Жоспары
Кіріспе.................................................................................................................3
1. Бухгалтерлік есептің маңызы
1.1. Бухгалтерлік есептің мәні, объектісі және маңызы ...................................6
1.2. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен тұжырымдамалық негізі
1.3. Құжаттарды жіктеу, оған қойылатын талаптар есеп шоттары.................18
2. Бухгелтерлік есеп принциптері мен концепциялары
2.1. Есеп регистрлері, олардың түрлері және ролі............................................23
2.2. Бухгалтерлік есеп концепциялары мен нысандарының мәні...................26
2.2. Бухгалтерлік есептің принциптері ..............................................................30
Қорытынды ....................................................................................................36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................38
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру – субъектінің шаруашылық іс-әрекеті туралы
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы
1. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы»
2. Заңнамалық актілер мен ҚР Үкіметінің Қаулылары.
3. Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемеік ұсыныстар.
4. Шоттардың типтік жоспары мен оларды қолдануға берілген
5. Субъектінің есеп саясаты.
«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» Заңның
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен
Қурстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
1. Бухгалтерлік есептің маңызы
1.1. Бухгалтерлік есептің мәні, объектісі және маңызы
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың негізгі
Кәсіпорындағы есептің маңызыды объектілеріне: материалдық емес активтер, негізгі
Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың әдістемелік негізін әдістер мен тәсілдер
1. Құжаттау – шаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі
2. Түгендеу – мүліктің іс-жүзінде бар екендігі бухгалтерлік
3. Бағалау - белгілі бір уақыт сәтіндегі
Бухгалтерлік есепте кәсіпорынның құралдарын бағалау негізінде нақты өзіндік
Кәсіпорын мүлкінің маңызды түрлері ағымдағы есепте және баланста
негізгі құралдар бастапқы, баланстық немесе қалдық құнымен бағаланады;
материалдар, отын, шикізат нақты өзіндік құны бойынша;
дайын өнім – нақты өзіндік құны бойынша;
әртүрлі дебиторлармен және кредиторлармен есептесулер бухгалтерлік есепте құжатта
4. Калькуляция - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет
5. Шоттар – қаржы жағдайы, міндеттемелер және капитал
6. Екі жақты жазу – шаруашылық операцияларын есеп
7. Баланс – белгілі бір сәттегі субъектінің мүлкі,
8. Есеп беру – кәсіпорынның белгілі бір кезең
Баланс та, есеп беру де тиісті топтастыру мен
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің күмәнсіз сенімділігін
Бухгалтерлік есептің бұл тәсілінің көмегімен субъектінің құралдары жайлы,
Шаруашылық іс-әрекет барысында бухгалтерлік есеп мәліметтерімен тауарлы-материалдық қорлардың
табиғи себептерге байланысты (кеуіп, құрғап кету, сусымалы тауарлардың
құралдарды қабылдаған немесе босату кезіндегі жетіспеушілік (қате есептеу,
есептеу кезіндегі қателіктер - арифметикалық қателіктер, алғашқы
ұрлық, қымқыру, кем өлшеу – материалық құндылықтарды қабылдау
Айырмашылықтарды құралдардың нақты қалдықтары мен бухгалтерлік есеп мәліметтерін
Түгендеуді өткізу тәртібі мен мерзімдерін субъект басшысы
Мынадай түгендеулер болады:
1. Толық. Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты.Әдетте түгендеуді
негізгі құралдарға – кеміне жылына бір рет (1
ғимараттарды, үйлерді және негізгі құралдардың тағы басқа жылжымайтын
күрделі қаржы – жылына бір рет (1 желтоқсаннан
аяқталмаған өндіріс – 1 қаңтарға қарай;
күрделі жөндеудің, алдағы кезеңдердің шығындарын – тоқсанында бір
мұнай өнімдерін- айына бір реттен кем емес;
банкпен есеп айырысуларды – жеке шоттары бойынша көшірме
қаржылық органдармен есептесулерді – тоқсан сайын;
ақшалай қаражат пен қатаң есептегі құжаттарды айына бір
балансаралық есептер (еншілестермен, тәуелділермен, заңды тұлғалармен, бірлесіп бақыланатындармен)
басқадай дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуларды - жылына
баланстың басқа баптарын – келесі есепті жылдың 1
2.Жекелеген. Қаражаттардың бір түрін ( кассадағы ақшалай қаражат)
3. Жоспарлы. Жоспар бойынша белгіленген мерзімде өткізіледі.
4.Кенеттен - Материалдық-жауапкершілікті тұлғалар ауысқанда басшының өнімі тергеу
5. Жоспардан тыс- стихиялық апаттан ( өрттен және
Сонымен қатар, түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік есебі
Ол құндылықтарды сақтауды амтамасыз ету жөніндегі алдын –
Түгендеуді тікелей өткізу үшін субъект басшысының бұйрығымен құрамында
Комиссия құрамына түгендеу жүргізу құндылықтарды, бағаларды және бастапқы
Түгендеуді материалды – жауапты тұлғалар ауысқанда, аудиторлық тексерулерде,
Түгендеу қортындылары ( артық шығу, кем шығу, қайта
Орталық түгендеу комиссиясы салыстыру ведомосін жасаудың дұрыстығын
Артық шыққын негізгі құралдар, тауарлы – материалдық құндылықтар
Тауарлық – материалды құндылықтардың табиғи кему нормасынан артып,
артық шығу – кіріс болып және негізгі емес
кем шығу – шығындар.
нақты санының жетпеуі мен оның табиғи кему нормасы
мүлік санының жетпеуі мен оның нормадан тыс
Табиғи кему нормалары азық – түлік тауарлары мен
1.2. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен тұжырымдамалық негізі.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін.
қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
ақпараттық жүйені құру принциптері;
осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
қаржылық есеп берудің элементтері;
өлшеу және мойындау критериялары.
Қаржылық есептің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы
қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім
қабылдауға қажетті мәлімет;
ұйымның алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті мәлімет;
ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға қажетті мәлімет;
басқару органдарының жұмысын бағалауға қажетті мәлімет.
Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым құралы
Жалпы тұжырымдама (концепция) бұл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп
Жеке тұжырымдама (концепция) тек қана бір елдің өз
Тұжырымдамалар (концепциялар) халықаралық бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп
Бухгалтерлік есептің континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы (концепциясы) кәсіпорынның жұмысына
Америкалық тұжырымдаманың (концепцияның) континенттік (еуропалық) тұжырымдамадан (концепциядан) өзгешелігі,
Міне, осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ әрбір ел
1.3. Құжаттарды жіктеу, оған қойылатын талаптар есеп шоттары.
Бухгалтерлік құжаттар шаруашылық операциясы жасалған сәтте жасалады. Олар
Құжат – бұл шаруашылық операциясының жасалғаны туралы немесе
Бастапқы құжат – бұл шаруашылық операциясы орындалған сәтте
Кәсіпорын жұмысында құжаттардың маңызы зор.
Біріншіден, құжаттар есептік жазулардың негізі және растаушысы болып
Екіншіден, құжаттар шаруашылыққа басшылық етуге пайдаланылады.
Үшіншіден, құжаттар меншіктің сақталуына бақылау жасауды қамтамасыз етеді.
Төртіншіден, құжаттардың дәледеуші заңдық күштері бар.
Құжаттар – кәсіпорындар мен адамдар арасындағы даулар кезіндегі
Кәсіпорындарда пайдаланылатын құжаттар әдетте типтік бланкілерде, қажетті деректемелері
Деректемелер – бұл құжаттарда келтірілетін көрсеткіштер. Оны жасалған
Шаруашылық операциясын рәсімдеу үшін нысаны мен мазмұны бойынша
Сыртқы құжаттар кәсіпорынға мемлекеттік органдардан, жоғары тұрған ұйымдардан,
Ішкі құжаттар тікелей кәсіпорында жасалады. Оған кіріс және
Өкімдік – бұл өкім жасайтын, тапсырыс беретін немесе
Ақтаушы – құжаттар шаруашылық операциясының жасалу фактісін, оның
Аралас- құжатта тек өкім ғана емес, сондай-ақ осы
Есептік ақпаратты жинақтау дәрежесі немесе мазмұнның көлемі бойынша
Бастапқы құжаттар қашан да шаруашылық операциялары жасалған сәтте
Оған материалдардың кәсіпорынға келіп түсуі және олардың кәсіпорын
Жинақтаушы құжаттар бастапқы құжаттарда тіркелген есептік ақпараттарды жалпылау
Операцияны қамту және пайдалану жиілігіне қарай құжаттар біржолғы
Біржолғы құжаттар – бір мезгілде жасалатын және құжаттар
Жиынтықтаушы құжаттар - әр түрлі уақыттарда және белгілі
Есеп жазуларының саны бойынша қжаттар бір жолдық және
Бір жолдық құжатта бір ғана позиция (материалдың бір
Көп жолдық құжатта бірнеше атаулар, позициялар көрсетіледі.
Құжат түрлері бойынша хаттамалар, бұйрықтар, есептемелер, актілер және
Құжаттар нысаны бойынша бірегей және арнайы құжаттар болуы
Бірегей құжаттар – бұл халық шаруашылығының жекелеген салаларында
Арнайы құжаттар – бұл халық шаруашылығының жекелеген салаларында
Қайта шығарылуы бойынша құжаттар түпнұсқа, көшірме және үзінді
Түпнұсқа құжаттар тиісті жолмен түпкілікті редакцияда рәсімделген және
Көшірмелер құжаттың барлық деректемелерін қайта шығару.
Үзінді құжат бөлімінің көшірмесі.
Құжаттың рәсімделуі мен мазмұнына қатаң талаптар қойылады.
Бухгалтерлік есепте шоттардың екі: синтетикалық және аналитикалық түрлері
Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы туралы
Аналитикалық шоттар – есептің тиісті объектілеріне түгел, толық
Синтетикалық шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар аналитикалық
Мысалы «Қызметкерлердің және басқа адамдардың берешегі» 333 шоты
Іс жүзінде синтетикалық және аналитикалық шоттардан басқа ішкі
2. Бухгелтерлік есеп принциптері мен концепциялары
2.1. Есеп регистрлері, олардың түрлері және ролі
Субъектінің өндірістік – шаруашылық іс-әрекетін басқару және бухгалтерлік
1 – кесте
Айналым- сальдолық ведомость
Шот атауы Ай басындағы қалдық Ай ішіндегі
айналым Ай соңындағы қалдық
Дт Кт Дт Кт Дт Кт
ЖИЫНЫ
Ерекшеліктері:
бухгалтерлік есеп дұрыс ұйымдастырылған кезде бағаналардағы жиынтық сомалар
дебеттік бастапқы сальдоның жиыны кредиттік бастапқы сальдоның жиынына
жиынтық дебет айналымы жиынтық кредит айналымына теңесуі тиіс;
дебет пен кредит бойынша түпкілікті сальдоның қорытындысы да
Шахматтық айналымдық ведомость. Синтетикалық есепшоттары бойынша айналым ведомосі
2 – кесте
Шахматтық айналым ведомосі
Дебеттелетін шот КРЕДИТТЕЛЕТІН ШОТ Жиыны
Жиыны
Бухгалтерияға келіп түсетін бастапқы құжаттар арифметикалық есептеулердің
Есеп регистрлері – бұл мүліктер мен олардың пайда
Хронологиялық регистрлерде – шаруашылық операциялары туралы ақпараттар олардың
Жүйелілік есеп регистрлерінде – шаруашылық операциялары анықталған белгілері
Есеп регистрлері кітап, журнал, ведомость, карточка, машинограмма, жекелеген
Жинақтамалы шоттар бойынша жазулар журнал-ордерлерде, Бас кітапта
Есеп регистрлері мұқият, түзетусіз және тазартусыз жүргізілуі тиіс.
2.2. Бухгалтерлік есеп концепциялары мен нысандарының мәні.
Бухгалтерлік есептің нысаны дегеніміз шаруашылық операцияларын тиісті
1. Мемориалдық-ордерлік есеп формасы алғашқы және жинақтаушы құжаттар
1010 шоты бойынша мемориалдық ордер
Операция мазмұны Дебет Кредит Сома, теңге
Есеп шоттан алынды
1040«Ағымдағы шоттағы ақша» 1000
Пайдаланылмаған есептің сома қалдығы тапсырылды 1252 «Есеп беруге
100
2. Есептің журнал-ордерлік формасы. Негізгі ерекшеліктері:
шаруашылық операцияларын есептеу үшін кредиттік белгісі бойынша сызықтық-
бірқатар журнал-ордерлерде синтетикалық және аналитикалық есеп қатар орындалады;
жүйелі және хронологиялық жазбалар біріктіріледі;
бақылау мен есепті жүргізу үшін қажетті көрсеткіштер көлеміндегі
журнал-ордерлерді және Бас кітапты тиімді құрудың арқасында
Журнал-ордерлер дегеніміз едәуір деректемелері бар бос парақтар. Белгілі
Есеп-қисаптың журнал-ордерлік формасын қолдану есептің көп еңбек сіңіру
Алайда бұл форманың да кемшіліктері бар, бұлар- мәліметтерді
Есептің автоматтандырылған формасында жоғарыда айтылған кемшіліктер кездеспейді.
Компьютерді пайдалануды салыстырмалы түрде қарастырсақ, қарапайым, оларды өолдануды
4. Есептің қарапайымдандырылған формасы – шағын кәсіпкерлік субъектілеріне
Бухгалтерлік есеп формаларын таңдау құқы субъектілердің өздеріне берілген.
Қате жазуларды түзету тәсілдері:
1. Корректуралық әдіс қате шоттар корреспонденциясына қатысты болмған
2. Қызыл стоно түзетпе тәсілі – кері сандар
3. Қосымша проводка тәсілі есеп регистрлерінде шоттардың
2.3. Бухгалтерлік есептің принциптері.
Кез келген ғылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің принципінің
есептеу;
үздіксіз (ұдайы);
түсініктілік;
мәнділік;
маңыздылық;
сенімділік;
әділетті әрі тура көрсету;
бейтараптық;
сақтық;
толықтылық;
салыстырмалық;
дәйектілік.
Түсініктілік, маңыздылық, сенімділік және салыстырмалық деп аталатын төрт
Түсініктілік принципі
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтері оны пайдаланушыларға шешім қабылдауы
Маңыздылық принципі
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың
алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау үшін;
бұрын жасалынған болжамдардың барысында алынған нәтиженің дұрыстығын анықтау
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің маңыздылық деңгейін өлшеу үшін үш
Уақытылы. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер өз
пайдаланушыларына керекті уақытында жеткізіліп отырылуы қажет. Бұл мәліметтің
Болжамның құндылығы. Өткен немесе қазіргі кездегі
жасалынған болжаулардың нәтижесінде алынған бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер пайдаланушыларға
Кері байланыс. Өткен уақытта жасалынған болжамдар
немесе оларға енгізілген өзгерістер пайдаланушыларға тиімді, оң әсер
Сенімділік принципі
Берілген ақпараттық мәліметтерде қате болмаса, сондай-
ақ пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді
Салыстырмалық принципі
Қандай да бір кезеңнің бухгалтерлік есеп мәліметтері (қаржылық
Сақтық принципі
Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде жазылатын цифрлар кәсіпорынның экономикалық
Есептеу принципі
Кәсіпорындағы кез келген операциялар (кірістер, шығыстар) есептеліп отырылуы
Үздіксіз принципі
Ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса береді деп болжам жасалынады.
Мәнділік принципі
Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы қажет.
Бейтараптық принципі
Ақпарат сенімді болуы үшін алдын ала бір шешімді
Әділетті әрі тура көрсету принципі
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебі осы мәліметтерді пайдаланушыларды қаржы
Толықтылық принципі
Ұйымның қаржылық қорытынды есебіндегі ақпараттық мәліметтер сенімді болуы
Дәйектілік принципі
Кәсіпорын өзінің қызметі барысында таңдап алған есеп жүргізу
Есеп қисап жұмысының мақсаты үкіметіміздің экономикалық саясатымен анықталады.
Осы орайда, бухгалтерлік есептің алдына мынадай нақты міндеттер
Бухгалтерлік есептің басты міндеті – кәсіпорынның шаруашылық жоспарының
Осы орайда, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерінің, жоспарлау көрсеткіштермен салыстырып,
Бухгалтерлік есептің міндеттерінің бірі мемлекеттік, қоғамдық және жекеменшіктің
Оның молшылығы – еліміздің экономикалық қуатының деңгейін, әрбір
Мемлекет меншігінің ішінде белгілі орын алатындары- өндіріс қоры,
Бухгалтерлік есептің тағы бір міндеті – кәсіпорындар экономикасын,
Түбегейлі қайта құру кезінде барлық кәсіпорындар толық шаруашылық
Негізгі принциптер мыналар:
1) қажетті ресурстарды кәсіпорынға немесе бірлестіктерге жарғылық устав
2) шаруашылық дербестік;
3) өндіріске жұмсалған шығындарды оның нәтижелерімен ақшалай түрінде
4) өз шығынын өзі өтеу және рентабельділік;
5) өндірістің дамуына жұмысшылар ұжымын материалдық жағынан мүдделі
6) шаруашылық қызметіне ақшалай өлшем арқылы бағалау жасау.
Осы айтылған шаруашылық есеп принциптерін негізге ала отырып,
Қорыта келген де бухгалтерлік есептің шаруашылық есепті нығайту
Бухгалтерлік есеп заңына сәйкес, бухгалтерлік аудит стандарттар талабына
Қазақстан Республикасында 1995 жылы 26 қаңтар айында №2732
Олар:
1) кәсіпорындарды, заң тұлғаларын, барлық субьектілерді тағы басқа
2) мемлекетіміздің тексеруші, бақылаушы мекемелерінің субьекті шаруашылығында заңдылықты
Қорытынды
Қорыта келе, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын
Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
ҚР –ның «Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі» туралы
ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18.09.2002 жылғы № 438 бұйрығымен
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет
Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО / пер. В.И.Тарусина/
Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп.-А.:Қазақ университеті, 2002.
Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов.-А.:Ценные бумаги, 2002.
Инструкция по разработке рабочего плана счетов
Қ.К.Кеулімжаев, Н.А.Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп: теориясы және негіздері. –
Сейдахметова Ф.С. Основные правила организации бухгалтерского учета.-А.:LEM,2001.
3