Мазмұны:
I Кіріспе................................................................................................................3
II Негізгі бөлім.....................................................................................................5
2.1 Табиғатты зиянды заттармен, техногенді қалдықтармен ластау...............5
2.2 Арал тағдыры - адам тағдыры.......................................................................8
2.3 Семей ядролық сынақ полигонының қасіреті............................................13
2.4 Балхаш көлінің экологиялық қиыншылықтары.........................................14
2.5 Каспий аймағының ахуалы…………………………………………......…17
III Қорытынды..................................................................................................30
3.1 Тоқсан ауыз сөздің-тобықтай түйіні...........................................................30
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.......................................................................31
I Кіріспе
Мақсаты: Қыранның қанаты, тұлпардың тұяғы талатындай кең байтақ жеріміздің
Табиғат - бізге ата - бабамыздан мұраға қалған ең
Қазақтар - тумасынан табиғатты сүйіп өскен, қоршаған ортаға үлкен
Мінеки, енді осы экологиялық апаттан қалай құтылуға болады? Табиғатты
Экология - жаңа, жас ғылым саласы. Бұған соңғы он-жиырма
Қазақстанның көптеген аудандары, бүгінгі күнде де экологиялық мүшкіл хал
Табиғат корғау шараларына бөлінген қаржының 50-60%-дық игеру үлесі, Қазақстанның
II Негізгі бөлім
2.1 Табиғатты зиянды заттармен, техногенді қалдықтармен ластау
Қоршаған ортаны зиянды заттармен, техногенді қалдықтармен ластауда Қазақстанның мына
Кейінгі кездерде Балхаш тау-кен комбинатында өндірістен бөлініп шыққан
Атмосфераны ластағыш заттардан бір ғана мультипликатор - қорғасын ингредиентін
Республикадағы жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың тазалау қондырғыларының сапасы мен
Жер және минералды шикізат ресурстары, ауыл шаруашылық алқаптары, тозудың
Пайдалы қазбалардың ішінен, республикаға, әсіресе ең максималды экономикалық, экологиялық
Қоршаған ортаның, Республикамыздағы
Экологияның күрт нашарлап кетуі адамдардың табиғатқа антропогендік әсерін тигізгеннен
Энергия көзі ретінде көмір, мұнай, табиғи газды пайдалану нәтижесінде
Жер планетасындағы атмосфераның температурасы артатын болса, планетаның көптеген бөліктерінде
Табиғатты қорғау мәселесі бүкіл дүниежүзілік проблемаға айналуда. Экологиялық проблема
2.2 Арал тағдыры - адам тағдыры
Арал теңізі - Қазақстанның інжу - маржаны. Арал теңізі
1966 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы
Оның үстіне ауылшаруашылығының басқа да салалары барынша дамыды. Өзен
- жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
- ауылшаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
- суды өте көп қажает ететін күріш, мақта дақылдарын
- жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді
- табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің
Осы аталған факторлар Арал теңізінің экожүйесіндегі тіршілік атаулының экологиялық
Арал өңірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл
Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-дәстүрлеріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына
Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл
Арал теңізінің болашағы дүниежүзі халықтарының толғандыруда. Оның біржола жойылып
Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар
1. Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
2. Амудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы
3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
4. Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу.
5. Жер асты суларын пайдалану.
6. Арал теңізінің өздігінен табиғи реттелуін немесе толысуын күту.
Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде
Арал өңірінің экологиясы, Арал қасіреті республика аумағынан асып, бүкіл
Орта ғасырда Сейхун деп аталған Сыр өзенінің Фархад тауын
Бір кездері арнасынан асып-тасып жатқан алып теңіз, бүгінде жыламсырап
Экологиялық апат аймағында отырған ел, ең алдымен, ауыз су
Теңіздің тартылуы салдарынан, ауаның орташа ылғалдығы 18 пайызға төмендесе,
2.3 Семей ядролық сынақ полигонының қасіреті
Еліміздің тарихындағы ең қайғылы парақтардың бірі - Семей ядролық
Қазақстан экологиясы үшін, Семейдегі полигон әкелген зардап-қасірет орны толмас
тозаң мен аждаһа ошағы жарты әлемді ойрандап, Орта Азияны
жалын жер-суды ойрандап, неше түрлі аурулардың шығуына жол ашты.
2.4 Балхаш көлінің экологиялық қиыншылықтары
Балқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі экожүйелердің бірі. Көл
Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат белдемдерінде орналасқандықтан, оның
Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты
Іле – Балқаш алабының ауыл шаруашылығында барынша пайдалануымен 1965-1990
Балқаш экожүйесінің бұзылуының зардаптары. Іле – Балқаш экожүйесіндегі өзгерістер
Балқаш көлі соңғы жылдары 2 метрге жуық төмендеп отыр.
Іле – Балқаш экожүйесінің фаунасы мен флорасы зардап шегуде.
Іле – Балқаш алабы ит тұмсығы батпайтын тоғайлар, кішігірім
Іле бойында және көл жағасындағы тіршілік ететін құстардың түрлері
Іле – Балқаш алабы Қазақстандағы тарихи-табиғи ескерткіштерге бай өлке.
Бұл өңірдегі экологиялық ірі мәселелер қатарына Балқаш көлі бойындағы
1. Іле өзені бойындағы өндіріс орындарында суды тиімді пайдалануды
2. Қапшағай суқоймасынан Балқашқа жіберілетін судың үлесін тұрақтандыру.
3. Ақдала және Шарын массивтеріндегі күріш алқаптарын азайту
4. Жер асты суларын пайдалануды жүзеге асыру.
5.Суармалы жерлердің көлемін шектеу.
Балқаш көлін құтқару бүгінгі күннің талабы. Арал мен Балқаш
2.5 Каспий аймағының ахуалы
Каспий теңізі Еуропа және Азия континенттерінің түйіскен жерінде орналасқан.
Каспий қайраңы өте ерекше табиғат туындысы әрі өсімдіктер мен
Каспий теңізі кәсіптік балықтарға да бай. Теңізде балықтың 76
Қазіргі кезде бізді қоршаған ортаның ластаушы көздерін төмендегідей топқа
1. Физикалық ластану – радиактивті заттар, электрмагнитті толқындар, жылу,
2. Химиялық ластану – көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, шайынды
3. Биологиялық ластану – ауру қоздырғыш бактериялар мен вирустар,
4. Эстетикалық зиян – табиғаттың қайталанбас сұлу ландшафтарының бүлінуі,
Осындай апаттарды болдырмас үшін 1992 жылдың маусымында БҰҰ-ның Рио-де
1997 жылы 24 шілдеде АҚШ президенті Клинтон атақты ғалымдарды
«Қызу әсерінің» салдарынан болатын климаттың өзгеруі жалпы әлемдік көлемдегі
Қазақстан 1995 жылы Климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ Үлгілік конвенциясын
Аталған хаттаманы бекіткен және ол күшіне енген жағдайда Қазақстан
Қазақстанның Киото хаттамасын бекітудің мақсатқа лайықтығын айқындау үшін 2004
Талассыз экологиялық тиімділігінен басқа, Киото хаттамасын бекіту біздің ел
Киото хаттамасын біткеннен кейін нақты жобалар мен іс-шараларды іске
Табиғатпен тіл табысу үшін, біріншіден, өндірісті экологиязациялау мақсатына сай
Адам мен табиғаттың қарым-қатынасын жақсарту бағытталған тағы бір шара
Каспий теңізінің солтүстік жағасы, Еділ мен Жайық өзендері аралығының
Бұрын бұл жердің кеңестік кезеңге дейін, онан кейін де
1925 жылдан бастап Каспий теңізінің суы тартылып, барған сайын
Бұрынғы теңіз ротасындағы Белужий, Трешкин, Дементьев, Қарабөлек, Ленкоса, Комсомольск,
Қиғаш өзенінен Забурын елді мекеніне дейігі 200 километрге жуық
Аудан халқы үшін кәсіптік және күнкөрістік балық көзі-Каспий теңізінің
1. Аудан жеріндегі каналдары қалпына келтіру, бітелген жерін аршып,
2. Теңіз жағасына жағалай шыққан, адам жүре алмайтын, ит
Каспий теңізі қайраңында кең көлемде басталған бұрғылау жұмыстары теңізге
Күн тәртібінде Каспий теңізінің су алып, су басып кеткен
Аймақта үш басты экологиялық проблемасын атап өтуге тболады:
1. Қошқар-Ата қалдық сақтау қоймасының проблемасы, онда 105 млн
2. БН-350 реакторлық зауытының істен шығуы, оны радиациялық қауіпсіз
3. Каспий теңізінің Солтүстік теңіз қайраңында мұнай операцияларын жүргізу
Аймақтың тағы да бір проблемасы қоршаған ортаны қорғау компоненттеріне
3. Соңғы жылдары кәрі Каспийден мұнай өндіру мәселесі қатты
Қазақстан шельфінің теңіз асты қайраңының Атырау-Маңғыстау облыстарының жерінде жатқаны
Сейсмикалық барлау жұмыстарының жүргізілуіне 1994 жылдың тамыз айында Ақтауға
Сол жылдары Ақтау қаласында консорциумның мониторингі өтті. Онда консорциумның
Мұнай өндірісі еліміздің қазіргі дамуы үшін ең негізгі екендігіне
Теңіздің тайыз бөлігі мен терең бөліктеріндегі атқарылатын жұмыстардың ауқымы
Екінші мәселе, Солтүстік теңіздердегі мұнай өндіру жолдарын Каспийге қолдана
Өткен жылдың шілде айында БҰҰ-ның шешімімен бекіре тұқымдас балықтарды
Қысқасы, қазір теңіз тіршілігіне қатер төнуде. Балық қоры мүлдем
III Қорытынды
3.1 Тоқсан ауыз сөздің-тобықтай түйін
Мінекей, мемлекетіміздің, халқымыздың көптеген жылдар бойы жиналып тұрған экологиялық
Қазақстан туризм саласын дамытуға барынша тырысып жатыр, түрлі демалыс
әрбір экономикалық табысымыз үшін табиғат бізден кек алады. Сондықтан
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық /
Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008.
«Атамекен», Алматы, 2004 жыл 24 маусым
«Дүние», Астана, №5 2004 жыл
«Дүние», Астана, №11 2003 жыл
Əбенов Ө.А. Қоршаған ортаға қамқорлық қажет: Жезқазған қал. қоршаған
Сарыарқа.- 2002.Əбенов Ө.А. Табиғат тепе-теңдiгi - ұрпақ мүддесi: Жезқазған
Жұмышев Қ. Құтты мекен-Қарағаш // Табиғатым-тағдырым / Құраст. С.Байханов.-
С.Нұрсейiтов.- Алматы: Рауан, 1994.-128 б
Нүркенова С. Туған табиғат - тiршiлiк көзi сондықтан оны
2