
Дмитриев А.В. Социальный конфликт: Учебное пособие. – М.: ЮНИТИ
Волков Ю.Г., Добреньков В.И., Нечипуренко В.Н., Попов А.В. Социология:
Социология: Учебник для вузов / В.Н.Лавриненко, Н.А. Нартов, О.А.Шабанова,
Веренко И. С. Конфликтология. – М.: концерн Swiss, 1990.
Видоевич З., Голенкова З.Т. Социальные конфликты в трансформирующихся
Дмитриев А.В. Социальный конфликт: общее и особенное. – М.:
Здравомыслов А. Г. Социология конфликта. – М.: АО Аспект
Кравченко А.И. Социология. – М.: Акад. Проект, 2001
Лавриненко В. Н. Социология. – М.: Культура и спорт,
Надимова А.К. Социальные конфликты на производстве. /Общество в разных
Пруйт Д., Рубин Дж. Социальный конфликт: эскалация, тупик, разрешение.
Радугин А. А., Радугин К. А. Социология. – М.:
Соколов С. В. Социальная конфликтология. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001
Социальные конфликты в трансформирующихся обществах. / ИСПИ РАН. -
Социология. Учебное пособие. Издательство "Знание", г. Москва, 1995
Фролов С.Ф. Социология: сотрудничество и конфликты./ Уч. пос. -
Шабров О.Ф. Конфликт социальный и конфликт политический:
Веренко И. С. Конфликтология. – М.: концерн Swiss, 1990.
Видоевич З., Голенкова З.Т. Социальные конфликты в трансформирующихся обществах.
Дмитриев А.В. Социальный конфликт: общее и особенное. – М.:
Здравомыслов А. Г. Социология конфликта. – М.: АО Аспект
Кравченко А.И. Социология. – М.: Акад. Проект, 2001
Лавриненко В. Н. Социология. – М.: Культура и спорт,
Надимова А.К. Социальные конфликты на производстве. /Общество в разных
Пруйт Д., Рубин Дж. Социальный конфликт: эскалация, тупик, разрешение.
Радугин А. А., Радугин К. А. Социология. – М.:
Соколов С. В. Социальная конфликтология. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001
Социальные конфликты в трансформирующихся обществах. / ИСПИ РАН. -
Социология. Учебное пособие. Издательство "Знание", г. Москва, 1995 жыл
Фролов С.Ф. Социология: сотрудничество и конфликты./ Уч. пос. -
Шабров О.Ф. Конфликт социальный и конфликт политический: проблема управления
Дмитриев А.В. Социальный конфликт: общее и особенное. – М.:
Видоевич З., Голенкова З.Т. Социальные конфликты в трансформирующихся обществах.
112
Дау- дамай ситуациясы
Дау- дамайдың шығу себебі
Дауды басқару
Даудың жайылуының мүмкіндігі
Ахуал реакциясы
Дайда болатын жағдай
Дауда болмайтын жағдай
Салдары
Материалдық қиыншылықтар Балаға көңіл бөлмеу
Қорқыныш
Қылмыс
Ұрыс- керіс маскүнемдік
Сырқаттану
Суицидті тудыратын себептер
Бағышталған өсек,келеке
Бағышталмаған (топ ішінде айқайлау, аяғымен тепкілеу
Жанама агрессия
Негативизм
Физикалық агрессия (біреуге қарсы бағытталған әрекет
Түршігу (күйкелек, ашушаң, дөрекілік)
Агрессия
Вербальды агрессия (айқай, шу, қорқыту, т.б)
Мен
Танатос
Талқандау
Сақтау
Эрос
Агрессияның өзгелерге бағытталуы
Фрустрация
Агрессивтік мінез-құлық
Агрессиялы әрекетке дайындық
Агрессияның алғышарттары
Күшті агрессия
Тежелуге әкелетін когнитивті процестердің дезинтеграциясы
Қозудың жоғарғы деңгейі
( мәселен, қасақана арндату нәтижесінде)
Агрессияны қадағалау
Қозудың орта деңгейі
Тежейтін әсері бар когнитивті процестерді күшейтетін кедергілердің болмауы
Когнитивті процестер мен агрессияның өзара байланысы
Ойыншының жеке тұлғалық сапалары (потенциалдық ойыншының) немесе олардың ойын
Қылмыс ( агрессия) жасауға қолайлы сыртқы жағдайлар (
Агрессия мотивациясының қалыптасу процесі
Қылмыс
( агрессия)
Талдау мәселелерін негіздеу және тұжырымдау
Зерттеу нысаны мен пәнін анықтау
Зерттеу мақсаттарын анықтау
Негізгі ұғымдарды қисынды талдау:
Зерттеу пәнінің басты ерекшеліктерін, оның мәнін толық және нақты
Негізгі ұғымды «ажыратып» тәуелді ұғымдар жиынтығын анықтау.
Жұмыс болжамдарын ұсыну
Дау- дамайларды зерттеу міндеттерін анықтау
Зерттеу нысанын алдын ала жүйелі талдау
Зерттеудің стратегиялы жоспарын жасау
Алғашқы мәліметтерді жинау және өңдеу процедураларының нобайы