МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.............
I МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ......................
1.1 Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың мәні, негізгі бағыттары.................
1.2 Табыстар дифференциациясының әдіснамалық негіздері...
1.3 Әлемдік тәжірибе тұрғысынан мемлекеттік әлеуметтік саясат
басымдылықтары мен ерекшеліктері.......................
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫН
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының
заңнамалық негізі……………………………………………………………. 2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік
талдау………………………………………………………………………….
2.3 Қазақстан Республикасының әлеуметтік саласындағы ахуал және
мемлекеттік әлеуметтік саясаттың өзекті проблемалары…………………
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ...........
3.1 Қазақстанның мемлекеттік әлеуметтік саясатын жетілдіру шаралары……..
3.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік реформаларды одан әрі ………….
тереңдетудің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы.
ҚОРЫТЫНДЫ..........................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ....................
ҚОСЫМШАЛАР....................
КІРІСПЕ
Қазақстанда бүгінгі таңда әлеуметтік- экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің қаржылық
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің әлеуметтік өтеу принципімен
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық
Еліміз әлеуметтік саясаттың қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік саясаттың заңнамалық
Сонымен әлеуметтік саясат қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті жұмсартуға, әр адамның
Сондықтан да бұл дипломдық жұмыс өзекті мәселеге айналып отыр.
Бұл жұмыстың мақсаты мемлекеттің әлеуметтік саясаттың мазмұнын ашып,
Міндеті:
1.Әлеуметтік саясат мәнін, негізгі бағыттарын қарастыру;
2. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының дамуына талдау жүргізіп, ахуалын қарастыру
3. Әлеуметтік саясатқа қатысты дамыту жолдарын ұсыну
Зерттеу обьектісі ретінде: Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен тұрады:
Бірінші тарауында Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың теориялық аспектілері қарастырылып, негізгі
Екінші тарауында Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының қалыптасуы мен
Үшінші тарауында Қазақстанның мемлекеттік әлеуметтік саясатының тиімділігін арттыру жолдары
I МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың мәні , негізгі бағыттары
1988 жылы экономика облысынан Нобель сыйлығы Үндістанның гуманисі Амартия
Батыс елдерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай қазіргі уақытта мемлекеттің минималды
Нарықтық жүйе - әлеуметтік бейтарап, қатаң механизм бола отырып,
Зертттеушілер арасында мемлекеттің әлеуметтік саясатына бірауыздан берілген анықтама жоқ.
Ресейлік ғалым, экономика ғалымдарының докторы, профессор Океанова З.К. әлеуметтік
П.Э.Шлендер және Ю.П. Кохин өздерінің «Еңбек экономикасы» кітабында әлеуметтік
«Нарықтық экономиканы басқару негіздері» кітабының авторлары Алимбаев А.А., Айнабек
Сонымен әлеуметтік саясат қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті жұмсартуға, әр адамның
Әлеуметтік саясат проблемалардың екі блогын қамтиды:
1. Барлық еңбекке жарамдылар үшін кәсіпкерлікте және еңбекте қолайлы
бизнес либерализациясы;
шағын кәсіпкерлікті қорғау;
еңбек қатынастарын реттеу;
жұмыспен қамтылуды сақтау.
2. Қоғамның барлық мүшелері үшін ауқаттылықтың белгілі бір деңгейін
қоғамда табыстарды бөлу;
еңбекке қабілетсіздерге, аз қамтамасыз етілгендерге, жұмыссыздарға зейнетақылар мен жәрдемақылар;
әр адамға білім мен медициналық көмектің белгілі бір
Табыстар экономикалық қызмет нәтижесі және оның тиімділігінің көрсеткіші болып
Табыстардың үш деңгейін бөліп көрсетуге болады:
номиналды табыс;
қолдағы бар табыс;
нақты табыс.
Өз кезегінде номиналды табыс келесілерден тұрады:
факторлы табыстар (жалақы, пайда, процент, рента);
трансфертті төлемдер (зейнетақылар, жәрдемақылар, стипендиялар және тағы басқалар);
басқа түсімдер (дивидедтер және тағы осы сияқтылар).
Екі негізгі табыстар көзінен, біріншісі – факторлы табыстар негізінен
Қолдағы бар табыс — бұл салықтар мен басқа да
Нақты табыс — бұл қолдағы бар табыс сомасына
Кез келген ел тұрғындарының табыстары объективті немесе субъективті сипаттағы
Табыстарды бөлу сферасына араласа отырып, мемлекет ешқашан табыстарды теңестіруге
Табыстарды қайта бөлудегі мемлекет белсеңділігін негізінен орталық не жергілікті
Дамыған елдерде мемлекет әлеуметтік қорғаудың басты, бірақ жалғыз ғана
Осылайша нарықтақ экономикасы дамыған елдерде әлеуметтік сақтандыру жүйесі мемлекеттің
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мазмұнын тереңірек қарастырайық.
Әлеуметтік - экономикалық тұрғыдан еңбек нарығындағы жақтардың теңсіздігін
Мемлекет еңбекті қолдану шарттарын анықтай алады: әйелдер мен балалар
Мемлекет еңбекті төлеу шарттарына әсер ете алады: жалақының минималды
Мемлекет өзіне әлеуметтік әріптестер арасында келіссөздер жүргізу бастамасын да
Мемлекет белгілі бір құрылымдық саясат жүргізу шеңберінде жұмысшы күшінің
Халықтың әлеуметтік қорғалуының дәрежесі қайта бөлу процесстерін мемлекетің реттеу
Табыстарды қайта бөлудің максималды мүмкін болатын шекарасын анықтау –
Әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері мен төлеу мерзімін анықтаған кезде кем
Сондай-ақ әлеуметтік қамсыздандырудың қандай да нысаның ұйымдастыра отырып, мемлекет
1.2 Табыстар дифференциациясының әдіснамалық негіздері
Кез келген ел халқының табыстары диффренцицияланған болады. Адамзат тарихында
Аса полярлы модельдерде шекті децильді топтар арасында дифференциация 20-30:1-ден
Қалыпты полярлы модельдер XX ғ. бірінші жартысында индустриалды қоғамдарда,
Қалыпты модель қазіргі уақытта батыстың өнеркәсіптік дамыған елдеріне
Нарықтық модельдер мен қатар нарықтық емес те модельдер орын
Сонымен нарықтық экономикада табыстарды бөлуде теңсіздік орын алады, бұл
Y
1.0 A
0.5
B
N
0 0.5 1.0
1 суретте көрсетілген
Мұндағы Y- жалпы табыс; ал N- ел халқының жалпы
Айталық, жалпы табыс жекелеген тұлғалар арсында абсолютті біркелкі бөлінеді.
Бірақ біз нарықтық экономикада табыстар бөлінуде теңдік болмауы қажет
Егер ОЕА сызығынан және OFA қисығынан тұратын ауданды ОЕАВ
Джини коэффициентін анықтау үшін, Лоренц қисығын сынық түзумен алмастырайық,
Алдымен OFAВ ауданын анықтайық. Оның бірінші бөлімі S=-1/2*1/n*y1/y-тең
Енді штрихталған Soeaf облысының ауданын анықтау қалды: Soeaf=Soeab-Sofab
Осыдан Джини коэффициенті келесідей табылады:
H= 1-(2[n-12)y2+…2yn-1+yn]/ny)+1/n
Y
y1+y2+y3/y
y1+y2/y
y1/y
0 N
1/n 1/n 1/n 1.0
2 суретте көрсетілген
Джини коэффициенті халықтың 20%-тік топтарының арасында ақшалай табыстың жалпы
Есептеу үшін ең қарапайым коэффициент бұл децильді коэффициент (немесе
Көптеген елдерде халық топтарының үш деңгейі бөлінеді: байлар —10-15%,
Қоғамдағы экономикалық теңсіздік кедейлік құбылысының орын алуынан көрініс табады.
Кедейлікті анықтау үшін қолданылатын көрсеткіштердің кең тарағандары – бұл
Кедейлік деңгейі немесе әдетте күнкөрістің ең төменгі деңгейіне теңестірілетін
Кедейлік тереңдігі кедей адам қаншалықты «кедей» екенін көрсетеді және
Кедейлік шиеленісі қоғамдағы ең кедей адамдардың қаншалықты «кедей» екенін
Кедейлікті экономиканың даму деңгейімен және қоғамның барлық қабаттарының әл-ауқаттылық
табыстар деңгейіндегі айырмашылық. Бұл топқа жеке меншік көлемінен болатын,
білім деңгейіндегі айырмашылықтар.Бұл топты сонымен қатар білім сапасы мен
адамдардың жастық және физиологиялық айырмашылықтары, бұдан басқа қандай да
Бұл факторлардың әсерімен қоғамның негізгі әлеуметтік қабаттары қалыптасады. Бүкілресейлік
Ең төменгі күнкөріс деңгейі, жоғарыда айтылғандай абсолютті кедейлік шегін
Ең төменгі деңгейдегі тұтынушылық бюджет адамдардың тұтынуының қалпына келтіруші
Ең төменгі деңгейдегі тұтынушылық бюджет екі ең төменгі күнкөріс
Жоғары деңгейдегі бюджет адамның физиологиялық және әлеуметтік қажеттіліктерін толық
1 кесте
Тұтынушылық бюджеттер жүйсіне сүйене отырып, елдің бүкіл халқын төрт
Кедейлер Табыстары күнкөрістің ең төменгі деңгейінен төмен
Аз қамтамасыз етілгендер Табыстары күнкөрістің ең төменгі деғгейінен жоғары,
Орташа қамтамасыз етілгендер Табыстары ең төменгі тұтынушылық бюджеттен жоғары,
Жоғары қамтамасыз етілгендер Табыстары жоғары деңгейдегі бюджеттен жоғары
1
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты қоғамдағы топтар арасындағы арақатынасты шиеленістірмей, олардың
Қазіргі уақытта қоғамның аз қамтамасыз етілген еңбекке қабілетсіз және
Бүгінгі таңда әдейі әдебиетте де, отандық және халықаралық нормативтік-құқықтық
Сонымен қатар экономикалық әдебиетте «әлеуметтік қорғау» түсінігінің әр түрлі
Екінші топ өкілдері әлеуметтік қорғау мәнің сипаттаған кезде оны
Әрине, әлеуметтік қорғау жүйесін қалыптастыруда мемлекет рөлі басым. Мемлекеттік
Бірақ нарықтық экономикада әлеуметтік-экономикалық қатынастарды реттеу тек мемлекеттік әсер
Халықты әлеуметтік қорғаудың қазіргі жүйесін келесідей элементтер құрастырады: мемлекеттік
Әлеуметтік кепілдеме – бұл мөлшерлік көрсеткіштерде көрініс тапқан, заңмен
Әлеуметтік кепілдемелер жүйесіне, тұрғындардың жекелеген категорияларына әлеуметтік кепілдемелер болып
1.3 Әлемдік тәжірибе тұрғысынан мемлекеттік әлеуметтік саясат басымдылықтары мен
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты сол елдің бастан кешіріп отырған экономикалық
Дамыған елдерде дамудың әр кезеңіне сәйкес ұстанған әлеуметтік саясаттарының
Жоғарыда айтып кеткендей дамыған нарықтық экономикаларда мемлекет әлеуметтік қорғау
Әр елдің өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес, ондағы әлеуметтік саясаттың
АҚШ-тың әлеуметтік саясаты және әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесі.
Алайда өзгерістер айтарлықтай радикалды болған жоқ және 80- жылдары
АҚШ-та әлеуметтік қамтамасыз ету әр түрлі төлемдердің, жәрдемақылардың, дотациялардың
Соңғы 35-40 жыл ішінде АҚШ-та тұрақты денсаулық сақтауға жұмсалатын
Заң бойынша жұмыс беруші өз жұмыскерлерін медициналық сақтандырумен қамтамасыз
АҚШ-тағы 6500 аурухананың 300-і ғана мемлекеттікі (еңбек ардагерлері үшін
Клинтон тұсында әлеуметтік қамтамасыз ету шығындарына реформа жасалды, ол
Елде әлеуметтік қамтамасыз етудің екі тәуелсіз тармағы қалыптасты –
Федералды үкімет пен штаттардың үкіметтерінің бірлесуінен қаржыландырылып, басқарылатын жұмыссыздық
Жалпы әлеуметтік көмек үш негізгі жолмен жасалады:
мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бойынша (жалпы федералды бағдарламалар бойынша төлемдер
мемлекеттік көмек;
әлеуметтік сақтандыру мен көмектің жеке меншікті жүйесі.
Швециядағы әлеуметтік саясат еркешеліктері. Швеция қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекше
Швед моделінің идеологиялық негізі ретінде 30-жылдары қалыптастырылған «Швеция –
Швед моделінің саяси алғышарттары болып, жоғары дамыған келісімге келу
Халықты әлеуметтік қорғаудың швед нұсқасының қаржылық негізі болып, прогрессивті
Өндірілетін өнімнің жоғары сапсы мен бай табиғи ресурстарды рационалды
90-жылдары Швецияда дағдарыс басталды. Нәтижесінде үш жылда (1991 жылдан
Табыс салығы салынады, тек өте төмен табыстар ғана салықтық
Швецияда жанама салықтар да ( қосымша құн салығы) жоғары
90-жылдары экономикалық реформалар нәтижесінде Швецияда жаңа зейнетақы жүйесі енгізілді.
базалық зейнетақы (елде соңғы үш жылда өмір сүру шартымен
толық базалық зейнетақы. Оны алу шарты Швецияда 40 жыл
зейнетақылық салымдар бойынша қосымша зейнетақы.Оның мөлшері еңбек өтілінен
ұжымдық келісім-шарттың шарттары бойынша зейнетақыға қосымша, ол соңғы жалақының
Жаңа зейнетағы жүйесі 1999 жылдан бастап енгізілді. Оның басты
Швед моделінің құрастырушы бөлімдерінің бірі еңбек нарығын және еңбектік
1989 жылы 1,7-тен 1991жылы 8,2%-ке дейін өсіп кеткен жұмыссыздықты
1974 жылғы жұмысшы өкілдері туралы заң ( жұмысшы өкілдеріне
1974 жылғы кепілдендірілген жұмыспен қамту туралы заң (жасы 25
1978 жылғы еңбек етушілердің өндірісті басқаруда қатысуы туралы заң.
1978 жылы қабылданған заң еңбек етушілердің мүддесін қорғайтын екі
Германиядағы әлеуметтік саясат мазмұны. Германия дамуындағы әлеуметтік бағытталуды алдыңғы
Германия тұрғындарының басым көпшілігі медициналық сақтандыруға ие (халықтың 90
Германиядағы зейнеткерлік сақтандыру келесі мақсаттарды көздейді:
еңбекке қабілетсіздік, сондай-ақ жасы бойынша зейнетақыларды төлеу;
жанұяның сақтандырылған асыраушысының өлімі жағдайында зейнетақыларды ұсыну;
сақтандырылған халықтың өмір сүруі деңгейіндегі санитарлы жағдайларды жақсарту бойынша
Міндетті зейнеткерлік сақтандыруға маңызды қосымша болып, көп кәсіпорындар өз
Жұмыссыздықтан сақтандыру мақсаты жұмыссыз болып қалғандарға өмірге қажетті қаражатпен
Жұмыссыздықтан сақтандыру және жұмыссыздықтан төлемдер жасау жұмыспен қамтудың федералды
Осылайша Германияның әлеуметті саясатының негізінде ынтымақтастық қағидаттарына негізделген әлеуметтік
Көріп отырғанымыздай дамыған елдердегі әлеуметтік саясат мазмұндары, оны жүзеге
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫН
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының заңнамалық негізі
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес әлеуметтік мемлекет құру дамудың негізгі
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының негізгі бағытттарын келесідей топтарға біріктіре
Білім сапасын жетілдіру мен білім сферасының жан-жақты дамуы үшін
денсаулық сақтау ісін дамыту;
демографиялық жағдайды жақсарту;
еңбек қатынастарын жетілдіру және халықтың экономикалық белсеңділігін арттыру;
халықты әлеуметтік қорғау және қамсыздандыру.
Қазақстанның әлеуметтік саясатында білімді дамыту мәселесі ерекше орын алады.
- мемлекет білім беру жүйесін дамыту және Қазақстан Республикасының
- мемлекет Қазақстан Республикасының азаматтарына тегін жалпы орта және
Сонымен қатар «Білім туралы» заңның 13 бабына сәйкес кәсіптік
1) 1,2 топтағы мүгедектер, бала кезінен мүгедектер, мүгедек балалар
2) ауылдың (селоның) әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын мамандықтар бойынша ауыл
3) Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын ұлты қазақ адамдар
4) Жетім балалар және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар үшін
Қазақстанның әлеуметтік саясаты тәуелсіздік алғаннан бергі сәтпен салыстырғанда едәір
«Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» заңға сәйкес
орталықтан;
жинақтаушы зейнетақы корларынан;
сақтандыру ұйымдарынан.
Заңға сәйкес орталықтан зейнетақы алуға келесі категорияға тиесілі азаматтардың
1) 1998 жылдың 1-ші қаңтарына дейін зейнетақы алған;
зейнетақы жасына жеткен және 1998 жылдың 1-ші қаңтарына сәйкес
3) қарулы күштер құрылымының жұмыскерлеріне, егер оларға арнайы атаулар
4) жинақтаушы зейнетақы қорында жинақталған зейнетақысы жоқ зейнетақы алушысының
Қарастырып отырған заңның 9 бабына сәйкес орталықтан зейнетақылық төлемдер
1) 1998 жылдың 1 қаңтарынан ер адамдарға 61 жастан,
1999 жылдың 1 шілдеден ер адамдарға 61,5 жастан әйел
2000 жылдың 1 шілдесінен ер адамдарға 62 жастан, әйел
2001 жылдың 1 шілдесінен ер адамдарға 63 жастан, әйел
2) Қазақстан Республикасының «Семей ядерлі полигонында ядерлі сынақтар
Ер адамдар 50 жастан және жалпы еңбек өтілі 25
Әйел адамдар 45 жастан және жалпы еңбек өтілі 20
3) 5 және одан да көп бала туған және
Орталықтан жасына байланысты толық көлемдегі зейнетақылық төлемдер
ер адамдарға, егер 1998 жылдың 1 қаңтарына оларда 25
әйел адамдарға, егер 1998 жылдың 1 қаңтарына оларда
әскери қызметте, ішкі істер органдарында немесе Қазақстан Республикасының әділет
Жасына байланысты толық емес зейнетақылық төлемдер Қазақстан Республикасының заңдарымен
Жинақтаушы зейнетақы қорлары арқылы зейнетақымен қамтылу міндетті зейнетақылық салымдар,
Жинақтаушы зейнетақы қорларнан міндетті зейнетақылық төлемдер есебінен зейнетақы төлемдеріне
«Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» заңның 9 бабының
55 жасқа толғанда және минималды зейнетақы көлемінен кем емес
1 және 2 топ мүгедектері, егер мүгедектік мерзімсіз деп
әскери қызметкерлер ішкі істер органдарының, Қазақстан Республикасының әділет Министрлігінің
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге тұрақты өмір сүруге кетушілер немесе
Ал ерікті кәсіби зейнетақылық салымдар есебінен зейнетақылық төлемдерге құқыққа
Елде әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін реформалау барысында барлық
1. Кедейлік шегі – бұл республикада экономикалық мүмкіндіктерге байланысты
2. Кедейлік шегі республика бойынша, сондай-ақ аймақтар деңгейінде тоқсан
3. Кедейлік шегі аз қамсыздандырылғандарға әлеуметтік көмекті беру үшін
2001жылы Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы бекітілді. Қазақстан
1. Әлеуметтік қорғалуға қатысты жағдай орын алған кезде
2. Экономиканың «ресми» секторының жұмыскерлерін қосымша әлеуметтік қорғау үшін
3. Ззейнетақылық жинақтардың қалыптасу процессін әр азамат өзі реттеуге
4. Азаматтардың жекелеген категорияларын мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қосымша
Мемлекеттің әлеуметтік қамсыздандыру бағытына ерекше келбет беретін тағы да
Өтпелі кезеңде көптеген себептер бойынша елдің демографиялық ахуалы нашарлап
халықтың өмір сүру деңгейін жоғарлату;
халықтың өлімінің, ең алдымен еңбекке қабілетті тұлғалардың опасыз жағдайлардан,
туу көрсеткіштерінің төмендеуін азайту және оны тұрақтандыру; көп балалы
мектепке дейінгі мемлекеттік балалар ұйымдарын қалпына келтіру және тұрақты
ата анасының қамқорлығынсыз қалған балалар мен жетім балаларды әлеуметтік
Демографиялық жағдайды түзету мақсатында бұрын басқа елдерде көш аударған
1. Мемлекет қазақтардың тарихи отандарына репатриациясы үшін, олардың орналасуы
2. Тұрғылық өмір сүру мерзіміне байланыссыз, жұмысқа орналасуда, біліктілігін
3. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес немесе халықаралық шарттарға сәйкес
4. Баспанаға иелену үшін қаражат, бір реттік жәрдемақылар, жер
Реформалар жүргізілген жылдар ішінде еңбек қатынастарын реттеуге тұжырымдамалық тәсілдер
Осы заң актілерін қабылдаудың нәтижесінде еңбек қатынастарын бұрынғыдай орталықтан
2004 жылы Қазақстанның Республикасының «Еңбек туралы» заңына жасалған толықтырулар
енді жұмыс беруші жүкті әйелмен жеке еңбек келісім-шартын бұза
жалақы міндетті түрде айдың бірінші декадасынан кешіктірілмей төлену қажет;
жеке еңбек келісім шартын жасаудың минималды мерзімі 1 жыл.
кәсіподақ мүшелігіне ерікті кіруге ынталандыру тұрғысынан маңызды норма қабылданды.
Осылайша экономикалық тұрақтану жолына өтудің бастапқы кезеңдерінде халықтың минималды
2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының негізгі бағыттарын талдау
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып, жеке шаруашылық ретінде даму барысында
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының қалыптасуы мен дамуында шартты түрде
- әлеуметтік инфрақұрылымда тоқырау орын алды, сонымен қатар онда
- мемлекеттің бюджет қызметкерлері алдында жалақы бойынша, халықтың алдында
- шаруашылық байланыстары үзілген, моральды және физикалық тозған құрал-жабдықтарда
Сонымен қатар алғашқы жылдардағы мемлекеттік әлеуеттік саясатты мүлдем жоққа
Өтпелі кезіңнің басындағы терең экономикалық дағдарыс бес жылға созылды.
Үшінші кезеңде (2000-2005) мемелекет тарапынан әлеуметтік даму мәселелеріне
Жоғарыда аталған себептер нәтижесінде қазіргі уақытта халықтың өмір сүру
Кесте 2
Теңгемен 2002 2003 2004 2005 2006
Орташа айлық атаулы жалақы
Ұлттық валютада 11864 14374 17303 20323 23128
АҚШ долларында 99 101 118 133 155
Халықтың орташа айлық өмір сүру минимумы 3394 4007 4596
Жыл соңына белгіленген зейнетақының орташа мөлшері¹ 4270 4462 4947
Халықтың атаулы ақшалай табыстарын бағалау, айға тұратын әрбір жанға
Халықтың ақшалай табысына еңбек табысының үлес салмағы, % 80
Жалақының ең төменгі мөлшері 2605 2680 3484 4181 5000
Зейнетақының ең төменгі мөлшері 3000 3500 4000 4336 5500
Джини коэффициенті 0,340 0,343 0,348 0,312 0,300
Алдыңғы жылға пайызбен
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 122,5 121,2 120,4
Нақты есептелінген жалақы 113,1 107,1 111,1 110,9 107,0
Халықтың нақты ақшалай табысын бағалау ... 97,3 110,9 108,1
Белгіленген зейнетақының нақты мөлшері 86,1 95,2 104,2 110,3 140,6
Тұтыну бағасының индексы 108,3 113,2 108,4 105,9 106,4
¹Мәліметтер күш өрісі құрылымы есебімен. ²Алдын-ала өңдеу мәліметтері.
Осылайша 2002 жыл мен 2006 жыл аралығында:
жалақының ең төменгі мөлшері 2,5 есеге (2605 теңгеден 6600теңгеге
зейнетақының ең төменгі мөлшері 1,9 есеге (3000 теңгеден 5800
орташа жалақы шамамен 2 есеге (11864 теңгеден 26048 теңгеге
зейнетақының ең төменгі мөлшері (4270 теңгеден 8529 теңгеге дейін);
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың орташа мөлшері 1,3 есеге (3441 теңгеден
Кесте 3 Экономикалық қызмет түрлері бойынша орташа айлық атаулы
теңге
Теңгемен 2002 2003 2004 2005 2006
Барлық қызмет түрлері бойынша 11864 14374 17303 20323 23128
Ауыл, орман және аң шаруашылығы 4600 5657 6851 8163
Балық аулау, балық өсіру 5917 6812 7562 8685 10481
Өнеркәсіп 16370 20647 23812 26280 29585
Соның ішінде:
кен өндіру 24659 32059 36625 40045 45594
өңдеу 13821 17717 19982 22130 24823
электр энергиясын, газ бен суды өндіру және тарату 15651
Құрылыс 15905 21017 26805 32453 34473
Сауда; автокөліктерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке заттарды жөндеу
Қонақ үйлер мен мейрамханалар 137 15979 21511 32743 40012
Көлік және байланыс 14696 18788 24412 28969 34140
Қаржы қызметі 33392 36140 41686 50460 55207
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға және беру тұтынушыларға қызмет көрсету
Мемлекеттік басқару 11308 11758 14970 16930 18045
Білім беру 8149 8512 9937 12863 14406
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету 6821 7267 8288
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету 10097 12857 16873
Экстерриториялық ұйымдар қызметі 67871 47922 77537 136093 146435
Ал жалпы он жыл ішінде қазақстандықтардың орташа ақшалай табыстары
Халықтың әл-ауқатының жақсаруын кедейлік көрсеткіштерінен де көруге болады: 1998
Қазақстанда қазіргі уақытта қолданылып жүрген әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі мемлекеттің
Қазіргі уақытта республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесі екі негізгі
Қазақстан Республикасының ұстанып отырған әлеуметтік саясаты нәтижесінде прогрессивті әлеуметтік
Бір жарым милионнан астам зейнеткерлер ынтамақты негізде зейнетақы төлемдерін
2003 жылдың 1 маусымынан зейнеткерлердің еңбек өтіліне байланысты зейнетақыларды
Ынтымақты зейнетақы жүйесімен қатар 1998 жылдан қатысушылар арсында ынтымақсыз
400 мыңнан астам мүгедекті мемлекет әлеуметтік қамсыздандыруға алып
Жалпы аурудан мүгедектігі бойынша жәрдемақының мөлшері 2004 жылы: 1топтағы
2005 жылы жәрдемақылар арттырылды: 1 топтағы мүгедектерге – 3
Халықтың өзге санаттары да: асыраушысынан айырылған азаматтар, жаппай саяси
Аз қамтылған азаматтар құрамында балалардың үлесі басым екендігін ескерсек,
Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша 1999
Кесте 4 Жұмыспен қамтылғандар, жұмыссыздар саны және жұмыссыздық деңгейі
2002 2003 2004 2005 2006
Экономикада жұмыспен қамтылғандар саны – барлығы, мың адам 6105,4
Еркектер 3261,2 3255,5 3470,2 3486,4 3618,3
Әйелдер 2844,2 2945,5 3228,6 3222,5 3366,9
Жұмыссыдар саны 950,0 906,4 780,3 690,7 672,1
Оның ішінде:
Жұмыспен қамту органдарына жұмыссыздар ретінде тіркелгендер, жыл соңы 251,4
Жұмыссыздық деңгейі, % 13,5 12,8 10,4 9,3 8,8
Экономикалық белсенді халық санына тіркелген жұмыссыздар үлесі 3,9
Кесте 5
Экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыспен қамтылған халық
Жылдар
2004 2005 2006
Жұмыспен қамтылған халық – барлығы 6708,9 6985,2 7181,8
Соның ішінде:
Ауыл, аңшылық және орман шаруашылығы 2366,7 2446,8 2387,9
Балық аулау, балық өсіру 13,5 15,8 18,1
өнеркәсіп 824,0 855,2 869,6
соның ішінде:
кен өндіру 167,3 181,7 186,0
өңдеу 503,7 506,4 519,8
электр энергиясын, газ бен суды өндіру және тарату 153,0
Құрылыс 268,4 329,5 380,7
Сауда; автокөліктерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке заттарды жөндеу
Қонақ үйлер мен мейрамханалар 56,5 70,2 82,0
Көлік және байланыс 503,7 503,9 519,7
Қаржы қызметі 50,1 53,5 60,7
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға және беру тұтынушыларға қызмет көрсету
Мемлекеттік басқару 280,4 318,2 334,7
Білім беру 589,0 631,0 666,2
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету 292,6 299,7 318,7
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету 186,3 196,3 201,3
Үй шаруашылығын жүргізу бойынша қызмет көрсету 66,8 42,5 49,4
Республикадағы еңбек рыногы жағдайының мониторингін жасау үшін
Сонымен қатар бұл әлеуметтік басымдылық 2005 жылы 18 ақпандағы
амбулаторлы деңгейде 5 жасқа дейінгі балалар жекелеген аурулар бойынша
2005 жылдың бірінші шілдесінен бастап, еңбек өтіліне, жалақысына және
2005 жылдың 1 шілдесінен бастап, жоғары оқу орындарының студенттеріне,
жыл сайын «Болашақ» бағдарламасы шеңберінде бөлінетін гранттар үш мыңға
коммерциялық банктердің студенттік несиелерін мемлекеттік кепілдендіру жүйесін жүзеге асыру
1 шілдеден бастап бюджет сферасы қызметкерлеріне – мұғалімдерге, мәдениет
жалақының өсуі тек мемлекеттік секторда ғана болмас үшін 1
тұрғын-үй бағдарламасы шеңберінде халықтың әлеуметтік осал топтары үшін 1600
білім несиелері есебінен білім гранттарының көлемін 50% жоғарлатылды.
2007 жылдан бастап бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысы орта есеппен
2006 жылдың 1 шілдесінен бастап арнайы әлеуметтік жәрдемақы мөлшерін:
- соғысқа қатысушыларға теңестірілген
соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдарға 1,2 есе (5871 теңгеден 7313
Ұлы Отан соғысы кезеңінде қаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне 1,6
қаза тапқан әскери қызметшілердің отбасыларына бір жары есе (2884
қайтыс болған мүгедектердің әйелдеріне, ерлеріне 2,7 есе (927 теңгеден
Ұлы Отан соғысы жылдарында қажырлы еңбегі үшін бұрынғы КСРО
1988-1989 жылдардағы Чернобль АЭС- індегі апат зардабын жоюға қатясушылар
Сонымен жоғарыда айтылғанның барлығын қорытындылай келе келесідей түйіндеме
Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине мемлекеттің қаржылық
2.3. Қазақстан Республикасының әлеуметтік саласындағы ахуал
Қарастырып өткеніміздей соңғы жылдары елімізде әлеуметтік басымдылық айқынырақ көріне
Қазіргі уақытта Қазақстанның әлеуметтік саясаты табыстардың қоғам қабаттары, аймақтар
Еңбек рыногы,, еңбекті төлеу және еңбек қауіпсіздігі саласының қазіргі
1991-2004жылдар аралығында жұмыспен қамтылу құрылымында бірқатар өзгерістер болды. Ауыл
Номиналды жалақы мен күнкөріс минимумының (КМ) қатынасын ескере
Жалақыдағы дифференциациялар оның экономикалық қызмет түрлері бойынша сатып алу
Осылайша ең алдымен мұнай-газ кешенінің дамуымен байланысты экономикалық өсім
Халықтың өзінің негізгі жұмысында толық жұмыспен қамтылмауы әлі де
1991-2004 жылдар аралығында жұмыспен қамтылу құрылымының тұрақтануы байқалып отыр.
Қазақстанда маңызды әлеуметтік-экономикалық проблема болып, жұмыссыздық болып отыр, ол
Жалпы жұмыссыздар санының қысқаруына қарамастан оның құрылымындағы әйелдер мен
Кесте 6 Әйелдердің жұмысбастылығымен жастардың жұмыссыздық деңгейі
2002 2003 2004 2005 2006
Экономикадағы жұмысбастылықтың деңгейі 6201,0 6698,8 6708,9 6708,9 6752
Еркектер 3255,5 3470,2 3468,4 3618,3 3650,1
Әйелдер 2945,5 3228,6 3222,5 3366,9 3387
Жұмыссыздар, оның ішінде 796,3 780,0 690,7 672,1 663,3
15-24 жас 252,6 240,3 193,1 188,5 177,4
Еркектер 121,6 115,4 94,9 91,8 85,3
Әйелдер 131,2 124,5 98,2 96,8 90,7
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық күрделі проблемаға айналып отыр. 2004 жылы
Еңбек нарығын аймақтық тұрғыдан қарастырсақ мұнда жұмыссыздық деңгейі бойынша
Қазақстанда жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2003 жылы өнеркәсіп,
Сонымен Қазақстанның еңбек нарығына қатысты негізгі көрсеткіштерді талдау нәтижесінде
Еңбек нарығындағы жалақыны төлеу де жоғарыда айтып өткеніміздей қызметтің
Еңбек рыногының құрылымын, еңбекті төлеуді тендерлік тұрғыдан қарастырсақ, онда
Демографиялық тұрғыдан әлеуметтік саясат мәселелері. Халықтың саны мен құрылымы,
2006 жылдың 1 қаңтарына ел халқының саны 15074,2 мың
Кесте 7
2005- 2006 жылдар аралығындағы халық санының өзгеруі
(мың адам)
2004 жылғы 1 қаңтарға адам саны 2005 жылғы 1
Қазақстан Республикасы 14951,2 15074,2 123,0 100,8
Ақмола 748,9 747,6 -1,3 99,8
Ақтөбе 671,8 678,4 6,6 101,0
Алматы 1571,2 1589,5 18,3 101,2
Атырау 457,2 463,7 6,5 101,4
Батыс Қазақстан 603,8 606,7 2,9 100,5
Жамбыл 985,6 992,0 6,4 100,6
Қарағанды 1330,9 1331,6 0,7 100,1
Қостанай 913,4 907,3 -6,1 99,3
Қызылорда 607,5 612,0 4,5 100,7
Маңғыстау 349,7 361,7 12,0 103,4
Оңтүстік Қазақстан 2150,3 2193,5 43,2 102,0
Павлодар 745,3 743,9 -1,4 99,8
Солтүстік Қазақстан 674,5 665,8 -8,7 98,7
Шығыс Қазақстан 1455,4 1442,0 -13,4 99,1
Астана қаласы 510,5 529,4 18,9 103,7
Алматы қаласы 1175,2 1209,1 33,9 102,9
1990 жылдан бастап барлық жылдарда өлімнің өсу үрдісі
Соңғы 36 жыл ішінде 2006 жылы алғаш рет халықтың
Демографиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштердің тұрақтануы және олардың өзгерісіндегі оң
Жоғары өмір сүру ұзақтығы адамдардың физикалық, еңбек және шығармашылық
3 Сурет
Өмір жасының орташа ұэақтылығы
Сәби мен ана өлім-жітімінің көрсеткіштері адамдардың денсаулығын сақтауға және
Кесте 8 Сәбилердің өлім- жітімінің негізгі сыныптар бойынша себептері
(мың)
2002 2003 2004 2005 2006
Барлық себеп бойынша сәбилердің 1жасқа дейінгі өлімі
Олардың ішінде: 4448 4163 4239 3850 3824
Жұқпалы аурулардан 382 365 300 248 239
Тыныс жолдары жүйесінің ауруларынан 1239 1130 1138 1014 823
Асқорыту жүйесінің ауруларынан 38 44 46 34 35
Туа біткен аномалиялық аурулардан 768 769 868 773 787
Әйелдердің жүкті болуы кезіндегі аурулардан 1477 1378 1416 1337
Келеңсіз апаттардан және уланудан 211 202 233 188 210
Адамдардың өмір сүру деңгейіне демографиялық факторларды, сонымен қатар үй
Қазақстан үй шаруашылықтарының көлемімен ерекшелінеді, олардың әр үшіншісі дерлік
Мемлекет тарапынан қолдауды қажетсінетін топтарға сонымен қатар толық емес
Дамыған әлеуметтік және әлеуметтік инфрақұрылым халықтың әл-ауқатын жоғарлатудың,
Белсенді әлеуметтік саясаттың ұзақ мерзімді басымдылығы бар бағыттардың бірі
2003 жылмен салыстырғанда Қазақстанда мектепке дейінгі ұйымдар саны 12
Кесте 9 Мектепке дейінгі ұйымдар саны
(мың адам)
2002 2003 2004 2005 2006
Мектепке дейінгі ұйымдардың жалпы саны 1102 1089 1103 1095
Мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың жалпы саны 124,4 133,2 140,2
2002 жылы Қазақстанда міндетті мектепке дейінгі балаларды даярлау енгізілді.
Қазақстанда орта білім жалпы білім беретін мектептер санының көбеюімен
Ерекше көңілді балаларда өмірлік икемділік қалыптастыруға бөліну керек, өйткені
Орта және жоғарғы оқу орындарына тоқталатын болсақ олардың саның
Сурет 4.Орта және жоғарғы оқу орындарының саны болып отыр
Денсаулық сақтау жүйесі. Денсаулық сақтау – мемлекеттің әлеуметтік функцияларының
Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау саласын реформалау қадамдары бірнеше мәрте
Қазіргі кезде республикалық денсаулық сақтау жүйесі, барлық ведомстваларды қоса
Кесте 10
Денсаулық сақтау жүйесін дамытудың негізгі көрсеткіштері
(жыл соңына)
2002 2003 2004 2005 2006
Барлық мамандықтағы дәрігерлер саны
мың адам 50,6 49,0 51,3 53,7 54,6
10000 халыққа 33,9 33,0 34,6 36,1 36,5
Орта медициналық қызметкерлер саны
мың адам 110,4 106,6 109,4 113,4 115,0
10000 халыққа 74,1 71,8 73,8 76,3 76,9
Ауруханалық мекемелер саны, бірлік 917 938 981 1005 1029
Ауруханалық койко саны:
Мың 108,2 106,9 110,2 111,9 114,8
10000 халыққа 72,6 72,1 74,4 75,3 76,8
Халыққа амбулаторлы-поли-клиникалық қызмет көрсететін дәрігерлік мекемелер саны 3057 3247
Әйелдерге кеңес беру және балалар бөлімі бар дербес әйелдерге
Жүкті және босанған әйелдер үшін койко саны, мың 9,2
Ауру балалар үшін койко саны, мың 18,9 18,6 18,4
2002 жылдан бастап ауруханалық мекемелер санының көбеюі байқалды. Айталық
Халықтың ауруханалық төсек орындарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші халықтың 10
Дәрігерлердің саны 54,6 мыңға орта қызметкерлер 115,0 мыңға
Қазақстанда денсаулық сақтаудың қазіргі жағдайы жайында мынадай қорытындылар жасауға
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСАТЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстанның мемлекеттік әлеуметтік саясатын жетілдіру шаралары
Қазақстан Республикасының «Қазақстан-2030» стратегиясында әлеуметтік даму басты басымдылық ретінде
Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған білімді дамыту бағдарламасының мақсаты
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
- қоғамның барлық санаттары үшін сапалы білімнің қол жетімділігін
- білімді басқаруды одан әрі демократияландыру негізінде ұлттық білім
- қазақстандық патриотизмді, толеранттілікті, жоғары мәдениетті, адам құқықтары мен
- мемлекеттік тілдің дамуындағы басымдылық;
- отандық дәстүр, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидаттары
- 12-жылдық жалпы орта білімге көшу; кәсіби білім мен
- білім берудің кредитті жүйесіне негізделген кадрларды даярлаудың үш
- экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеқабілетті
- әлемдік білім беру кеңістігімен интеграция; білім берудің сапасын
- білім берудің ортақ ақпараттық ортасын қалыптастыру; білім беру
- білім беру жүйесінің материалды-техникалық базасын нығайту; білім, ғылым
- педагогикалық жұмыскерлердің әлеуметтік статусын жоғарлату, білім беру жүйесінің
- білім берудің көп деңгейлі үздіксіз жүйесінде мемлекеттік, қоғамдық
Білімді дамыту бағдарламасын екі кезеңде жүзеге асыру жоспарлануда: 1-ші
Білімді дамыту бағдарламасын жүзеге асыру нәтижесінде мемелекеттік бюджет есебінен
Жоғарғы және жоғарғы білімнен кейінгі білім беруде кадрларды даярлаудың
Білімнің сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі білімнің сапасын арттыруға үлкен
Білім сапасын бағалаудың ұлттық орталығы, Ұлттық аккредитациялық орталық, Сертификация,
Білім жетістіктерінің мемлекеттік бақылауы білім алудың әр сатысын аяқтаған
Білімді дамыту бағдарламасын жүзеге асыру нәтижесінде білімнің тиімді әрекет
Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатын жетілдіруге бағытталған тағы да
Бағдарламаның мақсаты — мемлекет пен адам арсында денсаулық сақтау
- мемлекет пен адам арсында денсаулық сақтау үшін жауапкершілікті
- мемлекеттің қаржылық мүмкіндіктеріне сәйкес келу;
- медициналық көмекке қол жетімділікке әділеттілік;
- трансперттілік;
- серпінділік;
- денсаулық сақтау және оны нығайту үшін мемлекеттің, жұмыс
- халыққа кейіннен серпінді байқау және сауықтыру жұмысын жүргізе
- халықты денсаулық сақтау, ұтымды тамақтану, аурулардың алдын алу
- нашақорлыққа, алкоголизмге, темекі тертуға қарсы күрес жөніндегі бағдарламалар
- мектепке дейінгі мекемелерде, жалпы білім беретін мектептерде, жоғары
Халыққа медициналық көмекті ұйымдастыру жүйесін реформалау және дамыту:
1)БМСК-ні реформалау — денсаулық сақтау жүйесінің қызмет ету тиімділігінің
2) ауылдағы денсаулық сақтауды дамыту;
3)санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылықты қамтамасыз ету;
4)салауатты өмір салтын және аурулардың алдын алуды қалыптастыру;
5)халықтың денсаулығын сақтауға секторарлық көзқарас.
Қазақстан Республикасында БМСК-нің ұсынылып отырған үлгісі жалпы дәрігерлік практиканың
Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың мемлекеттік және өңірлік
Салауатты өмір салтын қалыптастыру және аурулардың алдын алу бағытында
- денсаулық сақтауды басқарудың жаңа моделін және саланың бірыңғай
- ана мен бала денсаулығын нығайту, медициналық-демографиялық ахуалды жақсарту;
- әлеуметтік жағынан елеулі аурулардың деңгейін жыл сайын төмендету;
- медициналық білім беруді реформалау.
2008-2010 жылдары денсаулық сақтауды қаржыландыру көлемі жыл сайын көбейтіліп,
Бағдарламны жүзеге іске асыру нәтижесінде: денсаулық сақтауда халықтың, саланың
Жоғарыда қарастырып өткеніміздей елімізде еңбек қауіпсіздігінің нормаларының орындалмау, жұмыс
- еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды нормативтік құқықтық қамтамасыз
- еңбекті қорғауды басқару жүйесін жетілдіру. Келесідей іс-шараларды көздейді:
- қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері
- жұмыс берушілер мен қызметкерлер, басшылар мен мамандар үшін
- еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғау жөніндегі анықтамалық әдебиетті,
- еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мемлекеттік еңбек
- кәсіптер мен жұмыс түрлері бойынша оқыту және олар
- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңнаманың сақталуын
- жұмыс берушілер мен қызметкерлер ұйымдарының халықаралық ұйымдармен еңбек
- министрліктің аумақтық бөлімшелерінің мемлекеттік еңбек инспекторларын компьютерлік техникамен
- мемлекеттік еңбек инспекторларын бақылау-өлшеу аспаптарымен және тіркеу жабдығымен
- қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы
- Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды ғылыми қамтамсыз ету.
- еңбек қатынастары саласындағы халықаралық ынтымақтастық. Халықаралық Еңбек ұйымымен,
- халықаралық ұйымдармен еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері
- еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қроғау саласындағы мемлекетаралық, үкіметаралық
- Халықаралық Еңбек ұйымының бекітілген конвенциялары бойынша баяндамалар дайындауды
Бағдарламаны іске асыру 2007 жылдың аяғына қарай келесі нәтижелер
- нарықтық экономиканың талаптары мен халықаралық стандарттарды ескере отырып,
- еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы ғылыми зерттеулер
- жұмыс істеушілерді арнайы киім, арнайы аяқ киім және
- мемлекеттік еңбек инспекторларының бақылау-қадағалау функцияларын
- еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау туралы заңнаманың сақталуын
- республиканың өндірістік ұйымдарына «Еңбекті қорғауды басқару жүйелері бойынша
- өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар деңгейін 2-3%-ке төмендетуге;
- санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап бермейтін жағдайларда жұмыс істейтіндердің санын
- жұмыс уақытының өндірістік емес шығындарын 4-5%-ке қысқартуға;
- өндірісте зардап шеккендерді емдеуге, оңалтуға және зиянды өтеу
Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясаты әлеуметтік басымдылықтарды мойындай отырып,
- халықты жұмыспен қамту деңгейін өсіруге ынталандыратын шараларды жүзеге
- нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу;
- халықты жұмыспен қамту саясатын ақпараттық қолдау;
- жұмыспен қамту саласындағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру.
Халықты жұмыспен қамту деңгейінің өсуін ынталандыратын шаралар:
Экономика салаларында жаңа жұмыс орындарын құру:
- инвестициялық жобаларды, 2005-2007 жылдары мемлекеттік және салалық (секторалдық)
- нысаналы топтар үшін әлеуметтік жұмыс орындарын ұйымдастыру;
- қоғамдық жұмыстарда жұмыспен уақытша қамтуды дамытуды жолымен қамтамасыз
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы заңнамаларын, бос жұмыс орындарын жасыру
Жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың теңгерімділігі жөніндегі шаралар. Бұл
- еңбек рыногындағы сұраныс пен ұсыныстың және білім беру
- жұмыс берушілердің таяудағы үш жылда жұмыс күшіне деген
- жұмыссыздарды кәсіби даярлау, біліктілігін арттыру, қайта даярлау есебінен
- бастауыш, орта және жоғары кәсіби білім берудің кәсіптер
- кәсіпорындардың әрбір есепті жылдың аяғында жыныстық жасы, кәсіптік
- оқушыларды кәсіптік бағдарлауды дамыту, еңбек рыногында талап етілетін
Халықтың әлеуметтік қолдауға мұқтаж нысаналы топтарының жұмыспен қамтылуын ұйымдастыру.Ол
- әлеуметтік жұмыс орындарын құру;
- кәсіптік даярлауға, біліктілігін арттыруға және қайта даярлауға әрі
- шағын кәсіпкерлік субъектілеріне жұмысқа орналастыру;
- кәсіптік бағдарлау, хабардар ету, консультациялар беру;
- екі-үш аралас кәсіптерге оқыту жолымен бәсекелестік қабілетін арттыру;
- мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін квота белгілеу;
- оралмандарды жергілікті еңбек рыноктарында қалыптасқан ахуалды ескере отырып,
- нысаналы топтарды жұмыспен қамту мониторингін жүргізу;
- бос жұмыс орындары туралы мәліметтер жариялау;
- жұмыспен қамту және қылмыстық-түзеу жүйесі органдарының өзара әрекет
- жазасын өтеп жүрген адамдарды оқытуды ұйымдастыру мақсатында, еңбек
Қосымша жұмыс орындарын құратын шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау
- жұмыспен қамтудың икемді нысандарын ұйымдастыру және қызметтердің жеке
- дәстүрлі ұлттық кәсіпшіліктің, әсіресе оңтүстік өңірлерде, ауылдық жерлерде
- жұмыссыздарға материалдық көмек беру жолымен олардың жеке ісін
- одан әрі өзін өзі жұмыспен қамту мақсатында жұмыссызды
Еңбек рыногындағы қажеттілікті ескере отырып, жұмыссыздарды кәсіптік даярлау мен
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру мен жетілдіру.
Жұмыспен қамтудың өңірлік проблемаларын шешуде жергілікті атқарушы органдардың рөлін
Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органның қызметін жұмыспен қамтуды
Инвестициялық бағдарламаларды әзірлеу барысында кезінде еңбек рыногындағы ахуалды
Білім беру ұйымдарының түлектерін жұмыспен қамтуға жәрдемдесу:
- жоғары оқу орнының шәкірті мен жұмыс берушінің арасында
- кәсіптік білім беру ұйымдарын бітіргеннен кейін одан әрі
- мемлекеттік ұйымдарда немесе жарғылық капиталында мемлекеттің үлесі елу
Жоғарыда қарастырылып өткен Қазақстан Республикасының халқын жұмыспен қамту бағдарламасынан
Қазақстан Республикасының халқының 43%-ті ауылдық жерлерде тұратындығын
Қазақстан Республикасының үкіметімен жүзеге асыра бастаған бағдарламаларын талдау нәтижесінде
3.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік реформаларды одан әрітереңдетудің 2007-2009 жылдарға
Өңірлік және салалық аспектілерін ескере отырып атаулы әлеуметтік көмек
Міндеттері
1. Халықты әлеуметтік қорғаудың көп деңгейлі жүйесін дамыту.
2. Нарықтық қатынастарға негізделген атаулы әлеуметтік көмек көрсету (тұрмысы
3. Өңірлік және салалық аспектілерін ескере отырып халықтың тұрақты
4. Әлеуметтік әріптестік негізінде әлеуметтік диалогты нығайту және ұжымдық
5. Ерлер мен әйелдердің қоғамның тыныс-тіршілігінің барлық салаларында тең
Шешу жолдары
Мемлекеттік бюджеттен берілетін зейнетақы төлемдері мен мемлекеттік базалық зейнетақы
Зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы құралдарының өрісін кеңейту жөніндегі
Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақы төлемдерін төлеу жүйесі жетілдіріледі, зейнетақы
Халықты жинақтаушы зейнетақы жүйесімен және міндетті әлеуметтік сақтандырумен қамтуды
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру мақсатында әлеуметтік диалогтың рөлі артады
Әлеуметтік диалогты одан әрі нығайту, ұжымдық шарттар жүйесін, атқарушы
Халықтың әлеуметтік әлжуаз топтарын әлеуметтік қолдау жүйесін одан әрі
- балалы отбасыларға төленетін мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшері ұлғайтылады;
- жүктілігі бойынша демалыста және бір жасқа дейінгі бала
- әлеуметтік көмек көрсетудің атаулылығы күшейтіледі;
- тұрмысы төмен халықтың жұмыссыз бөлігі арасында жұмыспен қамтудың
- мүгедектерді, оның ішінде сапалы әлеуметтік қызмет көрсетулер жолымен,
Орнықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету үшін жергілікті атқарушы органдар
Еңбек нарығында отандық мамандардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және еңбек
- ұлттық еңбек нарығының мүдделерін ескере отырып, өңірлік аспектіде
- Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жағдайында ішкі еңбек
- жергілікті мамандарды кәсіптік даярлауға және қайта даярлауға айрықша
- еңбек нарығының өңірлік және салалық қажеттіліктерін ескере отырып,
- кәсіптік даярлыққа және біліктілігін арттыруға жіберу кезінде әйелдер
Жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын сақтауын бақылауды күшейту жөніндегі жұмыс
Мемлекеттік әлеуметтік стандарттарды халықаралыққа кезең-кезеңімен жақындатуға сәйкес жұмыс күшінің
Бюджет саласы қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесін одан әрі жетілдіру
Республика ұйымдарында қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету мақсатында еңбекті
Республика ұйымдарында өндірістік жарақаттануды азайту жөніндегі ескерту, алдын алу
Отбасының жағдайын жақсарту, ерлер мен әйелдердің некедегі құқықтары мен
Гендерлік саясатты одан әрі институционалдық дамыту мәселесі пысықталатын болады.
Халықты гендерлік мәселелер бойынша ақпараттық ағарту ісі және білім
Дағдарыс орталықтарын дамыту, сенім телефондарын, зорлық-зомбылық
құрбандарына арналған уақытша баспана мен панажай желісін құру үшін
Нәтижелері
2008 жылы шамамен жарты миллионға жуық зейнеткерге зейнетақы мөлшері
Бала тууына байланысты және бала бір жасқа толғанға дейінгі
Отбасындағы зорлық-зомбылық проблемаларын шешу үшін жағдай жасалатын болады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, әлемдегі бәсекеге
Сонымен жоғарыда айтылғанның барлығын қорытындылай келе келесідей түйіндеме
Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты «әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен»
Қазақстан Республикасының «Қазақстан -2030» стратегиясында әлеуметтік даму басты басымдылық
Ауыл жылын өткізу жөніндегі іс шаралар жоспарын іске
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатын жетілдіруде, елімізде халықаралық тәжірибемен тиімділігі
Бағдарламаның мақсаты: мемлекет, жұмыс беруші және қызметкер арасындағы жауапкершілікті
Жоғарыда қарастырып өткенімізді түйіндейтін болсақ, Қазақстан Республикасының 2007-2009 жылдарға
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының негізгі бағытттарын дамыту мақсатында бірнеше
Сонымен «Білім туралы», «Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы»,
Жоғарыда аталған себептер нәтижесінде қазіргі уақытта халықтың өмір сүру
Халықтың әл-ауқатының жақсаруын кедейшілік көрсеткіштерінен де көруге болады: 1998
Нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол халықты жұмыспен қамту
Мемлекет қоғамның шын мәнінде осындай көмекке зәру мүшелеріне ғана
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халқына
2. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» заң
3. «Қазақстан Республикасындағы күнкөрістің ең төменгі деңейі туралы» заң
4. Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы 2001жылдың 27
5. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы 1997 жылдың 7
6. «Қазақстан Республикасындағы міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» заң 2003
7. «Қазақстан Республикасындағы халықтың миграциясы туралы» заң 1997 жылдың
8. Қазақстан Республикасының демографиялық саясатының мемлекеттік тұжырымдамасы 2000 жылдың
9. Океанова З.К. Экономическая теория.- М.: Фолиант, 2002.-237 б.
10. Шлендер П.Э., Кохин Ю.П. Экономика труда-СПб Юрист,2000.-155 б.
11. Алимбаев А.А., Айнабек К.С., Ахметов С.Н. и др.
12. Экономика труда. Под. Ред. Волчина Н.А., Одегев Ю.Г.-
13. Сансызбаев Г.Н. Система социальной защиты населения и её
14. Современная экономика труда: Монография. Руководитель авторского коллектива и
15. Адамчук А.Б. и др. Экономика труда. Москва: ЗАО
16. Гайнуллин Ф.Р. Экономическая политика.Алматы: Данекер, 2000-197 б.
17. Ломакин М.В. Мировая экономика. М.: Фолиант, 2003.-375 б.
18. Мухамеджанова А.Финансирование социальной сферы: мировой опыт.- //Аналитическое обозрение-2003.-№1.-34-38
19. Веттерберг Г. Новое общество: о возможностях лбщественного сектора.-
20. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың халқына жыл
21. Уровень жизни населения в Казахстане. Агенство Республики Казахстан
22. Уровень жизни населения в Казахстане. Мониторинг.Агенство Республики Казахстан
23. Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007
24. Труд и занятость населения в Казахстане. Агенство Республики
25. Основные индикаторы рынка труда в Казахстане. Агенство Республики
26. Рынок труда в Республике Казахстан: 1991-2002 годы.Статистический справочник.
27. Доклад о развитти человека за 2003 год. ПРООН,
28. Шокманов Ю. Человеческое развитие в Казахстане: методология измерения
39. Статистическое обозрение Казахстана.Агенство Республики Казахстан по статистике. 2005.-№1-41
30. Казахстан и его регионы: статистический сборник. Агенство Республики
31. Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған еңбек қауіпсіздігін және
32. Индикаторы мониторинга бедности в Республике Казахстан.Агенство Республики Казахстан
33. Статистический ежегодник. Агенство Республики Казахстан по статистике. Алматы,
34. Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған білімді дамыту бағдарламасы
35. Здоровье населения Республики Казахстан и деятельность организаций здравоохранения.
36. Қазақстан Республикасындағы 2005-2010 жылдарға арналған денсаулық ісін реформалау
37. Қазақстан Республикасының халқын жұмыспен қамтудың 2005-2007 жылдарға арналған
Тұтынушылық бюджеттер жүйсіне сүйене отырып, елдің бүкіл халқын төрт
Кедейлер Табыстары күнкөрістің ең төменгі деңгейінен төмен
Аз қамтамасыз етілгендер Табыстары күнкөрістің ең төменгі деғгейінен жоғары,
Орташа қамтамасыз етілгендер Табыстары ең төменгі тұтынушылық бюджеттен жоғары,
Жоғары қамтамасыз етілгендер Табыстары жоғары деңгейдегі бюджеттен жоғары
Теңгемен 2002 2003 2004 2005 2006
Орташа айлық атаулы жалақы
Ұлттық валютада 11864 14374 17303 20323 23128
АҚШ долларында 99 101 118 133 155
Халықтың орташа айлық өмір сүру минимумы 3394 4007 4596
Жыл соңына белгіленген зейнетақының орташа мөлшері¹ 4270 4462 4947
Халықтың атаулы ақшалай табыстарын бағалау, айға тұратын әрбір жанға
Халықтың ақшалай табысына еңбек табысының үлес салмағы, % 80
Жалақының ең төменгі мөлшері 2605 2680 3484 4181 5000
Зейнетақының ең төменгі мөлшері 3000 3500 4000 4336 5500
Джини коэффициенті 0,340 0,343 0,348 0,312 0,300
Алдыңғы жылға пайызбен
Бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 122,5 121,2 120,4
Нақты есептелінген жалақы 113,1 107,1 111,1 110,9 107,0
Халықтың нақты ақшалай табысын бағалау ... 97,3 110,9 108,1
Белгіленген зейнетақының нақты мөлшері 86,1 95,2 104,2 110,3 140,6
Тұтыну бағасының индексы 108,3 113,2 108,4 105,9 106,4
Теңгемен 2002 2003 2004 2005 2006
Барлық қызмет түрлері бойынша 11864 14374 17303 20323 23128
Ауыл, орман және аң шаруашылығы 4600 5657 6851 8163
Балық аулау, балық өсіру 5917 6812 7562 8685 10481
Өнеркәсіп 16370 20647 23812 26280 29585
Соның ішінде:
кен өндіру 24659 32059 36625 40045 45594
өңдеу 13821 17717 19982 22130 24823
электр энергиясын, газ бен суды өндіру және тарату 15651
Құрылыс 15905 21017 26805 32453 34473
Сауда; автокөліктерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке заттарды жөндеу
Қонақ үйлер мен мейрамханалар 137 15979 21511 32743 40012
Көлік және байланыс 14696 18788 24412 28969 34140
Қаржы қызметі 33392 36140 41686 50460 55207
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға және беру тұтынушыларға қызмет көрсету
Мемлекеттік басқару 11308 11758 14970 16930 18045
Білім беру 8149 8512 9937 12863 14406
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету 6821 7267 8288
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтер көрсету 10097 12857 16873
Экстерриториялық ұйымдар қызметі 67871 47922 77537 136093 146435
2002 2003 2004 2005 2006
Экономикада жұмыспен қамтылғандар саны – барлығы, мың адам 6105,4
Еркектер 3261,2 3255,5 3470,2 3486,4 3618,3
Әйелдер 2844,2 2945,5 3228,6 3222,5 3366,9
Жұмыссыдар саны 950,0 906,4 780,3 690,7 672,1
Оның ішінде:
Жұмыспен қамту органдарына жұмыссыздар ретінде тіркелгендер, жыл соңы 251,4
Жұмыссыздық деңгейі, % 13,5 12,8 10,4 9,3 8,8
Экономикалық белсенді халық санына тіркелген жұмыссыздар үлесі 3,9
2002 2003 2004 2005 2006
Экономикадағы жұмысбастылықтың деңгейі 6201,0 6698,8 6708,9 6708,9 6752
Еркектер 3255,5 3470,2 3468,4 3618,3 3650,1
Әйелдер 2945,5 3228,6 3222,5 3366,9 3387
Жұмыссыздар, оның ішінде 796,3 780,0 690,7 672,1 663,3
15-24 жас 252,6 240,3 193,1 188,5 177,4
Еркектер 121,6 115,4 94,9 91,8 85,3
Әйелдер 131,2 124,5 98,2 96,8 90,7
2004 жылғы 1 қаңтарға адам саны 2005 жылғы 1
Қазақстан Республикасы 14951,2 15074,2 123,0 100,8
Ақмола 748,9 747,6 -1,3 99,8
Ақтөбе 671,8 678,4 6,6 101,0
Алматы 1571,2 1589,5 18,3 101,2
Атырау 457,2 463,7 6,5 101,4
Батыс Қазақстан 603,8 606,7 2,9 100,5
Жамбыл 985,6 992,0 6,4 100,6
Қарағанды 1330,9 1331,6 0,7 100,1
Қостанай 913,4 907,3 -6,1 99,3
Қызылорда 607,5 612,0 4,5 100,7
Маңғыстау 349,7 361,7 12,0 103,4
Оңтүстік Қазақстан 2150,3 2193,5 43,2 102,0
Павлодар 745,3 743,9 -1,4 99,8
Солтүстік Қазақстан 674,5 665,8 -8,7 98,7
Шығыс Қазақстан 1455,4 1442,0 -13,4 99,1
Астана қаласы 510,5 529,4 18,9 103,7
Алматы қаласы 1175,2 1209,1 33,9 102,9
2002 2003 2004 2005 2006
Барлық себеп бойынша сәбилердің 1жасқа дейінгі өлімі
Олардың ішінде: 4448 4163 4239 3850 3824
Жұқпалы аурулардан 382 365 300 248 239
Тыныс жолдары жүйесінің ауруларынан 1239 1130 1138 1014 823
Асқорыту жүйесінің ауруларынан 38 44 46 34 35
Туа біткен аномалиялық аурулардан 768 769 868 773 787
Әйелдердің жүкті болуы кезіндегі аурулардан 1477 1378 1416 1337
Келеңсіз апаттардан және уланудан 211 202 233 188 210
2002 2003 2004 2005 2006
Мектепке дейінгі ұйымдардың жалпы саны 1102 1089 1103 1095
Мектепке дейінгі ұйымдардағы балалардың жалпы саны 124,4 133,2 140,2
2002 2003 2004 2005 2006
Барлық мамандықтағы дәрігерлер саны
мың адам 50,6 49,0 51,3 53,7 54,6
10000 халыққа 33,9 33,0 34,6 36,1 36,5
Орта медициналық қызметкерлер саны
мың адам 110,4 106,6 109,4 113,4 115,0
10000 халыққа 74,1 71,8 73,8 76,3 76,9
Ауруханалық мекемелер саны, бірлік 917 938 981 1005 1029
Ауруханалық койко саны:
Мың 108,2 106,9 110,2 111,9 114,8
10000 халыққа 72,6 72,1 74,4 75,3 76,8
Халыққа амбулаторлы-поли-клиникалық қызмет көрсететін дәрігерлік мекемелер саны 3057 3247
Әйелдерге кеңес беру және балалар бөлімі бар дербес әйелдерге
Жүкті және босанған әйелдер үшін койко саны, мың 9,2
Ауру балалар үшін койко саны, мың 18,9 18,6 18,4
4
2004
60,5
Әйелдер
2003
60,7
2002
60,5
2001
60,2
2000
60,6
54 56