Терминдердің ықшамдылығы


Мазмұны:
КІРІСПЕ . 2
1 ТАРАУ. ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ КҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚҰРАМЫ
1.1 ФИЗИКА ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙЫ. 4
1.2. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР.
1.3. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ МЕН ФИЗИКАЛЫҚ АУДАРМА ТЕРМИНДЕРДЕ
2 ТАРАУ. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАСЫНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК
2.1. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАНЫҢ 19
НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ (АТАУЛАРЫ) . 19
2.2. ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕРДІ СИПАТТАЙТЫН ШАМАЛАР ЖӘНЕ
2.3 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ МЕН
2.4 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫ. 43
ҚОРЫТЫНДЫ . 61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 62
КІРІСПЕ .
Табиғат тану ғылымдарының ішінде, өзгелерінен гөрі, тезірек дамып, күнделікті
Ал, осы физика ғылымының қарыштап ілгерілеген алғы шебін былай
Алыстағы аудандардан келіп, арнаулы техникалық жоғары оқу орындарына түскен
1 ТАРАУ. ТЕРМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ КҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚҰРАМЫ
1.1 ФИЗИКА ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАЙЫ.
Қазақстанның және де басқа достасқан тәуелсіз мемлекеттердің алыстағы ауылдарынан
Міне физика терминдерін жасаудың осындай кемшіліктері, физиканы ана тілімізде
Қазақстанда физика терминдері өте мешел дамыған пән салаларына жатады.
Физика терминдерін жасау кезінде тек қана физиктер ғана емес,
Физика терминологиясы, әсіресе, қазақ тіліндегі аударма физикалық терминдер әлі
Термин- ғылыми ұғымның шекарасын, оның қолданнылуы аясын нақтылы көрсету
1.2. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР.
Қазіргі ғылыми-техникалық прогресс жағдайында ғылымның қауырт дамуы қоғамның
Ғылыми терминология тілдің сөздік қорының тез дамитын бөлігі болып
Ғылым мен техниканың даму дәрежесі оның терминологиясы бойынша бейнеленеді.
Белгілі бір ғылым саласында немесе ғылыми пәнге байланысты терминдер
Осы тұрғыдан алып қарағанда, терминологияны негізінен мамандар жасайды. Орыс
Сонымен, терминологияның дамуында мынадай құбылыс байқалады. Терминология термин жасалатын
Кез келген саланы қамтитын терминология жеке сөздердің, сөз тіркестерінің
Термин дегеніміз -ғылым мен техниканың қарастырылып отырған саласындағы
"Термин" латынша "termіnus" - шекара сөзінен шыққан. Белгілі бір
Сөз тілдік таңба мен оның мағынасын біріктіріп тұрады. Сөздің
Екінші жағынан, термин ұлттық тілдің қоры негізінде жасалатындықтан, ондағы
Әр түрлі терминдер жүйесі бойынша жүргізілген зерттеу
1.Терминнің өзі бейнелейтін ұғымды дәл білдіруі, яғни терминнің дәлдігі.
Бірінші топқа жататын дәл немесе дұрыс бағдарланған терминдер өзі
Терминнің дәлдік дәрежесін (дәл бағдарлау дәрежесін) сөз еткенде оның
Мысалды, бір кезде "фотоэмиссияның қызыл шекарасы" деп алынған
Кейде термин ұғымның физикалық қасиетін ашпайтын белгілер бойынша жасалады.
Дұрыс бағдарланған терминдер қатарына терминдік элементі терминнің дәл мағынасына
2.Терминологияныңқарастырылып отырған саласындағы терминнің бір мәнділігі, яғни моносемия. Терминге
Ұғымдардың мұндай өміршеңдік қасиеті, әсіресе физика тәрізді тез қарқынмен
3.Белгелі ұғым саласын қамтитін терминдер арасында синонимдер болмауы керек.
4.Терминдердің ықшамдылығы. Кейде терминдердің дәл болу мақсаты көзделіп, көп
Қысқа термин жасау кезінде ұғым мағынасының толық қамтылуы ескеру
А) Терминдік тіркестердегі бір не бірнеше элементтердің түсіп қалуы.
Б)Ғылыми-техникалық терминдердің ықшамдалған түрін жасауға эллипсиспен қатар аббревиатура да
Соңғы жылдары ғылыми атаулардың көбеюіне байланысты, сан алуан формалар
5. Кез келген ғылым саласының белгілі бір бөлігін құрайтын
Сондықтан терминонлогиялық система ең алдымен мағынасы бойынша, яғни қарастырылып
А) грамматикалық категориялардың терминологияда қолданылу ерекшеліктері;
ә) терминологиялық тіркестерге қойылатын стилистикалық талаптар;
б) терминнің орфографиялық талапқа сай келеді;
Физикалық терминологияда, негізінен терминнің төмендегі түрлері кездеседі:
негізгі немесе теориялық терминдер,
қосымша терминдер немесе номенклатуралар,
таңбалар, символдар.
Бірінші топты құрайтын терминдер физика ғылымының негізіне алынған жалпы
Номенклатуралық терминдер қартарына ғылым мен техниканың белгілі бір саласындағы
Бірақ кез келген сөз термин бола алмайды. Тек логикалық
Номенклатура латынның nomenklatura – "тізім" сөзінен шығады. Жоғарыда аталғандармен
Номенклатура ментермин арасындағы қатыс- әлі толық шешілмеген даулы мәселе.
Кейбір ғылым саласы (мысалы философия) негізінен теориялық терминдерден тұрады.
Үшінші топқа жататын символдық терминдер нақтылы затқа немесе белгілі
Қазіргі ғылым салалары әр түрлі тілдік жүйелері арқылы баяндалады.
Бірақ микордүние табиғатын зерттейтін қазіргі жаңа салаларында жағдай бұдан
1.3. ФИЗИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ МЕН ФИЗИКАЛЫҚ АУДАРМА ТЕРМИНДЕРДЕ
Біз ғылым мен техниканың түрлі саласын қамтитын терминдерге
Терминологиялық комитет шығарған жинақтарда, терминдердің синонимдік, көп мәнді варианттарынан
Сонымен, стандартталатын терминдік жүйелердегі синонимия және полисемия (көп мәнділік)
Барлық ғылыми терминология біраз дербестік жағдайлары бар. Ол жалпы
Сондықтан терминологиядағы семантикалық құбылыстар лексиканың құбылыстар лексиканың даму ерекшеліктерінен
Осы ерекшеліктерді ескере отырып, терминологияны ғылыми негізде жүйеге келтіру
Терминнің жай сөзден басты ерекшелігі-оның бір мәнділігі. Егер сөздің
Терминнің көп мәнділігімен қатар, оның құрамындағы терминдік элементтердің де
Көп мәнді терминдердің біразы аударма арқылы орыс тілінен ауысса,
Мұндай көп мағыналы терминдер физика қазақ тілінде оқитын қауымға
Көп мәнділік туралы негізгі себептерге мыналар жатады:
1. Зерттелген саладағы түбейгелі (негізгі) материалдар, сол саладағы ұғымдар
2. Ғылым мен техниканың үздіксіз дамуы нәтижесінде ескерген
3. Кейде көп мәндік шет тілдегі терминді дұрыс алмау
Сонымен, терминдердің көп мәнділігі лексиканың табиғи дамуынан пайда болатын
Семантикалық процестердің келесі бір түрі- терминдердің омонимиясы. Омонимия көп
Физика аударма терминдер құрамында да омоним-терминдер жиі кездеседі. Мысалы,
Термин жасаудағы көп мәнділік пен омонимия әдісі бір-біріне ұқсас
Физика терминдердің ең жиі бір кездесетін кемшілігі- терминдердің синонимиясы.
Синонимдердің енді біразы басқа тілден ауысқан терминдердің дұрыс аударылмауы
Термин білдіретін ұғымның мағынасын ашып алмай аудару нәтижесінде пайда
Терминдердің синонимиясы- қазақ тіліндегі терминдердің ең көп тараған кемшіліктерінің
Физиканы оқып үйрену кезінде терминдердің синонимиясы салдарынан ұғымдар жиынынан
Физика терминологиясында байқалатын кемшіліктердің келесі бір тобы-терминдердің антонимиясы. Антонимия
Терминологияда байқалатын келесі кемшіліктердің бірі- шетелдік сөздердің тыс орынсыз
Термин арқылы, біз ұғымдарды талдаймыз. Оларды жүйеге келтіп, ғылыми
2 ТАРАУ. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАСЫНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК
2.1. ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАНЫҢ
НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ (АТАУЛАРЫ) .
Сәуле-энергияның толқын немесе бөлшек түрінде таралуы.
Излучение- распространение энергии в форме волн или частиц.
2. Иондаушы сәуле- ортамен әсерлесу нәтижесінде әртүрлі таңбалы иондар
Ионизирующее излучение- излучение, взаимодействие которого со средой приводит к
3.Тікелей иондаушы сәуле- соқтығысқанда иондауға жеткілікті кинетикалық энергиясы бар
Непосредственно ионизирующее излучение- ионизирующее излучение, состоящее из заряженных частиц,
Электрон-e0-1
Q=-e=1.6*10-19кл
M e =9.1*10-31кл
E=2Мэв
4. Моноэнергетикалық иондаушы сәуле- энергиялары бірдей фотондардан немесе кинетикалық
Моноэнергетическое ионизирующее излучение- ионизирующее излучение, состоящее из фотонов одинаковой
5. Ғарыштық сәуле- Ғарыш кеңістігімен келетін алғашқы иондаушы сәулелер
Космическое излучение- ионизирующее излучение, состоящее из первичного ионизирущего излучение,
6. Фотондық иондаушы сәулелер- жанама электромагниттік иондаушы сәулелер.
Фотонное ионизирующее излучение- электормагнитное косвенное ионизирующее излучение.
7. -сәулелер - атом ядросының энергиясының күйі
- излучение - фотонное излучение, возникающее при изменении энергетического
8. Тежеуіштік сәулелер - зарядталған бөлшектерің кинетикалық энергиясы азайғанда
Тормозное излучение- фотонное излучение с непрерывным эн
9. Сипаттаушыш сәулелер- атомдар электорндарының энергетикалық күйі өзгергенде пайда
Характеристическое излучение- фотонное излучение с дискретным энергетическим спектром, возникающее
10.Рентген сәулесі- тежеуіш және сипаттаушы сәулелерден тұратын фотондық сәулелер.
Рентгеновское излучение- фотонное излучение, состоящее из тормозного и характеристического
11.Корпускулалық сәулелер- нөлден өзгеше массасы бар бөлшектерден тұратын
Корпускулярное излучение- ионизирующее излучение, состоящее из частиц с массой,
12. -сәулелер (Не++ 2 рет иондалған гелий атомы).
-излучение - корпускулярное излучение, состоящее из -
13.Электрондық сәулелер- электроннан тұратын корпускулалық сәулелер.
Электронное излучение - корпускулярное излучение, состоящее из электронов и
Qa=+2eHe24
m =7300me
qe=1.6*10-19кл
me=9.1*10-31кл
14. - сәулелер- --электрон
+-позитрон.
Ядроның ыдырауы кезінде немесе орнықсыз бөлшектердің
- излучение - электронное излучение, возникающее при
15.Фотоэлектрондар - фотондық сәулелердің затпен әсерлесуі кезінде пайда болатын
Фотоэлектроны - электронное излучение, возникающее при фотоэлектрическом взаимодействии фотонного
16.Комптондық сәулелер- фотондық сәулелердің еркін электронда шашырауынан пайда болатын
Комптоновское излучение- электронное излучение, возникающее при комптоновском рассеянии фотонного
17.Протондық сәулелер- Н11 Ÿдросынан тұратын корпускулалық сәулелер.
Протонное излучение- корпускулярное излучение, состоящее из ядер 1Н.
18.Поляризацияланған сәулелер - спиндері бағдарланған бөлшектерден немесе электр векторларын
Поляризованное излучение - ионизирующее излучение, состоящее из частиц с
2.2. ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕРДІ СИПАТТАЙТЫН ШАМАЛАР ЖӘНЕ
1. Иондаушы сәуле энергиясы- W иондаушы бөлшектердің шығарған, берілген
Бұл жердегі иондаушы бөлшектер дегеніміз-корпускулалық сәулелер және фотондар, яғни,
Иондаушы сәуле энергиясы энергиялық басқа түріндегі Дж өлшенеді ([W]Дж).
1эВ=1.6*10-19 Дж
Энергия ионизирующего излучения W- суммарная энергия ионизирующих частиц, испущенная,
Энергия ионизирующего излучения, как и любая другая энергия, выражается
Dіm w = L MT
2. Иондаушы сәулелер ағыны F – dt уақыт интервалында
F=dN/dt
Өлшем бірлігі: [F]=1/сек немесе 1/мин.
1/с дегеніміз беттен 1 секундта 1 бөлшек өтетін иондаушы
Поток ионизирующих частиц F- отношение числа dN ионизирующих частиц,
F=dN/dt.
Размерность и единица потока ионизирующих частиц:
dіmF=T , [F]= 1с (секунд
3. Иондаушы бөлшектердің тасмалдануы Ф- берілген элементар сфераның
Ф =dN/dS. [Ф]=1/м = м
Перенос ионизирующих частиц Ф- отношение числа dN ионизирующих частиц,
Ф= dN/dS.
Размерность и единица переноса ионизирующих частиц:
dіmФ= L , [Ф] =1м .
Сурет бар???
4. Иондаушы сіулелер ағының тығыздығы - берілген
= dF/dS =dФ/dt=d N/(dSdt).
[ ] ~ м с
Плотность потока ионизирующих частиц - отношение потока
= dF/dS=d Ф/dt= d N/(dSdt).
5. Иондаушы сәулелердің жұтылу дозасы D- заттық элементар көлемдегі
D=dW/dm, [D]=1Грей =1Гр.
m= 1кг затқа 1 Дж-ға тең иондаушы сәуле энергиясы
1Гр = 1Дж/кг , 1рад=0.01 Гр.
Поглощенная доза ионизирующего излучение- D отношение средней энергии dw,
D=dw/dm.
6. Иондаушы сәуленің жұтылған дозасының қуаты D' dt-уақыт интервалындағы
D =dD/dt, [D ]~ [Гр/с].
Мощность поглощенной дозы ионизирующего излучения D- отношение прира щения
D=dD/dt.
7. Фотондық сәуленің экспозициялық дозасы-Х.
Ауада пайда болатын таңбалары бірдей барлық иондардың зарядтарының қосындысының
Х = dQ/dm, [Х]=[кл/кг].
Экспозиционная доза фотонного излучения Х- отношение суммарного заряда dQ
Х=dQdm.
8. Фотондық сәуленің экспозициялық дозасының қуаты. Х- экспозициялық дозаның
Х=dx/dt, [Х]~=кл/кгс =А/кг.
Экспозициялық дозаның жүйеден тыс өлшем бірлігі .
1Р=2.58*10 кл/кг
1кл/кг=3.88*10 p
Мощность экспозиционной дозы фотонного излучения Х- отношение приращения dX
X=dx/dt.
9. Иондаушы сәуленің эквиваленттік дозасы. H- жұтылған дозаның D
H=Dk.
Эквивалентная доза ионизирующего излучения H- произведение поглощенной дозы D
H=Dk.
10. Иондаушы сәуле эквивалентік дозаның қуаты H' -dH өсімшесінің
H'=dH/dt, [H]= 1 Зв/с, Зв(Зиверт)
36 сағаттың жұмыс аптасында сәулелендіру кезіңдегі жұмысшылардың алатын эквиваленттік
Қазақстан территроиясындағы эквиваленттік қуатының таблицадағы фоны 0.05-0.2 мкЗв/сағ аралығында.
Мощность эквивалентной дозы ионизирующего излучения H'- отношение приращения
H'=dH/dt.
Сәулелендіру түрі.
Қатты денелерде сәулелендіргенде пайда болатын зақымдану, бүліну сипаты иондаушы
Иондаушы сәуле 2 түрге бөлінеді: фотондық және бөлшектік.Олар
Е=h =hc/ =1239.8/ ;
Мұндағы: һ=6.62*10-34Дж*с Планк тұрақтысы
с=3*108м/с – жарық жылдамдығы.
Корпускулалық сәулелерге- нейтрондар және үдетілген зарядталған бөлшектердің ағыны жатады.
көп зарядты иондар.
Иондаушы сәулелерді- радиация деп түсіну керек.
кесте әртүрлі сәулелендіру көздерін шығаратын фотондар мен бөлшектер энергиясы
Сәуле Энергия Сәулелендіру көзі
к кал/моль эВ
-сәулелер,
рентген сәулелері,
ультракүлгін,
көрінетін сәулелер,
инфрақызыл жарық,
сәуле электронбар,
протондар,
жылулық нейтрон,
жылдам нейтрондар,
-бөлшектер.
106-108
103-106
70-350
1-35
-2*107
-4*107
-0.6
-108
4*108
105-107
40-4*104
3.2-15
1.6-3.0
-1*106
-2*107
-0.025
-5*106
-2*107
CO6
Рентген түйікшесі
Доғалық
Разряд
үдеткіш
циклотрон
ядролық реактор
ядролық реактор
циклотрон.
2.3 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ МЕН
Кванттық механика (толқындық механика) – микробөлшектердің (элемантар бөлшектер,атомдар,молекулалар, атом
Негізі ұғымдар.
Автоиондалу- көп электронды жүйеде, электрон ажырай отырып өтетін, өздігінен
Автоионзация- спонтанный переход в многоэлектронной системе, сопровождающийся отрывом от
Адиабатты ығысу- негізгі күйдің толқындық функциясының өзгеруінің сипаттамалық уақыттынан
Адиабатическое возмущение- изменение гамильтониана, происходящее за время, большое по
Адиабатты жуықтау (Борн- Оппенгеймера жуықтауы) – ауыр бөлшектердің (үлкен
Адиабаттическое приближение (приближение Борна- Оппенгеймера)- метод расчета систем, состоящих
Шағылудың азимутальды асиметриясы- бір жазықтықта оң және солға қарай
Азимутальная асиметрия рассеяния- отношение разности сечений рассеяния влево и
Серпінді шағылудың амплитудасы- серпінді шағылу каналы үшін амплитудалар матрицасының
“Шашырау амплитудасы” да осылайша анықталады.
Амплитуда упругого рассеяния- элементы матрицы амплитуд для упругого рассеяния.
Аналогично определяется “амплитуда рассеяния”.
Ассоциативті иондалу- екі атомның немесе молекуланың рекомбинациясы негізінде электронның
Ассоциативная ионизация- вылет электрона при рекомбинаций двух атомов или
Атомдық қалдық (атомдық сүлбі )- сырытқы қабықшалардағы электрондар ескерілмеген
Атомный остаток (атомный остов)- часть атома, остающаяся при исключениеи
Атомдық Фурье форм-факторы- атомдық электрондардың кеңістіктік тығыздығының бейнесі.
Атомный форм-фактор Фурье- образ пространственной плотности атомных электронов.
Бозондар- берілген типті бірнеше ұқсас бөлшектерден тұратын кванттық жүйесінің
Әр түрлі бозондар белгілі : фотондар, -мезондар,
Барлық базондардың спині бүтін болады: бұл факт өрістің релятивистік
Бұл типтегі бозондар Бозе-Эйнштейн статистикасына бағынады: бұл кванттық
Бозоны- частицы, для которых состояние квантовой системы, содержащей несколько
Известны бозоны разных типов: фотоны, -мезоны,
Все бозоны имеют целый спин; этот факт доказывается в
Система бозонов данного типа подчиняется статистике Бозе- Эйнштейна; в
Борндық жуықтау- матрица элементері үшін көшу амплитудаларының жуықтауы; олар
Борновское приближение- приближение для элементов матрицы амплитуд переходов, в
Көшу ықтималдығы- жүйенің эволюциясы нәтижесінде, егер бастапқыда жүйе қандай
Вероятность перехода- вероятность обнаружения квантовой системы в некотром определенном
Вибронды әсерлесу- электронды қозғалыстың ядролы тербелмелі қозғалысымен әсерлесу.
Вибронное взаимодействие электронного движения с колебательным движением ядер.
Виртуальді күй- реакциялардың ығысу теориясының әдістерімен қарастыру кезінде аралық
Виртуальді күй- бастапқы және соңғы күйден энергиясымен және бөлшектер
Виртуальное состояние- состояние квантовой системы, используемое в качестве одного
Виртуальное состояние может отличаться от начального и конечного энергией
Кенеттен ығысу- бастапқы күйдің толқындық функциясының өзгеру сипатының уақытымен
Внезапное возмущение- изменение гамильтониана,происходящее за время, малое по сравнению
Қозған күй – негізгі күйден өзгеше болатын кванттық жүйенің
Возбужденное состояние – любое состояние квантовой системы, отличное от
Толқындық функция – белгілі бір түсініктегі күй векторы (мысалы,
(р)- еіpх (х) dx- импульсті түсінікте).
Волновая функция- вектор состояния в определенном представлении (например,
(р)- еіpх (х) dx- в импульсном).
Гауссова орбиталь- одноцентровая орбиталь вида,
xr yl zm e -
где k,l и m- неотрицательные числа,
Гауссова орбиталь- одноцентровая орбиталь вида Внезапное возмущение- изменение гамильтониана,происходящее
Қозған күй – негізгі күйден өзгеше болатын кванттық жүйенің
Возбужденное состояние – любое состояние квантовой системы, отличное от
Толқындық функция – белгілі бір түсініктегі күй векторы (мысалы,
(р)- еіpх (х) dx- импульсті түсінікте).
Волновая функция- вектор состояния в определенном представлении (например,
(р)- еіpх (х) dx- в импульсном).
17. Екінші ретті квантталу- көп бөлшекті жүйе күйлерінің, белгілі
1. Бұл көзқараста диагональді болып берілген кванттық санды бөлшектердің
2. Формальді түрде ол бір бөлшекті толқындық функцияны (мысалы,
Вторичное квантование – реализация гильбертова пространства функций от
1. В этом передставлении диагональными являются операторы числа частиц
2. Формально оно сводиться к замене одночастичной волновой
18. Деңгейдің төмендеуі - берілген энергетикалық деңгейде бірнеше әр
Вырождение уровня- ситуация, когда данному энергетическому уровно отвечает несколько
19. Шоғырдың реттелуі - диагональді элементердің модулінің максимальді мәніне
Выстроенность пучка- тензор равный средному квадрупольному моменту частиц пучка,
20. Гамильтониан – квантық жүйенің толық энергиясының операторы.
Гамильтониан- оператор полной энергии квантовой системы.
21. Гаусс орбиталі - мына түрдегі бір цен
xr yl zm e -
Мұндағы k,l және m-теріс емес сандар,
Гаусстық орбиталь молекулалық орбитальдар құру үшін базистік функция ретінде
xr yl zm e -
где k, l и m- неотрицательные числа,
Гауссова орбиталь используется при расчетах молекул в качестве базисной
22. Гибридті орбиталь – молекуланың немесе кристалдың басқа атомдарының
Гибридная орбиталь – линейная комбинация атомных орбиталей с одним
23. Детальды тепе-теңдік – бөлшектердің анықталған поляризациясы кезінде тура
Детальное равновесие – равенство сечений, деленных на элементы объема
24. Реакция каналының дифференциальды қимасы- уақыт бірлігіндегі жүйенің ашық
Дифференциальное сечение канала реакции – отношение вероятности перехода системы
25. Шағылу ұзындығы- толқындық санның k аз мәніндегі шағылу
k ctg =-1/a+1/2 k r
Длина рассеяния – постоянная а, определяющая свободный член в
26. Кемтік - атомның немесе молекуланың электрондық қабықшасындағы бос
. Дырка – незанятое состояние в электронной оболочке
27. Толтырылған қабықша - барлық күйлер бос емес болатын
Заполненная оболочка (замкнутая оболочка) – электронная оболочка, в которой
28. Деңгейдің зеемандық ыдырауы - сыртқы магнит өрісінен туатын,
Зеемановкое расщепление уровня – снятие вырождения атомного уровня энергии,
29. Изотоптық ығысу - атом ядроларының әр түрлілігімен байланысты
Изотопическое смещение - относительное смещение атомных уровней
30. Қалқалау интегралы - күйлер кеңістігінің екі векторының скаляр
Интеграл перекрытия – скалярное произведение двух векторов пространства состояний.
31. JJ байланыс - атомдық күйлердің толқындық функцияларын жасау
JJ-связь – схема построения волновых функций атомных состояний, где
32. Реакция каналы - бөлшектердің түрімен, санымен немесе қозуымен
Канал реакции – одно из возможных конечных состояний системы,
33. Канондық кванттау - классикалық сипаттаудың канондық формализміне жауап
[px]= -і ,
ал басқа координаттармен импульстер коммунаторлары нөлге тең.
Каноническое квантовое – квантование, отвечающее каноническому (гамильтонову) формализму классического
34. Квазиклассикалық жуықтау - толқындық функциялар мен энергия деңгейлерін
Квазиклассическое приближение – метод нахождения волновых функций и уровней
35. Квазитационарлық күй - стационарлық емес болып табылатын, бірақ
Квазиклассическое состояние – состояние, не являющееся стационарным, но
36. Кванталу - белгілі коммутациялық қатынастарға бағынатын күйлердің қандайда
Квантование – построение квантово – механического описания физической системы,
37. Кванттық сандар - бақылаулардың мүмкін болатын мәндері өрнектелетін
Квантовые числа – числа, через которые выражаются возможные значения
38. Айналыстын классикалық нүктесі - жүйенің бір өлшемді
Классическая точка поворота – точка, разделяющая классический доступную и
39. Фазалық кеңістік ұяшығы - жүйенің фазалық кеңістігінің (2
Клетка фазового пространства (ячейка фазового пространства) – часть фазового
40. Контактылық әсерлесу - электронды және ядролық магнит моменттерінің
Контактное взаимодействие – сферически – симметричная часть сверхтонкого взаимодействия
41. Кулондық молекулалық интеграл - мына түрдегі екі электронды
r (1)
мұндағы және
Кулоновский молекулярный интеграл – двух электронный молекулярный интеграл вида
42. LS - байланыс(Рассел- Саундерс байланысы)- атом электрондарының орбитальді
LS-связь (связь Рассела - Саундерса) – схема построения волновых
43. Лэмбовтың ығысуы - атом электрондарының электромагниттік және электрон
Лэмбовский сдвиг – смещение атомного уровня энергии, обусловленное взаимодействием
44. Лямбда - екі еселену – ровиброндық және спин-
Лямбда – удвоение – расщепление электронных термов линейной молекулы
45. Магнон - атомдарының магнит моментерінің магнитті реттелген орталарда,
Магнон – квазичастица, описывающая коллективные колебания магнитных моментов атомов
46. Көшу амплитудаларының матрицасы(М-матрица) - бастапқы а күйден в
dS = |M | d
мұндағы d - в каналының
47. Тығыздық матрицасы - мына шартты қанағаттандыратын
S
анықталған өзіндік түйіндес оператор .
Матрица плотности – положительно определенной самосопряженный оператор
48. Шағылу матрицасы - (S- матрицасы)-бірлік ағысқа нормиленген, бастапқы
Матрица рассеяния (S- матрица) – унитарный оператор, действие которого
49. Валентті кесте әдісі - жуықтаған толқындық функцияны есептеу
Метод валентных схем (метод валентных связей) – метод расчета
50. Молекулалық орбитальдар әдісі - көп электронды толқындық функция
Метод молекулярных орбиталей – метод расчета электронных состояний
51. Өзара келісіген өріс әдісі - көп бөлшекті жүйені
Метод самосогласованного поля – метод расчета много частичной системы,
52. Көп каналды шағылу - бірден көп реакция каналдарымен
Многоканальное рассеяние (многоканальная реакция) – рассеяние с более чем
53. Молекулярлық орбиталь - молекулалық остов өрісінде электрон үшін
Молекулярная орбиталь – орбиталь, являющаяся решением модельного одноэлектронного уравнения
54. Молекулярлық интеграл - молекулалық және атомдық орбитальдар базисінде
Молекулярный интеграл – матричный элемент одного из слагаемых электронного
55. Молекулалық остов - нақты санды ядролардан және кеңістікте
Молекулярный остов - система из фиксированных ядер и
56. Мультиплет – І - толық моменттің мәнінен ерекшеленетін
Мультиплет – совокупность уравнений энергий электронных состояний атома с
57. Мультиплеттілік - 2S+1 саны, ол L>=S кезінде берілген
Мультиплетность – число 2s+1, совподающее при L>S с числом
58. Бақыланушы - принципиальді бақыланатын физикалық шама (координата, импульс,
Наблюдаемая – принципиально наблюдаемая физическая величина (координата, импульс, энергия,
59. Нөлдік дифференциалды - бүркеу молекуланыңжуықтаған толқындық функциясының құру
Ауыспалы молекулярлық интеграл
r (1)
түріндегі екі элекронды молекулярлық интеграл, мұндағы
Нулевое дифференциальное перекрывание - метод построения приближенной волновой
60. Оже көшу - атом ішілік көшуде бік электроның
Оже- переход – безызлучательный переход, при котором энергия, освобождающаяся
61. Орбиталь - эффективті атомдық немесе молекулярлық остов өрісінде
Орбиталь – функция пространственных переменных одного электрона, имеющая смысл
62. Негізгі күй - энергияның ең төменгі мәніне сәйкес
Основное состояние – состояние квантовой системы, отвечающее наинизшему значению
63. Ван Хов ерекшеліктері - Бриллюэн зонасының кейбір критикалық
Особенности Ван Хова – особенности плотности состояний квазичастиц, связанные
64. Антиферромагнетизм осі - коллинеарлы және әлсіз коллинеарлы магнитті
Ось антиферромагнетизма – направление, вдоль и против которого ориентируется
65. Реакцияның ашық каналы - көшу ықтималдығы нөльге тең
Открытый канал реакции – канал реакции, вероятность перехода
66. Энергия деңгейлерінің тебілуі – параметргетәуелді гамильтиоиандыжүйенің осы параметрі
Отталкивание уровней энергии (правило пересечения)- невозможность совпадения уровней
67. Парциальді амплитуда- белгілі парциальді толқын үшін шағылу амплитудасы.
Парциальная амплитуда – амплитуда рассеяния для определенной парциальной волны.
68. Парциальді толқын - энергияның бұрыштық моменті және жұптықтың
Парциальная волна – волновая функция несвязанного состояния относительного движения
69. Каналдың парциалды ені - Планк тұрақтысының бірлік уақытында
Парциальная ширина канала - произведение постоянной Планка на
70. Бөлшектердің ауысуы - берілген жүйеге кіретін ұқсас бөлшектердің
Перестановка частиц – переход к другой нумерации тождественных частиц,
71. Ауыспалы комплекс - электронды терминнің тірек нүктесіне жауап
Переходный комплекс (переходное состояние)- состояние молекулы, отвечающее седловой точке
72. Лигандтар өрісі - қарастырылатын центрдің жақын жуықтауында орналасқан
Поле лигандов – поле атомов или молекул, которые находятся
73. Деңгейдің толық ені - берілген деңгейдің ыдырау реакция
Полная ширина уровня – сумма всех парциональных ширин каналов
74. Реакция каналдарының толық қимасы - уақыт бірлігіндегі жүйенің
Полное сечение канала реакции (полное эффективное сечение) -
75. Бақыланушылардың толық жиынтығы - сәйкес бақыланушылардың операторлары коммутацияланатын
Полный набор наблюдаемых – максимальный набор независимых физических величин,
76. Атомның толық бұрыштыұ моменті - атомның орбитальді моменттімен
Полный угловой момент атома – угловой момент атома, складывающийся
77. Шоқтың поляризациялануы - шоғыр бөлшектерінің орташа спиндік моментіне
78. Реакция каналының бастамасы - берілген реакция каналы ашық
Порог канала реакции – наименьшая энергия системы, при
79. Потенциалды тосқауыл - классикалық сипаттама бойынша, берілген
Потенциальный барьер – потенциал в некоторой области конфигурационного пространства,
80. Потенциалды бет - молекуланың адиабаттық жуықтауындағы ядро аралық
81. Сұрыптау ережесі – нөлге тең балатын матрицалық элементерді
Правило отбора – правила, определяющие возможность квантовых переходов между
82. Предиссоциация - қозған молекулалардығы байланысқан күйде байланыспаған күйге
Предиссоциация – безызлучательной электронный переход возбужденной молекулы из
83. Түсініктеме - қандай дабір бақылаушылардың толық жиынтығы спектріндегі
Представление – реализация пространства состояний как пространства функций на
84. Гейзенберг түсініктемесі - күй векторы уақытқа тәуелді болмайтын,
Представление Гейзенберга (картина Гейзенберга) – описание временной эволюции квантовой
85. Конфигурациялық әсерлесудің түсініктемесі - көп электронды жүйенің толқындық
Представление конфигурационного взаимодействия (конфигурационное взаимодействие) - представление волновой
86. Шредингер түсініктемесі – кез-келген бақылаушылардың операторылары уақытқа болмайтын
Представление Шредингера (картина Шредингера) – описание временной эволюции квантовой
87. Атомдық орбитальдардың сызықты комбинациялы формасындағы молекулалық орбитальдардың жуықтауы
Приближение молекулярных орбиталей в форме линейной комбинации атомных
88. Сәйкестік принципі - үлкен кванттық сандар шегінде бақыланушылар
Принцип соответствия – принцип, состоящий в том, что в
89. Суперпозиция принципі - кванттық жүйенің кеңістіктегі қандайда
(| 1 | 2| 2
Принцип суперпозиции – принцип, состоящий в том, что если
90. Күйлер кеңістігі – берілген кванттық жүйенің кез- келген
Пространство состояний – гильбертово пространство, в котором любое состояние
91. Рұқсат етілген энергетикалық зона - кристалдағы квазибөлшектің энергияларының
Случайное вырождение - вырождения уровня энергии системы, не
92. Ыдырайтын орбиталь - сәйкес келетін бір электронды күйі
93. Ровибронды әсерлесу - электронды қозғалыстын ядролардың тербелмелі және
94. Өте жұқа құрылым - атом электрондарының атом ядроның
95. Байланыстырушы орбиталь - сәйкес электрондық күйінің энергиясы ыдыраған
97. Кездейсоқ құлдырау - жүйенің энергия деңгейінің оның үш
98. Құлдырауды алу – энергетикалық деңгейдің әсер есебінен ыдырыуы.
99. Бақылаушы спектрі - сәйкес бақылаушы оператор спектрімен сәйкес
Спектр наблюдаемой – множество значений наблюдаемой, которыми может обладать
100. Атомдық спині - барлық атомдардың электрондардың қосынды спині.
Спин атома – суммарный спин всех атомных электронов.
101. Бөлшек спині - тыныштықтағы бөлшектін бұрыштық моменті.
Спин частицы – угловой момент покоящейся частицы.
102. Спин – орбиталі - жеке электронның атомдық және
Спин – орбиталь – функция пространственных и спиновых переменных
103. Спин - орбитальді әсерлесу - орбитальді қозғалысымен байланысты
Спин – орбитальное взаимодействие – взаимодействие спина
104. Атомның статистикалық моделі (Томас – Ферми моделі)- атом
Статистическая модель атома (модель Томаса - Ферми) – модель
105. Стационарлы күйі - уақытқа тәуелсіз гамильтонианмен сипатталатын кванттық
Стационарное состояние – состояние квантовой системы, описываемы собственным вектором
106. Жұқа құрылым - берілген L және S мәндерінде,
Тонкая структура – снятие вырождения атомного уровня энергии, расщепляющегося
107. Тунельді эффект - екі классикалық облысқа бөліп тұратын
Туннельный эффект – эффект проникновения квантовой системы (частицы) через
108. Серпімді шағылу – бөлшектердің түрі, ішкі күйі және
Упругое рассеяние (канал упругого рассеяния) – канал реакции, в
109. Шағылу фазасы - серпімді шағылу есебінен парциальді толқынның
Фаза рассеяния (фазовый сдвиг) – изменение фазы парциальной волны
110. Фазалық анализ – эксперименттік мәліметтер бойынша шағылу фазалары
Фазовый анализ – определение фаз рассеяния по экспериментальным данным.
111. Фазалық көлем – реакция каналының шеткі күйінің фазалық
Фазовый объем – объем фазового пространства конечного состояния канала
112. Жақсы кванттық сан – осы кванттық санның басқа
Хорошее квантовое число – квантовое число, позволяющее характеризовать волновую
113. Жұптық - классикалық аналагы жоқ және кеңістік координаталар
Четность – наблюдаемая, не имеющая классического аналога и определяющая
114. Штарктың жіктелуі - сыртқы электр өрісінен туатын, энергияның
Штарковское расщепление – снятие вырождения атомного уровня энергии, вызываемое
115. Эквивалентті элементтер - бір электронды қабықшада орналасқан атом
Эквивалентные элементы – атомные электроны, находящиеся на одной оболочке.
116. Электронды конфигурация – электрондардың атомдық және молекулалық орбитальдарға
Электронная конфигурация – распределение электронов по атомным или молекулярным
117. Атомның электрондық конфигурациясы – атом электрондарының электрон қабықшасына
Электронные конфигурации атома – распределение атомных электронов по электронным
118. Электрондық қабықша – n және l кванттық сандардың
Электронная оболочка – совокупность одноэлектронных состояний в атоме, имеющих
119. Электронды қабат – n кванттық санның белгілі мәніне
Электронный слой – совокупность одноэлектронных оболочек, имеющих определенное значение
120. Электрондық терм - қозған және негізгі күйлердегі молекулалардың
Электронный терм – разность энергий равновесных конфигураций молекулы в
121. Энергетикалық деңгей - консервативті кванттық жүйенің толық энергиясының
Энергетический уровень – возможное значение полной энергии консервативной квантовой
122. Диссоциация энергиясы – берілгенканал бойынша молекуланың диссоциациясына қажетті
Энергия диссоциации – минимальная энергия, необходимая для диссоциации молекул
123. Атомның иондалу энергиясы - бір электронның нейтральді атомнан
Энергия ионизации атома – минимальная энергия, необходимая для удаления
124. Электронның байланыс энергиясы – атомнан берілген күйде орналасқан
Энергия связи электрона – минимальная энергия, необходимая для удаления
125. Ядролық спин - спиндік әсерлесуі - ядролық магниттік
Ядерное спин-спиновое взаимодействие ядерных магнитных моментов, как непосредственное, так
2.4 ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫ.
Қатты дененің кванттық теориясы – бұл кристалды заттың қазіргі
Төменде қатты дененің кванттық теориясының негізгі ұғымдары мен анықтамалары
1. Акустикалы тербелістер - ұзын толқынды шекте жилігі толқындық
Акустические колебания – колебания кристаллической решетки, частота которых
2. Акценторлы деңгейлер- толтырылуы валенттік кемтіктердің пайда болуына
Акцепторные уровни – энергетические уровни локализированных состояний электронов, заполнение
3.Тербелістің ангорманизмі- тербелістің гармоникалықтан ауытқуынан пайда болатын қасиеті.
А) металл, б ) диэлектрик, в) жартылай өткізгіштер, г)
А
Бұл жерде гармоникалық тербеліс дегеніміз- ығысуға сызықты байланысты күштің
Ангармонизм колебаний – свойство колебаний, обусловленное их отклонением от
4. Анти ферромагнитизм - қатты денедегі атомдардың магниттік моменттерінің
Антиферромагнетизм – явления упорядочения магнитных моментов атомов в твердом
5. Санаусыз жартылай өткізгіш – нольдік тыйым салынған зоналы
Тыйым салынған зона деп – валенттік зонаны өткізгіштік зонадан
Бес щелевой полупроводник - полупроводник с нулевой (или
6. Жақын магниттік рет – атомдардың немесе иондардың спиндік
Ближний магнитный порядок - взаимная ориентация спиновых магнитных
7. Бозе газ – Бозе Эйнштейн статикасының сипатталатын квазибөлшектердің
Бозе – газ – идеальный газ частиц (квазичастиц), описываемых
8. Ванансон – кристалдық тор түйіндері арқылы вакансиялы таситын
Вакансон – квазичастица, переносящая вакансию по узлам кристаллической решетки.
9. Валенттік зона -қатты денегі рұқсат етілген электрондық күйлердің
Валентная зона – энергетическая область разрешенных электронных состояний в
10. Жоғары кризистік өріс- типті төтенше өткізгіштің ауыр үлгісі
Верхнее критическое поле – значение магнитной индукции поля, при
11. Молекулалық кристалдардағы виброндық эффект- бір мезгілде этситондардың және
Вибронный эффект в молекулярных кристаллах – существование в молекулярных
12. Кристалдағы 2-ші дыбыс – фонондық газдарды энергиямен импульстің
Второй звук в кристалле – колебания локальной температуры кристаллов,
13. Квазибөлшектер газы- әлсіз өзара ісерлесетін квази бөлшектер жүйесі.
Газ квазичастиц – система слабовзаимодействующих квазичастиц.
14. Гейзенберг моделі- атомдық магнит моменттері кристалдық тор түйіндерінде
Гейзенберга модель - квантово – механическая модель ферро
15. Геликолдальді магниттік құрылым- белгілі кристаллографиялық оське орналасқан магниттік
Геликоидальная магнитная структура – магнитная структура, характеризующаяся тем, что
16. Магнитті өрістін ену тереңдігі – сызықты магнит өрісі
Глубина проникновения магнитного поля – расстояние от границы сверхпроводника,
17. Алыс магниттік рет – атомда немесе кристалда спиндік
Дальний магнитный порядок – взаимная ориентация спиновых магнитных моментов
18. Дефектон –нүктелік ақау таситын квазибөлшек.
Дефектом – квазичастица, переносящая точечный дефект.
19. Диамагнетизм- сыртқы магнит өрісіне қарама-қарсы бағытта заттағы магниттіліктің
Диамагнетизм – явление возникновения в веществе на магниченности в
20. Ландау диамагнетизмі- магнит өрісіндегі электрондардың орбитальді қозғалысының энергия
Диамагнетизм Ландау - диамагнетизм, обусловленных квантованием энергии
21. Дисперсиялық қатынастар- қабылданғыштың, диэлектрлік өтімділіктің, шағылу амплитудасының нақты
Дисперсионное отношения – интегральные соотношения между действительной и мнимой
22. Диэлектрик – рұқсат етілмеген зона екі үлкен болуына
Диэлектрик - твердое тело с
23. Донорлы деңгейлер –иондаушы өткізгіштін зонасында электрондардың локальді күйлерінің
Донорные уровни - энергетические уровни локализованных состояний электронов,
24. Кемтік – электрондардың ферми таралуының бос емес күйінің
Дырка – квазичастица с зарядом е и спином ћ/2,
25. Дисперция заңы- квази бөлшек энергияның квазиимпульс энергиясына тәуелділігі.
Закон дисперсии – зависимость энергии квазичастицы (или частоты волны)
26. Рұқсат етілмеген энергетикалық зона- 2 рұқсат етілген энергетикалық
Запрещенная электронная зона – интервал значений энергии между двумя
27. Өткізгіштін зонасы- энергиясы жағынан төмен толтырылған немесе температуралардың
Зона проводимости – низшая по энергии разрешенная энергетическая зона,
28. Изинт моделі- тек екі мүмкін болатын антипараллельді ориентацияға
Изинга модель – модель кристалла, в узлах которого находится
29. Изотопты эффект- металдың атомдарының изотопты массасының оның асқан
Изотопический эффект –зависимость температуры перехода метала в сверх проводящее
30. Ионды байланыс - әр аттас зарядталған иондардың тартылуымен
Ионная связь – в связь твердом теле, обусловленная электростатическим
31. k-кеңістік – квазимпульс векторының кеңістігі.
К – пространство – пространство вектора к квазиимпульса.
32. Квазимпульс – бөлшектін кристалдағы күйін сипаттайтын кванттық сандар
Квазиимпульс – вектор, компоненты которого являются квантовыми числами,
33. Квазилокальді тербелістер- кристалдың торда ақаудың бар болуымен байланысты
Квазилокальные колебания – колебания, связанные с наличием дефекта кристаллической
34. Квазибөлшек – белгілі энергиясы, импульсі жіне спині бар
Квазичастица распространяющееся возбужденные с определенной энергией, импульсом и спином.
35. Магниттік ағынды кванттау- тең болатын магниттік
Квантование магнитного потока – явление, заключающиеся в существовании кванта
36. Кванттық диффузия – ақаудың бір тепеөтеңдік күйден екіншісіне
Квантовая диффузия – диффузия собственных дефектов, происходящая посредством
37. Кванттық кристалдар – нөлдік тербеліс амплитудалары шама реті
38. Кванттық өлшемді эффект- электронды деңгейлердің квантануымен байланысты болатын
Квантовый размерный эффект – осцилляционная зависимость термодинамических и кинетических
39. Ковалентті байланыс – жақын көрші атомдарының валентті электрондарының
Ковалентная связь - связь в твердом теле
40. Асқан өткізгішті ауысудың критикалық температурасы- металл асқан
41. І текті асқан өткізгіштің критикалық өрісі – мәні
Критическое поле сверхпроводника І рода – равновесное значение магнитного
42. Купер жұбы- эффективті электрон аралық тартылыспен байланысты болатын,
Куперовская пара – квазичастица, описывающая связанное состояние двух электронов
43. Магнон – магнитті реттелген орталарда, металдарда, ферми сұйықтарда
Магнон – квазичастица, описывающая коллективные колебания магнитных моментов атомов
44. Эффективті масса- квазибөлшектің инертті қасиеттерін сипаттайтын тензорлы шама;
Масса эффективная тензорная величина характеризующая инертные свойства квазичастицы; определяется
45. Металл- негізгі қасиеттері атомға бір электрон реттіндегі концетрациялы
Металл – твердое тело, основные физические свойства которого определяются
46. Көп ұзақтық шама өткізгіш- электрондарының энергиясы квазиимпульстің әр
47. Стонер-Вольфарт моделі- өткізгіштін электрондары арасындағы ауыспалы әсерлесу есебінен
Модель Стонера – Вольфарта – квантово – механическая модель
48. Вейсетің молекулалық өрісі- атомдық магниттік моменттер арасындағы әсерлесуі
Молекулярное поле Вейсса – магнитное внутренние эффективное поле, вводимое
49. Түзу емес зона аралық ауысулар- электронның квазиимпульсі өзгере
Непрямые междузонные переходы – переходы электрона из валентной зоны
50. Төменгі критикалық өріс – 2 текті асқан өткізгіштің
Нижнее критическое поле - значение магнитного поля,
51. Нөлдік дыбыс- локальді термодинамикалық тепе-теңдік орнығып үлгермейтін, абсолют
Нулевой звук – специфические волны, которые могут распространяться в
52. Кристалдың нөлдік тербелісі – температураның абсолютті нөліндегі кристалдың
Нулевые колебание кристалла – колебания атомов кристаллической решетки при
53. Ауыспалы әсерлесу- бөлшектердің ауыспалылығымен салыстырғанда толқындық функциялардың симметриялылығымен
54. Кері тор – кері тор векторымен анықталатын, түйіндердің
bn=(nі bі
мұндағы nі =0, + 1,..
Обратное решетка – бесконечная совокупность узлов, определяемая векторами
55. Гриннің бір бөлігінің функциясы – тең самақты күйден
Одно-частичная функция Грина (функция распространения, пропагатор) –
56. Оптикалық тербелістер – элементар ұяшықта атомдардың салыстырмалы ығысумен
Оптические колебания – колебания сложной кристаллической решетки, связанное с
57. Ван Хов ерекшеліг- Брилюэн зонасының кейбір критикалық нүктелерінде
Особенности Ван Хова – особенности плотности состояний квазичастиц, связанные
58. Антиферромагнетизм осі- коллинеарлы және әлсіз коллинеарлы магниттін құрылымды
Ось антиферромагнетизм – направление, вдоль и против которого ориентируются
59. Парамагнетизм – затта магниттін реттелу болмаға кезде магниттік
Парамагнетизм – явление возникновения в веществе в отсутствие магнитной
60. Ван- флек парамагнетизмі- атомдар мен молекулалардың электорндық қабықшаларында
Парамагнетизм Ван – Флека – парамагнетизм, вызванный наличием асимметрии
61. Паули парамагнетизмі- өткізгіштін электрондардың спинінен байланысты пармагнетизм.
Парамагнетизм Паули – парамагнетизм, обусловленный спинов электронов проводимости.
62. Асқын өткізгіштік теориясындағы реттілік параметрі – асқын өткізгіш
Параметра порядка в теории сверхпроводимости – макроскопическая волновая
63. Бриллюэннің 1-ші зонасы- кері тордың берілген түйініне жақынырақ
Первая зона Бриллюэна – область к- пространства, содержащая все
64. Өтпелі металл- бөліктей толтырылған қабатты (d,f) атомдары
Переходный металл – металл, состоящий из атомов с
65. Плазмон -қатты дене плазмасында электрондық тығыздықтың байланысқан тербелістерін
Плазмон – квазичастица, описывающая связанные колебания электронной плотности и
66. Күй тығыздығы – энергияның бірлік интервалына сәйкес келетін
Плотность состояний – число состояний, приходящееся на единичный интервал
67. Таммның беттік деңгейі- кристал беттінде локализацияланған электрондық күйлер.
Поверхностные уровни Тамма – электронные состояния, локализованные у
68. Магнитті төменгі решетка- белгілі кеңістік периодтылықа ие болған
Подрешетка магнитная – совокупность одинаковых атомов магнитных моментов обладающая
69. Шала металл- өткізгіштік электрондардың концетрациясы энергетикалық зоналардың жабылуымен
Полиметалл – твердое тело, концентрация электронов проводимости в котором
70. Шала өткізгіш- ок кезінде электр өткізгіштігі аз,
Полупроводник – твердое тело электропроводимость в котором мала
71. Поляритон- бірдей энергиялы және толқындық векторы бар, көлденең
Поляритон – квазичастица, описывающая связанные между собой фотон поперечных
72. Полярон – деформацияланатын кристалда электронның автолокализацияланған күйін сипаттайтын
Полярон – квазичастица, описывающая автолокализованные состояния электрона в деформируемом
73. Боганобов түрлендіруі- гамильтонианды диагонализациялаушы бөлшектер операторларын сызықты түрлендіру.
Преобразование – Боголюбова – линейное преобразованные операторов частиц, диагонализующее
74. Гольштейн-Приманов түрлендіруі – спиннің үлкен мәніне сәйкес келетін
Преобразование Гольштейна – Примакова – перобразование спиновых операторов, соответствующих
75. Күшті байланыс жуықтыуы- локализацияланған орбитальдар жүйесі бойынша толқындық
Приближение сильной связи – метод вычисления волновых функций и
76. Әлсіз байланыс жуықтауы- тордың периодтық потенциалын ығыстырушы реттінде
77. Қоспалы шала өткізгіш- электрондық қасиетті қоспа атомдарына тәуелді
78. Франк-Кондон принципі- кристалдың бір электрондық күйден екінші электрондық
Принцип Франка – Кондона – предположение о том, что
79. Аралық күй- асқын өткізгішті күйдің қалыпты және асқын
Промежуточное состояния – состояния сверхпроводящего образца с чередующимися областями
80. Қайта лақтыру процесі- бөлшек квазиимпульсінің өзгеру оны бірінші
Процессы переброса процессы рассеяния частиц , при которых изменение
81. Тура зона аралық оптикалық көшулер – электронның квазиимпульсінің
Прямые междузонные оптические переходы электрона из валентной зона
82. Рұқсат етілген энергетикалық зона- кристалдағы квазибөлшектердің энергияларының меншікті
Разрешенная энергетическая зона – интервал энергий, заполненный собственными значениями
83. Ферромагнетизм – сыртқы магнит өрісі жоқ кезде атомның
Ферромагнетизм – явление, заключающееся в том, что отдельные
84. Фотон- кристалдағы атомдардың коллективті тербелістерін сипаттайтын квазибөлшек.
Фотон – квазичастица, описывающая коллективные колебания атомов в кристалле.
85. Блох функциясы- трансляция операторының меншікті функциясы болып табылытын,
Функция Блоха – волновая функция стационарных состояний частицы
86. Асқын өткізгішті қоздыру спектріндегі саңлау- асқан өткізгіштерде элементар
Щель в спектре возбуждений сверхпроводника – область энергий вблизи
87. Экракирровка- қатты денедегі, өткізгіштін электрондарымен өзара келісілген әсерлесумен
Экранировка – ослабление электрического поля заряда в твердом теле,
88. Экситон- өзара байланысқан электрон мен кемтікті сипттайтын квазибөлшек.
Экситон – квазичастица, описывающая связанные между собой электрон и
89. Ваннье-Мотта экситоны- сызықты өлшемдері атом аралық қашықтықтан анағұрлым
Экситон Ваннье – Мотта – экситон, линейные размеры
90. Диамагнитті экситон- өткізгіштік зона мен валентті зонада ландау
Экситон диамагнитный – экситон, образованный электроном и дыркой с
91. Френнель экситоны- тордың бір түйінінде анық көрсетілген кеңістіктік
Экситон Френкеля – экситон с выраженной пространственной на одном
92. Экситонды- қоспалы комплекстері немесе тор ақауларында локализцияланған ВанньеМотта
Экситон – примесные комплексы – экситоны Ваннье – Мотта,
93. Қатты денедегі электрон- еркін электронның заряды(-е) және спині
Электрон в твердом теле – квазичастица с зарядом (-е)
94. Тұрақты магнит өрісіндігі электронды орбиталь- бойымен электрон қозғалатын
Электронная орбита в постоянном магнитном поле –
95. Өткізгіштік электроны- энергиясы өткізгіштік эонада болатын электрон.
96. Кері тордың элементар векторы- а1, а2, а3
b 1 = (2(/()[a2 a3] ,
b 2 = (2(/()[a3 a1] ,
b 3 = (2(/()[a1 a2] ,
анықталатын векторлары, мұндағы ( = (а1 [а2 а3 ]
Элементарные векторы обратной решетки – векторы, определяемые через
b 1 = (2(/()[a2 a3] ,
b 2 = (2(/()[a3 a1] ,
b 3 = (2(/()[a1 a2] ,
где ( = (а1 [а2 а3 ] )
97. Активация энергиясы- бір кванттық күйден екіншісіне араларын бөліп
Энергия активации – минимальная энергия, необходимая для
98. Байланысқан күй энергиясы- байланысқан күйді бұзуға қажетті минимальді
Энергия связанного состояния - минимальная энергия, необходимая
99. Жақындылық эффектісі- асқын өткізгіштік фазаның қалыпты металға өтуін
Эффект близости – явленния, происходящие на границе нормального
100. деГааз Ван Альфен эффектісі- Ландау деңгейлерінің болуымен байланысты
Эффект де Гааза – Ван Альфена – осцилляционная зависимость
101. Зинер эффектісі – күшті сызықты электр өрісінде электрондардың
Эффект Зинера – туннельный переход электронов из валентной зоны
102. Кондо эффектісі- қалыпты металдардығы парамагнитті қоспа атомдарының локальді
Эффект Кондо – явление аномально сильного взаимодействия электронов проводимости
103. Майскер-Оксенфельд эффектісі- массивті асқын өткізгіш ішінде магнит индукциясының
Эффект Майснера – Оксенфельда – явление обращения в нуль
104. Шубникков де Гааза эффектісі – Ландау деңгейлерінің бар
Эффект Шубникова – де Гааза – осцилляционная зависимость электросопротивления
105. Эфективті масса- квазибөлшектің инертті қасиеттерін сипаттайтын тензорлы шама,
Эффективная масса – тензорая величина, характеризующая инертные свойства квазичастицы;
Program ova;
Uses Crt;
Type AAA=Record
Fіo:Strіng[10];
End; {Type}
Var
Key: Char;
{++++++++++++++++++++++}
G:array[0..100] of strіng[10];
І,N,J:Іnteger;
F,F1:Fіle of AAA;
B:AAA;
{+++++++++++++++++++++++}
{ *******Іnterface********************************************************* }
Procedure Іnf;
Begіn
Wіndow(1,1,18,3);
TextBackGround(Green); TextColor(Yellow);
Wrіteln('>');
Wіndow(59,1,78,3);
TextBackGround(12); TextColor(19);
Wrіteln('>');
Wіndow(1,21,18,23);
TextBackGround(7); TextColor(23);
Wrіteln('>'); {#63}
Wіndow(31,21,55,23);
TextBackGround(16); TextColor(13);
Wrіteln('>'); {#61}
Wіndow(59,21,78,25);
TextBackGround(17); TextColor(33);
Wrіteln('>'); {#13}
Wіndow(17,10,60,15);
TextBackGround(17); TextColor(33);
Wrіteln('
Wrіteln('>');
Wrіteln('
End;
{ ************************************************************************ }
Procedure GanaFіle;
Begіn
Assіgn(F,'a:Dіplom.ttt');
Rewrіte(F);
Wіndow(1,1,80,25);
ClrScr;
Wrіteln('Шыгу-ESC');
Wrіteln('Enter Number Of Record');
{Key:=ReadKey;
Іf Key=#27 Then Exіt;}
Readln(N);
For І:=1 to n do
Begіn
Wrіteln('Enter '); Readln(B.Fіo);
Wrіte(F,B);
End;
Close(F);
End;
{***********************************}
Procedure Kosu;
VAR
Sіze: Іnteger;
Begіn
Assіgn(F,'a:Dіplom.ttt');
Reset(F);
Wіndow(1,1,80,25);
ClrScr;
Wrіteln('Шыгу-ESC');
Wrіteln('Enter Number Of Record');
Readln(N);
Sіze:=FіleSіze(F);
Seek(F,Sіze);
For І:=1 to n do
Begіn
Wrіteln('Enter '); Readln(B.Fіo);
Wrіte(F,B);
End;
Close(F);
End;
{***********************************}
Procedure Shygaru;
Begіn
Assіgn(F,'a:Dіplom.ttt');
Reset(F);
Wіndow(1,1,80,25);
ClrScr;
Whіle Not Eof(F) do
Begіn
Read(F,B);
Wrіteln(B.Fіo);
End;
Close(F);
End;
{*********************************}
Begіn
ClrScr;
Іnf;
Repeat
Key:=ReadKey;
Case key of
#59: Begіn Wіndow(50,1,76,3); TextBackGround(12); TextColor(19);
Wrіteln('>');
End;
#13: GanaFіle;
#63: Shygaru; {F5}
#61: Kosu; {F3}
End;
Untіl Key=#27;
End.
ҚОРЫТЫНДЫ .
Терминологиялық сөздіктер жасауда компъютерлік технология бугінгі күн талабына сай
Түлектік жұмыста 500-ге жуық анықтамаларды орыс тілінен қазақ тіліне
Түлектік жұмыста зертеу міндетіне сәйкес қатты дененің радиациялық физикасының
ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ФИЗИКАНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ
ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕРДІ СИПАТТАЙТЫН ШАМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ КВАНТТЫҚ ТЕОРИЯСЫНЫҢНЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ МЕН ТЕРМИНОЛОГИЯСЫ.
Түлектік жұмыстың нәтижелерін «Қолданбалы физика және компютерлік технология” мамандығына
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Е. Аққошқаров « Физикалық ұғымдарды қалыптастыру
2. Аманжолов С. , Әбдірахманов А. Қазақ тіліндегі ғылыми
3. А. Г. Чертов « Физические величин . М.
4. Енипанов « Физика твердого тела.
5. Дж. Дамаск. Дж. Динс. Точечные дефекты в металах
6. К. Лайман . Взаимодействие излучения с твердом телом
7. Асқаров Е. Өлшеу бірліктерінің халықаралық системасы. Алматы, 1968
8. Елубаев С. Терминологические проблемы преподавания математики в казахской
9. Ожигов И. Е. Терминология квантовой теории твердого тела.
10. Камке Д., Кремер К. Физические основы единиц измерения.
2
61