МАЗМҰНЫ
Кіріспе..................................................................................................................3-4
1. Шағын сауда кәсіпорындарының теориялық негіздері
1.1 Шағын сауда кәсіпорындары, оның түрлері және даму
1.2 ЖІӨ-дегі сауданың орны.............................................................................8-11
2. ҚР –дағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтерін талдау
2.1 Қазақстандағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтері................12-14
2.2 Қазақстан бойынша шағын сауда алаңдарының құрылымы.................15-18
2.3 Сауданы мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау.........19-23
3. Шағын сауда кәсіпорындарын орналастыруды жоспарлау жүйесін енгізу
4. Қорытынды...................................................................................................30-31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................................32
Кіріспе
Сауда басқа салалармен өзара тығыз байланысты және елдің
Ішкі сауданы дамыту үшін қазіргі заманғы пішімдердегі сауда
Курстық жұмыс өзектілігі. Қазақстандағы сауда саласын болжамды жаңғырту
Кәсіпкерлікті қолдап, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту әлемдегі
Курстық жұмыс мақсаты. Шағын сауда кәсіпорындарын басқару шағын
Курстық жұмыстың міндеттері.
- Шағын сауда кәсіпорындары, оның түрлері және даму
- ЖІӨ-дегі сауданың орны
- ҚР –дағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтерін талдау
- Қазақстандағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтері
- Қазақстан бойынша шағын сауда алаңдарының құрылымы
- Сауданы мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау
- Шағын сауда кәсіпорындарын орналастыруды жоспарлау жүйесін енгізу.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі - ҚР-дағы шағын сауда
Курстық жұмыстың құрылымы- Кіріспе, шағын сауда кәсіпорындарының теориялық
1. Шағын сауда кәсіпорындарының теориялық негіздері
1.1 Шағын сауда кәсіпорындары, оның түрлері және даму
Шағын сауда кәсіпорындары – түпкі тұтынушының жеке қолдануы
Шағын сауда кәсіпорындарының тарихы 20-жылдары өндіріс шығарған барлық
Шағын сауда кәсіпорындарының қызметтері оның мақсаттарымен анықталады:
Тауарды сатып алу мен оның ассортиментін қалыптастыру;
Тұтынушылардың сұранысын, талғамын, қалауын зерттеу;
Өндірушіні оның өніміне деген сұраныс барысы туралы ақпаратпен
Тұтынушыларға тауардың сапасы мен ерекшеліктері туралы ақпарат беру;
Қызмет көрсету. Кәсіптік түрде сатып алу туралы шешім
Шағын сауда кәсіпорындары түрлері меншік нысандары бойынша –
Шағын сауда типтері
Өткізетін өнімдердің түрлеріне байланысты бөлшектік дүкендер азық-түлік сататын
ІІ. Тауарлық ассортимені бойынша дүкендердің мынадай типтері бар:
Супермаркеттер – үстеме бағасы жоғары емес, алуан түрлі
Суперсторлар. Сауда ауданы орта есеппен 3-тен 5мың шаршы
Гипермаркеттердің сауда ауданы 10 мыңнан 50 мыңға дейін
Cash＆Carry дүкендері. Ауданы – 400 шаршы м. жоғары.
Арнаулы дүкендер – тауарлардың жеке топтарын алуан түрлі
Универмагтар. Басқаларға қарағанда сан алуан тауар түрін ұсынады.
Көпшілікке арналған тауарлар дүкендері. Бағасы универмагтар мен арнайы
Ыңғайлы дүкендер. Үй жанында орналасқан, күні-түні мен жұмыс
ІІІ. Бағасы бойынша дүкендердің келесі түрлерін көрсетуге болады.
Дисконтты дүкендер («Tagret»). Тұтынушы өзіне-өзі қызмет ететін, бағасы
Қойма клубтары. Қоймаға ұқсас ғимарата орналасқан, қызметтер ықшамдалған
Қойма-дүкен. Қойма – клубтарына ұқсас. Бағасы біршама арзан
ІV. Қызмет көрсету түрі бойынша бөлшек сауданы мынадай
Пошта арқылы сату («Директ-мейл»);
Автоматтар;
Тапсырыстар қызметі;
Шығарып сату саудасы.
Шағын сауданың осы аталған түрлерінің мәні туралы тікелей
V. Жеке меншікке байланысты бөлшектік сауда мынадай түрлерге
1. Корпарациялық жүйе – екі не оданда көп
2. Ерікті жүйелер – әйгілі сауда маркасымен сауда
3. Тұтынушылар кооперативтері. Тұтынушылар иелігіндегі дүкен кооператив мүшелерінің
1.2 ЖІӨ-дегі сауданың орны
Классикалық нарықтық экономикалық жүйеде сауда қызметі тауарлар мен
ЖІӨ-дегі сауданың үлес салмағы. Сауда секторы көптеген елдерде
Әлемде орта есеппен алғанда, сауданың ЖІӨ-дегі үлесі шамамен
Қазақстанда ЖІӨ құрылымында сауда 1998 – 2009 жылдар
Халықты жұмыспен қамтудағы сауданың үлес салмағы. Саудада елдің
Дереккөзі: ҚР Статистика агенттігі
Саудадағы жұмыспен қамту көрсеткіші экономикада жұмыспен қамтылған жалпы
Салық түсімдеріндегі сауда. Соңғы жылдары салық түсімдерінің құрылымында
Дереккөзі: ҚР Қаржы министрлігі
Екінші және үшінші орындарда өңдеуші өнеркәсіп және жылжымайтын
Саудадағы жұмыспен қамтылғандардың үлесін ескере отырып (14,8%), салық
Ішкі сауда.
Әлемдік бөлшек сауданың жалпы айналымы шамамен 14,5 трлн.
25% АҚШ-тың, 2% – Ресейдің үлесіне келеді. ҚР
2005 – 2008 жылдар аралығындағы кезеңде бөлшек сауда
Іске асырылмаған елеулі әлеуеті бар елдер – Қытай,
Бөлшек сауданы дамыту бірқатар факторлармен айқындалады, олардың ішінде
халықтың әл-ауқатының деңгейі (Қазақстанда теңгедегі орташа жалақы деңгейі
халықтың саны 2009 жылы 5,4% өскен (кезең соңына
халықтың тығыздығы – 2005 жылы Алматы қ., Оңтүстік
қаржы ресурстарына қолжетімділік (Ұлттық банктің деректері бойынша 2005
базалық инфрақұрылымның және инфрақұрылымдық қызметтердің дамуы (2005 –
2. ҚР –дағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтерін
2.1 Қазақстандағы шағын сауда кәсіпорындарының қызметтері
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұтынушылардың жеке пайдалануы үшін
«А» санатының дүкендері – бұл сауда алаңы 100
«В» санатының дүкендері – бұл сауда алаңы 50-ден
«С» санатының дүкендері – бұл сауда алаңы 50
Бөлшек тауар айналымының көлемі. Арналар бойынша айналымдар
Бөлшек тауар айналымы. 2009 жылы бөлшек тауар айналымының
1997 – 2009 жылдар кезеңінде бөлшек тауар айналымының
Көрcетiлген кезеңде бөлшек тауар айналымының тұрақты өсуi байқалады.
Базарлар/Сауда кәсіпорындары.
Бөлшек тауар айналымы құрылымының даму сипаты қызғылықты. Мәселен,
Егер 1999 жылы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне
онда енді 2008 жылы ол 40% дейін төмендеді
2.2 Қазақстан бойынша шағын сауда алаңдарының құрылымы
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес
Сауда алаңдарының барынша тиімді жүктемесі Алматы қ. және
Шоғырлану деңгейі
Базарларды шоғырландыру бөлшек сауданы дамытудың маңызды көрсеткіші болып
Қазақстанда азық-түлік тауарлары базарларының шоғырлануы 5% аспайды. Ресейде
Қазақстандағы шоғырландырылған базарлардың болмау себептерінің ішінде Қазақстандағы халық
Осылайша, үлесіне тауар айналымының 51% және сауда алаңдарының
Базарларда тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тиісті деңгейі жоқ, санитарлық-эпидемиологиялық
Саудасы дамыған елдерде базарлар бөлшек сауданың ескі нысанына
Бұрын атап өткеніміздей, республикадағы «уақыты өткен пішімдер» деп
Дүкендердің, сондай-ақ, базарлардың әртүрлі санаттарының артықшылықтары мен кемшіліктері
БӨЛШЕК САУДА АРНАЛАРЫ МЕН ПІШІМДЕРІ ТИІМДІЛІГІНІҢ ӨЛШЕМДЕРІ Базарлар/ЖК
МЕМЛЕКЕТТІК МҮДДЕЛЕР
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау Іс жүзінде жоқ дерлік Төмен
Мониторинг және статистика мүмкіндігі Іс жүзінде жоқ дерлік
Отандық өндірушіні қорғау және жылжыту Іс жүзінде жоқ
Салықтардың жиналуы Төмен Төмен Төмен Жоғары
Санитарлық нормалар мен талаптарды сақтау Төмен Төмен
ІШКІ ҮДЕРІСТЕР
Жеткізушіден жеңілдіктер мен тауар кредиттерін алу мүмкіндігі Іс
Қазіргі заманғы жоспарлау жүйелерін пайдалану Іс жүзінде жоқ
Басқарушы кадрлық ресурстардың сапасы Төмен Төмен Орташа
Менеджмент пен штатқа арналған үлестік шығындар Жоғары Жоғары
Үшінші тұлғалар қызметінің құны (көлік компаниялары, консультациялар және
Логистикалық инфрақұрылымды пайдалану тиімділігі (көлік, қойма, тоңызатқыштар, жүкшілер
Логистикаға арналған үлестік шығындар Жоғары Жоғары Орташа Төмен
Өндірушілермен тікелей жұмыс істеу мүмкіндігі Төмен Төмен Орташа
САТЫП АЛУШЫЛАРМЕН ЖҰМЫС
Ұсынылатын бағалар Орташа Жоғары Орташа Төмен
Ассортименттің ауқымдылығы Төмен Төмен Жоғары Жоғары
Жарнама компанияларының тиімділігі Жоқ Жоқ Төмен Жоғары
Адалдықтың тиімді дисконттық және өзге де бағдарламалары Жоқ
Кестеде келтірілген факторлар баға үстемелерінің төмен деңгейімен сауда
Ұсақ дүкендер, базарлар және тіптен, «А» санатының жекелеген
Осылайша, әртүрлі пішімдердегі өңірлік бөліністе бөлшек сауда алаңдарына
Көтерме сауда.
Көтерме сауда – бұл жеке, отбасылық, үй және
Көтерме сауда бөлшек сауданы жүзеге асыру орнын алыс,
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес
Соңғы бес жылда елдің көтерме тауар айналымындағы елеулі
Соңғы бес жыл үшін көтерме сауда көлемдерінің жыл
2.3 Сауданы мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау
Дамыған елдерде мемлекеттік реттеу саясаты мынадай қағидаттарға негізделеді:
сауда саласындағы қатынастарды оның дамуын ынталандыратын нормативтік құқықтық
болжамды келеңсіз фактілерді өзге жолмен болдырмау мүмкін болмаған
мемлекеттік реттеудің тиімділігі мен орындылығын немесе мемлекеттік реттеуді
Ішкі сауданы реттеу.
Жалпы реттеу. Сауда өндірушілер мен сауда ұйымдарының өзара
Сауда қызметі саласындағы базалық заңнамалық акті «Сауда қызметін
«Сауда қызметін реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңын кәсіпкерлер
ішкі сауданы жүзеге асыру ережесі;
бағаларды мемлекеттік реттеу;
көтерме сауданы ұйымдастыру жөніндегі талаптар;
сауда орындарынан тыс бөлшек сауда тәртібі;
әкелінетін және әкетілетін тауарларға кеден баждарын белгілеу;
тауарлардың жекелеген түрлерін әкелуге (әкетуге) тыйым салу;
тарифтік квоталар белгілеу;
тауарлардың жекелеген түрлеріне мемлекеттік монополия;
қорғау шараларын белгілеу;
аукциондық, комиссондық, шекара маңы электрондық және биржалық сауда
сауда қызметі субъектілеріне қойылатын жекелеген талаптар;
дауларды шешу;
заңды бұзған үшін жауапкершілік белгілеу.
Бұдан басқа, саудадағы мемлекеттік реттеу қазіргі уақытта әлеуметтік-маңызды
Қолданыстағы заң негізінен сауда қызметін реттеуге бағытталған және
Дүкен саудасын ұйымдастыруға қойылатын талаптар. Дүкен саудасын ұйымдастыруға
Біліктілікті арттыру. Сауда саласының мамандарын қайта даярлау
Сыртқы сауданы реттеу.
Мемлекет белгілі бір сыртқы экономикалық саясат жүргізе отырып,
Бұл құралдарға:
кедендік-тарифтік – кеден тарифін пайдалануға негізделгендер (импорттық және
тарифтік емес - барлық өзге әдістер (тыйым салулар
тауарлардың импорты кезінде ішкі нарықты қорғау шаралары (демпингке
Көбіне құралдар ретінде екіжақты және көпжақты шарттар пайдаланылады.
Кеден-тарифтік саясат. Кеден-тарифтік саясат мынадай 5 халықаралық
- Бірыңғай кедендік-тарифтік саясатының негізін қалыптастыратын бірыңғай кедендік-тарифтік
- Ерекше жағдайларда Бірыңғай кедендік тариф ставкаларынан өзгеше
- Тарифтік жеңілдіктер беру туралы хаттама – Қазақстан
- Тарифтік квоталарды қолдану жағдайлары мен тетігі туралы
- Кеден одағының тарифтік преференцияларының бірыңғай жүйесі
Барлық жоғарыда аталған шарттар Кеден одағының жоғарғы органының
Үшінші елдердің импортына қатысты қолданылатын және экспорттық баж
Бүгінгі күні тараптар экспорттық баж алымы салынатын тауарлар
Кеден одағының тарифтік преференциялар жүйесін пайдаланушылар дамушы
Кеден одағының тарифтік преференциялар жүйесін пайдаланушылар ең
Әкелу кезінде тарифтік преференциялар берілетін дамушы және ең
Кеден одағына қатысушы мемлекеттердің бірі өтпелі кезең ішінде
Кеден одағы комиссиясының кедендік әкелу бажының ставкаларын өзгерту
Тарифтік емес реттеу шаралары. Бұл шаралар Кеден одағының
Тарифтік емес реттеу шаралары туралы негізгі ережелерді анықтайтын
Үшінші елдерге қатысты тарифтік емес реттеу шараларын қолдану
Тауарлардың экспортына және (немесе) импортына лицензиялар мен рұқсат
Тауарлардың импорты кезінде ішкі нарықты қорғау шаралары. Арнайы
Кеден одағының сауда шараларын қолдану саласындағы базалық құжаты
Жалпы, өздігінше сыртқы сауда саясатын толық өткізу мүмкіндігі
3. Шағын сауда кәсіпорындарын орналастыруды жоспарлау жүйесін енгізу
Қалалық даму ерекшеліктерін ескеретін және түрлі пішімдер мен
Осыған байланысты, 2011 жылы мыналар:
Сауда алаңдарымен тұрғындардың қамтамасыз етілуі (шаршы метр немесе
Бөлшек сауда кәсіпорындарын орналастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу
Жергілікті атқарушы органдардың құзыретінде сауда инфрақұрылымын жоспарлау және
Сауда нарықтарының инфрақұрылымына қойылатын талаптарды кезең-кезеңмен күшейту
Әлемдік сауда тәжірибесі көрсеткеніндей, сауда қызметін көрсетудің жоғары
Қазақстанда халықтың өмір сүру деңгейінің өсуімен және артықшылықтардың
Бұл үшін қолданыстағы біліктілік талаптарына сәйкес талдау жүргізу,
Нарықтарды 2014 жылға дейін жаңғырту жоспарының жобасы
I санат
2011-2012 2014 жылдан
II санат
2011-2012 2014 жылдан
III санат
2011-2012 2014
Санатты айқындау жергілікті органдардың жанынан мемлекеттік органдардың өкілдерінен,
Бұл ретте барлық сауда базарлары ыңғайлы жерде орналасуы,
Осыған байланысты, 2011 – 2012 жылдарда мыналарды:
1) республиканың барлық жұмыс істейтін сауда базарларына паспорттау
жүргізу;
2) жаңғыртуға кедергі жасайтын себептер мен факторларды анықтау
3) оларды кезең-кезеңмен жаңғыртуды ескере отырып базарлардың сыныптамасы
Коммуналдық базарлар мен жәрмеңкелердің қызметін мемлекеттік реттеу саясатын
Халықтың әлеуметтік қорғалмаған жіктерін қолдауға бағытталған мемлекеттік саясат
Базарлар инфрақұрылымына қойылатын талаптарды күшейту мақсатында 2011 –
1) республиканың барлық жұмыс істеп тұрған сауда базарларына
2) жаңғыртуға кедергі жасайтын себептер мен факторларды анықтау
3) оларды кезең-кезеңмен жаңғыртуды ескере отырып, базарларды жіктеу
Коммуналдық базарлар мен жәрмеңкелердің қызметін реттеудің мемлекеттік саясатын
Халықтың әлеуметтік қорғалмаған жіктерін қолдауға бағытталған мемлекеттік саясат
Осыған байланысты, 2010 – 2014 жылдарда мыналарды:
1) коммуналдық базарлардың ағымдағы қызметіне, олардың өңірлердегі баға
2) сауда орны үшін жалға беру ақысын айқындау
3) коммуналдық базарлар әкімшілігін конкурстық іріктеу, оның қызметін
4) жәрмеңкелер өткізу арқылы халыққа әлеуметтік маңызы бар
Республиканың логистикалық жүйелерін және транзиттік әлеуетін дамыту
Тиімді географиялық орналасу Қазақстанға Еуропа мен Азия, Ресей
Транзитті дамыту ішкі және сыртқы сауданы дамыту, жол
Қазақстанда көлік қызметі нарығының қазіргі заманғы даму кезеңі
Қолданыстағы заң негізінен сауда қызметін реттеуге бағытталған және
Дүкен саудасын ұйымдастыруға қойылатын талаптар. Дүкен саудасын ұйымдастыруға
Біліктілікті арттыру. Сауда саласының мамандарын қайта даярлау
Мемлекет белгілі бір сыртқы экономикалық саясат жүргізе отырып,
Бұл құралдарға:
кедендік-тарифтік – кеден тарифін пайдалануға негізделгендер (импорттық және
тарифтік емес - барлық өзге әдістер (тыйым салулар
тауарлардың импорты кезінде ішкі нарықты қорғау шаралары (демпингке
Қорытынды
Экономиканы отандық қаржы институттары тарапынан қаржыландырудың қысқаруы жағдайында
Біріншіден, осы мақсаттарға «Самұрық-Қазына» қоры 2009 жылы қосымша
Екінші деңгейдегі банктер шағын және орта бизнеске кредит
Үкімет «Самұрық-Қазына» қорымен бірлесіп шағын және орта бизнес
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта бизнеске
Екіншіден, «Самұрық-Қазына» қоры ауылдық жерде шағын кредит берудің,
Үшіншіден, шағын және орта бизнес субъектілерін тұрақты тапсырыстармен
Жер қойнауын пайдаланушылармен және сервистік компаниялармен қазақстандық қатысуды
Төртіншіден, Үкімет кәсіпкерлікті дамыту үшін әкімшілік кедергілерді төмендету
Қолданыстағы заң негізінен сауда қызметін реттеуге бағытталған және
Дүкен саудасын ұйымдастыруға қойылатын талаптар. Дүкен саудасын ұйымдастыруға
Біліктілікті арттыру. Сауда саласының мамандарын қайта даярлау
Шағын сауданы реттеу.
Мемлекет белгілі бір сыртқы экономикалық саясат жүргізе отырып,
Бұл құралдарға:
кедендік-тарифтік – кеден тарифін пайдалануға негізделгендер (импорттық және
тарифтік емес - барлық өзге әдістер (тыйым салулар
тауарлардың импорты кезінде ішкі нарықты қорғау шаралары (демпингке
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Н.Назарбаев «Қазақстан-2030» Даму Стратегиясы//Алматы-1998
Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н. т.б. «Экономикалық теория
Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері».
4.Алматы -2001 ж.
5.Мейірбеков А.Қ. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы - 2003
6.Мауленова С.С. «Экономикалық теория». Алматы – 2004.
7.Набиев Е.Н. «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы – 2001
8.Тойкин С.Х. Маркетинг негіздері//Астана - 2007
9.Сәбден О., Тоқсанова А. «Шағын кәсіпкерлікті
10.Қаржы нарығы//Алматы-2008
11.Ильясов Қ., Құлпыбаев Қ. Қаржы//Алматы-2007
12. Бороздин П.Ю. Ценные бумаги и фондовый рынок.-М.:
13. Брокеры и регистраторы на рьшке ценных бумаг.-Алматы,
14. Жапаров К.Ж., Ладаненко Е.И. Бухгалтерский учет в
15.Рудигер Дорнбуш «Макроэкономика». Алматы – 1998ж
Дереккөзі. «Сауда саясатын дамыту орталығы» АҚ
Дереккөзі.US Census Bureau
Дереккөзі: «Сауда саясатын дамыту орталығы» АҚ
*Жабық базар (көтерме және бөлшек сауда нарықтарының функцияларын
**Мыналарға бөлу:
Ірі сауда орталығы және
Сауда-логистикалық терминал
*Аралас сауда базары
**Мыналарға бөлу:
Жақсартылған жабық и
Көтерме база
*Ашық нарық
**Жабық базар (көтерме және бөлшек сауда нарықтарының функцияларын