Кәсіпорын шығындарын жіктеу


Жоспар
Кіріспе…………………………...
І. Нарықтық экономсика жағдайында кәсіпорын шығындарын басқарудың теоретикалық
1.1. Кәсіпорын шығындарының экономикалық мәні мен мазмұны ….
1.2. Кәсіпорын шығындарын жіктеу………………………
1.3. Шығындарды басқарудың шетелдік тәжірибелері………………
1.4. Кәсіпорын шығындарын есептеудің әдістемелік тәсілделі………
ІІ. ААҚ АӨК «Адал» - дағы шығындарды басқаруды
2.1. Қазақстан Республикасындағы сүт өнімдерін шығаратын кәсіпорындар қызметіне
2.2. ААҚ АӨК «Адал» тікелей шығындарына талдау………………
2.3. Кәсіпорынның жанама шығындарын басқаруын талдау…………
ІІІ.
3.1. Қазақстан Республикасындағы сүт өнімдерін шығаратын
3.2. ААҚ АӨК «Адал» шығындарын азайту резервтері……………….
1.1. БӨЛІМ
Кез келген кәсіпорын өзінің атқарған жұмысынан неғұрлым
Өндірістік шығындардар, өзіндік құны экономикалық сатының бастысы болып
Көп экономистер шығындарды анықтау үшін айтарлықтай өз үлестерін
«Айналым шғындарының жіктелуі ол тауарды өткізу үрдісімен байланысты.
Қазіргі кездің шығындар концепциясын Шығыс экономистері енгізген, олар
Өндірістік шығындар өндіріс факторларын сатып алумен байланысты (жер,
Сонымен өндірістік шығындар ақша түрінде көрсеткенімен, белгілі бір
Берілген анықтама бухгалтерлік шығындарды анықтап, сатып алынған
Бұл қаржыны қолданудың альтернативті нұсқауы ретінде машиналарды жатқызуға
Шекті шығындар бір өнім данасын артық шығарса қаншалықты
Шығындар ұзақ және қысқа мерзімді деп ажыратылады. Қысқа
Кәсіпорын дамуын жоспарланғанда, кәсіпорын әр берілген өнім көлеміне
Ұзақ мерзімді орташа шығындардың графигі дөңгелектеу болып келеді.
Сондықтан ұзақ мерзімді орташа шығындардың графигі жағымды және
Өндірістік шығындарға негізгі қор, жанармай, материалдар, шикізат шығындарына
Кәсіпорын экономикасында, менеджмент теориясында, шығындардың келесі түрлерін ұсылған:
АС = с , МС =
(1)
МС – бір дана қосымша өнім өндіріс және
АС - орташа шығындар
Келесі мысалда шекті және орташа шығындардың динамикасын қарастырайық.
d (AC) = d
МС = АС
(3)
П = рс – с(у),
П, у = р- МС = 0, р
1 сурет
Қай нүктені аламыз А әлде В нүктесін ме?
Кәсіпорынның пайдасы келесі түрде қаралады. Келесі сұрақты қоямыз,
П > 0, ру > с(у).
Егер МС >АС болса, онда пайда жағымды, АС
Нөлдік пайданың жағдайы келесі формуланың болуын болжамдайды.
П = Ру – С = О: Ру
Осы арқылы, берілген пайдада көрсетілгендей кәсіпорындардың пайдалық
Жалпы өнім шығындары ол – толық шығындар; олар
Осылайша шығындар мен шағындардың айырмасын білу керек. Бұл
Шығыстарға жатпайтын шығыстар, нетралды шығындар деп аталады.
Мақсатты шығындар = Негізгі шығындарға
2-сурет шығындар мен шағындар арасындағы айырмашылық
Нетралды шығындар өндірістік емес қасиеті бар шағындар, берілген
Қосымша шағындар өзінің түрі бойынша қаржылық есепте ұқсастық
Мақсатты шағындар, негізгі шығындарға тең, амортизациялық аударылымдарға, мотивизациялық
Сондықтан өндірістік шағындар өндіріске кеткен шығындар деген сөздер
Өнімді өндірген кезде кететін шығындар, яғни өндірістік шығындар
Өнімді өндіру үшін қажетті технологиялардың жұмсалуы және өндірістің
Табиғи шикізаттардың пайдаланылуы;
Өндіріске дайын болу және оны дұрыс меңгеру;
Технологияны жаңарту және оны ұйымдастыру, сонымен қатар өнім
Өнімді өндірер алдында, оған алдын - ала жоба
Өндірістік процесті қамтамасыз ету, яғни өндіріске қажетті шикізат,
Жұмысшыларға еңбек еткен кезде жақсы жағдай жасау және
Өндірісті басқару, яғни фирма немесе кәсіпорында қанша адам
Кадрлар дайындау және қайта дайындау;
Мемлекеттік қорға кететін шығындарды есептеу, яғни әлеуметтік сақтандыруды
Медициналық сақтандыруды және тағы басқаларымен қамтамасыз ету;
Әрине, кәсіпорын қызметінің нәтижесі қаншалықты өнім сатылды (қызмет
Жалпы нарықтық экономика жағдайларында, жақсы нәтиже беретін шағындарды
Шығындарды басқару қызметі басқару элементінің циклы арқылы жүзеге
Шығындардың жоспарлауының негізгі міндетті жоспарлау кезінде материалды,өндірістік және
Кәсіпорын шығындарын жоспарлау үшін әр түрлі көрсеткіштерді қолданады.
Өндірістік шығындар сметасы – кәсіпорынның өндірістік қызметтерінің экономикалық
Өндіріс шығындарының сметасын жасау үрдесін келесі кезеңдерге бөлуге
1. Нақты бір өнімге тікелей жатқызуға болатын, тік
2. Бастапқы шығын есебі, бірақ олар нақты шығындарды
Қосымша шығындарды есептеу – шығындардың пайда болу орнының
Басшылардың сметасының көмегімен, олар өзінен төменгі деңгейдегі басшыларға
Егер смета фирмадағы үлкен көлемдегі жұмысшылардың қатысуымен жасалса,
Негізделмеген баға құрылуды және кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық
Өнімді өткізуден түскен пайда – айнымалы шығындар =
Жиынтық табыс (маржиналды) – Тұрақты шығындар = Таза
Тағы бір негізгі көрсеткіштердің бірі ол - өнімді
Жоғарыда қарастырылған көрсеткіштер өзіне ұқсас көрсеткіштердің бұрыңғы жылдарымен,
1.2. БӨЛІМ
Кәсіпорын өзінің қызмет ету барысында жай және үлкен
Кәсіпорынның еңбек қабілеттілігін ұстап тұру үшін, өнімді өткізу
Өнімнің өзіндік құны өнімнің өзіндік құнның құндылығын, өнім
Өндірістік шығындар, өзіндік құн экономикалық категорияның бастысы
Жалпы шығындарды жақсы түсіну үшін олардың түрлерін қарастырайық:
Сонымен шығындар экономикалық және бухгалтерлік деп бөлінеді. Экономикалық
СНГ – да жалпы бухгалтерлермен өнім өндірісінде қолданатын
Өнімнің өзіндік құнының құрамына кіруіне байланысты шығындар: тікелей
Өндіріс көлемінің өзгеру деңгейіне байланысты шығындар. пропорционалды шығындар,
Беріген класификация бір өнім өндірісіне кеткен шығындар минималды
Шығындардың шығу орнына байланысты олар: Негізгі және қосымша
Бір тектілік деңгейіне байланысты шығындар элементті болып бөлінеді,
Технологиялық үрдісіне байланысты шығындар: негізгі шығындар, өнім өндірісіне
Өнімнің өзіндік құнына және пайда болу уақытына байланысты:
а) Ағымдағы шығындар ағымдағы уақытқа қатысты болып, сол
б) Болашақ кезең шығындары берілген уақытта болады, бірақ
в) Алдағы күткен шығындар бұл әлі жұмсалмаған шығындар
Бастапқы элементтер бойынша:
а) «Материалды шығындар» элементі бойынша. Бұған шикізаттың,
б) «Еңбек ақы» элементі бойынша. Негізгі өндірістік персоналдың
в) «Сақтандыруға берілетін төлемдер» элементі бойынша. Заң шеңберінде
г) «Қосымша шығындар» элементі бойынша. Кешенді сипаттағы өндірісті
«Қосымша шығындар» элементі өзіне келесілерді кіргізеді: өндірісті
Жоғарыда айтылып кеткен жалпыға бірдей элементтер өзінің сипаты
Калькуляциялау статьялары бойынша шығындар классификациясы өндірістік бағытта және
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының классификациясы бар. Олар көбінесе
1. ТМЗ ны бағалауға мүмкіндік беретін және өндірген
Өтіпкеткен шығындар, болашақта пайда әкелмейтін және жұмсалып болған
Өндірістк және өндірістік емес шығындар;
2. Басқарушылық шешімдерді қабылдауға мүмкіндік беретін шығындар:
Тұрақты және айнымалы;
Шығындарды есептегенде қабылдайтын және қабылдамайтындар (яғни болашақ кезең
Алып тастауға болатын шығындар, альтернативті дұрыс бағытты таңдаса
Алып тастауға боламайтын шығындар, онда құтылуға болмайды;
Алтарнативті шығындар – белгілі бір альтернативті бағытты таңдағанда,
Өсімкі шығындар – қосымша өнім топтарының бірлігін шығарудың
Берілген классификация шекті шығындар және шекті пайда теңдеуінің
3.Шығындардың деңгейін бағыттап және қадағалап отырумен байланысты, шығындар
Сонымен өндірістік шығындардың теоретикалық бөлімін жалғастырайық. «Тұрақты шығындар
Максималды пайдаға жету үшін қажетті өнім өндірісінің анықтау
Нақты тәжірибеде Ресейде және Батыс елдерінде кәсіпорынның шығындарына
__________________________
* Савицкая В.А. «Управление производством» М. 2002
басқаларға кететін шығындар жатады. Өзіндік құнды экономикалық элементтрді
Батыс елдерінде жоғарыда айтылып кеткен шығындар бөлінісіні қолданады.
СНГ да шығындарды шартты – тұрақты және шартты
Нақты өндіріс қызметінде тек фактілік ақша шығындарын есептемей,
Альтернативті шығындарды өлшеу, тек ныоықтық қатынастарда ғана керек
Алтернативті шығындардың концепциясы өндірістік қызметке тікелей қажетті.
«Шекті шығын деңгейі ресурстарды бөлу тиімділігін анықтағанда және
Мүлтіксіз бісекелестік жағдайында (бір текті өнім шығаратын, оның
Әр кәсіпорын қолда бар ресурстарды өндірістің кең түріне
__________________________
* Савицкая В.А. «Управление производством» М. 2002
бәсекелестік жағдайында бір кәсіпорынның тиімді дамып, өсуіне, екінзі
әр салады шекті пайдалық және шекті шығынның арасында
«Жалпы тиімді бөлу кез – келген ұйымның өнім
________________________________
* Контроль качества продукции: Учебное пособие – М.:
1.3. бөлім
Әр бір мемлекетте әр өнім өндіруші өнімнің
Әр түрлі мемлекеттерде өндірсітік шыңындарды азайтудың әр түрлі
Өндірістік техникалық деңгейін жоғарылату шаралары:
а) өндірістік үрдістерді механизациялау мен автоматизациялады басқарудың автоматизацияланған
б) Қолданылатын техникамен технологиялардың эксплуотациясы;
в) Өнім сапасын жоғарылату, өнімдердің техникалық сипаты мен
г) Еңбек құралдарын жетілдіру, яғни жетілдірілген шикіза, материалдар;
д) Шикізат пен материалдарды ұтымды пайдалану;
е) Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылатушы басқа да факторлар;
Амортизациялық аударымдарды көбейту арқылы, өнімділікті жоғарылату құралдарды қолдану.
Материалдарды ресурстарды үнемдеудің түрлі жолдары бар, олардың негізгілері
Материал, шикізат, отын, электроэнергияны рациналды пайдалану;
Бұрыс өнімді жою;
Экономиалық материалдардың жаңа түрін енгізу;
Шикізат пен материалдарды кешенді пайдалану;
Өндіріс пен еңбекті ұйымдаструды жетілдіру шұаралары;
а) Өндірісті басқаруды жетілдіру;
б) Еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
в) Материалдық – техникалық қамсыздандыруды жетілдіру;
г) Өндірістік емес шығындарды жою;
д) Өндірісті мамандандыру,
е) Шығындарды жақсарту;
ж) Жұмысшылардың уақытын нәтижелі пайдалану;
з) Өндірісті ұйымдастыруды жетілдірудің басқада факторлады;
Өндірілетін өнімнің көлемі мен құрылымын өзгерту шаралары.
а)Амортизациядан басқа, тұрақты шығындарды, айтарлықтай қысқартады. Ол шығын
б)Өндірістік қорларды пайдалануды жақсарту, сонымен байланыстыратын амортизациялық аударымдарды
в) Өндірілетін өнімнің құнын өзгерту;
Пайдалы қорлар мен басқа да шикізаттарды қысқарту әдістері
Өзіндік құнды төмендету дегеніміз – жүйелі әдіс тәсілдерді
Соңғы 34 – 40 жылдар ішінде дамыған мемлекеттер
Шет елдік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын жоспарлағанда және
«Директ – костинг» жүйесі бойынша табыс жайында есеп
№ Көрсеткіштер Шартты белгіленуі
Өнімді сатудан түсукен түсім В (табыс)
Ауыспалы шығындар Зпер
Маржиналды шығындар Пм = В – Зпер
Тұрақты шығындар Зпост
Табыс П = П – Злост
Осы кестені ұсынған авторлардың көрсету бойынша «Директ -
Маржиналды табыс көлемініңөзгеруі шығарылатын өнімнің ассортиментіне өзгерістер енгізуге
Мұндай жүйелерді қолдану, әсіресе Ресейдің нарықтық экономикасын жақсы
Сонымен, басқару шешімдірін қабылдаудағы негізгі көрсеткіш болып «Шығарылмайтын
Шетел кәсіпорындары мен фирмаларында «бәсекелестердің өндіріс шығындарының
Мұндай талдау өзінің өндіріс шығындарды бәсекелес кәсіпорынның өндірістік
№ сурет Табыстылық графигі
Енді кәсіпорындар мен фирмалардың бәсекелес фирманың өндірістік шығындарын
Бізге белгілі болғандай жоғарғы сапалы өнім өндірісі жоғарғы
«Дәл уақыт» әдіс Жапониядағы «Тойота» атты автомобиль шығаратын
Жұмысшылар әр өнім өндірісін жақсарту жайлы және өнім
«Тойота» фирмасының негізгі артықшылығы неде? «Дәл уақыт» әдісімен
«Тойота» жүйесі күнделікті шығаратын өнім көлемінің өзгеруін қарайды,
Бірақ нарық жағдайында бұндай жүйені қолдану тиімді емес,
Дамыған еледрде өндірістік шығындарды қысқартудың әр түрлі әдістері
Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылаты;
Өндіріс үрдісін автоматизациялау және механизациялау, басқару жүйесін автоматизациялауды
Қолданылатын техника мен технологияның эксплуотациясын жақсарту және модернизациялау;
Өнімнің сапасын жоғарылату, бұйымның техниклық сиапаттамасын және
еңбек құралдарын жетілдіру, яғни материал, энергия тасымалдаушы прогрессивті
Шикізат пен материалды экономикалық қолдану;
Өндірістің техникалық деңгейін котеретін басқада факторлар;
Аммортизациялық аударымдар көбейіп, аса өндірістік құралдарды қолдану жалақыны
Материалдық ресурстарды азайтудың көп жолы бар, олар мыналар:
Энергияны, жанар майды, материалдарды, шикізатты рационалды пайдалану;
Қалдықтарды қысқарту;
Ахуалды жоғалту;
Жаңа түрлі алматыратын заттарды және тиімді материалдады енгізу;
Материалдар мен шикізатты кешенді пайдалану;
Өсетін шығындарды қысқарту;
Еңбекті және өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру шаралары;
Өндірісті басқаруды жетілдіру;
Еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
Материалды – техникалық қамсыздандыруды жақсарту;
Өндірілмейтін шығындарды жою;
Өндірісті мамандандыру;
Жұмысшылардың уақытын тиімді қолдану;
артық шығындарды қысқарту;
Өндірісті ұйымдастырып жетілдіру мне байланысты тағы басқа факторлар;
Өндірілетін өнімнің құрылымын және көлемін өзгерту туралы шаралар:
Шартты – тұрақты шығндарды айтарлықтай қысқарту (амортизациядан басқа);
Өндірісті қорды жақсы пайдалану және осымен байланысты амортизациялық
Өндіретін өнімнің құрылымын өзгерту;
Табиғат жағдайының өзгеруі;
Қазақстан үшін шығындарды басқарудың Жапондық тәжірибесі қызықты.
Шығындарды басқарудың Жапондық жүйесінің үшбұрышты құраушы тастарына: Таргет
Таргет – костинг концепциясы жобаны жоспарлау мен жобалау
Тарге – костинг жүйесін шығарғанда, Жапондық менеджерле дәстүрлі
Өзіндік құн + Пайда = Баға
Ал Таргет – костинг жүйесінде формула төмендегідей болды:
Мақсатты -
баға пайда өзіндік құн
Торгет – костинг жүйесі түрде болды. Алғашқыда маркетингтік
Сурет Таргет – костинг үрдісі
Содан кейін өзіндік құнды анықтау үшін, жобаны жүзеге
Шығындарды қандай мөлшерде қысқарту қажет. Таблицада мақсатты шығындардың
Мүмкін болатын нарықтық бағамен анықталады;
Өзіндік құнмен анықталады,
Өнеркісіптік өнімді нақ осы уақытта шығаратын смметалық өзіндік
Жалпы және смметалық өзіндік құндар салыстырылады;
Шығындардың жапы өзіндік құнын есептеу
1 өнім бірлігінің мүмкін болатын нарықтық бағасы 5
Пайданың жалпы нормасы % 20,0
Жоспарланған жылдық сату көлемі 10 000
Толық өзіндік құн [(п.1-п.2)*п.3], тыс. тг. 40
Сметалық өзіндік құн мың. тг.
Кестеде көріп отырғанымыздай, өнімнің сапасын төмендетпей, шығындарды 5500
«Кайдзен» сөзі Жапонан аударғанда «кәшкентай қадаммен жетістікке жету»
Тұтынушыларға бағыттану - Канбан жүйесі
Өнім сапасын бақылау - Сапаны жақсарту
Автоматизация - «Дәл уақыт» жүйесі
Сапаны жақсарту үйірмелері - Ахуалдардың болмауы
Новаторлық ұсыныстар жүйесі - Шағын топтардың қызметі
Автоматизация - Өнімділікті жоғарылату
Жұмыс орындағы тәртіп - Капитал мен
Көп станокты жұмыс орындар
- Жаңа өнімді құрастыру
-Жалпы эксплуотациялық
жүйе
Кайдзен жүйесінің негізгі бағыты, шығындарды минимализациялау. Ол шығындар
№ сызба Жоғалту түрлері және оларды
Қайта өндіріс жоғалтулары Тұтынушыға бағыттану
Қор жинаумен байланысты
жоғалтулар «Дәл уақыт жүйесі»
Тасымалдаумен байланысты
жоғалтулар
Жөндеумен, құралдардың
құры тұруымен байланысты Жалпы эксплуотация
жоғалтулар жүйесі (ЖЭЖ)
Ахуалдан сақтану Сапаны жақсарту жүйелері
Осы жоғалтуларды төмендету жүйелерін қарастырайық:
Мысалы: жапония кәсіпорындарында қайта өндірумен және дайын өнімді
Сонымен қатар Жапонияда «Дәл уақыт» жүйесі іске асады.
«Дәл уақыт» жүйесі жұмыс істеу үшін 100 %
Сапа жақсарту үйірмелерінде әр жұмысшыға өндірістік процесті жетілдіру
Құрал жабдықтардың бұзылуын кетіргенде өнім сапасына кепілдік беруге
Жапонияда өндірісті автоматизациялау кең тараған. Ол еңбек күшін
Бірақ құрал жабдықтардың сынып қалуынан оларды қайта жөндеуге
Сойтіп кайдзен жүйесі көп жақты қолданыс табады. Шығындарды
Қазақстанда бұл жүйені жүзеге асыру үшін, алдымен бір
Корпаративті рухты жоғарылату: Қазақстандық кәсіпорындарда әр жұмысшы өз
кәсіпкердің ерекше минталитеті: Кәсіпкерлер табысқа салынатын салық мөлшерін
нарықтық инфроқұрылымның толық емес дамуы, бұл маркетингтік жүйеге
Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін өндіріс деңгейінің техникалық
Сапаны қадағалу үрдісінің төмендігі.
Келесі шарттың өз уақытында орындалмауы.
Осы үш кемшілік, сонымен қатар транспорттық логистикалық жетілуі
Біздің ойымызша Қазақстан жағдайына сай Кайдзенге қарағанда, тарген
2.1.
Отандық сүт және сүт өнімдерін шығаратын кәсіпорындар үшін
Қазырғы кезде әлемде эканомикалық таза өнімді шығару үшін
Сүт өнімдер ассортиментінің бәсеке қабілетті мәселесін шешу арқылы,
Тұтынушылардың қалауын анықтау үшін олардың арасында маркетингтік зерттеу
Тұтынушы сүт өнімдерін сатып алғанда келесі қағидаларға сүиенеді;
Сүт өнімдерінің қағидасының деңгейі: тұтынушының қалауына сәйкес келсе
Шыққан қортындыға қарасақ «Фудмастер» компанясының айраны бойынша майлылық
Максимал пайда тауып, акционерлер қызығушылығын қолданып, ұйымның әлеуметтік
Қазіргі кезде ААҚ «АӨК Адал» мыңдаған сату нүктелерімен
Берілег жағдайды толығымен ашу үшін Алматы қаласы бойынша
Сурет
Маркетингтік қызметтің қорытындысы бойынша «Адал АӨК» ААҚ айтарлықтай
Кәсіпорында өнімді өткізуді ынталандыру механизімі жақсы ұйымдастырылған.
«Адал Агроөнеркәсіптік компания» акционерлік акционерлік қоғам 2000 жылдың
Кәсіпорынның толық аты: «Адал Агроөнеркәсіп – компаниясы» Ашық
Қоғам ашық болып табылады, яғни басқа акционерлердің келісімінсіз
қоғамның мүшелері өз акцияларын сата алады.
Қоғам өзі шығарған акцияларын ашық түрде орналастыра алады.
ААҚ «Адал АӨК» орналасқан жері. Қазақстан Республикасы, Алматы
Қоғамның өзі балансы және басқа да банк есептері
Қазақстан Республикасының заң актілеріне қайшы келмейтін әрекеттерді істей
Қоғамның негізгі қызметі болып:
Ауылшаруашылық өндірісі;
Барлық түрдегі және жағдайдағы бағалы металдарды сату және
Авто жолдары және ауылшаруашылығына арналған объектілерді салу және
Құрылыс материалдарын өңдіру және өткізу;
Құрылыс және жөндеу жұмыстары;
Экономикалық және табиғатты қорғау қызметі;
Қонақ үй ашу;
Сыртқы экономикалық қызмет;
Делдалдық қызмет;
Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және өндіру;
Өндірістік тауарларды өндіру;
Ақысы заңгерлік қызмет көрсету, адвокат қызметімен байланыссыз;
Франчайзинг;
Коммерциялық қызмет;
Халыққа қызмет көрсету.
Қоғамның акционерлері келесі әрекеттерге құқы бар:
Дивидент алуға;
Қоғамның қызметі жайлы ақпарат алуға сонымен қатар,
Акционерлер қоғам мүшелерінің кезексіз, жиналысын өткізуге;
Қоғам мүшесіне кандидатура ұсынуына;
Акционерлер қоғамының жалпы жиналысында белгіленген, акционерлер қоғамының тізімінің
Акционерлер заңға және берілген жарғыға сәйкес келетін тағы
Қоғамның акцонерлері келесі талаптарды орындауға міндетті:
Қоғам он күн ішінде номиналды акция ұстайтын адамды,
Коммерциялық құпияны сақтауға;
Басқа міндеттерді қоғам акционерге жүктей алмайды. Қоғам акционерге
Кәсіпорынның мүлігін негізгі және айналым капиталдар құрамы, олардың
Мүліктің қалыптасуының негізі болып келесілер табылады:
Акционерлердің акцияны сатып алуға салған салымдар;
Кәсіпорынның өзінің қызметінен тапқан табысы;
Қазақстан Республикасының заңына қайшы келмейтін басқа да
Кәсіпорынның қызметін қамтамасыз ету үшін жарғылық капиталының көлемі,
Кәсіпорынның белгіленген жарғылық капиталы 300 000 000
Кәсіпорындағы акционерлердің шешімі бойынша, ақшадан, мүліктен, акцияға салынатын
Толық құны төленбеген акциялардың өз дауысы жоқ және
Бағалы қағаздарды шығару, тіркеу, орналастыру, солар арқылы есеп
Кейінрек барып қоғам тартылылған акцияларды шығаруға болады. Ол
Кәсіпорын жарғылық капиталдардың он бес процент мөлшеріндегі күйреуін
Салықты төлегеннен кейінгі түскен түсім, кәсіпорынның қорын құруға
Кәсіпорын дивидентті жыл соңында төлейді. Дивидентті төлеу туралы
Дивидентердің көлемі және нақты дивиденттерді төлеу туралы күнді
Дивидентерді алуға хұқы бар акционерлерінің тіркелуінің нақты
Кәсіпорының жарғысына сәйкес дивиденттерді төлеу түрін білу
Өз акциоларын дивидентті төлеу уақытына 30 күн бұрын
Кәсіпорында басқару мүшелері:
- Акционерлердіңжалпы жиналысы.
- Директорлар кеңесі
- Бас директор
- Ревизор
Басқару құрылымы келесі түрде көрініс табады:
Бас директор
Кәсіпорын жыл сайын акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті.
Жылдық жиналыстан басқа, қалған жиналыстар кезекті деп есептеледі.
Жалпы акционерлер жиналысының комтенциялық ерекшеліктеріне қатысты сұрақтар:
Қоғамның жартысына толықтырулар және өзгерістер енгізу;
Қоғамның түрін өзгерту;
Қоғамның өз еркімен құрылмауы немесе жойылуы;
Жарияланған жарғылық капиталының көлеміне өзгеріс еткізу;
Ревизорлар комиссияның мүшелердің таңдау;
Ревизорлар комиссияның шешімі бойынша, жылдық қаржылық есепті нақтылау;
Бағалы қағаздар нарығының зандылығына сәйкес, акциялардың құнын
Жыл соңында дивиденттер көлемін анықтау;
Кәсіпорында бестен артық даусы бар акционерлер, ревизорлар, атқарушы
Кәсіпорын мүшелерінің, директорлар кеңесінің сұрауының арқасына кезексіз жиналысыты
Акционерлерді жиналыс туралы мәлімдеу кемінде 30 күн бұрын
Күннің тәртібін атқарушы орган құрастырады. Ол нақты құрылған
Күн тәртібіне өзгертулер және толықтырулар енгізілуі мүмкін, егер
Директорлар кеңесі –бұл қоғам мүшесі, жалпы жиналыстағы ерекше
Директорлар кеңесінің компитенциясы:
Кәсіпорынның приоритетті бағыттарын анықтау;
Акционерлердің кезексіз және жылдық жалпы жиналысын ұйымдастыру туралы
Жалпы акционерлер жиналысының мәжілісін ұйымддастырмай - ақ, сырттай
Жалпы акционерлер жиналысың күн тәртібін бекіту;
Кәсіпорынның филиалын құру туралы шешім қабылдау және тағы
Акционерлердің жылдық жалпы жиналысында директорлар кеңесінің мүшесі таңдалады,
2.2.
Тікелей шығындар, олар өнімнің өзіндік құнына тіккелей кіретін
Өнім өндірісіне кететін тікелей материалдық шығындардаң сомасына әсер
№ Материалдар Жылдар Ауытқулар
2002 2003 +/-
Сүттің барлық түрі бойынша
Шикізат 29 787 620 30 790 730 1
Қораптама 9 845 298 9 996 385 151
Электр энергиясы 793 853 795 945 2 092
Жалпы өнім өндірісі 2 116 419,5
Айранның барлық түрі бойынша
Шикізат 23 151 600
23 390 450 238 850
Қораптама 13 786 521 13 975 550 189
Электр энергиясы 848 255 850 360 2 105
Жалпы өнім өндірісі 2 139 337 2 450
Қаймақтың барлық түрі бойынша
Шикізат 45 003 767 45 116 658 112
Қораптама 15 295 873 15 456 958
Электр энергиясы 1 617 718 1 620 612
Жалпы өнім өндірісі 1 877 425,7 1 881
Сүзбенің барлық түрі бойынша
Шикізат 1 348 275 1 365 985 17
Қораптама 1 013 416 1 152 579 139
Электр энергиясы 61 539 65 212 3 673
Жалпы өнім өндірісі 178 333,87 179 523 1189,13
Көріп тұрғанымыздай өнім өндірісіне тікелей әсер ететін факторлардың
Бұл жерде де байқағанымыздай өзіндік құнға әсер ететін
Өнімнің бір данасына кеткен шығындар мен шикізаттардың шығыны,
∆МЗхі = ∆УРхі × Ціпл × ∆МЗхі ×
Материалдық орташа бағасының деңгейі, шикізат нарығына, инфляциялық факторларға,
∆МЗхі = ∆Цх і× УПіф × ∆МЗхі ×
Көп кәсіпорындарда жоспардан жоғарғы шикізат қалдықтары болады, бірақ
Жоспардан жоғарғы қайтарымсыз қалдықтар өнім бағасының қымбаттауына және
Бір материалды екінші материалмен алмастыру, өнімнің бір
∆УМЗ = (УР1 - УР0) × Ц0 ,
2.3. жанама шығындар
Құрал жабдықтарды және машиналарды эксплуотациялап, қамтамасыз етуге кететін
Жанама шығындар өнімнің өзіндік құнында келесі баптарда кешенді
Қолданудың келесі үрдісінде қосымша шығынның қатысты және абсолютті
Құрал – жабдықтарды және машиналарды ұстауға және экспуотациялауға
2001-2002 жылға арналған ААҚ АӨК «Адал» - дың
№ кесте
№ Көсеткіштер 2001 жыл 2002 жыл Ауытқулар
Жыл басы Жыл аяғы Жыл басы Жыл аяғы
Бастапқы құны 263254 302875 302875 353103 50228 16,6
Жиналған износ 31567 66927 66927 107453 40526 60,5
Қалдық құны 231687 235948 235948 245650 9702 4,1
Орташа жылдық құны 233817,5 240799,0 6981,5 3,0
2001- 2002 жылға арналған ААҚ АӨК «Адал» -
№ кесте
№ Көсеткіштер Жылдары Ауытқулар
2002 2003
Өткізілген өнімнен түскен түсім 250633 362648 + 112015
Ағымдағы активтердің орташа көлемі 95106,5 110676,5 +15570
Ағымдағы активтердің айналым кофициенті 2,64 3,28 0,64
1 күндегі ағымдағы активтердің айналым ұзақтығы 136,4 109,8
Айналым корының беріктеу кофициенті 0,38 0,31 -0,07
Жоғарыда келтірілген кестелердегі көрсеткіштер жанама шығындарға өз әсерін
Келесіде шығындардың әр бабы бойынша қорларды үнемдеу немсе
Амортизацияның жалпы соммасы, машиналар мен құрал жабдықтың санына,
∆ НА = (УР1 - УР0) × Ц0
Өнімнің 1 данасына шаққандағы үнемді амортизациясы өнім өндірісінің
Эксплуотациялық шығындарының көлеміне эксплуатацияланған объектілердің саны, олардың жұмыс
Толық, ағындағы және профилактикалық жөндеуге кеткен шығындар, жөндеу
Тауарларды завод ішінде тасымалдауға кейін шығындар соммасына, транспорттық
МБП тозу соммасына өнім өндіріс көлеміне және өнімнің
ААҚ «АӨК Адал» 01.01.2003 жылға арналған жалпы жер
Кәсіпорынның жалпы жер көлемі – 5616 га
Соның ішінде шаруашылыққа жарамдысы – 3969 га
егістігі – 3253 га
жайылым – 715 га
Техникалық қамсыздануы
Техникалық қамсыздануы:
«Енесей» комбайндары 7 дана, іске жарамды мерзімдері 9
К – 700А - 3 дана іске жарамды
К – 701 - 3 дана іске жарамды
Т – 150 - 3 дана іске
Дөңгелекті тракторлар (МТЗ, ЮМЗ, Т - 16) –
ЮМЗ – 6 – 4 дана.
Т – 16 – 1 дана.
КРАЗ негізіндегі дөңгелек трактор – 1 дана.
Силос, жүгері жинайтыны - 6 дана, соның ішінде
өзі жүретін «Ягуар» - 2 дана
«Марал» - 1 дана
Цептегі тракторлар – 7 дана іске
соның ішінде ДТ 75А
Т – 170 - 1 дана іске
Автокөлік барлығы - 50 дана іске жарамды
соның ішінде арнайысы - 39 дана іске
ауыр жүкке арналғаны - 2 дана іске жарамды
жеңіл автокөлік - 9 дана іске жарамды
2003 жылға арналған өндірістік жоспар және егістік
құрылымдарының көлемі.
№ п/п Наименование культур Площадь, га Урожайность
ц/га Валов.сбор,
тонн
1 Озимая пшеница 787 25 1970
2 Озимый ячмень 214 23 490
Овес 100 20 200
Итого зерновых колосовых 1101 24,1 2660
4 Кукуруза зерно поч. 300 100 3000
5 6 Кукуруза силос 318 380 12100/11200
Кукуруза з/корм 10 380 380
7 Озим з/корм 40 150 600
Многолетные травы 1245
С.қ.таза егістік люцерны 283
8 Беде 600 58,3 3500
9 Сенаж з,м / гот Виде 187 375/190
10 Семена 100 1 10
11 З/корм 358 360 13000
12 Соя 50 16 80
13 Қызылша 57 370 2110
Барлағы 3111
жемс-шөп дайындау: 1. жылқыға қор - 300 тонна,
сонымен қатар:
ячмень 450 тонна,
овес-150тонна,
соя -60 тонна,
жүгері (карнаж,жүгері.ұн) - 2000 тонна,
қалдық бидай сечка -100 тонна,
сатып алу немесе айырбас - 240 тонна
Сенаж-3500/7000тонна
Силос г от.-Ш 00/11200 тонна
4 Беде - 3500 тонна
5 Сыйрларға арналған жасыл шөп
массасы:- 13980 тоннна
соның ішінде:
шөптер -13000
жүгері-600
рожь – 380
3.2. Мал шаруашылығына арналған:
1. Өндірістік сүт -4160 тонна
2. орташа жылдық угоди - 3649 кг
Приплода алу - 1255 гол
Орташа тәүліктік салмақтық - 502 гр
5 100 сыйырға арналған приплод - 84 гол
6 Сыйыр тетін жасау
7 Шошқа етін жасау
Өнімді өткізу жоспары
Кәсіпорында өнімді өткізу бөлімі бар оның ең негізгі
Өнімді өткізу үшін, өнімнің бағасы оның өзіндік құнына,
05.01.01.жылдан бастап «Адал АӨК» ААҚ өнімі көбінесе әр
еркін сауда нарығында және Алматы қаласындағы;
облыстардағы сауда нүктелерінде сатылады;
сонымен қатар олар жалақы есебінде және бартер түрінде
«АӨК Адал» АҚҚ өткізу бөліміне келесілер бағынады:
- 2 менеджер;
- ұсыныс қабылдайтын 2 диспетчер;
- 5 машина жүргізуші – экспедитор;
- өткізіү бөлімінде сонымен қатар келесілер жұмыс істейді:
- потенциальды клиенттерге өнімді жеткізетін 7 машина жүргізушілер;
- қор меңгерушісі;
Шаруашылық құрылымды және басқаруды ұйымдастыру
«Адал АӨК» ААҚ цехтік құрылыммен басқару енгізілген, мал
«Адал АӨК» ААҚ: 2 МТФ, 1-ТФ, кондвор, 45
ААҚ АӨК «Адал» аймағында 3 тұрғылықты жер бар:
Жалпы тұрғындардың саны - 5 137 адам.
соның ішінде: мал шаруашылығындағылар – 145
сухарушылар – 5
механизаторлар – 72
авто көлік жүргізулілер – 50
специалистер - 59
қайта өңдеу кешенінің жұмысшылары – 73
күзетшілер – 42
электриктер – 14
жөндеу жұмысшылары – 7
тағы басқалары – 7
2002 жылдың жалақысының жалпы соммасы 4 324 324
Ақша қаражаттарын өндірістің тиімділігіне және дайын өнімді дұрыс
Несиелер;
Қарыздар;
Акцияны шағару және сату;
Дайын өнімді сатқаннан түскен пайда, ақша қаражаттарының ішкі
Қайта өңдеу цехы бойынша
Бір жыл ішінде қайта өңдеу цехының кешені бойынша
Өзіндік құн бойынша ауыл шаруашылық өнімдерін өндірудің жиынтығын
А/ш өнімдерінің атауы Неше тонна 1 тн өнімнің
Бидай 1970 8000 15,8,
Ячмень 490 7000 3,4
Тұқымға арналған жүгері (в початках) 3000 3200 9,6
Овес 200 7000 1,4.
Сахарная свекла (кормовая) 2110 2000
Сено 3500 2100
Сенаж 3500 1300 4,6
Силос 11200
Жасыл жем – шөп 13980
Соя 80
Семена мног.трав 10
Всего по цеху растениеводства:
74,0
Ет - барлығы 320
Сүт 4160 18000 74,9
Тағы басқалар
7,5
Мал шаруашылық цехы бойынша
■ . 108,0
Қайта өңдеу өнімдері
213,2
Дайын сүт өнімдері
205,0
№ кесте
Шұжық
7,7
Басақада (асханалық өнімдер)
0,5
Барлығы: по ААҚ АӨК «Адал» бойынша
395,2
№ кесте
Өндірістік шығындар құрылымы
Шығындар бабы Өлшем бірлігі Барл
ығы
ғы
ығы Сонымен қатар цех бойынша по цехам
бірлігі
Раст-во Мал шар. Өдеуші
кешені
Аяқталмаған өндіріс Млн.тг 3,9 -3,9'
Аударылған жалақы Млн тг 55,0 10,0 16,0 29,0
Егістік, шикізат * 103,8 4,6
99,2
Жем – шөп
62,2
62,2
Дәрі- дәрмек, құнартқыштар
49,0 12,2 2,8 34,0
Жанар – жағар май
40,0 27,0 7,0 6,0
Электроэнергия
8,6 0,6 4,0 4,0
Қосалқы бөлшектер, жөндеу
16,3 8,2 3,5 4,6
Тарктор автокөлік
қызметі —«-- 11,6 0,8 9,0 1,8
Амортизация негіздер —«-- 31,7 2,0 1,7 28,0
Сумен қамтамасыз ету
3,2 3,2
тб. шығындар
9,9 1,5 1,8 6,6
Барлығы:
—«-- 395,2 74 108 213,2
ААҚ АӨК «Адал» - дың техника–экономикалық көрсеткіштері
№ кесте
№ Көрсеткіштер Өлшем
бірлігі Жылдары Ауытқулар
2001 2002 +/- %
Өнімді өткізуден түскен түсім мың. тг. 250633,0 362648,0
Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың. тг. 184222,0 288364,0
Жиынтық табыс мың. тг. 66411,0 74284,0 7873,0 11,9
Кезең шығындары мың. тг. 47033,0 51316,0 4283,0 9,1
Негізгі қызметтін түскен түсім мың. тг. 19378,0 22968,0
Қосымша қызметтен түскен түсім мың. тг. 6012,0 9602,0
Таза табыс мың. тг. 22561,0 22488,0 -73,0 -0,3
Өндіріс рентабельділігі % 0,19 0,22 0,03 15,78
Жұмысшылардың еңбек өнімділігі % 487,61 475,81 - 1,02
Жұмысшылырдың саны адам 514 552 38 7,4
Өндірістегі негізгі құралдардың орт. жылдық құны. адам 231687,0
Қор сиымдылығы тенге 0,93 0,66 -0,27 -29
Қор қайтарымдылығы тенге 1,07 1,5 0,43 40,2
Төлем кофициенті
Тозу кофициенті
Қормен қарулану
454,9 436,2 -18,7 -4,1
Айналым кофициенті
0,83 1,15 0,32 38,0
Айналыс кофициенті
2,57 2,93 0,36 14,0
Берілген көрсеткіштер бойынша факторлық талдау
1 көрсеткіш, өнімді өткізуден өткізуден түскен түсім:
2 көрсеткіш, өткізілген өнімнің өзіндік құны. Бұл
3 көрсеткіш, жиынтық табыс. Жиынтық табыстың соммасы 2001
4 көрсеткіш, кезең шығындары. Бұл көрсеткіш жалпы шығындар,
7 көрсеткіш, таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін:
8 көрсеткіш өндіріс рентабельділігі. Осы көрсеткіш кәсіпорын өндірісіннің
9 көрсеткіш жұмысшылардың еңбек өнімділігі. Өндіріс қызметінің нәтижелігін
11 көрсеткіш өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құны.
12 көрсеткіш қор сиымдылығы. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылық
қор сыйымдылығы = негізгі қордың (орт)/ өнімді өткізуден
13 көрсеткіш қор қайтарымдылығы. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудағы
қор қайтарым. = өнімді өткізуден түскен түсім /
14 көрсеткіш төлем кофициенті. Төлем кофициенті негұрлым төмен
15 көрсеткіш тозу кофициенті. Бұл өндірістегі негізгі құралдардың
16 көрсеткіш қормен қарулану. Бұл көрсеткіш 2001 жылы
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
қормен қарулану = негізгі қордың (орт)/ жұмысшылар саны
17 көрсеткіш айналым кофициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналым кофициенті = өткізілген өнімнен түскен түсім/өзіндік каптал
18 көрсеткіш айналым кофициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналыс кофициенті=өткізілген өнімнен түскен түсім/ағымдағы активтер
ААҚ АӨК «Адал»-дық еңбек өнімділігін талдау
№ кесте
№ Көрсеткіштер Өлшем
бірлігі Жылдары Ауытқулар
2001 2002 +/- %
Өнімді өткізуден түскен түсім мың. тг. 250633,0 362648,0
Жұмысшылар саны адам 514 552 38 7,4
Жұмысшылырдың еңбек өнімділігі
487,61 475,81 - 1,02 -2,41
Жұмысшылырдың күндік еңбек өнімділігі
Жұмысшылырдың сағаттық еңбек өнімділігі
Жалпы жалақы қор мың тг. 60586 90756 +38
ААҚ «ААЗ» қаржылық жағдайын сипаттайтын
көрсеткіштер.
Қаржылық жағдайын көп көрсеткіштер арқылы сипаттауға болады, осыған
І. Төлем қабілеттігін сипаттайтын:
Толық икемділік кофициенті.
Аралық жабу кофициенті.
Жалпы жабу кофициенті.
ІІ. Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын:
Өзіндік кофициенті.
Қарыз құралдарының үлесі.
Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы.
ІІІ. Іскерлік бәсекелестік көрсеткіші:
Жалпы айналым кофициенті.
Айналым жылдамдығы.
Өзндік құралдардың айналымы.
ІV. Рентабельділік көрсеткіштері.
Кәсіпорын мүлігі.
Өзіндік құралдар.
Қысқа және ұзақ мерзімді қаржылар.
ААҚ «ААЗ» Қаржылық жағдайын сипаттайтын
көрсеткіш көрсеткіштері.
№ кесте
№ Көсеткіштер Өлшем бірліктері Жылдары Ауытқулар
2001 2002
Өзіндік кофициенті. 0,7 < 0,91 0,85 -
Қарыз құралдарының үлесі > 0,3 0,03 0,09 0,06
Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы > 1
Жалпы айналым капиталының кофициенті
0,75 0,98 0,23
Өзндік құралдардың айналым кофициенті
0,82 1,15 0,33
Дебиторлық қарыздардың айналым кофициенті
29,19 60,96 31,77
Дебиторлық қарыздардың орташа
айналым кофициенті
12,50 598,7 586,2
Барлық айналым активтердің
айналым кофициенті
2,64 3,20 0,56
Кәсіпорын мүлігінің рентебельділігі % 19,74 21,08 1,34
Өзіндік құралдардың рентабельділігі % 27,7 24,07 -3,63
Жалпы өндірістік қордың рентабельділігі % 27,71 30,85
Баланстық пайданың нормасы. мың тг. 26,5 20,5
Таза түсім нормасы. мың тг 34,1 30,3
Жалпы кәсіпорын төлем қабілетті деп есептеледі егер, белгілі
Қаржылық тұрақтылық көрсеткіші: бұл көрсеткіш тартылған капиталдың қорғалған
Өзіндік кофициенті. 0,7 ден аз емес болуы керек
Қарыз құралдарының үлесі. 0,3 тен көп емес. Бұл
Өзіндік және қарыз құралдарының қатынасы: 0,1 ден көп
Бұл көрсеткіш біздің тартылған капитал толық қорғалған.
3.1. бөлім
Кәсіпорындардың өндірістік – шаруашылық қызметін басқару үшін және
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға және өндірістік шығындарды есептеудің
Жай әдісі – бұл өніснің өзіндік құнын калькуляциясы
Тапсырыс бойынша есептеу әдісі – барлық тікелей шығындар
Қайта өңдеу әдісінің есебі - өнім сатуға түспей
Нормативтік әдіс – өнімнің бір данасына кеткен нормативті
Кост – стандарт – нормативтік әдісінің шығыс нұсқауы
Директ – костинг әдісі. Бұл есептік жүйеде шығындар
Отандық тәжірибеде шығындарды жоспарлау, есеп жүргізу және калькуляциялау
Өндірістік түріне байланысты – негізгі және қосалқы;
Өнім түріне байланысты – жеке бұйым, бірдей (бір
Шығын түріне байланысты – калькуляция баптары (өнімнің өзіндік
Шығынның қалыптасқан орнына байланысты – жер, участок, цех,
Калькуляция есеп топтары, құрамы және өнімнің, жұмыстың, қызметтің
Мысал ретінде, машина жасау зауытында кең қолданылатын шығындардың
Шикізат пен материалдар;
Сатып алынатын бұйымдар, жартылай фабрикаттар және кооперацияланған кәсіпорынның
Жұмысшылардың негізі еңбек ақысы;
Жұмысшылардың қосымша еңбек ақысы;
Жұмысшылардың негізі жіне қосымша еңбек ақыларынан әлеуметтік сақтандыруға
өндірістік дайындауға және онымен танысуға кеткен шығындар;
құрылғыларды эксплуатациялуға кеткен шығындар;
Цех бойынша шығындар;
Жалпы зауыттың шығындары;
Ахуалдың әсерінен болған шығындар;
Өндірістік емес шығындар;
Алғашқы 8 бап – бұл цехтың өзіндік құнын
Ал цехтың өзіндік құны, жалпы зауыттық шығындар және
Өндірістік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын калькулялаудың келесідей негізгі
Тікелей есеп;
Нормативті есеп;
Аналитикалық есеп;
Параметрлік есеп;
Осылардың ішіндегі ең қарапайым, әрі нақтысы бұл –
Нормативті әдіс - әр ресурс түріне кеткен шығындар
Ең нақты және жиі қолданатын әдіс – аналитикалық
Ал бір түрлі, бірақ сапа жағынан ір түрлі
Қазіргі жағдайда, нарық экономиасына көшуімізге байланысты көптеген кіші
Ол өз алдында мыналарды қамтиды:
Материалды шығындар (шикізат, материалдар, техникалық мақсаттарға арналған отын
Еңбек ақыға кеткен шығындар;
Басқа да тура шығындар;
Өндірісті басқаруға және қызме көрсетуге кеткен шығындар (жанама);
Кез – келген кәсіпорын алдында мына мақсат тұрады-
Өнімнің өзіндік құны - өнімді ондыру үрдісі
Оған қоса мынадай анықтама беруге болады:
Өнімнің өзіндік құны – кәсіпорындар мен өндіріс саласының
Өнімнің өзіндік құнын құратын шығындар тек қана калькуляция
Материалдық шығындар;
Төлем ақыға кеткен шығындар;
әлеуметтік қажеттіліктерге кеткен шығындар;
Негізгі қорлардың аммортизациясы;
Басқа да шығындар;
Олардың құрылымы әр түрлі факторлардың әсер етуінен қалыптасады:
Өндірілген өнімнің және қолданылатын материалды – шикізат ресурстаының
Өндірістің техника – экономикалық негізінен;
Оның ұййымдасу және орналасу формасынан;
Өнімді сатудан және қамтамасыз ету жағдайынан және тағы
2003 жылғы Қазақстан Республикасы бойынша шағын
кәсіпкерліктің өнім өндіргендегі кеткен
шығындарының құрылымы
№ Шығын түрлері Қазақстан экономикасы Сонымен қоса
Өндіріс Ауыл шаруашылығы Құрылыс Көлік Сауда және көлік
Материалды шығындар 46,2 55,6 59,1 55,9 27,6 27,6
Еңбек ақыға төленген шығындар 11,6 10,7 13,4 9,2
Негізгі құралдардың тозуы 2,7 3,9 4,3 1,1 2,5
Басқада шығындар 39,5 29,8 23,2 33,8 60,0
Барлығы: 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Осы кезде көріп отырғанымыздай ең көп шығынды материалдық
Осындай шығындар байланысты тағы да көптеген саларалға байланысты
Материал сиымдылық (азық – түлік өндірісі, ет өндірісі);
Еңбек сыйымдылығы (сауда);
Қор сиымдылығы (көлік, өндіруші өндіріс);
Энергия сыйымдылық (түсті металугрия)
Шығындардың құрылымы тұрақты болып қалмайды, ол үнемі өзгеріп
Материалды шығындар – ұлииық шаруашылықтың барлық салаларында (өндіруден
Шикізаттар мен негізгі материалдар құрамына шет жақтан алынатын
Жалпы ел экономикасында өнім өндіруге кеткен шығын –
Шет жақтан сатып алынатын отын (қатты, сұйық, газ
Материалды шығндардың элементтерінің құрамына тек қана ресурстарды сатып
Төлем ақыға кеткен шығындар – яғни жұмысшыларға төленетін
Әлеуметтік қажеттіліктерге есептеу – қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру үшін
Ұйымда есептеген құралдардың барлық бюджеттен тыс қорларға жіберіледі
Өндірісітк шығындар қырамына кіретін негізгі қорлардың аммортизациясы экономика
Шығы құрамындағы аммортизация бөлігі реформа жылдары тез өзгеріп
Тозу болса жеке қорлар мен жалға берілген қорларға
Басқа да шығындарға әр түрлі және сансыз жұмсалған
Өтукн 10 жыл ішінде шығындардың құрамында осы басқа
Сонымен бірге басқа да шығындарға жұмысшылардың ойлап шығару
1996 жылдан бастап басқа да шығындардағы өнімді сатумен
Бухгалтерлік есептердің №7 стандарттарына сай «тауарлы- материалды қорлардың
Шығарылатын өнім сапасына және өндіріс шығындарына бақылаудағы өндірісті
Табиғат шикізатын пайдалануға байланысты шығындар.
Өндірісті дайындау және меңгеру шығындары.
Өндірістік процесс кезінде жасалатын эксплуотациялық ерекшеліктерімен және өнімнің
Өндірісті рационализациялау және ойлап табу мен байланысты шығындар.
Өндірістік процесс қызмет көрсеті шығындары (өндірісті еңбек затымен
Өндірістік цехтардағы қауыпсіздік технологиясына байланысты және еңбек жағдайын
Табиғатты қорғаудағы қоды эксплуотациялау мен қолда ұстау шығындары
Вахталық әдіспен жұмысты орындауға байланысты қосымша шығындар.
Өндірісте жұмыс істеген уақытқа, еңбек туралы заңында қарастырған
Зейнет ақы қоры аударымдар, өндірістік жұмысшылардың сақтандыруға кеткен
лоп
Маркетингтік, диллерлік, брокерлік, валюталық қор биржасының, жеке тауарлық
Ақауларға байланысты жоғалтулар.
Кепілдік уақытты қолданылған өнімнің кепілдік қызмет ету және
ішкі өндірсітік есептерге байланысты жұмыс істемеу, үзілуден болған
Өндірісті қайта ұйымдастырудағы жұмыскерлерді босатумен және жұмыскерлерді қысқартумен
Әлеуметтік сфераға шығындар және тағы басқа.
Өндірістік шаруашылық қызметті және баға қалыптастыруды басқару үшін
Калькуляциялау дегеніміз- өнімнің жеке түрінің өзіндік құнымен және
3.2.
Қазіргі кездегі Қазақстанның даму үрдісі көрсетіліп отырғанындай, отандық
Тиісінше, отандақ өндірісті мемлекеттік қолдау қадамдары халық шаруашылығының
Мәселен, амерокандық ғалым-экономист М.Портер өз еңбегінде «бәсекеге қабілетті
Кластер түрлі кедергілерді шешуге, нарықтағы икемділікті арттыруға, бәсекелестердің
Сондықтан да, өңдеуші өнеркәсіп өндірісін мемлекеттік қолдаудың маңызды
Мәселен, ауыл шаруашылығындағы ахуалға (майлы дақылдардың егістік көлемі,
Сүт өндірісінің экономикалық қауіпсіздігі өнеркәсіптің басқа да салаларының
Әлемдік тәжірибеде экономика салаларын Қосылған Құн Тізбегі (ҚҚТ)
Бұл әдістің мәні, әр саланы ақырғы өнімге біртіндеп
Экономикалық белсенділік ҚҚТ-нің тік құрылымында, әдетте, бір компания
Көлденең ҚҚТ-нде белсенділік бірнеше шаруашылық субъектілері арасында біркелкі
Өндірушілер саны басым болған жағдайда тік ҚҚТ-і, тұтынушылар
Сүт өнеркәсібінде ҚҚТ-і тұтынушылардың ҚҚТ-ң мысалы ретінде көрінеді.
Кейбір елдерде тұрғылықты халықтың табысының өсуі, тауарларды өндірушілерге
Мемлекет ҚҚТ-не кіретін барлық элементтерді кешенді қолдауы керек.
Осы ретте, салалардың бір-біріне тізбектесіп дамуын кластерлер түрінде
Кластерлердің географиялық масштабы бір қаладан, елге және көрші
Кластерлер түсінігіне негізделген бағыт ғылым мен технологияны, білім
№ сурет – Кластерлер және
Кластерлер әдетте дамыған экономика жағдайында анығырақ көрінеді. Дамушы
Кластерлерді ромб қырлары бейнесінде елестетуге болады дегенмен, барлық
- біріншіден, кластерге кіретін фирмалар мен салалардың өнімділігін
- екіншіден, инновацияға қабілеттілігін арттыру;
- үшіншіден, жаңа бизнесті ынталандыру арқылы.
Кластер шекарасы салалық жіктеудің стандартты жүйесіне бағынбайды [120].
Қазақстанда да кластерлік дамуды қолдап жүрген экономист-ғалымдар, авторлар
Біз "Қазақстанның 2003-2015 жылдарға индустриалды-инновациялық даму Стратегиясындағы" ҚҚТ-нің
Егер сүт өндірісінде кластерлік даму қалыптасса, кластердің құрамдас
Жоғарыда айтылған ҚҚТ-і, кластер туралы пікірлерден сүт өндірісінде
Сүт өндірісінің ҚҚТ-не кіруі мүмкін салалар мен ұйымдардың
Дағдарысты басынан өткізген ауыл шаруашылық кешенінде соңғы
Салада жалпы оң қаржылық көрсеткіштер басым: 2000 жылы
Агроөнеркәсіп кешенінің дамуы нарыққа бағытталған заңдылықтарға сәйкес басыңқы
"2003-2005 жылдарға Қазақстан Республикасының Мемлекеттік агроазықтық бағдарламасының" мақсаты
– елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
– агробизнестің тиімді жүйесін құру;
– ішкі және сыртқы нарықта ауылшаруашылық өнімінің, өңдеу
– ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау шараларын рационализациялау.
Осы Бағдарламада өңдеу салаларының дамуын қарастыратын сұрақтарды біз
Осы Бағдарламада да сүт өндірісі үшін станоктар, құрал-жабдықтар
– өндірістегі стандарттау жұмыстарын халықаралық стандарттарға сәйкестеу;
– құрал-жабдықтарды лизингтеу және төлемін 5-10 жылға созу
– құрал-жабдықтармен кешенді түрде жабдықтау және сервистік қызметті,
– маркетинг зерттеу негізінде клиенттердің жеке топтарының қажеттіліктерін
Лизингтік компанияларды ұйымдастыру тек қана машина жасау саласында
ҚР-ның "Қаржылық лизинг туралы" Заңы лизинг түсінігін және
Лизинг өндірісті материалды-техникалық қамтамасыз етудің инновациялық әдісі болып
– Қазақстан лизингтік заңдылық базасына өзгерістер енгізу қажеттілігі
– Қазақстан заңдылықтарына сәйкес өзгерістерді жасайтын және жақтайтын
– мемлекеттік қызметкерлерден, лизингтік компаниялардан, құрал-жабдықты әлуетті жеткізушілерден,
Зерттеу нәтижелері бойынша лизингтің дамуына келесідей тосқауылдар бар:
– лизингтік операцияларды құрал-жабдықтардың амортизация нормаларымен байланысты қылатын
– салық мақсаттары үшін жеделдетілген амортизацияны қолдану мүмкіндігінің
– қосымша құн салығы және кедендік саясат бойынша
– Азаматтық кодекс және лизинг заңдылықтарының арасында үйлесушіліктің
Лизингтің мәні техника мен құрал-жабдық тозуы жағдайында арта
Қазақстанның Қаржы Министрлігінің ақпараттары бойынша, әлуетті нарық көлемі
Лизингті пайдалану тартымдылығы мемлекет тарапынан (инвестициялық, салықжәне амортизациялық
Химиялық өнеркәсіп Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Индустриялық
Қазақстан жері Менделеев кестесінің бар элементтеріне тұнып отырғандықтан,
Сүт өндірісінде болған дағдарыс салалық ғылымның консервациясына,
2002 жылы мелекеттік білім гранттары 30 орынға артқанымен,
Салада ғылыми-зерттеу институттары жоқ Сүт өндірісінің мүдделерін Жеңіл
Мемлекеттік стандартизация және сертификация жүйесін жетілдіру және оларды
– техникалық реттеу жүйесін құру, міндетті стндарттау дан
– халықаралық деңгейдегі техникалық комитеттер құру;
– БСҰ-мен бірге стандарттау, сертификациялау және метрология сұрақтары
– республика кәсіпорындарында халықаралық ІSO 9000 және 14000
– отандық кәсіпорындарды ынталандыру мақсатымен Қазақстан кіметінің "Сапа
Нарық жағдайында өндіруші өз өнімдерінің өткізілуіне тікелей мүдделі
Тұтынушылар. Тұтынушылар санын, олардың орналасуын, типін (ақырғы, аралық,
Тауар. Тауардың сипаты, тасымалдау ерекшеліктері, бағасы, саны, тұтыну
Ұйымдастыру. Кәсіпорынның көлемі, қаржылық жағдайы, құрылымының оңтайлылығы, нарықтағы
Сыртқы орта. Бәсекелестер саны, бәсеке түрі, экономикалық және
Сүт өнімдерін өткізудің дилерлік желісін таңдап алса, келесі
- дилерлер үшін кәсіпорынның ең аз базалық
- ай сайынғы ең аз сатып алу
- бір дилер арқылы өндірілген өнімнің 25-30%-ы
- жеңілдіктер жүйесі сатылым көлеміне байланысты болуы.
Кәсіпорынның өткізу каналы ретінде дилерлік желіні таңдап алуының
Қазақстандық сүт өндірісі үшін дилерлік желі арқылы өнім
Кәсіпорынның таңдаған өнімді өткізу каналына сәйкес, қосылған
Бізде экономиканың маңызды сегменті ынталандырусыз қалды. Оларға салықтардың
1. Өзі өндірген тауарларды өткізу көлемі жалпы өткізу
2. Тауарларды өткізу көлеміндегі қосымша құнның үлесі 50%-дан
Осылайша арнайы салық режимі жанды еңбек, еңбек ақы
Сүт өндірісінде ҚҚТ-н құру оған қатысатын барлық салалар
1
Нетралды шығындар
Қосымша шығындар
Өткізу бөлімінің бастығы
Өсімдік шаруашылық цех
ор
Мал шаруашылық цехы
Өңдеуші кешенінің директоры
Сүт зауыты
Совхоз директоры
Коммерческий директор
Механизация
цехы
Бухгалтерия
Шұжық цехы
Қамтамасыз ету бөлімінің бастығы
Экономикалық ақпаратты жинау мен тарату
Экспортты қолдау
Үдемелі және арнайы факторлардың дамуы
Заңдылық реформа
Кластерлер
Ғылыми және технология саласындағы саясат
Шелтелдік тікелей инвестицияларды тарту