Адамның жеке басының алғашқы қалыптасуы отбасынан
Отбасының басты қазығы, алтын тіреу діңгегі
Ата мен ана – бала тәрбиесінің
Ата-асқар тау,
Ана – бауырдағы бұлақ,
Бала жағасындағы құрақ – деп ата-ана
Отбасы – адам ғұмырының тірегі ғана
2006 жыл – Қазақстан Республикасында Отбасы
Құрал – мұғалімдер мен оқушыларға ғана
ОТБАСЫ – ОТАНЫМЫЗДЫҢ ОШАҒЫ
Отбасында адам бойындағы асыл
қасиеттер жарқырай көрініп,қалыптасады.
Отанға деген ыстық сезім – жақындарына,
туған-туысқандарына деген
сүйіспеншіліктен басталады.
Н.Ә.Назарбаев
Көшпелі және рулық-тайпалық негізде құрылған халықтарда
Отбасында негізгі туыстық қатынас - ерлер
Жалпы алғанда, қазақтың туыстық қатынас атаулары
Көнекөз шежіреші қариялар бір атадан келесі
Туыстық жүйенің ең негізі, бел ортасы
Қазақ отбасы негізінен үш ұрпақтан тұрады.
Аталар мен апалар ауыл-аймақ, ағайын арасының
Дәстүрлі қоғамда ата-апаның тәрбиесін көрмей өскен
Қазақтың ежелгі дәстүрі бойынша тұңғыш немересін
Әке - әулет басшысы, отбасы мүшелерінің
Әке үйі барлық балалары үшін үлкен
Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын
Қазақ қоғамындағы әйелдердің орны жайлы әңгімелегенде,
Түйгені көп шешесі қызымен, келінімен өмір
Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым-қатынасы, өнер білімі
«Әке көрген оқ жонар, шеше көрген
«Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап
Ұзатылып келген қалыңдық үйлену тойының ертеңінде
Қазақ жақсы келінді қызынан кем көрмеген.
Қазақ дәстүрінде үлкеннің атын атамай, тіріде
Тұрмыстағы көргені мен түйгені, ақылдылығы, парасатты
Қызына құда түсіп, айттырған күннен бастап
Әрине, жасы егделеген сайын, күйеудің әлеуметтік
Әуезов М. Абай жолы: Бұл
ОТБАСЫНЫҢ БЕРЕКЕСІ – ИМАНДЫЛЫҚТАН БАСТАЛАДЫ...
Имандылық – адамның қоғамдағы, күнделікті өмірдегі
Жастардың үлкендерге құрмет көрсетуі, үлкендердің кішілерге
Бойына адамгершілік асыл қасиеттерді жинап өскен
Шәкәрім Құдайбердіұлының Иманым атты жинағында жаратылыс
«Қырықтан соңғы қырымды,
Сынамақ болсаң түрімді,
Көрейін десең нұрымды,
Жи-дағы оқы жырымды»,
немесе
Қырықтан соңғы иманым,
Отыз жылдай жиғаным,
Көп ғалымның сөзінің
Ақылға алдым сыйғанын,-
деген екен.
Г.Сандыбаеваның «Иманды қыз, сүйікті жар, аяулы
«Ислам шариғатын ұстанумен молда болармын» деген
Имандылыққа қарама-қарсы жағымсыз сипат – имансыздық.
Қоғамның қуат тірегі – отбасы. Сол
Үнділерде әйелдер мүлік қатарында қаралып, ерлерінің
Басқа елдерде, мысалы, Жапонияда әйелдерге көпшілік
Ислам діні ерлер мен әйелдерді теңестіріп,
Ислам діні отбасының бұзылмауына ерекше мән
Исламның қағида-ережелері, қазақ халқының қағида-ережелерімен астарласып,
Жас ұрпаққа мұсылмандық қағидаларын таныстырып түсіндіру
Ал, «Құран хикаялары» атты кітапта пайғамбарлар
Ислам дінінің негізгі мәліметтеріне қоса, бұл
Отбасының бала тәрбиесіндегі ролі
бала тәрбиесінде отбасы ықпалы басқа тәрбиелік
өркениетті, зайырлы, құқықты қоғамның азаматын тәрбиелеуде
отбасы – болашақ ұрпақтың бойында ең
отбасы – жеке тұлғаны әлеуметтендіру міндетін
отбасы бала тәрбиесінде адамзат қоғамның тарихындағы
отбасының әлеуметтік міндеттерінің өзегі тәуелсіздікке ие
отбасы баланың мамандықты еркін және саналы
отбасы өзінің ұрпағын болашақ отбасылық өмірге
ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ – ҰЛТ БОЛАШАҒЫ
Адамның адамшылдығы – ақыл,
ғылым, жақсы ата, жақсы ана,
жақсы құрбы, жақсы ұстаздан
болады.
Абай
Отбасы – адам баласының алтын діңгегі.
Отбасының адамзат ұрпағына деген ықпалы мен
Отбасы мүшелерінің жас шамасы әр түрлі
Атақты қазақ ақыны Қасым Аманжолов өзінің
Отбасы – шағын мемлекет,
Мен – президент, сен – премьер,
дегені бар. Шынында, отбасы – ол
Ата-ана өз отбасын нығайта отырып, сонымен
«Ұяда не көрсең, ұшқанда, соны ілерсің»,
Хан ордасы, салтанатты сарайларда талай күн
Адалдық пен мейірімділік, жауапкершілік пен кешірімділік
Қазақ отбасында әуелі әке, содан кейін
Сондықтан қазақ жанұясы әрдайым: «Әдепті бол,
Қазақ отбасында өз баласын мейірімділікке, имандылыққа
Тәрбие басы әдептілік деп білген ата-ана
Отбасының ұйытқысы, берекесі, мейір-шапағат көзі -
Әйелдің еріне қарым-қатынасы балалардың әкеге
Бұл жағынан аналардың балаларға: «әкеңмен ақылдас»,
Ата-ананың бір-бірінің қадір-қасиетін осылайша ардақтап, беделін
Сайып келгенде, қоғамда әдеп-инабат өлшемдерінің терең
АТА - АНАНЫҢ ПАРЫЗЫН,
ӨТЕУ - СЕНІҢ ҚАРЫЗЫҢ
Ата-ананың қадірін білмеген – халық қадірін
Ғ.Мұстафин
Ата-ана – отбасының негізгі діңгегі, бастапқы
Әсіресе, тіршіліктің қайнар көзі, махаббаттың шуақ
Ана баланы тоғыз ай көтеріп, толғатып,
Бала, бала, бала деп,
Түнде шошып оянған.
Түн ұйқысын төрт бөліп,
Мұзды бесік таянған, -
да ана, көзінің қарашығындай қорғап, аялап
«Баланы – жастан» дегенге мен де
Өмір есігін жаңа ашқан нәрестенің бойына
Ал нәресте өмірінің нәрі - Ана
Ал ананың балаға деген сүйіспеншілігі жайында
…Ертеде сұлу қызға болған ғашық
Ананың әлпештеген жалғыз ұлы.
Қыз атын айтса, ауыздан зар шығыпты,
Құс жастық аққан жасқа малшыныпты.
Дертіне сағыныштың шыдай алмай,
Жас жігіт құр сүлде боп таусылыпты.
Қинады қыздың шарты, бөлек екен
О, сұлу неткен қатал керемет ең?!
«Анаңның жүрегін ап келген күні
Мен саған жар боламын»,- деген екен.
Сол қызға есі ауған жігіт мүлде,
Бүк түсіп жата алмады құрып күнде.
Ұйқыда бейқам жатқан сорлы ананың
Жүрегін жұлып алды тұрып түнде.
Сүюдің серті ме еді соның бәрі,
Ол, міне, қыздың шартын орындады.
Сүрініп кетсе жігіт келе жатып,
Жүрегі түсіп кеткен қолындағы
Ананың кезі бар ма кекті болған,
Оқыста жүрек түсіп кетті қолдан.
Ұмтылса топырақта жатқан жүрек:
«Құлыным, байқасаңшы», - депті оған…
Бұл – ананың баланы қаншалық шексіз
Ал біздің бала кезімізде «
Кім сендерді балалар сүйе -тұғын,
Қуанышыңа қуанып, қайғыңа
күйе -тұғын.
Түн ұйқысын төрт бөліп,
кірпік қақпай,
Шешең байғұс дамылсыз
жүре –тұғын.
Кім сендерді, балалар
тербететін,
Еркелетіп, ойнатып, сергітетін?
Жалқау болсаң, балалар,
жаман болсаң,
Қамқор анаң көз жасын
көлдететін.
Кім сендерді сағынар
шетке кетсең,
Ғылым іздеп, тез қайтпай,
көпке кетсең.
Ұмытпа, ең кемінде жұлдыз
сайын,
Хат жазып тұр, төбесі
көкке жетсін.
Кім сағынар сендерді
келгеніңше,
Құлындарын көзімен
көргенінше?
Сендер қайтып келгенде
адам болып,
Еш арманым болмас
дер өле-өлгенше.
Барша аналарға тән қасиет осындай деп
Дін мұсылман жолында Әкені құрметтеу -
Халқымыздың мақал - мәтелдерінен, даналық сөздерінен
Жеті жеңге бірігіп - ана болмас»,-
Қазақтар – « Төріңнен қарт
Өзіңді өмірге келтірген, тіршілігіңе нәр берген
Ата-анаға не істесең, алдыңа сол қайтады.
Орыс жазушысы Лев Толстойдың «Қарт пен
- Балам, не істеп отырсың?- деп
- Ертең сендер қартайып, атам сияқты
Алайда, «Ананың көңілі – балада, баланың
Бүгінде кейбір жастар ата-анаға ақша жағынан
Ата-анаға қажетті - баласынан күтері жалғыз
Абайдың: «Баланың жақсысы – қызық, жаманы
Ата-ананың сөзін сыйлап, құлақ асу, пікірлес
Отбасындағы психологиялық оңды ахуал, татулық пен
Балалардың ұрысқақ, жанжалқой, дөрекі-дөкірлігі әке-шешенің жатса-тұрса
Бұған қарама-қарсы еңбекқор, кең пейіл, жарқын
Ата-ана да адам, сондықтан олардың қателесетін,
Ұл-қыз әдептілігінің негізі – ата-ананы риза
Ата-аналар, сіздер үшін
Балаға дұрыс тәрбие беру – ата-ананың
Бала тәрбиесі мәселесінде ата-ана арасында толық
Баланың бойындағы ізгілік, жақсылық атаулының бәрін,
Баланың адал да ізгі адам болып
Баланы еңбекке құрметтеу мен сүю
Ересектер балаларды күн сайын сипайылыққа, сергектікке,
Үйдегі жайлылық пен салауаттылықтың алғы шарттары
Үй ішіндегі татулық күйеуіне де, әйелге
Сыпайылық және әдептіліктің ережелерін сақтау табиғи,
Тату-тәтті тұру үшін ұстамды болып, өзін-өзі
БАЛА, БАЛА, БОЛАШАҚ…
Жерінде – бабасының,
Елінде – атасының,
Көңілінде - әжесінің,
Қолында – анасының,
Жолында – ағасының,
Төсінде – даласының,
Тапқан өз жарасымын,
Мен – қазақ баласымын.
Е. Өтетілеуұлы.
Бала - әке-шешенің перзенті, ұрпағы. Жыныс
Ата-бабаларымыз бала тәрбиесіне ерекше назар аударып,
Ата-бабаларымыз жазу-сызуды білмеген кездің өзінде де
Ата-заңды аттаған азғындарды «етігін кесіп, елден
Қазақстанда 17 жасқа толған бозбала мен
Бала ата-ана өмірінің жалғасы. Сол үшін
Ата-анаға көз қуаныш –
Алдына алған еркесі,
Көңіліне көп жұбаныш,
Гүлденіп ой өлкесі, -
деп, ұлы Абай баланың ата-ана қуанышы,
Осындайда тағы да дана Абайдың сөзі
Баланың ата-ана алдындағы ұлы парызы -
Ұл-қыз ата-анасын қуанышқа бөлеп, бақытқа жеткізу
Бала өзін әлпештеп өсірген ата-анасын дәл
Әдепті де адал ұл-қыз ата-аналарына көзі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Абай. Қара сөздер. Поэмалар.- Алматы: Ел,
Адалдық /Құраст. Н. Төреқұлов, Ө.Есназаров.- Алматы:
Бұл жинаққа адалдық туралы шығармалар енгізіліп
Балаларды туған жерді, туған елді, Отанды
Аймауытов Ж. Ақбілек: Роман. - Алматы:
240б.
Айтматов Ш. Боранды бекет: Роман.- Алматы:
Ақыш Н. Алтынбек Қоразбаев: Деректі повесть.
Бұл деректі повесте қазақ халқының талантты
Асылбеков А. Бала тәрбесіндегі семьяның рөлі.
Ахметова З. Шуақты күндер: Естелік, эссе.
Кітап Ұлы Отан соғысының сұрапыл жылдарында
Әуезов М. Абай жолы: Роман-эпопея.- Алматы:
1 кітап.- 320б.
2- кітап. - 352б.
3 –кітап.- 320б.
4- кітап.- 336б.
Әшімұлы А. ... Жан бөлек.- Алматы:
Бегалин С. Бала Шоқан. – Алматы:
Берік болсын босаға: Деректі әңгімелер, очерктер,
Қабанбаев М. Арыстан, мен, виоланчель
Жазушы жинағындағы «Арыстан, мен, виоланчель
Повесть кейіпкері сезімтал да ұшқыр қиялды
Қазақ ертегілері (Қиял-ғажайып және тұрмыс-салт ертегілері).-
Құлжанов Б.Ж. Семьялық қарым-қатынастардың мәдениеті.- Алматы:
Қоянбаев Ж. Балаларды семьяда тәрбиелеу. –
Момышұлы Б. Ұшқан ұя: Шығармалар. –
Жинақтың жас буын мен жалпы қауымға
Момышұлы Б. Ұяда не көрсең..: Әңгімелер.-
Мұқанов С. Сұлушаш: Роман мен повесть.-
Мүсірепов Ғ. Қазақ әйелі: Роман және
Мүсірепов Ғ. Өмір жорығы: Әңгімелер. -
Қазақ совет әдебиетінің көрнекті жазушысы Ғабит
Назарбаев Н. Туған елім – тірегім
Бұл кітапқа Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан
Нұржекеев Б. Күтумен кешкен ғұмыр: Роман
Адамгершілік қасиет, туған жерге деген сүйіспеншілік,
Оңғарсынова Ф. Мен саған ғашық емес
Өтеуова Ж. Семьяда оқушыларға эстетикалық тәрбие
Сейдімбек А. Аққыз: Повестер мен әңгімелер.
Соқпақбаев Б. Менің атым – Қожа:
Соқпақбаев Б. Балалық шаққа саяхат: Повесть,
Көрнекті балалар жазушысы Б.Соқпақбаевтың бұл жинағына
Тал бесіктен жер бесікке дейін: Қазақтың
Шәкәрім Құдайбердиев. Шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара
Х1Х ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың
Шәкәрім шығармашылығы өзінің диапазоны кеңдігімен ерекшеленеді.
*
Акбарова Ж. Жанұядағы тәрбиенің ерекшеліктері //Бастауыш
Атайбекова Ғ. Иманды жан - әдепті
Ахметов С. Ата-ана не үшін өмір
Әділбекова Ш. Қоғам – отбасы берекесі
Әубакірова А. Отбасындағы сыйластық //Бастауыш мектеп.
Бейсенбиева К. Бала – көңіл қуанышы
Бейсенбіқызы К. Ұрпақ қамы – ел
Бердібайқызы Қ. Өнеге әуелі - отбасынан
Ермұханова З. Қазақстан – біздің үлкен
Жәнібекова С. Абай отбасылық өмірі туралы
Қабылова Қ. Халықтық педагогиканың бала
Қожахметова К. Этнос субъектісін қалыптастыруда отбасының
Қосақова Г. Баланың бас ұстазы –
Миркенова Г. Отбасы тәрбиесінің маңызы //Бастауыш
Мұқашева Ғ. Тәрбиенің бастауы - отбасынан
Неке және отбасы туралы: Қазақстан Республикасының
Нұғыспанова Ш. Отбасындаға бала тәрбиесі //Бастауыш
Оразбекұлы Қ. Отбасы тәрбиесі қанша кезеңге
Отбасы және неке //Ақиқат. – 2001.
Сәденов Ж. Балаларды отаншылдыққа тәрбиелеу отбасынан
басталады // Бала тәрбиесі.- 2004.- №5.-
Тастанова Р. Ата- аналардың әдептілігі //
Түйетаев Б. Бұл - ұлттық
ЖОСПАР
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Отбасы – Отанымыздың ошағы
2. Отбасы берекесі – имандылықтан басталады...
3. Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағы
4. Ата-ананың парызын, өтеу сенің
5. Бала, бала, болашақ...
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қорытынды
Тәрбиелі жастар мына ережелерді есінен шығармау
Жұрттың бәрімен, әсіресе қартаң адамдармен қай
уақытта болсын амандасып жүр. Денсаулығым жақсы
десең, өзгелердің де саушылығын сұрап амандас.
Өзіңді, айнала қошаған табиғатты сүй.
Өз бойыңдағы сараңдықты, жалқаулықты, тоқмейілдікті, екіжүзділікті,
Ой мен істі бір-бірінен бөліп қарама.
Қарапайым бол!
Арақ ішпе, темекі тартпа.
Түкке тұрмайтын нәрсеге бола ашуланбаңыз.
Егер сіз дұрыс жасамасаңыз, кемшілігіңізді тез
Сәтсіздіктеріңізді емес, қуанышты күндеріңізді жиі еске
Өзге адамдардың ой-пікірі мен талап-тілегіне түсіністікпен
«БӘРІ ДЕ ОТБАСЫНАН БАСТАЛАДЫ…»
1 – бөлім. Ақылды қария –
Цитата: Сақалыңнан айналдым, қарт бабалар
Ұрпағыңа не айтасың артта қалар?
О, тірі шежірелер, қалдырыңдар,
Қанеки, нелерің бар салтқа жарар.
М.Мақатаев
2- бөлім. Әкеден – ақыл, Анадан
Цитата: Анам маған: Үлкенді сыйла –
Сол сөз маған ізгілік құйған ерен.
Үлкендерден ауысқан кішілікті,
Үлкендердің өзіне сиға берем.
М.Мақатаев
3-бөлім. Ару деген атың бар... немесе
Цитата: Қыз емес, қыздың аты қызыл
Көрінер толған айдай жүзі жарқын.
Үлкеннің алдын орап, сөз сөйлемес
Халықтың сақтай білген ізгі салтын.
(Халық аузынан)
4-бөлім. Жігітте де жігіт бар ...
Цитата: Атадан жақсы ұл туса,
Елінің қамын жейді.
Атадан жаман ұл туса,
Елінің малын жейді.
(Қазақтың мақалы/ мақал-мәтелдері)
20