Ерік күшін өзіндік бағалау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................................................................................................................4
1 ТҰЛҒАНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЕРІК САПАЛАРЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ ЖАЙЛЫ
1.1 Тұлғаның денсаулығының ерік сапаларымен қатысын сипаттау.....................9
1.2 Ерік және тұлғаның ерік сапаларының психологиялық негіздері..................19
1.3 Ерік сапаларын арттырудың психологиялық педагогикалық ахуалы...........45
2 ЖАНТАНУШЫ СТУДЕНТТЕРДІҢ ЕРІК САПАЛАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫМЕН ҚАТЫСЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ
2.1 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
2.2 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
2.3 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
2.4. Ұсыныстар.........................................................................................................100
ҚОРЫТЫНДЫ.........................................................................................................103
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................................................................105
ТІРКЕМЕ А..............................................................................................................109
ТІРКЕМЕ Ә..............................................................................................................110
ТІРКЕМЕ Б...............................................................................................................111
ТІРКЕМЕ В ........................................................................................................ ....112
ТІРКЕМЕ Г.......................................................................................................... ....113
ТІРКЕМЕ Ғ...............................................................................................................115
ТІРКЕМЕ Д..............................................................................................................119
ТІРКЕМЕ Е.......................................................................................................... ....121
ТІРКЕМЕ Ж........................................................................................................ ....122
ТІРКЕМЕ З.......................................................................................................... ....123
ТІРКЕМЕ И..............................................................................................................124
ТІРКЕМЕ К..............................................................................................................125
ТІРКЕМЕ Қ......................................................................................................... ....129
ТІРКЕМЕ Л......................................................................................................... ....133
РЕФЕРАТ
Қазіргі уақыттағы әлеуметтік экономикалық жағдай, тіршілік деңгейі және экологиялық
Зерттеу жұмысының мақсаты: жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайымен
Зерттеу обьектісі: жантанушы студенттердің тұлғалық ерік сапалары мен
Тірек сөздер:денсаулық, физикалық денсаулық, психологиялық денсаулық, психологиялық денсаулық критерийлері,
Зерттеу әдістері: психологиялық,педагогикалық, әдістемелік, валеология әдебиеттерінің ілімін сараптап, талдау.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: денсаулық пен ерік сапаларың мәні анықталды,
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: денсаулықтың және ерік
КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі: халық денсаулығының жағдайы тек қоғамдық дамудың ғана
Ел Президентінің «Қазақстан – 2030» Жолдамасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың
Студенттер мен жастар халықтың белсенді еңбекке қабілетті бөлігін құрайды.
20 %-дан көп студенттер созылмалы аурудың екі-үш формасымен
ауырады. Ең жиі кездесетін потологияларға тыныс алу мүшелерінің, ас
Студенттердің 80 %- ы шылым шегеді, 70 %-ға дейін
Көрсетілген дәйектермен аурулардың 62 %-ы, ерте өмірден кетудің
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының көрсеткіштері бойынша, халықтың денсаулығының 55
Студенттердің денсаулық жағдайын нығайту олардың бойындағы қуаттылығымен, табандылығымен, щыдамдылығы
Психология ғылымында ерік өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Тұлғаның ерік сапалары жайлы теориялар бірнеше кезеңдерден тұрады. Ғалымдар
Ал, Г.И.Челпанов, Ф.Лерш, В.Е. Франкл ерікті қиындықтар мен кедергілерді
Демек, психологиялық, педагогикалық теория мен практикада ерік сапалары
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайымен
Зерттеу обьектісі: Жантанушы студенттердің тұлғалық ерік сапалары мен
Зерттеу пәні: Жантанушы студенттердің ерік сапаларының
Зерттеу жұмысының болжамы: егер жантанушы студенттердің ерік-жігерін дамытудың педагогикалық,
Зерттеу жұмысының негізгі идеясы: Педагогикалық ықпалмен ерік сапаларын
Зерттеу міндеттері:
1.Денсаулық критерийлері және ерік сапаларының ғылыми теориялық негіздерін ғылыми
а)Денсаулыққа анықтама беру;
б) физикалық денсаулық ерекшеліктері;
в) психологиялық денсаулық критерилері.
2. Ерік және ерік сапаларына сипаттама беру.
3. Студенттердің ерік сапаларын дамытудың педагогикалық, психологиялық негіздерінің мәселелерін
4. Студенттердің ерік сапалары мен денсаулығын диагностикалау әдістерін
5. Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
6. Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негіздері: Денсаулық, ерік сапалары жайлы
Зерттеудің көздері: Денсаулықты нығайту үшін ерік сапаларын қалыптастыру және
Зерттеу әдістері: Психологиялық, педагогикалық, әдістемелік, валеология әдебиеттерінің ілімін сараптап,
Ерік сапаларын және денсаулық көрсеткіштерін зерттеуге арналған психологиялық
Н.Н.Обозовтың «Ерік күшін бағалау» әдістемесі;
Г.С.Никифорованың «Мінез-құлықты бақылау» әдістемесі;
Е.П.Ильин және П.А. Коволевтың «Агрессиялық мінез-құлық»әдістемесі;
Е.П.Ильиннің «Жасқаншақтықты, ұялшақтықты анықтау» әдістемесі;
Е.К.Фещенконың «Шыдамдылықты бағалау» әдістемесі;
Е.П.Ильин және Е.К.Фещенконың «Қайсарлықты бағалау» әдістемесі;
Шуберттің «Тәуекелділікке дайындық»R.S.K әдістемесі;
Р.Кеттелдің көп факторлы әдістемесінің (фактор Н) бір бөлігі «Әлеуметтік
Е.П.Ильин және Е.К.Фещенконың «Табандылықты бағалау» әдістемесі;
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» анкетасы;
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
К.Роджерстің өзін-өзі қабылдау межесі әдістемесі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы: Студенттердің денсаулығын нығайту
Зерттеудің атқару тәртібі мен кезеңдері: Зерттеу жұмысы үш
Бірінші кезеңде (2005жыл) зерттеу тақырыбы алынып, оның мақсаты, обьектісі,
Екінші кезеңде (2005-2006жыл) жиналған материалдар, дерек көздері педагогика- психология
Үшінші кезеңде (2006жыл) Эксперименттік зерттеу бағдарламасы құрылып, диагностикалық әдістемелер
Зерттеу базасы: Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қаласындағы С.Аманжолов атындағы
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі: Зерттеу қағидаларының психология
2005жылы Алматы қаласы,Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті «Орталық Азия
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу кіріспеден, екі тараудан, тараулар тараушалардан,
1 ТҰЛҒАНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЕРІК САПАЛАРЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ ЖАЙЛЫ
1.1 Тұлғаның денсаулығының ерік сапаларымен қатысын сипаттау
Әр уақытта бүкіл әлем жұртшылығының және қоғамның өзгермейтін
Көптеген авторлар: философтар, дәрігерлер, психологтер (Ю.А. Александровский, 1976 ж.;
Ең алғашқы денсаулық анықтамасы – Алкмеон анықтамасы қазіргі кезге
Цицерон – денсаулықты әртүрлі рухани жағдайлардың дұрыс қатынасы ретінде
Стоиктар мен эпикурлықтар денсаулықты барлығынан жоғары қойып, оны интузиазммен
Басқа да көзқарстар бар: денсаулық – адамның «Менін»
Ф. Перлз адамды біртұтас психикалық денсаулығын өзінің қажеттіліктерін саналау
З. Фрейдтің пікірінше, психологиялық сау адам – бұл қанағаттанушылық
К.Г. Юнг бойынша, өзіңнің санасыздығыңнын мазмұнын ассимиляциялаған және
В.Райха көзқарасынша, неврологиялық және психосоматикалық бұзылулар биологиялық қуаттың тұрып
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ережесінде, денсаулық тек қана ауырудың
БМЭ –нің екінші басылымының сәйкес томында денсаулық
Олар:
әлеуметтік;
соматикалық;
тұлғалық /4, б.40/.
Әлеуметтік адамның әлемге әркетті қатынасы, әлеуметтік белседілік, еңбекке
Соматикалық – қоршаған ортаға жоғары деңгейде бейімделу физиологиялық процесстердің
Тұлғалық белгі - өмірлік жағдайларды басқара алу деңгейі, адам
И.А. Аршавский ағза өзінің даму барасында қоршаған ортамен тепе-теңдікте
Г.Л. Апанасенко адамды психика, дене және рухани элементтерінен тұратын
Кез келген деңгейдегі бұзылулар ағзаның тұрақтылығына әсер етеді. Г.А.
Зерттеушілер адам ағзасының незігі функциясының жұмыс істеуіне байланысты
Денсаулықты философиялық тұрғыдан түсіндірсек, онда ол құбылыстардың негізінен шығатын,
И.А. Гундаров пен В.А. Палесский «денсаулыққа анықтама бергендеденсаулық пен
Денсаулық 0- ден 1-ге дейінгі өмірлік континиуум
Көптеген жұмыстарда абсолютты денсаулық абстракция болып табылады делінген. Адамның
Н.В. Яковлева қолданбалы зерттеулерде көрініс берген, денсаулықты анықтайтын бірнеше
1) денсаулықты ауру емес ретінде қарастырудың өзінде логикалық қателік
2. берілген кеміс субъективті себебі, мұнда денсаулық барлық белгілі
3. мұндай анықтаманың сипаттамалы және механистикалық сипаты бар, мұның
Ю.П. Лисицын былай дейді: «Денсаулық бұзылыстар мен аурулардың болмауынан
М.В. Яковлева екінші келісті комплексті – аналитикалық
- адам денсаулығы туралы қорытынды жасау үшін нақты формалардың
- адам денсаулығын сипаттайтын, жеке белгінің бірдей сандық
Денсаулық мәселелерін зерттейтін алдыңғы келістерге альтернативалар ретінде
ауру емес ретінде денсаулықты анықтаудан бас тарту;
денсаулықтың жүйелі критерилерін анықтау (адам денсаулығының гештальт-критерилерінің жүйесі).
Әртүрлі әсерлер негізіндегі жүйенің қаншалықты икемділігін көрсететін жақын арадағы
А.Я. Иванюшкин денсаулықтың құндылықтарын сипаттау үшін үш деңгейді
1) биологиялық – физиологиялық процестердің үйлесімділігі, ағзаның өзіндік реттелуінің
2) әлеуметтік – денсаулық адамның әлемге әрекетті қатынасын,
3) тұлғалық, психологиялық – денсаулық ауырудың жоқ болуы емес,
І. Illich денсаулық дегеніміз бейімделу процесін
Р.М. Баевский мен А.П. Берсенева денсаулықты қоршаған ортамен өзара
Отандық әдебиеттерде денсаулықты, ауруларды және олардың арасындағы күйлерді бейімделу
Л.Х. Гаркави және Э.Б. Квакина денсаулықты донозологиялық күйлермен олардың
И.И. Брехман бойынша, денсаулық дегеніміз – адамның басқаларға,
Денсаулық - адамның бейімделу мүмкіндіктері (денсаулық потенциалы) арасындағы
Н.Д. Лакосина мен Г.К. Ушаков денсаулықты адамның мүшелері мен
В.П. Казначеев индивид денсаулығын өмірдің максималды ұзақтығы кезіндегі
Сонымен, денсаулықтың келесі түрлерін көрсетеміз:
физикалық немесе (соматикалық) денсаулық;
психикалық денсаулық;
рухани адамгершілік саулық;
әлеуметтік денсаулық.
Жұмысымыздың мазмұнынын нақтылап ашу міндетін алдыға қоя отырып, физикалық
Физикалық денсаулық бұл ағзаның максималды адаптация және жетік
Енді психологиялық денсаулықты қарастырайық. «Психологиялық саулық» терминін ғылыми лекционға
Психологиялық денсаулық – тұлғаға қатысты, тұлғалық дамудың жоғарғы деңгейі,
Психологиялық денсаулық, біржағынан адамның өзінің жансерекшелік, әлеуметтік және
Егер психологиялық денсаулық толыққанды функция жасаудың негізгі шарты болса,
Бұл бағыт шеңберінде денсаулықты сақтауға және ауырудың пайда болуына
Қазіргі кезде бірталай өңделген бағыттар бар – психосоматикалық медицина,
Егер, психологиялық саулықты сипаттаудың «кілтті» сөзі «үйлесімділік» сөзі
Балалардың психологиялық денсаулығы өзіндік спецификаға ие. И.В. Дубровинаның көзқарасы
Психодлогиялық саулықтың мазмұнын толықтыруды талап ететін дискуссионды позицияның бірі
Шындық, Сұлулық, Мейрімділік.
Сонымен, егер адамда этикалық жүйе жоқ болатын болса онда
Енді психологиялық саулық құрылымын қарастыралық. Әдебиеттерді және жүргізілген зерттеу
Аксиологиялық құрылым адамның өзіндік «мен» құныдылықтарымен басқа
Құралды құрылым адамда өзін танудың өз санасын
Қажеттілікті мотивациялық құрылым – адамда өзіндік даму қажеттілігінің
Қарастырылған құрылымдарды қортындылай келе психологиялық саулық өзіне және басқа
Психологиялық саулық нормалары мен критерилеріне тоқталайық.
Психъологиялық саулық нормасы – бұл қоғамға бейімделу ғана емес,
Психологиялық денсаулықтың жоғарғы деңгейі – креативтілікке – ортға тұрақты
Орташа деңгей – бейімделушілікке – социумға толқы бейімделген, бірақ
Төменгі деңгей – бұл дезадаптивті, немесе ассимилятивті – аккомодативті.
Аккомативті – мінез – құлық стилі керісінше, қоршағандарды өз
Психологиялық саулықтың бұзылуына әсер ететін факторларды талдайық. Оларды шартты
объективті немесе орта факторлары;
субъективті индивидуалды тұлғалық ерекшеліктерімен шартталған /3, б. 15/.
Экономикалық кері жағдайлар және отбасындағы қолайсыз әсерлер соматикалық әсерлермен
Сыртқы орта факторларының отбасындағы жағымсыз жағдайлар және
Нәрсетелік кезеңде (туғаннан 1 жасқа дейін) қалыпты даму факторы
Қарым-қатынас потологиясының келесі түрі – шектен тыс стимуляцияның қарым-қатынастың
Баланың анасымен қалыпты қатынасының бұзылуы жағымсыз тұлғалық
Ерте балалық шақ кезінде (1 – ден
Мектепке дейінгі кезеңде (3-тен 7 жасқа дейін) психологиялық саулықтың
Ондай балада әдетте мектепке дезадаптация ашық байқалады, алайда зеттеулер
Бастауыш сынып кезеңінде ( 6-7 –ден 10 жасқа дейін)
Баланың өзіндік бағасы мен өзіндік сана – сезімі дамудың
Жеткіншектік кезең (10-11- ден 15-16 жасқа дейін) дербес болудың
Осы позициямен келісе отырып, ішкі субъективті факторлардың психологиялық саулыққа
Психологиялық саулық стресс жағдайларына төзімділікті білдіреді
/13, б.7/, сондықтан стреске төтеп бере алуды – толеранттылықты
Темперамент сыртқы ортаның тәрбиелік әсерін модификациялайды. Я.Стреляу және
Зерттеу нәтижелері бойынша жоғары реактивті балаларға жоғары мазасыздық тән.
Енді, стреске табандылықтың төмендігі қандайда бір тұлғалық факторлармен байланысты
Адам денсаулығының деңгейі оның мәдениетіне тікелей байланысты. Адам бойында
Адам денсаулықты ең басты құндылықтардың қатарына қосып, оны сақтауда
Сонымен, адамның психологиялық және физикалық денсаулығы оның әлеуметтік ортаға
Жұмысымыздың келесі тарауында ерік сапаларын жан-жақты қарастырайық.
1.2 Ерік және тұлғаның ерік сапаларының психологиялық негіздері
Ерік мәселесі, адам іс-әрекетінің ерікті және еріксіз реттелуі ұзақ
Ерік мәселесін зерттеудің қиындығы ғылыми тұрғыда және былайғы өмірде
Осыған байланысты кейбір авторлар ерік деп әртүрлі шартты
Кейбір зерттеушілердің, мәселен, В.И.Иванников жұмыстарында ерікті психикалық құбылыстар
Ал, басқа зерттеушілер керісінше, бұрыннан алынған фактілер талқыланып және
Адам әрекетінің механизмін ерік мәселесі төңірегінде зерттеу бағыты пайда
Еріктің интеллекттен жоғарылығын Иоанн Дунс Скотт көрсетті. А.Шопенгауэр және
Сонымен волюнтаризм еріктің көрінуін объективті табиғат және қоғам заңдылықтарымен
Адамның әрекетінің бұндай түсінігіне және ерікпен байланысын түсіндірілуіне көптеген
Волюнтаризм қарсыластарының ойынша, ерік іскерлік білімімен шешім қабылдай алу.
Волюнтаризм бағытының оң жақтары да бар, ерікті өз алды
Голландия философы Б.Спиноза түрткі күресін идеялар күресі ретінде қарастырды.
Американдық психолог У.Джемс (1911,1991) еріктің басты функциясы бір уақытта
Бәсекелесу идеяларының болуы қозғалыс елесінің әрекетке айналуына кедергілер жасайды,
Ерікті бірнеше тілектің ішінен біреуін таңдауда немесе мотивтер қақтығыстарын
В.М.Аллахвердовтың тұжырымдауынша ерік еркіндін мойындауға, қатал детерменизмді мойындауға (әрекет)
П.В.Симонов (1987) таңдау еркіндігі мәселесін басқа қырынан қарастырды. Детерминизмді
Бұл фактінің түсіндіруде қандай да ішкі процестер детерменанттарының болатынын
В.Франклдің жазуынша, адам сыртқы және ішкі шарттардан еркінсіз, бірақ
Еріктің адам іс-әрекетінің детерминанты ретіндегі түсінік Ежелгі Грецияда туып,
Сонда Аристотель бойынша ерік адамның тілегі күшінің сананы басқаруы
Адамның өз шешімі бойынша жасалған әрекер пен қылықты Аристотель
Ежелгі Рим ойшылы және дәрігер Гален (130-200) ерікті және
Рене Декарт ерікті жанның тілегін қалыптастыруға қабілетті және кез
Ерік мотив пен тілек пен детерминантталған, өз кезегінде қажеттілікпен
Ерік мәселесіне осындай көзқараста Д.Гертли де болды. Оның ойынша
Еріктің санадағы тілек екендігін басқа да ғалымдардың көзқарастарынан көреміз
Олардың әр қайсысының түсінігінде өзіндік ерекшеліктер бар. Мысалы, Пристли,
В.Вундт (1912) ойнша, психикалық себеп еріктік актіде жоғары көрсету
Ерікті мотивациялық тұрғыдан Э.Мейман (1917) қарастырады. Еріктік әрекеттің басты
Ерікті мотивациямен Ресейлік психологтер да байланыстырады. Соның бірі И.М.Сеченев.
Екіншіден, И.М.Сеченевтің ойынша ерік күшінің пайда болуы үшін себеп,
К.Н.Корнилов (1948, 1957) еріктің әрекет негізінде үнемі мотив жататынын
Л.С.Выготский ерікті әрекетте екі бөлек процесті бөліп көрсетеді: біріншісі
Б.В.Зейгарниктің (1989) ойынша : «адамның өз әрекетін басқара алуын
Түрткі мен ерік арасындағы байланыс жалпы қабылданған факт болғанымен
Бұл бағыттың біріншісі түрткі мен ерікті біріктіріп қарастырып, соңғысын
Дж.Локк (1960) ерік пен тілекті бірге қарау керек еместігін
П.В.Симонов ерікті басты қажеттілік қана емес, ол бәсекелес түрткінің
Екінші бағыт түрткі мен ерікті екі бөлек қарастыра отырып,
Соған қарамастан осы бағыт бойынша қарастырған ғалымдардың пікірі бірдей
Мысалы: Л.И.Божович ерікті әрекеттің мәнін адамның сол кездегі тілегіне
В.А.Иванниковті (1985) ерік пен еріктік іс-әрекет арасындағы жалпылық түсініктер;
В.А.Иванников(1985) мынадай жауап береді: түрткінің өзгеруі әрекет мәнінің өзгеруіне
Ақиқатта және өмірлік бақылаулар, ғылыми зерттеулер үш жастағы балада
Зерттеушілердің басқа тобы үшін мотивация ерікті әрекеттің ерікті түрткінің
Үшінші бағыт ерік пен мотивация арасындағы байланысқа күмән қояды.
Сонымен, ерік мәселесі тек мотивация мәселесіне тоқталмайды, бірақ кейбір
Грузин психологтеріне тән, ерік түсінігіне бұндай спецификалық тұрғыдан қарау,
Д.Н.Узнадзе (1966) пікірінше ерік механизмі болып, іс-әрекеттің немесе әрекеттің
Ерікті бағдармен адамның дәл сол кездегі болмаса да, бірақ
Ш.Н.Чхартишвили (1958) Д.Н.Узнадзенің ерікті әрекет актуалды қажеттілікті қанағаттандыру мен
И.М.Сеченов рефлекторлы ерік теориясының негізін салушы болғанымен қатар, ерік
Еріктің адам әрекетін психикалық реттеуші формасы екендігіне алғаш реттеуші
Іс-әрекеттіңт және психикалық процестердің ырықты реттелуі Л.С.Выготскийдің ойынша еріктің
В.И.Селиванов еріктің түрткі, реттеуші функцияларын бөліп көрсетті. Ол үшін
Л.М.Веккер (1957) бойынша ерік ырықты реттелудің ең жоғары формасы.
Еріктің реттеуші ролін сол сияқты А.Ц.Пуни (1966), Б.Н.Смирнов (1983),
Р.Мэй (R.May, 1974) ерікті, жеке тұлғаның өз әрекетін қойылған
В.К.Калиннің ойынша ерік феноменін заттық әрекетті анализдей ерік мәнін
В.К.Калин ерікті реттелудің индивидуалды стилі туралы сұрақ қояды. Ол
Көптеген психологтар ерікті, қиындықты жеңудегі, психологиялық механизм ретінде ғана
Б.Н.Смирнов (1984) бойынша, ерік сана мен сезіммен бірігіп іс-әрекет
П.В.Симонов (1987) ерікті кедергілерді жеңе алу қажеттілігі деп қарастырды.
«Рефлекс еркіндігі» - бұл өзіндік әрекет формасы, ол үшін
П.В.Симонов(1987): ерік кедергілерді жеңу қажеттілігі деген қорытынды жасады. Ерікті
Бірінші кезең; еріктің, адамның санасының тыс және оның тілегіне
Екінші кезең волюнторизмнің философиядағы идеалисттік ағымымен байланысты.
Үшінші кезең: ерікті таңдау және тілектер күресімен байланыстырады.
Төртінші кезең: ерікті адам мақсатына жету жолындағы кедергілерді жеңу
Осының барлығы, аяғында ерік туралы қарама-қарсы екі басты ағынның
Оның бірі ерікті түрткі мен мотивациямен алмастырады. Бұл бағытты
Екінші ағым ерікті кедергілерді, қиындықты жеңу мен байланыстырады, яғни
Ерік пен сананың қатынасы.
В.И.Селивановтың (1986) ойынша сананы еріктің қасиеті деп қабылдау қате.
В.И. Селивановтың жазуынша, ерікті сананың белсенді жоғына, ақыл парасаттың
В.И. Селивановтың көзқарасы (1975) А.Ц.Пунидің көзқарасымен жақынырақ келеді. А.Ц.Пуни
Танымдылық компоненті мәлімдеу функциясын орындап, дұрыс шешім табуға, оның
Орындаушы компонент қабылданған шешімін саналы өзіндік күштеуді реттеуде көрінеді.
Эмоционалды компонент танымдылық және орындаудық процестерін күшейтеді. А.Ц.Пунидің пікірінше,
Сана мен ерік арасындағы өзіндік түсінік П.В.Симонов (1980) жұмыстарынан
«Сана» терминімен ол тек қана басқаға бере алатын, бірлескен,
Н.Н.Лангенің пікірінше, адам саналы түрде ерік импульсінде ерік күшін
70-ші жылдардан бастап «өзіндік бақылау» батыс психологтарында «ерік» түсінігін
Совет Одағында әрекетті бақылау сұраған Н.Н.Ланге мен Н.А.Белов (1921)
Еріктік реттелу ырықты басқарудың жекеше түрі және белгілі бір
Әдетте, адамда еріктік реттелудің болуы, болмауы оның істеген ісінің
Бірақ адам кедергіні жеңуге тырысты, қосымша ерік күшін жұмсады.
Күнделікті өмірде «ерікті реттелу» түсінігі «ерік күшімен» ауыстырылады. Соған
Еріктің реттелуінің нақты мазмұны психологтармен әр түрлі қабылданады.
«Ерік күші» түрткі күші сияқты. Адамның ерік белсенділігі түрткі
Егер мен мақсатқа жеткім келсе, қарқынды және ұзақ ерік
Ю.Ю.Палайма (1973) пікірінше, «ерік күші» бұл шын мәнінде, түрткі
Әдеп бойынша ерік қасиеті соральдық деп есептелінеді. Бұнда өзіндік
Соған байланысты еріктің моральды (адамгершілік) компоненттерін айтқанда, жеке бастық
Бірақ адамгершілік сапалары ғана ерік күшінің көрінуіне әсер етпейді,
Егер ерік моральді немесе моральді емес болса, онда оның
В.И.Селиванов бойынша, психологияда ерік қасиеттеріне талдау динамикалық жағынан жасалды.
Ерікті бағалауда шет ел психологтері да зерттеулер жүргізді. Р.Ассаджиоли:
1) «күшті» ерік: ерік күшіне белгілі жаттығулар тезникасының көмегімен
2) «епті» ерік – аз шығынмен нәтижеге жету
3) «жақсы» ерік: еріктік әрекет міндетті түрде адамгершілік мотивациясында
В.И.Селивановтың пікірінше жеке бастық ерік қасиетіне адекватты баға беру
Ерік күшінің әр түрлі спецификалық жағдайда көрінуі жеке бастық
В.А.Иванников (1985) өз жұмыстарында жазуынша, барлық ерік сапаларының әртүрлі
Бірақ бірнеше жылдан кейін В.А.Иванников өз ұстанымын өзгертеді. В.А.Иванников
Бұл пікір В.И.Селиванов (1982) пікіріне жақын. Ол батылдылық туралы
Жағдайда байланысты ерік күшінің көрінуі ерік сапаларын диагностауда белгілі
А.И.Высотский табандылықтың көрінуін зерттей келе зерттелінушінің экспериментте қойылған мәселені
Психологтер арасында ерік сапасының мәні, мазмұны, мөлшері және топтастырылуы
Кейбір авторлар жеке адамның ерік сапалары туралы айтқанда «еріксапаларын»
В.А.Иванников (1991) пікірінше, еріктің әр сапасының қалыптасуы бір бірінен
Егер ерікті ерік сапаларының көрінуі ретінде ғана қарастырсақ, онда
Бірақ ерікті ырықты басқару деп қана түсіну оны ерік
В.А.Крутецкий (1957) пікірінше, мінездің ерік белгілері алға қойған мақсатқа
Бұл анықтаманы ерік ерекшеліктерін еріктің кең мағынасына (ырықтылық) және
Б.Н.Смирнов (1984) пікірінше, тұлғаның ерік сапалары деп қиындықтарды меңгере
Е.П.Ильин бойынша: Ерік сапалары – кедергілерді нақты спецификалық жағдайларда
Туа біткен компонент қатарына, нышанмен шартталған қабілет, ол жүре
Ерік сапаларының әр қайсысының көрінуі компоненттерге байланысты, яғни ерік
Ильин бойынша ерік сапаларының құрамына олардың саны, түрі және
Әрбір адамның ерік әрекеті өзіндік ерекшелікке ие, себебі ол
А.Ц.Пунидің пікірінше, ерік сапаларының жиынтығы белгілі бір іс-әрекет кезінде
Көптеген ерік сапаларының көрінуі ең алдымен нерв жүйесі қасиетінің
Тұлғаның ерік сапалары жайлы теориялардың қарастырылуын бірнеше кезеңдерден тұратынын
П.А.Рудик (1967) пікірінше, тұлғаның ерік сапаларының құрылымының ерекшеліктерін зерттеп
Тұлғаның кез келген сапалары сияқты, ерік сапалларының горизонталды құрылымы
Горизонталды құрылымды жүйке жүйесінің типологиялық ерекшелік қасиеті немесе нышан
А.П.Рудиктің (1967) пікірінше, оқудағы жақсы үлгерім, спорттағы биік жетістіктер
Н.Д.Скрябин (1972) бойынша төмен батылдық дәредесі белгілі типологиялық ерекшеліктер
Жоғары батылдық дәрежесі қозғалымпаздықтың шапшаңдығына және нерв жүйесінің қозғалымпаздығының
Шыдамдылықтың жоғары дәрежесі қозғалымпаздықтың инертілігімен, тежеудің «сыртқы» балансын иеленуге
Кез келген ерік сапаларының психофизиологиялық құрылымы бар. Олардың әр
Вертикальды құрылым. Барлық ерік сапаларының ұқсас вертикальды құрылымы бар.
Ерік сапаларының әр түрлі психофизиологиялық құрылымына байланысты және олардың
Мысалы: А.С.Зобовтың (1983) жұмысында ерік белсенділігінің үш типі көрсетілген:
«Практиктер» мен «теоретиктерді» бөлу оқушылардың әр түрлі пәндерге байланысты
Ерік белсенділігінің ырықты белсенділік типтерін бөліп көрсеткенде еріктің гармониялы
Ерік сапаларына сипаттама бере келе В.И.Симонов оларға ортақ қасиет:
Ерік сапасының күші кедергілерді жеңудегі ерікті күштеу дәрежесімен анықталады.
Ерік сапаларының көрінуі константты факторлар мен ғана емес, жағдайға
Ерік сапаларының көп компоненті құрылымынан, бақыланатын еріктің көрінуінің таза
Туындаған қорқыныш жағдайын табыспен меңгерген адамды батыл дейміз, ондай
Шошу К.Д.Ушинскийдің айтуынша «Қапылыстағы қорқыныш» Ол күтпеген өте қатты
Н.Д.Скрябиннің зерттеу жұмыстары, кенеттен атылған қатты мылтық дауысы батылдығы
Әйелдерде пульс реакциясы батылдық деңгеціне қарамастан, еркектерге қарағанда белгілі
Б.Н.Смирнов, М.А.Брегман және В.И.Кисилевтың (1970) зерттеу жұмыстарында қорқақ ададарда
Осыған байланысты ерік сапасының көрінуі әр түрлі эмоционалды реактивтілікке,
Психологтар арасында, әсіресе спортпен байланысты зерттеулер жүргізетін психологтер арасында
1) өзіндік бағалау мен сырттан бағалаудың сәйкес келмеуі;
2) әр түрлі ерік сапаларының бағалары арасындағы жоғары корреляция;
3) өзіндік бағалаудың эксперименталды жолмен жүргізген алынған ерік сапаларының
Бірінші себептің дәлелі ретінде Н.М.Сараева (1979) жүргізген зерттеулер қорытындылары
Екінші себеп дәлелі Б.Н.Смирнов, Е.С.Махлах; И.А.Рапопорт, А.И.Высотскийдің жұмыстарында кездеседі.
В.И.Абраменко зерттеулерінде ерік сапалары арасындағы сандық байланыстар ерік дамуының
Е.К.Фещенко зерттеулерінде табандылық, қайсарлық және шыдамдылықты зерттелген барлық топтардағы
Бұл үш ерік сапасын өзіндік бағалау жас динамикасы бойынша
Егер оқушылардың берген өзіндік бағалауына сенсек, он күшті ерік
Өзіндік бағалау нәтижесі бойынша, егер субъектіде жоғары деңгейде дамыған
Е.К.Фещенко жұмыстарында студенттердің үш ерік сапалары бойынша мақсатқа
Е.П.Ильин мен Е.К.Фещенко бойынша ерік сапасына өзіндік баға
Шыдамдылықтың типологиялық комплексі әр түрлі ерік сапаларының өзіндік бағалау
Е.С.Махлах пен И.А.Рапопорт (1976) жұмыстарында оқушылардың бір біріне берген
Т.И.Шульганың (1994) зерттеулерінде әр түрлі ерік сапаларының дамуы үнемі
Эксперименталды және өзіндік баға беру арқылы алынған ерік сапалары
Ерік сапасының классификациясы, Ф.Н.Гоноболин (1973) ерік сапаларын екі топқа
1) белсенділікпен байланысты;
2) тілексіз әрекеттер мен психикалық процестерді тежеу.
Біріншісі топ сапаларына, шешімділік, батылдық, табандылық және дербестікті, ал,
В.И.Селивановта ерік сапаларын топтастыру қозу мен тежелу процестерінің динамикасымен
Р.Ассаджиоли төменгіде ерік сапаларын көрсетеді:
1) қуаттылық – динамикалық күш –қарқындылық; бұл сапа мақсатқа
2) шеберлік – бақылау тәртіптілік. Бұл сапа ерікпен басқа
3) шоғырлану – жұмылу – зейін, бұл сапаның объектке
4) шешімділік – жылдамдық – ептілік шешім қабылдауда көрінеді;
5) табандылық – беріктілік – шыдыамдылық;
6) бастамашылдық – ерлік – шешілу; бұл тәуекелге бел
7) ұйымдасқан – ықпалдастық – жинақтау. Ерік бұл жерде
С.Л.Рубинштейн ерік сапаларының көрінуін ерік процесінің фазаларына бөледі. Мысалы:
С.Л.Рубинштейннің бұл идеясын М.Брихцин (1989) жалғастырды.
Психологиялық басқарудың 11 тізбегін бөліп көрсетіп, оның әрқайсысында белгілі
В.И.Селивановтың пікірінше, ерік әрекетінің барлық кезеңінде жеке тұлғаның ерік
Ерік сапаларының мұндай классификациясының В.В.Нокондров (1995) теріс көзқарас білдірді.
В.В.Нокондров ерік сапаларын классификациялағанда еріктің көрінуін кеңістікті – уақытты
Осыған байланысты кеңістіктік параметрге дербестікті (тәуелсіздік, мақсатқа талпынушылық, сенімділік),
Ерік сапаларын факторлық анализ көмегімен В.А.Иванников пен Е.В.Эйдман (1990)
В.К.Калин ерік сапаларын екі топқа бөледі. Бірінші топ –
В.К.Калин пікірінше, барлық ерік сапалары жүйелі болып есептелінеді, өйткені
Психологиялық (моральды), физиологиялық және нейродинамикалық (нерв жүйесінің типологиялық ерекшелік
Е.П.Ильин ерікке тағы да бір классификация беріп, екі топқа
Мақсатқа талпынушылық пен байланысты ерік сапалары.
С.И.Ожегов (1985) мақсатқа талпынушы адамды анық және айқындалған мақсаты
Н.Д.Левитов (1958) ойынша, мақсатқа талпынушылық жақын да (жақын мақсаттарға
Е.П.Ильин бойынша мақсатқа талпынушылық – бұл алыс және жақын
Мақсатқа талпынушылық пен «ерік күші» мақсатқа жетудің алдыңғы ұзақ
А.С.Макаренко өзінің жақын болашақтағы ғана іс әрекетін анықтаған адам,
Мақсатқа талпынушылықтың физиологиялық механизмі болып адамның мотивациялық сферасындағы барлық
Мақсатқа талпынушылық көптеген ғылым мен өнер адамдарына тән. Осының
Практиканың көрсетуінше, алыс және жақындағы мақсаттың қандайда бір кезеңінде
Мақсатқа талпынушылық еріктің көрінуінің бір түрі, анықталған міндеті мен
Кез келген мақсатқа талпынушылықты ерікті реттеуге жатқызуға болады. Қандай
Мақсатқа талпынушылық ерік күшінің екі түрімен байланысты. Бір жағынан,
Шыдамдылық. Психологияда ерік сапасының көрінуі ретінде көбінесе шыдамдылық қарастырылады.
Шыдам мен шыдамдылықтың ұқсастығы және шыдамдылықтың әр түрлі түсінігі
Е.П.Ильин шыдамдылықты ерік сапасы шыдымның көрінуінің бір түрі ретінде
Шыдамдылық ұзақ бір дүркін қажуға, гипоксияға, (оттегінің жетіспеушілігі) немесе
Ерік белсенділігінің ұзақтығы белсенділік энергетикасы байланысты: қажеттілік қанша күшті
Шыдамдылық, адам ішкі физиологиялық кедергілермен кездескенде көрінеді және ішкі
Шаршау сезімі өздігінен пайда болмайды, физиологиялық өзгерістердің пайда болғанын
Өжеттік пен қиқарлық. П.А.Рудик өжеттікті жеңіс еркі деп қарастырды.
Ол бір рет нақты және жақын мақсатқа жетуге ерік
Қыңырлық. Қыңырлықты қарастырғанда Е.П.Ильин көзқарасы бойынша екі қателік жіберілген.
Қыңырлықта шешім, талап және сұраныс формальды мінез көрсетеді, өйткені
Бірақ қыңырлықтың еріктің көрінуінің тек негативті жағы ретінде қарастыру
Екіншіден қыңырлық табандылықтың көрінуінің негативті жағы ретінде қарастырылды, ал
Қыңырлықтын көрінуі әр түрлі болады. Балалаық кезде бастамашылығының, дырбестігін
Табандылық.табандылық-бұл адамның ұдайы ,шолт әрекеттенуін бірде төмендетпей, көрінген
В.ВБогословский (1973) пікіріне ,табандылық жеке тұлғаның ерік қасиеттерінде анықталып,
Е.П.Ильин пікірінше, табандылық ұзақ уақыттағы мақсатқа жетуде, кедергілерге қарамастан
Ерік сапасы табандылықтың көрінуі:
адамның мақсатқа жетудегі талпынысына;
жету мотивациясына;
кедергілерді жеңудегі ерік бағдарына байланысты.
Табандылық шыдамдылық пен өжеттің негізінде жүзеге асады.
Өзін өзі ұстаумен мінезделетін ерік сапалары. П.А.Рудик, пікірінше, өзін
К.К.Платонов (1984) пікірінше, өзін өзі басқару, саналы түрде психикалық
П.А.Рудиктің ойынша, өзін-өзі басқара алатын адам қауіпті жағдайда, үрейленбейді,
Е.П.Ильиннің пікірінше, өзін-өзі басқару ұстамдылық, батылдық және шешімділіктің жиынтығы,
Ұстамдылық. П.А.Рудиктің (1967) айтуынша, ұстамдылық шын мәнінде табандылықты білдіреді
В.К.Калиннің анықтауынша ұстамдылық ерік күшінің артық белсенділігін жылдам тежеу
Е.П.Ильин бойынша, ұстамдылық импульсивті, аз ойланған эмоционалды реакциаларды басу
Ұстамсыздық. Адамда ұстамдылықтың жоқтығын көрсететін мінез-құлық. Ұстамсыздық агрессиялы мінез-құлықта
Бірақ агрессияның негативті ғана емес, позитивті жағын да қарастырайық.
Келтірілген мысалдардан көруімізше, позитивті, кейде негативті агрессиялы мінез құлық
Батылдық – бұл әрқандай іске байланысты еріктің жылдам, орынды
Батылдыққа қарама-қарсы қорқақтық. Қорқақтық – батылдыққа қарама-қарсы жаман қасиет.
Қорқақтың жай-күйі оның бет-әлпетінен, қимыл қозғалыстарынан жақсы көрінеді. Қатты
Шешімділік. К.Н.Корнилов (1957) және Ф.Н.Гоноболин (1973) пікірінше, шешімділік түрткілер
К.К.Платонов және Г.Г.Голубевтің ойынша, шешімділік жағдайды тез бағалап және
Е.П.Ильин пікірінше, адам үшін маңызды жағдайда шешімділік – шешім
Күрделі адамгершілікті ерік сапалары. Дербестік және басиамашылдық. К.Н.Корниловтың пікірінше,
Дербестік – қандай жа бір әс әрекетті басқа біреудің
Дербестік өз бетінше шешім қабылдауда, қабылдаған шешімді іске асыруда,
Жеткіншектерде дербестік әрекеттер өздерінің жеке дара тұлға екенін дәлелдеу
Жоғары сынып оқушыларында дербестікті көрсету түрткісі болып өзін сынау,
Дербестіктің көрінуінің жеке түрі – бастамашылдық.
Бастамашылдық латын тілінен аударғанда (initiare) – бастау деген мағынаны
Бастамашылдық жеке адам немесе топтардың әрекеттерінде, жаңа бір қозғалыстың
Бастамашылдық, негізінде мотивациялық сапа, бірақ адамның ерік сапасы ретінде
Бастамашылдық адамда қуатты, белсенді, ізденуші, өз жұмысына шығармашылықпен қасиеттерді
Тәртіптілік және ұйымдасқандық. Тәртіптілік. Тәртіпті мінез-құлық енгізілген тәртіпті
Адамдардың тәртіпті жүріс тұрысы адамдар мен әлеуметтік ұжымдардың бірлесіп
Тәртіптілікті үшке бөледі:
а) ішкі тәртіптілік немесе өзіндік тәртіптілік;
б) пайда келтіруге бағытталған тәртіп;
в) күштеп тәртіпке келтіру.
Ішкі тәртіптілік адаммен нормалардың терең қабылдануы, оның бойында жауапкершілік
Пайда келтіруге бағытталған тәртіп және күштеп тәртіпке келтіру сыртқы
Тәртіпті жүріс-тұрыс жеке тұлғада тәртіптіліктің қалыптасуына әкеледі. Өз жүріс-тұрысын
Ұйымдасқандық. Көптеген авторлар ұйымдасқандықты ерік сапасының жеке бір түрі
Н.Д.Левитовтың пікірінше, ұйымдасқан адам өз іс әрекетін белгілі принциптерге
В.К.Калин пікірінше, ұйымдасқандық жеке тұлғаның өз іс әрекетін максималды
Талпынушылық және қуаттылық. Талпынушылық – қандай да бір істі,
Қуаттылық. В.К.Калин ерік сапасының тағы бір жұмылдыру түрі –
Батылдық пен ерлік. Н.Д.Левитовтың пікірінше, ерлік беріктіктің көрінуінің бір
П.А.Рудикте ерлікті беріктіліктің бір түрі ретінде қарастырады, бірақ оны
Орыс психологы Г.Е.Шумковтың (1911) пікірінше, батыр ерліктің кез келген
Кешегі Ұлы Отан соғысының даңқты батырлары – Б.Момышұлы, Ә.Молдағұлова,
Е.П.Ильин пікірінше, ерлік жалпыланған түсінік, өзінің аумағы бойынша жай
Аянбаушылық. Аянбаушылық – адамгершілік сапа ретінде анықталады. Өзін құрбан
Принципиалдылық. К.К.Платонов пікірінше, принципиалдылық адамның идеялылығының бейнеленуі. Принципиалды адам
Қорытынды. Қарастырылған барлық ерік сапалары ерікті жүріс тұрыстың жалпыланған
Ерік сапаларын зерттеудің әр түрі іс әрекеттерде үлкен мағынасы
«Ерік күші» мәселесінің шешілуі көп жоспарлы зерттеулер мен байланысты:
Адамның ерік сапасының жетілуінің болжамы қаншалықты анық болса, соншалықты
Сонымен, қазіргі психологияда ерік сапаларына
шыдамдылық;
қайсарлық;
табандылық;
өзіндік бақылау;
жинақылық;
сияқты қасиеттер жатады.
1.3 Ерік сапаларын арттырудың психологиялық педагогикалық ахуалы
Адамның ерік жігері мен денсаулығының тығыз байланысты екенін өткен
Оқу процесінде оқыту тәсілдерімен қоса тәрбие тәсілдерінің де маңызды
Адамның бойындағы еріктік мінез-құлықтағы жеткіліксіздіктер тәрбие барысының
Ерікті тәрбиелеудің негізі күнделікті өмірде қиындықтарды жүйелі түрде
Егер ерік жігерді тәрбиелеудің бұл түрі дұрыс ұйымдастырылмаса адамның
Ерікті тәрбиелеудің негізгі педагогикалық-психологиялық тәсілі ретінде библиотерапия
Библиотерапия – бұл адамда ординарлы емес жағдайларға қарсы тұру
Біздің заманымызға дейін ХІІІ ғасырда (яғни 3300 жыл
Қазіргі кездің өзінде библиотерапия аз қолданатын әдістердің бірі,
С. Алпысқызы ұсынған кітапқорында дүниежүзілік рухани тәрбиелік мәні
Библиотерапия идентификация мен проекция механизміне сүйенеді. Кітапты оқу барысында
Кітаптағы оқиға шындыққа ұқсас болған сайын кейіпкермен идентификация жылдамырақ
Сондықтан, кейіпкері ерік күшін жұмсау арқылы жетістікке жетумен
Ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, студенттерге библиотерапияны
Сондай әдебиеттерге:
Қ. Жұмаділовтың «Соңғы көш»;
Ғ. Мүсірепов «Қазақ солдарты»;
О. Бөкей «Біздің жақта қыс ұзақ», «Шындық», «Бес тиын»;
М. Әуезов «Абай жолы»;
Ә. Нұршайыхов «Махаббат қызық мол жылдар»;
С. Мұқанов «Ботагөз»;
Б. Майлин «Раушан»;
Т. Молдағалиев «Мен Қазақпын!»;
Асанқайғы жыры «Еділ болды, Жайық болды»;
Махамбет жыры «Қызғыщ құс»;
Қ. Қайсенов «Жау тылында»;
Б. Момышұлы «Артымызда, Москва!»;
Н. Назарбаев «Әділеттің ақ жолы»; «Евразия кіндігі», «Сындарлы он
Сияқты кітаптарды көптеген кітаптар тізімін ұсынуға
Ерікті тәрбиелеуде ұжым рөлінің маңызы ерекше ұжымда адамоны
Сондықтан да, адамның ерік жігерін тәрбиелеудің бір
Тренинг – жаңа ұғым, адамның үйлесімді дамуына ықпал
Әлеуметтік психологиялық тренинг ұғымы ғылымға өткен ғасырдың 70-ші жылдары
Ю.Н. Емельянов тренингті тұлғаның оқуға қабілетін дамытуда немесе кез
Алынатын нәтиженің негізгісі бойынша тәжірибелік психология мен педагогикада
Сонымен, тренинг арнайы жаттығулар жүйесі ретінде білім алушылардың
Тренингтік оқытудың теориялық және әдістемелік негіздері В.А. Кан-Канкалит,
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық жоғары оқу орны студенттері және
Х.Т. Шериязданова және Ж.Х. Яворский өңдеген әлеуметтік психологиялық
Мектепке дейінгі жастағы балалар тобына қарым-қатынасты жетілдіру мақсатында
М.М.Муканбаеваның педагогикалық тренингтерінде мұғалімнің мәдениетін дамытуға арналған.
Х.Т. Шериязданова, А.Р. Ерментаева өз зерттеулерінде әлеуметтік психологиялық тренингті
А.Р. Ерментаева педагогикалық қарым-қатынаста тренинг әдістерін қолдануды қарастырған,
Психологиялық бағыттағы тренингті қолдану қандай да бір психологилық қасиетті
Ал ерікті тәрбиелеудің педагогикалық аспектілерін қарастыруда тренингті еріктің өзін
Тренинг сабақ ұйымдастыру сатысынан басталады. Бұл сатының
Осы сатыда әлеуметтік – психологиялық тренингтің принциптері мен топта
Ұйымдастыру сатысының келесі процедурасы: топ жұмысына қатысушылардың әрқайсысы өздерін
Тренингтің диагностикалық сатысында әрбір тұлғаның оқу
Тренингтің келесі сатысы тұлғаның өзін-өзі тауына бағытталады. Мұнда екі
Бірінші – тұлғаның мәселелерінің себебіндегі субъективті сипатты айқындау.
Екіншіден, субъективті қиыншылықтарды топтық жұмыста актуализациялау керек. Осы үшін
Тренингтік сабақтың келесі сатысы өзін-өзі адекватты бағалаудың, өзін-өзі актуализациялаудың,
Топтық сабақтың келесі сатысын жетілдіру деп атайды. Тұлға
Ерік-жігерді дамытуға арналған тренингтік бағдарлама ұсынылады. Тернинг
Тренинг мақсаты мен міндеті – студенттердің оқу процесіндегі ерік-жігерін
студенттерде өз күшіне сенміділігін қалыптастыру;
күрделі жағдайда өзін-өзі реттей алуды қалыптастыру;
ұйымдасқандық, тәртәптәләк, бастамашылдықты қалыптастыру.
Тренингтің тақырыптық жоспары: Бағдарлама 12 сағатқа арналған.
Кесте 1 Ерік-жігерді дамытуға арналған тренинг бағдарламасы
1 тақырып «Адам және оның ерік-жігері» 1 сабақ –
2 тақырып «Тиым салынған қозғалыстар» 1 сабақ – 2
3 тақырып «Күтпеген кездесулер» 1 сабақ – 2 сағат
4 тақырып «Ыстық орындық» 1 сабақ – 2 сағат
5 тақырып «Сенімді мінез-құлыққа үйренеміз» 1 сабақ – 2
6 тақырып «Күрделі ашылулар қуанышы» 1 сабақ – 2
2 ЖАНТАНУШЫ СТУДЕНТТЕРДІҢ ЕРІК САПАЛАРЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫМЕН ҚАТЫСЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ
2.1 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
Жеке тұлғаның ерік сферасын зерттеу әдістемелерінде В.К.Калин (1970) пікірінше,
Эмоция мен ерік бір бірімен байланысты болғандықтан, зерттеу барысында
Ерік белсенділігін анықтау әдістемелерін экстенсивті және эксперименталды әдістемелерге бөлеміз.
Экстенсивті әдістеме субъектінің жүріс-тұрысын табиғи жағдайда бақылау, іс әрекетінің
Экстензивті әдістемелер арасында кеңінен қолданылатындары: жинақтаудың тәуелсіз сипаттамалар әдістемесі
Жинақтаудың тәуелсіз сипаттамалар әдісімен қарастырдық. Ерік сапаларын ұпай бойынша
1) бағалаушылар ерік сапасын бірдей түсінуі керек;
2) баға бір критерий бойынша негізделуі керек;
3) ерік сапалары бірнеше адамдармен бағалануы керек. Осы талаптардың
Ерік сапаларының түрлері, ерік белсенділігі сияқты, келесі параметрлер бойынша
Күш қиындықты жеңуге байланысты сипатталады. Қиындық қаншалықты көп болса,
2.Өзара бағалау әдістемесін қарастырайық. Бұл әдістемеде субъектілер (мысалы, студенттер)
3.Өзіндік бағалау әдістемесін қарастырамыз. Өзіндік бағалау әдістемесі екі тәсіл
Екінші тәсіл әр түрлі сауалнамалар арқылы зертелуші өзін әр
Ерік сферасын субъективті бағалау нәтижелі болуы үшін, бағалаушы зерттелушіні
Ерік сапаларын эксперименталды диагностауды қарастырамыз. Эксперименталды әдістемелер қазіргі кезде
Әр түрлі өмірлік жағдайлар «ерік күшінің» әр жағынан түрлі
Студенттердің ерік сапаларының көріну белсенділігі іс әрекет түрткісіне немесе
Бірінші шараны жүргізерде әр студент алдына мақсат қойылып, жүргізу
Лабороториялық экспериментке сипаттама берелік.
«Ерік күшін» диагностауға ең бастысы ерік күшін өлшеу болып
Соңғы жылдары ерік күшін эксперименталды зерттеу тенденциясы физиологиялық, психологиялық,
Басқа ерік сапаларына қатысты ерік күшін өлшеу мүмкін емес
Сонымен ерік сапаларының зерттеу әдістеріне толық сипаттама бердік. Ал
Бірақ жалпы қабылданған шыдамдылықты зерттеу моделі ретінде статистикалық күштің
Ерік сапаларының шыдамдылық түрін өлшеудің мұндай әдістемесінің көптеген кемшіліктері
Шешімділіктің даму дәрежесін диагностауды қарастырайық. Шешімділік – адамның ол
Бірінші талап: шешімділік анықталатын жағдай, зерттелуші үшін мәнді болуы
Екінші талап: Экспериментте жасалған жағдай немесе нақты жағдайлардығы әрекеттерді
Жасалған немесе таңдалған жағдайлардағы адам табысқа жету керек немесе
Үшінші талап: диогностикалық процес кезінде зерттелуші қабылдаған ешеіміне сәйкес
Төртінші талап: таңдалған жағдайға байланысты, шешім қабылдау қиындығы анықталуы
Батылдық дамуының дәрежесін диагностауды сипаттайық. Батылдық дамуының дәрежесін өлшеу
Зерттелінушілерге жаттығулар жасау тапсырылып, олар қауіпті емес, қауіпті
Батыл адам мен қорқақ адамның нерв жүйесінің типологиялық ерекшеліктері
Жоғары деңгейдегі эмоционалдық және вегетативті реакциялылық әлсіз ерік күшін
Ерік күші мен эмоционалды қалыптылық – бұл әр түрлі
Сонымен вегетативті қозғалыстарға ғана қарсы адамның ерік сапасы туралы,
Қайсарлық даму деңгейін эксперименталды диагностауды қарастырайық.
Қайсарлық деп қиындықтар мен сәтсіздіктерге қарамастан тез арада мақсатқа
Соған байланысты шешілу сәттілігі интеллектуалды мүмкіндіктерге тәуелді емес әдістемелерді
Осы мақсатпен әйгілі Коса есептерін қолдануға болады. Зерттелінушілер суретте
Тағы осы мақсатпен «он бес» ойынын қолдануға болады. Автор
Қайсарлықтың көріну дәрежесін өлшеуге арналған әдістемелердің негізгі шарты зерттелінушінің
Енді зерттеу жүргізудің мақсатына қатысты қолданылатын әдістемелер мен оның
1. «Ерік күшін бағалау» әдісмесін қолданамыз. Бұл әдістемені Н.Н.Обозов
Қорытындылағанда жауаптар бойынша ұпайларды қосу керек.
0-12 ұпай. Күш жігері жақсы жетілмеген. Бұл жағдайда адам
13-21 ұпай. Күш жігер орташа. Кедергілерге кездескенде оны жеңуге
22-30 ұпай. Ерік жігер жақсы дамыған. Бұл жағдайда адамға
Студенттердің шыдамдылығын анықтауға Е.П.Ильин және Е.К.Фещенконың құрастырған «Шыдамдылықты бағалау»
Әдістеме 18 бекітуден тұрады (Тіркеме Ә). Егер берілген бекітуге
«Иә» жауабы бойынша: 4,5,8,10,11,12,13,16,17 бекітулер жауаптары және «жоқ» жауабы
«Табандылықты бағалауға арналған» сауалнаманы Е.П.Ильин мен Е.П.Фещенко өңдеген. Сауалнама
Егер «иә» жауабы бойынша: 1,2,4,8,9,13,14,16,17 және «жоқ» жауабы бойынша:
Келесі «Тәуекелділікке дайындық» әдістемесін қарастырамыз. Оны R.S.K. Шуберт әдістемесі
2 ұпай – толығымен келісемін, сөзсіз «иә»,
1 ұпай – «жоққа» қарағанда, «иә» жақынырақ,
0 ұпай – «иәдаә емес, «жоқта» емес.
-1 ұпай – «иәға» қарағанда, «жоқ» жақын.
-2 ұпай – мүлдем келіспеймін, сөзсіз «жоқ».
Қорытындысын шығарғанда «+» және «-» белгілеріне қарап, ұпайлар саны
Егер зерттелінуші 20 ұпайдан төмен жинаса, ол адамда үлкен
Келесі «Әлеуметтік батылдық» әдістемесін қолданамыз. Бұл әдістеме көп факторлы
Қорытындыда жиналған ұпайлар саны қаншалықты көп болса, соншалықты әлеуметтік
Зерттеу жұмысын жүргізуде «Эмоционалдық саладағы, іс әрекеттегі, мінез құлықтағы
Ал, әлеуметтік саладағы өзіндік бағалау: 2,6,7,8,15,16,19,26,28,30,31,34,36 пункттерінің жауаптары. Өзіндік
Студенттердің ерік сапаларын толығырақ зерттеу үшін «Агрессиялық мінез-құлық» әдістемесін
Әдістеме 40 сұрақтан тұрады( Тіркеме Д). Әр сұраққа «иә»
«Иә» жауабы: 2,6,10,14,18,30,34,38 және «жоқ» жауабы 22,26 позициялары бойынша
«Иә» жауабы 7,11,15,27,35; «жоқ» жауабы: 3,19,23,31,39 позициялары бойынша берілсе
«Иә» жауабы: 8,12,16,20,32 және «жоқ» жауабы 4,24,28,36,40 позициялары бойынша
Көрсетілген әр жауап үшін 1 ұпай қойылады.
Жиналған ұпай саны қаншалықты көп болса, адам соншалықты агрессияға
Түзу және жанама физикалық агрессия ұпайларының және түзу вербалды
Зерттеу жұмысына «Өзіндік ұйымдасқандық» сұрақтамасын қолданамыз. Сұрақтаманы құрастырып, өңдеген
Егер берілген бекітіммен келімкен жағдайда «иә»(+), келіспеген жағдайда «жоқ»(-)
Сұрақтаманы қорытындылағанда «иә» жауабы 1,5,8,10,12,18,20,22,24 және 28 пунктеріне қойылса,
Ұпай саны қаншалықты көп болса, ұйымдасқандық соншалықты жоғары болады.
Зерттеу жұмысын жүргізуде «Ұялшақтықты анықтау» әдістемесін қолданамыз. Әдістемені құрастырып,
Сонымен, қарастырылған әдістемелер негізінде ерік сапаларын жан-жақты анықтауға мүмкіндік
Келесі ерік сапасының түрі – қайсарлықты бағалау сауалнамасына тоқталайық.
Студенттердің физикалық денсаулығын анықтауға байланысты «Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?»
Тест жеті сұрақтан тұрады. Әр сұраққа үш жауап варианттары
Қортыныдысы:
19-28 ұпай – сіздің физикалық денсаулығыңыз жақсы деңгейде;
9-18 ұпай – сіздің физикалық денсаулығыңыз орташа деңгейде;
0-8 ұпай – сіздің денсаулығыңыз төмен деңгейде.
Келесі зерттеу жұмысында қолданылатын әдістеме Ч.Д. Спилберг және Ю.Л.
Дегенмен, мазасыздық барлық уақытта жағымсыз сипатта болмайды. Мазасыздықтың белгілі
Мақсаты: сол кездегі (реактивті мазасыздық) мазасыздық деңгейін зерттеу
Зерттеу тәртібі: эксперимент жүргізуші әдістеме мәтінін оқиды және
Сыналушылар сұрақтың бірінші бөліміндегі (№№1-20) нұсқадағы 4 жауаптың біреуін
жоқ;
болмауы мүмкін;
болуы мүмкін;
иә.
Құптама номірінің қарсысына таңдаған жауап нөмірін жазады.
Екінші бөлім (№№ 21-40) нұсқасындағы жауаптар басқаша:
ешқашан,
кей кезде;
жиі;
әрқашан.
Нұсқау: сіздерге мынадай (1-20) құптамалар берілген. Әрқайсысын мұқият
жоқ;
болмауы мүмкін;
болуы мүмкін;
иә.
Келесі 20 құптама (№№21-40) жауаптары басқаша:
ешқашан,
кей кезде;
жиі;
әрқашан.
Сіз таңдаған жауабыңыздық нөмірін көрсетіңіз.
Алынған деректерді өңдеу және қорытындылау. Құптама тұсына жазылған ұпай
РМ=∑1- ∑2+35
Осылайша тұлғаның мазасыздық деңгейіде есептелінеді, онда:
ТМ=∑1- ∑2+35
Онда ∑1 - ұпай қосындысы – ұпай жауаптары
∑2 - қалған ұпай қоысндысы №21,26,27,30,33,36,39.
Егер алынған ұпай 30-дан төмен болса, бұл мазасыздықтың төмен
Әлеуметтік психологиялық бейімделу әдістемесін К.Роджерс және Р.Даймонд бейімделе
37 тұжырымдамасы тұлға бейімделушілігін сипаттайды (4-6 ұпай) олар
4,5,9,11,12,15,19,22,23,26,27,29,33,35,37,41,44,47,51,53,55,61,63,67,68,72,74, 75, 78,79,80,88,91,94,96,97,98.
37 тұжырымдамасы тұлға бейімделе алмаушылығын сипаттайды. Олар І-
2,6,7,13,16,18,25,28,32,36,38,40,42,43,49,50,52,54,56,59,62,64,65,69,70,71,73,76,77,83,84,85,86,90,95,99,100.
9 тұжырымдама әлеуметтік тілектің субшкаласын құрайды (
20 тұжырымдама нейтралды сипатқа ие. Жүргізілген методиканы өңдеу
1) әлеуметтік психологиялық бейімделушілік коэффиценті І+ нәтижелерінің суммасы
Кad=І+(4,5,6)+І-(0,1,2)
Әлеуметтік психологиялық бейімделушіліктің орташа коэффиценті – 57-64 ұпай.
Зерттеуімізде қолданылатын келесі әдістеме К.Роджерстің «Өзін-өзі» қабылдау межесі әдістемесі.
Әдістеме 36 құптамалардан тұрады. Әрбір құптамаға өте дұрыс,
Нұсқау: төменде аталған құптамалар адамның өзін-өзі қабылдауын сипаттайды. Ұсынылған
Қорытындылау: алынған нәтижелерді түсіндіру үшін құптамаларда 2, 7, 15,
1-ді 5-ке;
2-ні 4-ке;
3-ті өзгертпеңіз;
4-ті 2-ге;
5-ті – 1-ге.
Қорытындылау үшін барлық құптама ұпайларын қосу керек.
Түсіндірмесі: қосынды 36-дан 180-ге дейін болуы мүмкін.
Төменгі ұпай (36-110): осындай ұпайы бар адамдардың өзін-өзі қабылдау
Орташа ұпай (111-150): сенімділігі жағдайға қарай анықталып отырады, барлық
Жоғарғы ұпай (151-180): бұл топ адамдары өздеріне сенімді. Өздерінің
2.2 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
Сонымен сараптау нәтижесін тарқата қарастырайық. «Ерік күшін бағалау» тесті
«Ерік күшін бағалау» тесті бойынша 2 курстың 30 студентінің
Ұпайлық көрсеткіштер 15 ұпайдан 28 ұпай аралығында
СУРЕТ 1
Суреттегі суреттен сараптамаға қатысқан 30 (100%) студенттердің пайыздық қатынасы
Шыдамдылықты бағалау сұрақтамасы бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
Сурет 2
Суретте көрсетілгендей сараптамаға қатысқан 30 (100%) студенттің 4-і жоғары
2 курстың «Шыдамдылықты бағалау» сұрақтамасының қорытындысы бойынша орташа квадраттық
«Табандылықты» анықтауға арналған сұрақтама бойынша 2 курстардың 30 студентінің
Төмендегі суреттен көріп отырғанымыздай, 30 (100%) студенттің 7-і жоғары
2 курстың «Табандылықты бағалау» сұрақтамасының қорытындысы бойынша орташа квадраттық
СУРЕТ 3
Қайсарлықты анықтауға арналған сұрақтама бойынша 2 курстың 30 студентінің
СУРЕТ 4
Суретте көрсетілгендей 30 (100%) студенттің 19 студенті жоғары көрсеткішкен
«Тәуекелділікке дайындық» әдістемесі бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
Кесте 2 2 курс студенттерінің тәуелділікке дайындығының көрінуінің көрсеткіші.
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны - 25 5
Пайыздық (%) қатынасы - 83,5% 16,5%
Кестеде көрсетілгендей 30 (100%) студенттің 5-і төмен ұпай, яғни
2 курстың «тәуекелділікке дайындық» сұрақтамасы бойынша орташа квадраттық ауытқуы
«Әлеуметтік батылдық» сұрақтамасы бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
Суретте көрсетілгендей 30 (100%) студенттің 2-уі жоғары көрсеткішпен 7,6%-дық
Әлеуметтік батылдық әдістемесінің қорытындысы бойынша орташа квадраттық ауытқуы 3,04
СУРЕТ 5
Сұрақтама қорытындысы бойынша орташа көрсеткіш 35 ұпайдан 56 ұпай
Кесте 3 2 курс студенттерінің өзіндік бақылауының көрінуінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 11 19 -
Пайыздық (%) қатынасы 38% 62% -
Кестеде көрсетілгендей 30 студенттің 11 студенті жоғары көрсеткішпен 38%
2 курстың «өзіндік бақылау» сұрақтамасы бойынша орташа квадраттық ауытқуы
«Агрессиялық мінез құлық» әдістемесі бойынша 2 курстың 30 студентінің
Кесте 4 2 курс студенттерінің агрессиялық мінез құлқының көрінуінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 2 26 2
Пайыздық (%) қатынасы 6,6% 86,8% 6,6%
Яғни, кестеде көрсетілгендей 30 студенттің 2 төменгі ұпайлық көрсеткішпен
2 курстың «Агрессиялық мінез-құлық» сұрақтамасы бойынша орташа квадраттық ауытқуы
«Жасқаншақтық, ұялшықты» анықтауға арналған әдістеме бойынша 2 курстың 30
«Ұялшақтық» сұрақтамасы бойынша орташа квадраттық ауытқуы 3,5 тең. Ұпайлық
Кесте 5 2 курс студенттерінің ұялшақтықты көрінуінің көрсеткіші
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 9 19 2
Пайыздық (%) қатынасы 31,4% 62% 6,6%
Кестеде көрсетілгендей 30 (100%) студенттің 9-ы жоғары ұпайлық көрсеткішпен
Ұйымдасқандықты анықтауға арналған тестің қорытындысы бойынша
2 курстың 30 студентінің орташа арифметикалық көрсеткіші 17,4 ұпайға
«Агрессиялық мінез-құлық» сұрақтамасы бойынша орташа квадраттық ауытқуы 2,7 тең.
Кесте 6 2 курс студенттерінің ұйымдасқандықтың көрінуінің көрсеткіші
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 2 28 -
Пайыздық (%) қатынасы 6,6% 93,4% -
Кестеде көрсетілгендей 30 (100%) студенттің 2 студенті жоғары ұпайлық
2 курстың «Ұйымдасқандықты» анықтауға арналған
сұрақтаманың қорытындысының орташа квадраттың ауытқуын 2,7 тең. Яғни, ұпайлық
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» анкетасының қорытындысы бойынша 2 курс
жоғары 19-28 ұпай аралығында 5-уі – 17%;
орташа 9-18 ұпай аралығында 21 студент - 70%;
төменгі 0-8 ұпай аралығын 4 студент - 13% көрсетті.
Кесте 7 2 курс студенттерінің денсаулық жағдайының
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 5 21 4
Пайыздық (%) қатынасы 17% 70% 13%
Кестеден көріп отырғанымыздай 5 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 17%
Сонымен, 15-4,3=11,7 және 15+4,3=19,3 аралығында.
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
2 курс студенттерінің 2 -уі төмен деңгейдегі реактивті мазасыздықты
Кесте 8 2 курс студенттерінің реактивті мазасыздық деңгей
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 5 23 2
Пайыздық (%) қатынасы 17,4% 76% 6,6
Кестеден көріп отырғанымыздай 5 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 17,4%
Сонымен, 44-4,1=39,9 және 44+4,1=48,1 аралығында.
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
Тәрбиеленушілердің 2-і төмен деңгейдегі тұлғалық мазасыздықты көрсетіп 6,6%
Кесте 9 2 курс студенттерінің тұлғалық мазасыздық деңгей
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 5 23 2
Пайыздық (%) қатынасы 17,4% 76% 6,6
Мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 3,5-ке тең.
Сонымен, 42-3,5=38,5 және 42+3,5=45,5 аралығында.
Сонымен, 2 курс студенттерінің тұлғалық мазасыздығына қарағанда реактивті мазасыздығының
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
Әлеуметтік психологиялық бейімдеушілікті келесі кестеден көре аламыз.
Кесте 10 2 курс студенттерінің әлеуметтік психологиялық бейімделушілігінің проценттік
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 12 18 -
Пайыздық (%) қатынасы 40% 60% -
Мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 3,8-ке тең.
Сонымен, 60-3,8=56,2 және 60+3,8=63,8 аралығында.
К.Роджерстің өзін-өзі қабылдау межесі әдістемесінің қорытындысы бойынша 2
Кесте 11 2 курс студенттерінің өзін-өзі қабылдау межесінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 3 23 4
Кесте 11 жалғасы
Пайыздық (%) қатынасы 10,8% 76% 13,2%
Мұндағы орташа квадраттың ауытқуы,27,9-ға тең.
Сонымен, 118-27,9=90,1 және 118+27,9=145,9 аралығында.
4 курс студенттерінің нәтижесін талдайық. «Ерік күшін бағалау» тесті
Ұпайлық көрсеткіш 14-тен 24 ұпай аралығында.
Кесте 12 4 курс студенттерінің ерік күшінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 10 13 -
Пайыздық (%) қатынасы 43% 57% -
Кестеде көрсетілгендей 23 (100%) студенттің 10 жоғарғы көрсеткішпен 43%-дық
Осы тестің қорытындысы бойынша орташа квадраттық ауытқуы 4,07 тең.
«Шыдамдылықты бағалау» әдістемесінің қорытындысы бойынша 4 курстың 23 студентінің
Ол әдістеме қорытындысы бойынша орташа көрсеткіш. Жоғары ұпайлық көрсеткіш
Төмендегі суретте көрсетілгендей студенттердің 6-ы жоғары көрсеткішпен 28,4% қатынасын
Енді, орташа квадраттық ауытқуы 2,3 тең. Олай болса, 9,8-2,3=7,5
СУРЕТ 6
«Табандылықты бағалауға арналған» әдістеменің қорытындысы бойынша 4 курстың 23
СУРЕТ 7
Яғни, пайыздық қатынас 17 студент жоғары көрсеткішпен 76,1% құраса,
Енді, орташа квадраттық ауытқуы 2,1 тең яғни, 11,4-2,1=9,3 және
«Қайсарлықты анықтауға арналған» әдістеменің қорытындысы бойынша 4 курстың 23
Кесте 13 4 курс студенттерінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 10 13 -
Пайыздық (%) қатынасы 43% 57% -
Кестеде көрсетілгендей төмен көрсеткіш көрсеткен студент жоқ, орташа көрсеткіш
Енді орташа квадраттық ауытқуы 2,7 тең. Яғни, 11,5-2,7=8,8 және
«Тәуекелділікке дайындық» әдістеменің қорытындысы бойынша 4 курстың 23 студентінің
Ұпайлық көрсеткіштер (-)33тен 32 ұпай аралығында.
Кесте 14 4 курс студенттерінің тәуекелге дайындығының
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 10 13 -
Пайыздық (%) қатынасы 43% 57% -
Кестеде көрсетілгендей төмен көрсеткіш көрсеткен студент жоқ, орташа көрсеткіш
Енді орташа квадраттық ауытқуы 25 тең. Яғни, 10+25=35 және
«Әлеуметтік батылдық» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің орташа
Кесте 15 4 курс студенттерінің әлеуметтік батылдығының
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 6 17 -
Пайыздық (%) қатынасы 28,4% 71,6% -
Студенттердің 6-ы жоғары ұпайлық көрсеткішпен 28,4%, ал 17 студент
Орташа квадраттық ауытқу 4,6 тең. Яғни, 14,2+4,6=18,8 және 14,2-4,6=9,6
«Өзіндік бақылау» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің орташа
Кесте 16 4 курс студенттерінің өзіндік бақылаудың
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны - 23 -
Пайыздық (%) қатынасы - 100% -
Студенттердің барлығы бірдей орташа көрсеткіш көрсетіп, 100% құрады. Енді,
«Агрессиялық мінез құлық» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің
Кесте 17 4 курс студенттерінің агрессиялық мінез
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Кесте 17 жалғасы
Студенттердің саны - 23 -
Пайыздық (%) қатынасы - 100% -
Студенттердің барлығы бірдей орташа көрсеткіш көрсетіп, 100% құрады. Енді,
«Ұялшақтықты анықтауға арналған» әдістеме қорытындысы бойынша 4 курстың 23
Кесте 18 4 курс студенттерінің ұялшақтықты көрінуінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 3 17 3
Пайыздық (%) қатынасы 14,2% 71,6% 14,2%
23 студенттің 3-уі жоғары ұпайлық көрсеткішпен 14,2%, ал 17
Сонымен, орташа квадраттық ауытқуы 2,7 тең. Яғни, 8,1+2,7=10,8 және
«Ұйымдасқандықты анықтауға арналған» әдістемесінің қорытындысы бойынша 4 курстың 23
Кесте 19 4 курс студенттерінің ұйымдасқандықтың көрінуінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Кесте 19 жалғасы
Студенттердің саны 3 17 3
Пайыздық (%) қатынасы 14,2% 71,6% 14,2%
Кестеден көріп отырғанымыздай 3 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 14,2%
Сонымен, 16,2-5,9=10,3 және 16,2+5,9=22,1 аралығында.
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» анкетасының қорытындысы бойынша 4 курс
жоғары 19-28 ұпай аралығында 5-уі – 22 %;
орташа 9-18 ұпай аралығында 15 студент - 65
төменгі 0-8 ұпай аралығын 3 студент - 13
Кесте 20 4 курс студенттерінің денсаулық жағдайының
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш
Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 5 15 3
Пайыздық (%) қатынасы 22% 65% 13%
Кестеден көріп отырғанымыздай 5 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 22%
Сонымен, 16-4,7=11,3 және 16+4,7=20,7 аралығында.
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
4 курс студенттерінің 1 -уі төмен деңгейдегі реактивті мазасыздықты
Кесте 21 4 курс студенттерінің реактивті мазасыздық деңгей
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 6 16 1
Пайыздық (%) қатынасы 25,5% 70% 4,5%
Кестеден көріп отырғанымыздай 6 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 25,5%
мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 6,6 тең.
Сонымен, 39 – 6,6 =32,4 және 39
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
4 курс студенттерінің 1 -уі төмен деңгейдегі тұлғалық мазасыздықты
Кестеден көріп отырғанымыздай 6 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 25,5%
мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 6,6 тең.
Сонымен, 39 – 6,6 =32,4 және 39
Кесте 22 4 курс студенттерінің тұлғалық мазасыздық деңгей көрсеткіштері
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 6 16 1
Пайыздық (%) қатынасы 25,5% 70% 4,5%
Сонымен, 4 курс студенттерінің тұлғалық және реактвитік мазасыздықтары бірдей
Себебі: 4 курс студенттері осы оқу жылында мемлекеттің емтихан
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
Топтың көрсеткіштерінің қорытындысы бойынша келесідей проценттік қатынастарды көрсетті.
Кесте 23 4 курс студенттерінің әлеуметтік психологиялық бейімделушілігінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 14 9 -
Пайыздық (%) қатынасы 61% 39% -
Мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 4,3-ке тең.
Сонымен, 62-4,3=57,7 және 62+4,3=66,3 аралығында.
К.Роджерстің өзін-өзі қабылдау межесі әдістемесінің қорытындысы бойынша 4
2-уі 36-110 дейінгі ұпай көрсетіп 9% - төменгі деңгейді
10 студент 111-150 орташа ұпай аралығын көрсетіп – 45%,
11 студент 151-180 жоғары ұпай аралығын көрсетіп – 46%
Кесте 24 4 курс студенттерінің өзін-өзі қабылдау межесінің
% Көрсеткіш Жоғары көрсеткіш Орта көрсеткіш Төмен көрсеткіш
Студенттердің саны 11 10 2
Пайыздық (%) қатынасы 46% 45% 9%
Мұндағы орташа квадраттың ауытқуы, 19,5-ға тең.
Сонымен, 138 -19,5 = 118,5 және
Екі топ арасындағы айырмашылықтың мәнділігін табу үшін стьюденттің t
Стьюдент критериі бойынша статистикалық мәнділік деңгейі қазақ студенттерінде өзіндік
Басқа ерік сапаларының дамуында курстық ерекшеліктер бойынша соншама мәнділік
Кесте 25 2 курс студенттерінің ерік сапаларының орташа мәндері
Ерік шкалалары Ерік күші шыдамдылық табандылық қайсарлық Тәуекелділікке батылдық
Орташа арифметикалық шамасы
19
9,3
9,7
13,1
-7
13,5
47,2
14,5
6,6
17,4
2 курс студенттерінің ерік күшінің көрсеткіші орташа деңгейде. Шыдамдылықтары
4 курс студенттерінің ерік күші орташа деңгейде, бірақ 2
Шыдамдылық деңгейі де орташа деңгей, бірақ төменгі курс студенттері
Табандылық деңгейі орташа, бірақтағы 4 курс студенттері арасындағы жақсы
Кесте 26 4 курс студенттерінің ерік сапаларының орташа мәндері
Ерік шкалалары Ерік күші шыдамдылық табандылық қайсарлық Тәуекелділікке батылдық
Орташа арифметикалық шамасы
19,7
9,8
11,4
11,5
10
14,2
38,8
20,2
8,1
16,2
Тәуекелділікке дайындық орташа деңгей, бірақ жоғарыға жақынырақ, жан-жағына деген
Ұйымдасқандық 4 курс студенттерінде төменгі курс студенттерінен қарағанда төменірек.
Кесте 27 Жантанушы-студенттерінің ерік сапаларының орташа мәндері
Ерік шкалалары Ерік күші шыдамдылық табандылық қайсарлық Тәуекелділікке батылдық
2 курс 19 9,3 9,7 13,1 -7 13,5 47,2
4 курс 19,7 9,8 11,4 11,5 10,0 14,2 38,8
16,2
Табандылық көрсеткіші студенттерде орташа деңгейде дамыған.
Студенттердің бойындағы қайсарлық деңгейі 2 курстарда жоғары болса, 4
Студенттердің әлеуметтік батылдық 2 курстарға қарағанда 4 курстарда да
Өзіндік бақылау 2, 4 курстарда да орташа деңгейде.
Агрессиялық мінез-құлық студенттерде орташа деңгейде дамыған. Студенттерде ұялшақтық, жасқаншақтық
Ұйымдасқандық көрсеткіші 2 курс студенттерінде жоғарырақ болса, 4 курстарда
Жалпы еріктің барлық сапаларының психология мамандығы бойынша дайындалушы студенттерінің
2-ші, 4-ші курс студенттері бойынша денсаулық жағдайына байланысты жүргізілген
Әлеуметтік бейімделу шкаласының нәтижесінде 2-ші, 4-ші курс студенттерінің
Өзін-өзі қабылдау мәжесі бойынша 2-ші курс студенттерінің көрсеткіштерінің 4-ші
Осыған байланысты студенттердің ерік сапаларын педагогикалық ақуалдарды оңтайлы қолдана
2.3 Жантанушы студенттердің ерік сапаларының денсаулық жағдайларымен қатысын
Сонымен дамытушы эксперимент нәтижесін тарқата қарастырайық. «Ерік күшін бағалау»
«Ерік күшін бағалау» тесті бойынша 2 курстың 30 студентінің
Сараптамаға қатысқан 30 (100%) студенттердің пайыздық қатынасы бойынша 9
СУРЕТ 8 Ерік күшін бағалаудың анықтаушы және дамытушы зерттеу
1 – жоғары көрсеткіш;
2 – орташа көрсеткіш.
Сонымен, дамытушы эксперимент нәтижесінде жоғары көрсеткіш 7%-ке жоғыралып,
Шыдамдылықты бағалау сұрақтамасы бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
Сараптамаға қатысқан 2 курс 30 (100%) студенттің 8-і
СУРЕТ 9 Шыдамдылығын бағалаудың анықтаушы және дамытушы зерттеу қорытындыларының
1 – жоғары көрсеткіш;
2 – орташа көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде жоғары көрсеткіш 11%-ке жоғарылап, орташа көрсеткіш
«Табандылықты» анықтауға арналған сұрақтама бойынша 2 курстардың 30 студентінің
Төмендегі суреттен көріп отырғанымыздай, 30 (100%) студенттің 8-і жоғары
СУРЕТ 10 Табандылықты бағалаудың анықтаушы және дамытушы зерттеу қорытындыларының
1 – төменгі көрсеткіш;
2 – орташа көрсеткіш;
3 – жоғарғы көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде төменгі көрсеткіш 11,5%-ке төмендеп, орташа көрсеткіш
Қайсарлықты анықтауға арналған сұрақтама бойынша 2 курстың 30 студентінің
«Қайсарлықты бағалау» тесті бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
Яғни, тестің қорытындысы бойынша орташа көрсеткіш. Ұпайлық көрсеткіштер 10
2 курс 30 (100%) студентінің 20 студенті жоғары
СУРЕТ 11 Қайсарлықты бағалаудың анықтаушы және дамытушы зерттеу қорытындыларының
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғарғы көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде орташа көрсеткіш 3,5 %-ке төмендеп, ал
«Тәуекелділікке дайындық» әдістемесі бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
2 курс 30 (100%) студенттің 4-і төмен ұпай, яғни
СУРЕТ 12 2 курс студенттерінің тәуелділікке дайындықтарын бағалаудың
төмен көрсеткіш;
орташа көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде төменгі көрсеткіш 3,5%-ке төмендесе, орташа –
«Әлеуметтік батылдық» сұрақтамасы бойынша 2 курстың 30 студентінің орташа
2 курс 30 (100%) студенттің 4-уі жоғары көрсеткішпен 13,2%-дық
СУРЕТ 13 2 курс студенттерінің Әлеуметтік батылдық бағалаудың
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғарғы көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде орташа көрсеткіш 5,6%-ке төмендесе, жоғары
Өзіндік бағалау әдістемесінің дамытушы эксперимент нәтижесінде 2 курс 30
СУРЕТ 14 2 курс студенттерінің өзіндік бағалаудың анықтаушы және
1 – орташа көрсеткіш;
2- жоғарғы көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде орташа көрсеткіштің 4,9 %-ке
«Агрессиялық мінез құлық» әдістемесі бойынша 2 курстың 30 студентінің
Дамытушы эксперимент нәтижесі бойынша 2 курс
СУРЕТ 15 2 курс студенттерінің агрессиялық мінез-құлықты бағалаудың анықтаушы
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғарғы деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде студенттердің агрессиялық мінез-құлықты көрсету деңгейі
«Жасқаншақтық, ұялшықты» анықтауға арналған әдістеме бойынша дамытушы эксперимент
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 2 курс 30 (100%) студенттің 4-уі
СУРЕТ 16 2 курс студенттерінің жасқаншақтығын және ұялшақтығын бағалаудың
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғарғы деңгей
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 2 курс студенттерінің жасқаншақтық, ұялшақтық
Ұйымдасқандықты анықтауға арналған тестің дамытушы эксперимент қорытындысы бойынша
2 курстың 30 (100%) студентінің 5 студенті жоғары ұпайлық
СУРЕТ 17 2 курс студенттерінің ұйымдасқандықтың көрінуінің анықтаушы
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткіш.
2 курстың 30 студентінің орташа арифметикалық көрсеткіші 18 ұпайға
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» анкетасының дамытушы эксперимент қорытындысы
жоғары 19-28 ұпай аралығында 7-уі – 23,1%;
орташа 9-18 ұпай аралығында 21 студент - 73%;
төменгі 0-8 ұпай аралығын 1 студент - 4% көрсетті.
СУРЕТ 18 2 курс студенттерінің денсаулық жағдайының
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғарғы деңгей
2 курс туденттерінің дамытушы эксперимент нәтижесінде орташа арифметикалық шамасы
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
2 курс студенттерінің 1 -уі төмен деңгейдегі реактивті мазасыздықты
СУРЕТ 19 2 курс студенттерінің реактивті мазасыздық деңгейінің
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғарғы деңгей
Студенттердің реактивті мазасыздық деңгейінің орташа арифметикалық шамасы 42-ге тең,
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
Студенттердің 1-і төмен деңгейдегі тұлғалық мазасыздықты көрсетіп 3,3%
СУРЕТ 20 2 курс студенттерінің тұлғалық мазасыздық деңгейінің
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғарғы деңгей
Дамытушы эксперимент нәтижесі бойынша студенттердің тұлғалық мазасыздықтарының 2 ұпайға
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
Топтың көрсеткіштерінің қорытындысы бойынша келесідей проценттік қатынастарды көрсетті.
СУРЕТ 21 2 курс студенттерінің әлеуметтік психологиялық бейімделушілігінің
1 – орташа деңгей
2 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 2 курс студенттерінің әлеументтік психологиялық бейімделушілігінің
К.Роджерстің өзін-өзі қабылдау межесі әдістемесінің дамытушы эксперимент
СУРЕТ 22 2 курс студенттерінің өзін-өзі қабылдау межесінің
1 – төменгі көрсеткіш;
2 – орташа көрсеткіш;
3 – жоғары көрсеткіш.
Сонымен, дамытушы эксперимент нәтижесінде студенттердің өзін-өзі қабылдау межесінің анықтаушы
Енді 4 курс студенттерінің дамытушы эксперимент нәтижесін талдайық.
Ұпайлық көрсеткіш 15-тен 25 ұпай аралығында.
СУРЕТ 23 4 курс студенттерінің ерік күшінің
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткіш.
4 курс студенттерінің 23 (100%) студенттің 15 жоғарғы көрсеткішпен
«Шыдамдылықты бағалау» әдістемесінің дамытушы эксперимент қорытындысы бойынша 4
Ол әдістеме қорытындысы бойынша орташа көрсеткіш. Жоғары ұпайлық көрсеткіш
4 курс студенттерінің 10-ы жоғары көрсеткішпен 43% қатынасын құрады,
СУРЕТ 24 4 курс студенттерінің шыдамдылықтарын бағалаудың анықтаушы және
1 – орташа деңгей;
2 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 4 курс студенттерінің шыдамдылықтарын бағалауда
«Табандылықты бағалауға арналған» әдістеменің дамытушы эксперимент қорытындысы бойынша 4
Яғни, пайыздық қатынас 17 студент жоғары көрсеткішпен 76,1% құраса,
СУРЕТ 25 4 курс студенттерінің табандылығын бағалаудың анықтаушы
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткіш
4 курс студенттерінің табандылықтарын зерттеу нәтижесінде көрсеткіштерінің өзгеріссіз қалғанын
«Қайсарлықты анықтауға арналған» әдістеменің дамытушы эксперимент қорытындысы бойынша
СУРЕТ 26 4 курс студенттерінің қайсарлығының көрінуінің
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткі
4 курс студенттерінде төмен көрсеткіш көрсеткен студент жоқ, орташа
«Тәуекелділікке дайындық» әдістеменің қорытындысы бойынша 4 курстың 23 студентінің
Ұпайлық көрсеткіштер (-)33тен 32 ұпай аралығында.
СУРЕТ 27 4 курс студенттерінің тәуекелге дайындығының
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткіш.
4 курс студенттерінің орташа көрсеткіш 13 студенті көрсетіп,
Анықтаушы және дамытушы эксперимент нәтижесінде көрсеткіштер өзгеріссіз қалды.
«Әлеуметтік батылдық» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің орташа
Студенттердің 9-ы жоғары ұпайлық көрсеткішпен 39%, ал 14 студент
СУРЕТ 28 4 курс студенттерінің әлеуметтік батылдығының
1 – орташа деңгей;
2 – жоғары деңгей.
Сонымен, дамытушы эксперимент нәтижесінде студенттердің әлеуметтік батылдылық деңгейі сәл
«Өзіндік бақылау» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің орташа
СУРЕТ 29 4 курс студенттерінің өзіндік бақылаудың
1 – орташа көрсеткіш;
2 – жоғары көрсеткіш.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде студенттердің өзіндік бақылауының жоғары деңгейлік
«Агрессиялық мінез құлық» әдістемесі бойынша 4 курстың 23 студентінің
СУРЕТ 30 4 курс студенттерінің агрессиялық мінез
1 – төменгі деңгей;
2 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 4-ші курс студенттерінің агрессиялқ мінез-құлық көрінуі
«Ұялшақтықты анықтауға арналған» әдістеме қорытындысы бойынша 4 курстың 23
Дамытушы эксперимент нәтижесінде студенттерің ұялшақтық деңгейі орташа
СУРЕТ 31 4 курс студенттерінің ұялшақтықты көрінуінің
төменгі деңгей;
орташа деңгей;
жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 4 курс студенттерінің орташа деңгейді көрсеткенін
«Ұйымдасқандықты анықтауға арналған» әдістемесінің қорытындысы бойынша 4 курстың 23
23 студенттің 7 студенті жоғары ұпайлық көрсеткішпен 30% ал,
СУРЕТ 32 4 курс студенттерінің ұйымдасқандықтың
1 – төменгі деңгей;
2 – орташа деңгей;
3 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесі 4 курс студенттерінің ұйымдасқандық деңгейінің
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» анкетасының қорытындысы бойынша 4 курс
жоғары 19-28 ұпай аралығында 8-і – 35 %;
орташа 9-18 ұпай аралығында 14 студент – 60,5
төменгі 0-8 ұпай аралығын 1 студент - 4,5
Орташа арифметикалық шама – 19-ға тең
СУРЕТ 33 4 курс студенттерінің
1 – төменгі деңгей;
2 – орташа деңгей;
3 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент барысында студенттердің денсаулық жағдайының жоғарлағанын байқаймыз.
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
4 курс студенттерінің 1 -уі төмен деңгейдегі реактивті мазасыздықты
6 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 25,5% ал 16 студент
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
4 курс студенттерінің 1 -уі төмен деңгейдегі тұлғалық мазасыздықты
Кестеден көріп отырғанымыздай 6 студент жоғары ұпайлық көрсеткішпен 25,5%
Сонымен, дамытушы эксперимент нәтижесінде 4 курс студенттерінің тұлғалық
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
Топтың көрсеткіштерінің қорытындысы бойынша келесідей проценттік қатынастарды көрсетті.
СУРЕТ 34 4 курс студенттерінің әлеуметтік психологиялық бейімделушілігінің анықтаушы
1 –орташа деңгей;
2 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесінде 4 курс студенттерінің әлеуметтік психологиялық бейімделушілігінің
К.Роджерстің өзін-өзі қабылдау межесі әдістемесінің дамытушы эксперимент нәтижелерінің
1-уі 36-110 дейінгі ұпай көрсетіп 4,5% - төменгі деңгейді
8 студент 111-150 орташа ұпай аралығын көрсетіп – 35%,
14 студент 151-180 жоғары ұпай аралығын көрсетіп – 60,5%
СУРЕТ 35 4 курс студенттерінің өзін-өзі қабылдау межесінің
1 – төменгі деңгей;
2 – орташа деңгей;
3 – жоғары деңгей.
Дамытушы эксперимент нәтижесі 4 курс студенттерінің өзін-өзі қабылдау
Дамытушы эксперимент нәтижесінде жантанушы студенттердің ерік-жігерін педагогикалық ахуалды
2.4. Ұсыныстар
Студенттердің ерік сапаларының дұрыс ұйымдастырылуы педагогикалық-психологиялық іс-әрекеттердің және шаралардың,
Ерік сапаларын дамытудың педагогикалық-психологиялық әдіс-тәсілдері ретінде төмендегілерді ұсынуға болады.
Ерікті тәрбиелеудің негізгі педагогикалық-психологиялық тәсілі ретінде библиотерапия
Библиотерапия – бұл адамда ординарлы емес жағдайларға қарсы тұру
Кітаптағы оқиға шындыққа ұқсас болған сайын кейіпкермен идентификация жылдамырақ
Сондықтан, кейіпкері ерік күшін жұмсау арқылы жетістікке жетумен
Ерікті тәрбиелеуде ұжым рөлінің маңызы ерекше ұжымда адамды
Топтағы әртүрлі күшті және әлсіз ерікті адамдармен қарым-қатынасқа түседі
Сондықтан да, адамның ерік жігерін тәрбиелеудің бір
Тренинг – жаңа ұғым, адамның үйлесімді дамуына ықпал
Әлеуметтік психологиялық тренинг ұғымы ғылымға өткен ғасырдың 70-ші жылдары
Ю.Н. Емельянов тренингті тұлғаның оқуға қабілетін дамытуда немесе кез
Тренинг арнайы жаттығулар жүйесі ретінде білім алушылардың күшін
Тренингтік оқытудың теориялық және әдістемелік негіздері В.А. Кан-Канкалит,
Ал ерікті тәрбиелеудің педагогикалық аспектілерін қарастыруда тренингті еріктің өзін
Тренинг сабақ ұйымдастыру сатысынан басталады. Бұл сатының
Осы сатыда әлеуметтік – психологиялық тренингтің принциптері мен топта
Ұйымдастыру сатысының келесі процедурасы: топ жұмысына қатысушылардың әрқайсысы өздерін
Тренингтің диагностикалық сатысында әрбір тұлғаның оқу
Тренингтің келесі сатысы тұлғаның өзін-өзі тауына бағытталады. Мұнда екі
Бірінші – тұлғаның мәселелерінің себебіндегі субъективті сипатты айқындау.
Екіншіден, субъективті қиыншылықтарды топтық жұмыста актуализациялау керек. Осы үшін
Тренингтік сабақтың келесі сатысы өзін-өзі адекватты бағалаудың, өзін-өзі актуализациялаудың,
Топтық сабақтың келесі сатысын жетілдіру деп атайды. Тұлға
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, халық денсаулығының жағдайы тек қоғамдық дамудың ғана
Ел Президентінің «Қазақстан – 2030» Жолдамасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың
Студенттердің денсаулық жағдайын нығайту олардың бойындағы қуаттылығымен, табандылығымен, шыдамдылығы
Психология ғылымында ерік өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Тұлғаның ерік сапалары жайлы теориялар бірнеше кезеңдерден тұрады. Ғалымдар
Ал, Г.И.Челпанов, Ф.Лерш, В.Е. Франкл ерікті қиындықтар мен кедергілерді
Демек, психологиялық, педагогикалық теория мен практикада ерік сапалары
Физикалық және психологиялық денсаулыққа берілген анықтамаларды талдай келе, адамның
Ерік теорияларын қарастырып, талқылау барысында ерік күшінің
Зерттеу жұмысында анықтаушы және дамытушы эксперимент нәтижелері салыстырмалы түрде
Дамытушы эксперимент нәтижесінде жантанушы студенттердің ерік-жігерін педагогикалық ахуалды
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Яковлева Н.В. Анализ подходов к изучению здоровья в психологии
Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. М., 1994.
Здоровье, развитие, личность / под ред. Г.Н.Сердюковой, Д.Н. Крылова,
Лисицын Ю.П. Образ жизни и здоровье населения. М., 1982,
Апанасенко Г.А. Охрана здоровья здоровых: некоторые проблемы теории и
Психология здоровья / Г.С.Никифоров, В.А.Ананьев, И.Н.Гурвич и др, Под
Вестник АМН СССР. 1982. Т.45. №1, с.49-58, №4, с.29-33.
Брехман И.И. Введение в валеологию - науку о здоровье.
Баевский Р.М., Берсенева А.П. Донозологическая диагностика в оценке состояния
Апанасенко Г.А. Охрана здоровья здоровых: некоторые проблемы теории и
Валеология человека. Здоровье - Любовь - Красота / Под
«Практическая психология образования» /Под.Ред. И.В. Дубровиной;
Руководство практического психолога : «Психологическое здоровье детей и подростков
Хухлаева О.В. «Основы психологического консультирования и психологической коррекции: /
Ильин Е.П. Волевые качества и эффетивность деятельности / Ильин
Стреляу Я. Роль темперамента в психическом развитии.М.,1982. 231 с.
Анохин П.К. Философские аспекты теории функциональной системы / Анохин
Алдамұратов Ә. «Жалпы психология» Алматы 1996. 292б.
Аристотель. О душе / Аристотель.Соч в 4-х т. Т1
Бап-Баба Совет. «Жалпы психология» Алматы 2003. 273б.
Басов М.Я. Воля как предмет функциональной психологии / Басов
Белов Н.А. возрастная изменчивость как следствие закона взаимодействия частей
Бернштейн Н.А. Очерки по физиологии движений и физиологии активности
Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте
Брихцин М. Воля и волевые качества / Брихцин М.
Выготский Л.С. Собр. Соч. / Выготский Л.С – М,.1983.
Гурин В.Е. Особенности понимания воли старшеклассниками / Гурин
Гурин В.Е. Самооценка волевой активности старшеклассниками / Гурин В.Е.
Джемс У. Психология / Джемс У. – М.
Жарықбаев К. «Психология» Алматы 1982. 328б.
Зейгарник Б.В..Холмогорова А.Б., Мазур Е.С. Саморегуляция поведения в норме
Иванников В.А. К сущности волевого поведения /. Иванников В.А
Иванников В.А Психологические механизмы волевой регуляции / Иванников В.А
Иванников В.А Психологические механизмы волевой регуляции / Иванников В.А
Иващенко А.В. О завизимости нравственного воспитания старшеклассников от уровня
Ильин Е.П Психофизиология физического воспитания / Ильин Е.П –
Ильин Е.П Одаренность, способности, качества – синонимы или разные
Ильин Е.П Методы изучения эмоционально-волевых процессов, состояний и свойств
Ильина М.Н. Проявление выносливости и ее компонентов при выполнении
Ильина М.Н. Обусловленность волевого усилия типологическими особенностями проявления свойств
Калин В.К. Некоторые вопросы методики изучения волевой сферы личности
Котырко В.К. Развитие волевого поведения у дошкольников / Котырко
Котырко В.К. К вопросу о генезисе произвольности психических процессов
Ланге А.Н. Психический мир / Ланге А.Н – М.
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики / Леонтьев А.Н –
Неймарк М.С. Возрастная и педагогическая психология / Неймарк М.С.
Палайма Ю.Ю. Опыт исследования относительной силы мотива и формирования
Петяйкин И.П. Связь проявления решительности с типологическими особенностями нервной
Петяйкин И.П. Проявления смелости и решительности спортивными гимнастами /
Пиаже Ж. Избранные психологические труды / Пиаже
Пристли Д. Философское учение о необходимости / Пристли Д.
Рапохин Н.П. Исследования эмоционально-волевой устойчивости в условиях значимой деятельности.
Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. / Рубинштейн С.Л –
Рудик П.А. Психологические основы морально-волевой подготовки спортсмена / Рудик
Рудик П.А Психология / Рудик П.А – М. 1967
Селиванов В.И. Воля и воспитание / Селиванов В.И –
Селиванов В.И волевая регуляция активности личности / Селиванов В.И
Селиванов В.И Основные подходы к психологическому исследованию волевой активности
Симонов П.В. Мотивированный мозг / Симонов П.В. –
Смирнов Б.Н. К вопросу о психологических механизмах воли /
Смирнов Б.Н. воля / Смирнов Б.Н. – М. 1984
Узнадзе Д.Н. Психологические исследования / Узнадзе Д.Н – М.
Фещенко Е.К. Возрастно-половые особенности самооценки волевых качеств / Фещенко
Фракл В. Человек в поисках смысла / Фракл
Эйдман Е.В. Волевая регуляция деятельности в условиях предельных физических
Ерментаева А.Р. Тренинг педагогического общения: этнопсихологический подход / А.Р.
Шериязданова Х.Т.,Ерментаева А.Р. Психология мамандықтары бойынша практикалар / Х.Т.Шериязданова,
Столеренко Л.Д. Педагогическая психология / Л.Д. Столеренко Ростов на
Сосновский Б.А. Лабараторный практикум по общей психологий / Б.А.
Столяренко Л.Д. Основы психологий, / Л.Д. Столяренко 2-ое
Хрестоматия по возрастной педагогической психологии / Под. ред. И.П.
Энциклопедия психологических тестов. Общение, лидерство, межличностные отношения. М., 1997.
Стивен С.С. «Экспериментальная психология». – Москва., 1960
Суходольский Г.В. «Основы математической статистики для
психологов». – Ленинград., 197
Мейман Э. Интеллегентность и воля. / Мейман Э. –
Мясищев В.Н. Об экспериментальной диагностике так называемого усилия /
Пуни А.Ц. Проблема произвольной регуляции двигательной деятельности в спорте.
Челпанов Г.О. О свободе воли / Челпанов Г.О –
Чхаидзе Л.В. Координация произвольных движений человека в условиях космического
Чхартишвили Ш.Н. Место потребности и воли в психологии личности.
Чхартишвили Ш.Н. Проблема воли в психологии / Вопросы психологии
Рогов Е.И. Эмоция и воля/И.Е. Рогов, М.: 2001 –
ТІРКЕМЕ А
Ерік күшін өзіндік бағалау
Сізге қызық болмаса да, уақыт пен жағдай
Жағымсыз бір нәрселерді істеу керек болғанда мысалы демалыста
Тұрмыстағы немесе ұжымдағы қақтығыстық жағдайда оған максимальді обьективтілікпен
Егер сізге диета сақтау керек болса, кулинарлық тәуекелділікті жеңе
Кешкісін жоспарлағандай ертесінде күндегіден ертерек тұра алуға күшіңіз жете
Куә ретінде мәлімет беру үшін оқиға болған жерде қалар
Хаттарға тез жауап бересіз бе?
Егер ұшақпен ұшу немесе тіс емдеу кабинетіне бару сізге
Сіз дәрігер ішуге міндеттеген аса жағымсыз дәріні ішесіз бе?
Сізге орындауға біраз бейнет әкелсе де, абайламай қызбалықпен берген
Егер қажет болса көп ойланбай-ақ бейтаныс қалаға сапарға шығасыз
Ояну, тамақтану, үй жинау сияқты істер бойынша уақытты мұқият
Кітапханаға қарыз болатындарды қоштамайтындар қатарына жатасыз ба?
Ең қызық телехабар жедел және маңызды жұмысыңызды кейінге шегеруге
Қарсы жақтың сөздері қалай жәбірлесе де дауды үзе қойып,
ТІРКЕМЕ Ә
Шыдамдылықты бағалау әдістемесі
Егер мен ауыр жұмысты орындауда шаршасам, ол істі доғарамын.
Қызықсыз әңгімені оқуға менің шыдамым жетпейді.
Мен ұзақ кезекте тұруды ұнатпаймын және аяғын тоспай кетіп
Мен ауруға ұзақ шыдай аламын, мыс: тісім ауырса.
Әдетте мен шөлге ұзақ шыдаймын.
Мен ұзақ аштыққа шыдамас едім, мысалы, аурудан жазылу үшін,
Мен денешынықтыру сабағында шаршасам, жаттығу жасауды тез тоқтатамын.
Мен қызықсыз жұмысты аяғына дейін жеткізбей, сирек тастаймын.
Әдетте «істегім кемейді» арқылы жұмыс істету қиын.
Шаршағаныма қарамастан, бастаған жұмысты аяғына жеткіземін.
Мен өз өзімді қинап істейтін, ауыр күш жұмсайтын жұмыстарды
«Мен шыдамдымын» - деп сенімділікпен айта аламын.
Шаршағандығыма қарамай, жүгіру кезінде жоғары қарқынды ұстауға талпынамын.
Аялдамада тұрып ұзақ уақыт көлік тосу, егер мен асықпаған
Ауруға мен шыдамсызбын.
Мен өзімді әлсіз ерікті ретінде санағым келмейді, сондықтан әрқашан
Мен мына қағида бойынша әрекет жасаймын «Жұмысты бастадың ба,
Мен «шыдамдылық пен еңбек бәрін жеңеді» - деп есептеймін,
ТІРКЕМЕ Б
«Қайсарлықты бағалау» әдістемесі
Егер керек болған жағдайда, мен қызықсыз, бір бейнелік жұмыстарды
Әдетте мен жұмысты тілегім болып тұрғанша істеймін.
Маған қиын есептерді ойлануды қажет ететін ойындарды шешу ұнайды.
Егер жұмыста ештеме шықпай жатса да, бастаған жұмысымды жалғастырамын.
Мен өз күнімді көп рет жоспарладым, бірақ белгілегенді орындай
Мүмкіндігінше мен ауыр жұмыстан қашамын.
Егер менде бірдеңке шықпаса, мен оны қайта-қайта орындаймын.
Күн тәртібін орнатып, егер мен оны келмесе де, қатаң
Қиындық кездескенде мен үнемі басталған жұмысты аяғына жеткізуге күмәнданамын.
Егер маған біреу істеген дегенімді істетпесе, мен бәрі бір
Бірдеңкем дұрыс шықпай жатқан кезде, мен шыдамсызбынжәне бәріне қол
Мен шахмат немесе басқа ойындар ойнаған кезде соңғы мүмкіндігіме
Дау кезінде мен басқалардың сенімін өзгертуге тырысамын.
Кездескен қиындықтарға қарамастан үнемі маған берілген тапсырманы соңына дейін
Егер мен өз пікірімнің дұрыстығына сенімді болсам, сол пікірімде
Қиын есеп шығарғанда басқалардың көмегіне сенбей, мен өзім шешуге
Дау кезінде мен қарсыласымның қысымынан толқып кетемін.
Егер мен дұрыс жолда тұрғаныма сенімді болсам, өзімнің дұрыстығымды
ТІРКЕМЕ В
Тәуелділікке дайындық әдістемесі
1. Өте ауыр жағдайдағы ауру адамға жедел медициналық көмек
2. Жақсы табыс үшін, сіз қауіпті және ұзақ экспедицияға
3. Қашып бара жатқан қауіпті қылмыскердің жолында тұрар ма
4. Сағатына 100 км артық жылдамдықпен келе жатқан поездың
5. 5 метрлік биіктіктен суға секірер ме едіңіз?
6. Өте суық өзеннен бірінші болып өтер ме едіңіз?
7. Қайтаратынына сенімсіз бола тұрып, досыңызға үлкен соммада ақшаны
8. Қауіпсіз деп сендірсе де, арыстан мен бір торға
9. Биік фабрикалық құбырға кірер ме едіңіз?
10. Желкенді қайықты басқара алмай тұрып, оны мен саяхатқа
11. Жүйткіп келе жатқан атты үзеңгісінен ұстап алуға тәуекелге
12. Өте тік таудан шаңғымен сырғанай алар ма едіңіз?
13. Қызық үшін парашюттен секірер ме едіңіз?
14. Көліктерде «қоян( болып жүресіз бе?
15. Өз кінәсінен жақында автокөлік апатына түскен адам жүргізіп
16. Ауыр аурудан жазылу үшін, қауіпті операцияға барар
17. Өрт тентіне 3 этаждан секіре алар ма едіңіз?
18. Сағатына 50 км. жылдамдықпен келе жатқан поездан секіре
19 .Этаждардың арасында ауырлықтан тоқтап қалатынын біле тұра, адамдар
20. Аялдамаға таяған автобусқа отыруға үлгеру үшін, милиция тұрса
21. Егер жақсы төлесе сіз, өміріңіз үшін қауіпті жұмысқа
22 .«Байқаңыз ашулы ит» - деген жазуды көре тұра
23. Сіз «тәуекелділік – бекзаттық іс» - деген бекітумен
24. Бастыққа қарсы келуге рухыңыз жете ме?
Көлігіңізге жолда «дауыстап тұрған» ер адамды отырғызар ма едіңіз?
ТІРКЕМЕ Г
«Әлеуметтік батылдық» әдістемесі
Адамдармен қарым-қатынаста мен:
а) әңгімеге тез түсемін
б) орташа
в) салмақтықпен шетте қалуды қалаймын
Егер мен адамдардың зейінінің ортасында болсам, өзімді бір түрлі
а) иә
б) орташа
в) жоқ
3. Мен үнемі адамдардың ортасында болғанға қуанамын, мысалы: қонақта,
а) иә
б) орташа
в) жоқ
4. Мен өзімнен жасы, орны,тәжірибесі көп адамдардың ортасында үндемеймін:
а) иә
б) орташа
в) жоқ
5. Маған үлкен адамдар тобының алдында сөйлеген және жарнамалаған
а) иә
б) орташа
в) жоқ
6. Мен үлкен адамдар тобының алдында сөйлеген кезде қатты
а) иә
б) орташа
в) жоқ
7. Мен үлкен топтағы адамдармен болғанда үндемей сөзді басқаларға
а) иә
б) орташа
в) жоқ
8. Әр түрлі қоғамдық шаралар кезінде адамдармен жеңіл араласып
а) дұрыс
б) сенімді емеспін
в) дұрыс емес
9. Аздаған дипломатия және адамдар бірдеңе істеуге сендіру қажет
а) дұрыс
б) сенімді емеспін
в) дұрыс емес
10. Мен өзімді ашық, көпшіл адаммын деп есептеймін:
а) иә
б) орташа
в) жоқ
11. Қарым-қатынаста мен:
а) өз сезімімді еркін көрсетемін
б) орташа
в) жоқ
12. Мен жұмыс істеп жатқан кезде, маған қарап тұрса
а) иә
б) орташа
в) жоқ
13. Мен өзімді үнемі бос жүрмейтін қуатты адамдар қатарына
а) иә
б) сенімді емеспін
в) жоқ
ТІРКЕМЕ Ғ
«Эмоционалдық сферадағы, іс-әрекеттегі мінез құлықтағы өзіндік бақылаудың көрінуін тексеруге
Мені қызба, ұстамсыз адам деп есептейді:
а) иә (0);
б) сенімді емеспін (1);
в) жоқ (2).
Мен қала аралық көлікте үлкен адамдарға кішкене баласы бар
а) кез келген жағдайда (2);
б) кейде (1).
в) Егер менен орын беруді сұраса (0)
Мен өз сезімімнің көрінуін бақылай аламын:
а) үнемі (2);
б) кейде (1);
в) сирек (0).
Егер алған тапсырмада мен үшін бірдеңке түсініксіз болса, мен:
а) Тапсырманы орындағанға дейін түсініксіздікті анықтап аламын (2);
б) кейде солай істеймін (1);
в) істі жүргізу барысында анықтаймын (0).
Жұмыс кезінде мен өз әрекетімді тексеремін:
а) үнемі (2);
б) жағдайдан жағдайға дейін (1);
в) сирек (0).
6. Қандай да бір дәлелді ұсыну үшін, мен дұрыстығына
а) әрқашан (2);
б) әдеттегідей (1);
в) тек қана мақсатына қарай (0).
Әрбір нақты жағдаят белгілі киім стилін қажет етеді деп
а) келісемін (2);
б) кейде (1);
в) келіспеймін (0).
Әдетте мен өз пікірімді жасы және орны үлкендерден кейін
а) иә (0);
б) үнемі емес (1);
в) жоқ (0).
Маған нақты дағдыларды, адамгершілікті қажет ететін жұмыс ұнайды:
а) иә (2);
б) орташалау (1);
в) жоқ (0).
Мен егер қызарсам, мен оны үнемі сеземін:
а) иә (2);
б) кейде (1);
в) жоқ (0).
Жұмыс үрдісінде оның орындалуының дұрыстығын тексеруге тырысамын:
а) үнемі (2);
б) жағдайдан жағдайға дейін (1);
в) қате жібергеніме сенімді болғанда (0).
12. қызметтік тақырыпты оқығанда мағынасын дұрыс түсінгеніме күмәндансам, онда
а) тағы бір тақырыптың түсініксіз жерін оқимын (2);
б) кейде солай істеймін (1);
в) оған көп мән бермей, жұмыстың келесі кезеңіне өтемін
Жұмыс күнінің соңында жұмыс орнымды тәртіпке келтіріп, келесі жұмыс
а) әдетте (0);
б) кейде (1);
в) сирек (0).
Мен талап қоюшымын және бәрі мүмкіндігінше дұрыс істелгенін қалаймын:
а) иә (2);
б) орташа (1);
в) жоқ (0).
Өз әрекеттерімде мен үнемі қоғамда қабылданған мінез құлық ережелерін
а) иә (2);
б) сенімді емес (1);
в) жоқ (0).
Мен маған жағымсыз адамдармен де дөрекі болмаймын:
а) анық (2);
б) үнемі емес (1);
в) анық емес (0).
Егер мен нұсқауды оқығанда кейбір түсініксіздіктер кездессе, онда мен:
а) оған көңіл аудармай, ары қарай оқимын (0);
б) кейде солай істеймін (1);
в) оны түсінуге тырысамын (2).
Мен жиі адамдарға тез өкпелей бастаймын:
а) иә (0);
б) кейде (1);
в) жоқ (2).
Қоғамдық орындарда мен қатты сөйлемеуге тырысамын:
а) осы ережені үнемі ұстаймын (2);
б) осы ережені кейде ұстаймын (1);
в) сирек ұстаймын (0).
Орындалған жұмыстағы қателікті түзету керек:
а) Тек егер оған біреу көрсеткен жағдайда (0);
б) орташа (1);
в) басқалардың көрсеткенің тоспаймын (2).
Бір нәрсеге қатты қобалжыған кезде, өз әрекетімді бақылай алмай
а) үнемі (0);
б) кейде (1);
в) сирек (2).
22. Мен өз әрекетімді жоспарлаған кезде, орындалған жұмыс уақытын
а) үнемі (2);
б) кейде (1);
в) сирек (0).
23. Тапсырманы орындаған кезде, мен оның барлық ұсақ түйектеріне
а) дұрыс (2);
б) сенімді емеспін (1);
в) сирек (0).
24. Аудитория алдында шыққанда, мен өзімнің дауысымды және ыммен
а) үнемі (2);
б) кейде (1);
в) сирек (0).
25. Мен жұмысқа кіріспеймін, егер ол үшін барлық керектілер
а) әдетте (2);
б) кейде (1);
в) сирек (0).
26. Үйден шығарда, менде шамды, газды, үтікті, суды өшіргенімді
а) келісемін (0);
б) сенімді емеспін (1);
в) келіспеймін (2).
27. Қарым-қатынаста мен
а) өз сенімімді еркін көрсетемін (0);
б) орташа (1);
в) сезімімді көрсетпеймін (2).
28. Егер мен қоғамдық орында еріксіз мінез құлық ережесін
а) иә (0);
б) орташа (1);
в) жоқ (2).
29. Кейде маған, менің дауысымда және мәнерімде артық қозушылық
а) иә (0);
б) сенімді емеспін (1);
в) жоқ (2).
30. Мен өз бөлмемді ұқыпты ұстаймын, үнемі барлық заттар
а) иә (2);
б) орташа (1);
в) жоқ (0).
31. Мен пуктуальды адаммын және ешқайда кешікпеймін:
а) анық (2);
б) үнемі емес (1);
в) анық емес (0).
32. Кейбір жайсыз сәттер ықпалынан, өзім артынан өкінетін жағдайлар
а) дұрыс(2);
б) сенімді емеспін (1);
в) дұрыс емес (0).
33. Мен әңгімені беріліп айтқан кезде, менің сөзім қоршаған
а) дұрыс(0);
б) кейде (1);
в) дұрыс емес (0).
34. Мен сондай қанағаттанып тамақ ішемін, сондықтан басқалар сияқты
а) дұрыс (0);
б) сенімді емеспін (1);
в) дұрыс емес (2).
35. Егер менің көңілім бұзулы болса, мен оны ешкімге
а) дұрыс (2);
б) орташа (1);
в) дұрыс емес (0).
36. Әңгіме кезінде мен ұнатамын:
а) ойымды басыма қалай келсе солай жеткіземін (0);
б) орташа (1);
в) біріншіден ойымды дұрыс қалыптастырамын (2).
ТІРКЕМЕ Д
«Агрессиялық мінез құлық» әдістемесі
Егер біреу менімен келіспесе, мен дөрекі сөзден өзімді-өзім ұстай
Мен кейде өзім сүймейтін адамдар жайлы өсектеймін.
Мен ешқашанда заттарды лақтыратын жағдайға жететіндей ашуланбаймын.
Егер мені ұрса, мен оған сирек жауап қайтарамын.
Менің құқығымды сыйлауды мен қатан түрде талап етемін.
Ашу кезінде мен ренжітушіме үнемі ішімнен қарғыс жіберемін.
Мен өте ашулы болғандықтан қолыма түскен затты алып және
Егер мен ашулансам, адамды ұрып жіберемін.
Егер мені біреу тітіркендірсе, ол туралы не ойлайтынымды айтып
Жұмыста болған қақтығыс кезінде мен үнемі достарыммен және
Мен кейде столды жұдырықпен соғып, өз ашуымды көрсетемін.
Егер маған өз құқығымды қорғау үшін физикалық күш жұмсау
Егер маған айғайласа, жауабына менде айғайлаймын.
Мені сынаған қызметтестерімнің кемшіліктері туралы мен үйде үнемі айтамын.
Өкініштен мен аяғыма түскеннің бәрін тебемін.
Бала кезімде маған төбелескен ұнайтын.
Мен үнемі адамдарды жай қорқытамын, бірақ оны іске асыруды
Мен үнемі бастығыма ішімдегін айтып тастағым келеді, бірақ ешқашан
Адам қанша өкпелі болса да, үстелді соғу әдепсіздік деп
Егер менің затымды алған адам оны қайтармаса, мен күш
Дау кезінде мен ашулана бастаймын және айғайлаймын.
Адамды «сыртынан» қаралау әдептілікке жатпайды деп есептеймін.
Менде ашудан бір нәрсе сындырған жағдай болған емес.
Даулы сұрақтарды шешу үшін, мен ешқашан да физикалық күш
Қаншалықты ашулансамда, жаман сөздерге жүгінбеймін.
Мен адамдарды ұнатпасамда, оларды өсектемеймін.
Мен ашуланғаннан, маңайымның астан-кестеңін шығарамын.
Мен адамды соға алмаймын.
Істеген ісі дұрыс болмаса да, мен «ол адамды орнына
Мен егер бастықтың шешімімен келіспесем, оны іштей балағаттаймын.
Маған ашуын өз балаларынан, желкелерін түйгіштеп алатын адамдар ұнамайды.
Сізді үнемі ашуландыратын адамдар, ұрып жіберуге тұрарлық.
Қаншалықты ашулы болсам да, басқаларды қорлауға тырыспаймын.
Жұмыстағы келеңсіздіктен кейін мен үйде үнемі жанжалдасамын.
Ашуланған кезде, кетіп бара жатып есікті қатты жабамын.
Мен төбелесуді ешқашанда ұнатқан емеспін.
Маған ұнамайтын адамдармен дөрекі боламын.
Егер көлік ішінде аяғымды біреу мыжып кетсе, іштей әр
Көңіл күйлерінің нашарлығынан балаларын ұратын ата-аналарды үнемі кінәләймін.
Адамды күшпен көндіргеннен, сендіру жақсы.
ТІРКЕМЕ Е
Ұялшақтықты анықтау әдістемесі
Мен компанияда болғанда барлығына ортақ әңгіме тақырыбын таңдай алмай
Компанияда өзімді епсіз сезінемін, сондықтан болар, жақсы жағымнан көрінгеннен
Мен адамдармен бірінші болып сирек сөйлесемін.
Маған өз ойымды сөзбен жеткізу қиын болғандықтан, мен әңгімеге
Мен өзімнің ұялшақтығымды үлкен күшпен жасырып қаламын.
Мен адамдармен басқалар сияқты, жеңіл араласып кетемін.
Аз таныс адамдармен әңгімелесу маған ауыр.
Мен өзімнің батылсыздығымнан көп жоғалтамын.
Өзімнің ұстамдылығымнан өз құқығымды қорғап қалуым қиын.
Мектепте маған бүкіл сынып алдында сөйлеу қиын болды.
Мен адамдар жиналып және әңгімелесіп отырған бөлмеге, ешқандай үрейсіз
Мен жаңа адамдармен қуана танысамын.
Мен аздап ұялшақ болғым келеді.
Меніңше, жаңа ұжымға түскен соң, мен тез үйреніп кетемін.
Егер адамдар менің артымнан бақыласа, маған бір түрлі болып
ТІРКЕМЕ Ж
Ұйымдасқандықты өзіндік бағалау
Келесі күн жоспарын мен кештен бастап жоспарлаймын.
Басқа адамдардың табыстарына мен үнемі қуанамын.
Мен үнемі алдын ала жоспарлаған ойымды іске асыра алмаймын.
Бірнеше іске бірден дайындалу мүмкін емес.
Әдетте менің жұмыс столым ұқыпты.
Мен өз уәдемді үнемі орындаймын.
Мен, ереже бойынша, алынған хатқа жауапты созамын.
Лас аяқ киіммен үйге келген соң, мен оны бірден
Мен өзім түсінбейтін нәрселер туралы айтатыным бар.
10.Бүгін істей алатын істі, ертеңге қалтырмаймын.
11.Қоғамдық жұмыспен, үй жұмысымен, спортпен шұғылдану және т.б. менің
12. Келесі күні әртүрлі жұмыстар көп болсада, мені алаңдатпайды,
13. Кез келген жағдайда жұмысты көңіл көтеру деп ойлаймын.
14. Мен жиі таңертең тамақтанбастан, жұмысқа жүгіремін.
15. Мен үнемі еш байсалды себептерсіз жұмысқа кешігемін.
Мен үнемі еш байсалды себептерсіз жұмысқа кешігемін.
Егер жұмыста сәтсіздік жағдайлар болғанда, онда барғым келмейді.
Әр нәрсені орнына қоямын.
Кейде мен ойымдағыны емес, басқаны дауыстап айтамын
Кейде түкке тұрмайтын іс-шараларға кешіксем де, мен өзімді бір
Менің стилім – бастық сұраған кезде ғана, тапсырманы мұқият
Мен жұмысқа 10 минут бұрын келемін.
Мен әрқашан қоғамдық орындарда барлық мінез-құлық ережесін орындаймын.
Мен таңертеңгілік ережесін жасаймын.
Егер мен бір іске табандылықпен дайындалсам, онда қалғандары дайындықсыз
Мен жолды үнемі белгіленген жерінен өтемін.
Мен кейде жұмысқа төсекті жинамастан кетемін.
Қоғамдық тапсырманы мен ескертусіз орындаймын.
ТІРКЕМЕ З
Қайсарлықты бағалау сұрақтамасы
Мен болашағымның мақсатын анықтадым және оған жету үшін дайындалудамын
Мен белгіленген мақсатыма жетуге қаншалықты алыс болсада, жүйелі тырысамын
Менде әдетте алыстағы мақсатыма жетуге кедергі жасаса, оған деген
Сәтсіздік кезіндеде мен өз дегеніме жететініме сенемін
Мен алдыма алыс мақсаттар қоймаймын, бүгінгі күнмен өмір сүрген
Мен бірнеше рет өзіндік жетілумен айналыстым, бірақ онымнан ештеме
Сәтсіздіктер мені тепе-теңдігіммен шығарады, мен өзімді қажетті нәрселерге жету
Егер мен алдыма өзіме маңызды мақсат қойсам, мені тоқтату
Жеңіліс мені екі есе күшпен әрекет етуге итермелейді
Мен бірнеше рет өз аптамды жоспарлауға талпындым, бірақ жаман
Қиындықтар шыға қалғанда, мен бастағанымды жалғастыру керектігіне күмәнданамын
Маған бірнеше апта және айларды қажет ететін істі аяқтау
Менің жақындарым мені ұстамды деп есептейді
Мен кездескен қиындықтарға қарамастан, белгілі мақсатыма жетсем, үлкен қанағаттанушылықты
Мен үнемі бастаған ісіме қызығушылығымды жоғалтып, ортасынан тастаймын
Мен тоса және шыдай аламын, сондықтан алыс мақсаттар маған
Кедергілер мені тек шыңдай түседі, менің шешімімді одан да
Мақсатма жетуге маған үнемі кедергі жасайтын менің табысқа деген
ТІРКЕМЕ И
«Өз денсаулығыңызға қалай қарайсыз?» тесті
1.Өз демалыс күніңізді туризм, спортпен шұғылдану, белсенді демалыс үшін
а) иә;
б) мүмкіндік болғанда;
в) жоқ.
2. Сіздің созылмалы ауруыңыз бар ма?
а) жоқ;
б) жауап беруге қиналамын;
в) иә.
3. Өзіңіздің каникул күндеріңіздің қалай өтуін қалайсыз?
а) белсенді;
б) көңілді компанияда;
в) үйде.
4. Сізді жұмыста немесе үйде үнемі тітіркендіретін әсерлер бар
а) жоқ;
б) иә, бірақ мен көңіл бөлмеймін;
в) иә.
5. Сізде әзілдік сезімі бар ма?
а) иә;
б) әр кезде көрінбейді;
в) жоқ.
6. Таңғы жаттығулармен айналысасыз ба?
а) иә;
б) жиі емес;
в) жоқ.
7. Күн тәртібін сақтайсыз ба?
а) иә;
б) кейде;
в) жоқ.
ТІРКЕМЕ К
Ч.Д. Спилберг және Ю.Л. Ханиннің «Реактивті және тұлға мазасыздық
ҚҰПТАМА Жауап түрлері
Жоқ Болмауы мүмкін Болуы мүмкін Иә
1 Мен салмақтымын
2. Маған ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ
3. Мен қысылып отырмын
4. мен өкінемін
5. Мен өзімді еркін сезінемін
6. Мен қапалымын
7. Мені кездесер сәтсәздәк қобалжытады
8. Мен демалғандай сезінемін
9. Мен мазасызбын
10. Мен ішкі қанағаттануды сезінемін
11. Мен өзіме сенімдімін
12, Мен ашуланып отырмын
13. Мен өзімді қоярға жер таппаймын
14. Мен күйгелекпін
15. Мен ыңғайсыздықты қысылуды сезінбеймін
16. Мен ризамын
17. Мен уайымшылмын
18. Қатты толқығандықтан өзімді ыңғайсыз сезініп отырмын
19. Мен қуаныштымын
20. Мен жақсы сезімдемін
ІІ бөлім сауалнама мәтіні
ҚҰПТАМА Жауап түрлері
Ешқашан Кейкезде Жиі әрқашан
21. Мен қанағаттанамын
22. Мен тез шаршаймын
23. Мен жылап қалуым мүмкін
24. Менде басқалар сияқты бақытты болғым келеді
25. Мен кейде тез шешім қабылдамағандығымнан жеңіліп қаламын
26. Әдетте мен өзімді сергек сезінемін
27. Мен салмақтымын, салқын қандымын, жинақымын.
28. Алдағы қиындықтар әдетте мені қатты мазасыздандырады
29. мен ұсақ түйекті қатты уайымдаймын
30. Мен бақыттымын
31. Мен бәрін жүрегіме жақын алып қаламын
32. маған өзіме деген сенімділік жетіспейді.
33. Әдетте өзімді қауіпсіз сезінемін
34. Мен қиын жағдайлардан қашқақтаймын
35. Менде сарыуайымшылдық басым
36. Мен ризамын
37. Кез келген нәрсе мені алаңдатып мазалайды
38. Өзімнің сәтсіздігімді көпке дейін уайымдап ұмыта алмаймын
39. Мен байсалды адаммын
40. Мен өз істерімді ойласам қатты қобалжимын
ТІРКЕМЕ Қ
К.Роджерс және Р. Даймондтың «Әлеуметтік психологиялық бейімделу шкаласы»
Маған мүлдем қатысы жоқ Маған ұқсамайды Маған ұқсамайды ғой
Мысалы: мен спортты қалай сүйемін
0 1 2 3 4 5 6
1. Мен біреумен қарым-қатынасқа түскенде іштей ыңғайсыздықты сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
2 Менің қандай екендігімді, жан дүниемде не болып
0 1 2 3 4 5 6
3 Мен барлық жағдайда жарыстықты, күресті
0 1 2 3 4 5 6
4 Мен өзіме үлкен талап қоямын
0 1 2 3 4 5 6
5 Мен өзіме жиі ұрсамын
0 1 2 3 4 5 6
6 Мен өзімнің төмендегімді жиі сезінемін.
0 1 2 3 4 5 6
7 Мен өзімді біреуге ұнаймын дегенге күмәндәнәмін
0 1 2 3 4 5 6
8 Берген уәделерімде тұрамын
0 1 2 3 4 5 6
9 Маңайымдағылармен жақсы, жылы қатынастамын.
0 1 2 3 4 5 6
10 Мен өте ұстамдымын және маңайымдағыларға ашылмай өзімді
0 1 2 3 4 5 6
11 Менің жолым болмағыштығына өзімді кінәләймін
0 1 2 3 4 5 6
12 Менің жауапкершілігім өте жоғары, маған әрқашан сенуге болады
0 1 2 3 4 5 6
13 Менің барлық ұмтылысымның ешқандай пайда әкелмейтінін сеземін
0 1 2 3 4 5 6
14 Мен өз құрдастарымның көзқарасымен, сенімдерімен, олардың ережелерімен
0 1 2 3 4 5 6
15 Адамдар ұстанатын ережелер мен міндеттердің көпшілігін қабылдай
0 1 2 3 4 5 6
16 Менің сенімдерім мен ережелерім аз
0 1 2 3 4 5 6
17 Мен армандағанды ұнатамын. Арманнан нақтылыққа ауысу
0 1 2 3 4 5 6
18 Менде барлық әлемге деген ашулық сезімі бар:
0 1 2 3 4 5 6
19 Мен өзімді және өз іс-әрекеттерімді басқара аламын
0 1 2 3 4 5 6
20 Менің көңіл күйім жиі бұзылады
0 1 2 3 4 5 6
21 Мені басқалармен болып жатқан оқиғалар толғандырмайды
0 1 2 3 4 5 6
22 Адамдар әдетте маған ұнайды
0 1 2 3 4 5 6
23 Мен өз сезімімді жеңіл, еркін білдіремін
0 1 2 3 4 5 6
24 Топта мен өзімді жалғыз сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
25 Маған қазір өте ауыр Барлығын тастап, біржерге тығылып
0 1 2 3 4 5 6
26 әдетте мен қоршағандармен жеңіл сіңісемін
0 1 2 3 4 5 6
27 өз-өзіммен күресу қиынға соғады
0 1 2 3 4 5 6
28 Мен өзіммен жылы қатынастағыларға сенімсіздікпен қараймын
0 1 2 3 4 5 6
29 Іштей мен оптимистпін және жақсыға сенемін
0 1 2 3 4 5 6
30 Мен есемді жібермеймін, мен сияқтыларды тікбақай дейді
0 1 2 3 4 5 6
31 Менің адамдарға сынды көзқараспен қараймын және сынаймын
0 1 2 3 4 5 6
32 әдетте мен өзімді жүргізуші емес еруші ретінде
0 1 2 3 4 5 6
33 Мені білетіндердің көпшілігі маған жақсмы қарайды және мені
0 1 2 3 4 5 6
34 Кей кезде менде ешкіммен бөлісікім келмейтін ойлар болады
0 1 2 3 4 5 6
35 Менің тәнім сұлу
0 1 2 3 4 5 6
36 Мен өзімді қауқарсыз сезінемін де қасымда біреудің болғанын
0 1 2 3 4 5 6
37 әдетте мен шешім қабылдай аламын және оны қатаң
0 1 2 3 4 5 6
38 Менің ойымша менің шешімдерім қаншалықты дербес
0 1 2 3 4 5 6
39 Мен кейде ештеңкеге кінәлі болмасам да сол сезімде
0 1 2 3 4 5 6
40 Мені қоршағандарға антипатияны сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
41 Мен барлығымен қанағаттанамын
0 1 2 3 4 5 6
42 Мен өзімді ұйымдастыра алмаймын
0 1 2 3 4 5 6
43 Мен апатия сезіміндемін
0 1 2 3 4 5 6
44 Мен салмақты, тынышты, менің көңіл күйім тұрақты
0 1 2 3 4 5 6
45 Ашлансам мен өз-өзімді ұстай алмаймын
0 1 2 3 4 5 6
46 Мен өзімді жиі өкпелі сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
47 Мен импульсивтімін, шыдамсызбын. Маған аздап ұстамдылық жетіспейді
0 1 2 3 4 5 6
48 Менің өсек айтатын кездерім болады
0 1 2 3 4 5 6
49 Мен өз сезімдеріме көп сенбеймін.
0 1 2 3 4 5 6
50 Маған өз-өзіммен болу қиынға соғады
0 1 2 3 4 5 6
51 Мен пайымдаушы және біріздімін
0 1 2 3 4 5 6
52 Нақтылықпен ерекшеленбеймін
0 1 2 3 4 5 6
53 Адамдарға деген қатынаста мен шыдамдымын және олардың әрқайсысы
0 1 2 3 4 5 6
54 өз мәселелерім жайлы ойламауға тырысамын
0 1 2 3 4 5 6
55 Мен өзімді тұлға ретінде қызықты адам деп
0 1 2 3 4 5 6
56 Мен ұялшақпын және жеңіл ұяламын
0 1 2 3 4 5 6
57 Бір нәрсені аяғына жеткізу үшін маған біреудің
0 1 2 3 4 5 6
58 Басқалардан іштей артықшылдығымды сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
59 Мен ешкім емеспін, өзімді, өзімнің индивидуалдығымды көрсететін ештемем
0 1 2 3 4 5 6
60 Мен туарлы басқалардың не ойлайтынынан қорқамын
0 1 2 3 4 5 6
61 Мен мәнсәпқормын, табысқа, мақтауға құштармын
0 1 2 3 4 5 6
62 Мен өзімді қазір жек көремін
0 1 2 3 4 5 6
63 Мен әрекетшеңмін, қуаттымын, бастамашылмын
0 1 2 3 4 5 6
64 Менің қиындықтармен күрделі жағдайларды кездестіруге рухым жетіспейді
0 1 2 3 4 5 6
65 Мен өзімді силамаймын
0 1 2 3 4 5 6
66 Мен табиғатымнан лидермін, басқаларға әсер ете аламын
0 1 2 3 4 5 6
67 Жалпы мен өзіме жақсы қатынастамын
0 1 2 3 4 5 6
68 Мен шыдамдымын, тьабандымын. Маған өз айтқанымда тұру маңызды
0 1 2 3 4 5 6
69 Біреумен қатынасым бұзылғанда өзімді жағымсыз сезінемін.
0 1 2 3 4 5 6
70 Мен ұзақ уақыт шешім қабылдай алмаймын содан соң
0 1 2 3 4 5 6
71 Мен қандай да бір шашыраңқылықтамын, барлығы шатасқан араласқан
0 1 2 3 4 5 6
72 Мен өзіммен қанағаттанамын
0 1 2 3 4 5 6
73 Менің жолым болмайды
0 1 2 3 4 5 6
74 Мен жағымды, әдемі, өзіме адамдарды тарта алатын адаммын.
0 1 2 3 4 5 6
75 Мен әдемі болмасам да тұлға ретінде басқаларға ұнаймын
0 1 2 3 4 5 6
76 Қарсы жыныстағыларды ұнатпаймын
0 1 2 3 4 5 6
77 Бірдемені жүзеге асыруда оның сәтсәздәгәне деген қорқыныш сезімі
0 1 2 3 4 5 6
78 Менің ішкі дүниемде жеңіл, тыныштық, мені қатты
0 1 2 3 4 5 6
79 Мен табанды жұмыс істей аламын
0 1 2 3 4 5 6
80 Мен өзімнің өсіп, өзгеріп, ересектеніп келе жатқанымды сезінемін.
0 1 2 3 4 5 6
81 Кейде мен өзім түсінбейбін заттар жайлы айтамын.
0 1 2 3 4 5 6
82 Мен үнемі тек қана шындықты ғана айтамын
0 1 2 3 4 5 6
83 Мен мазасызбын, қысымдамын.
0 1 2 3 4 5 6
84 Маған бір істі істету үшін табанды болу керек
0 1 2 3 4 5 6
85 Мен өзіме сенімсіздікті сезінемін
0 1 2 3 4 5 6
86 Жиі жағдайда өзімді ақтау үшін және менің іс-әрекетімді
0 1 2 3 4 5 6
87 Мен жолбергіш, адамдармен қарым-қатынастамын.
0 1 2 3 4 5 6
88 Мен ақылдымын.
0 1 2 3 4 5 6
89 Кейде мақтануды да жақсы көремін
0 1 2 3 4 5 6
90 Мен үмітсізбін. Шешім қабылдаймын және сол мезетте оны
0 1 2 3 4 5 6
91 Мен басқалардың көмегіне емес өз күшіме сенуге тырысамын
0 1 2 3 4 5 6
92 Мен ешқашан кешікпеймін
0 1 2 3 4 5 6
93 Менде ішкі еркінсіздік, ұялшақтық сезімі бар
0 1 2 3 4 5 6
94 Мен басқалардан өзгешемін
0 1 2 3 4 5 6
95 Мен өте өте үмітті емеспін, маған барлығын
0 1 2 3 4 5 6
96 Мен өзімді жақсы түсінемін
0 1 2 3 4 5 6
97 Мен қарым-қатынасқа жеңіл тұүсетін ашық адаммын.
0 1 2 3 4 5 6
98 Менің күшіммен қабілеттерім өмір алдыма қойған міндеттермен сәкес
0 1 2 3 4 5 6
99 Мен ештеңеге тұрмаймын, мені ешкім маңыздылықпен қабылдамайды.
0 1 2 3 4 5 6
100 Мені қарыс жыныс жайлы ойлардың мазалайтындығы тынышсыздандырады.
0 1 2 3 4 5 6
101 өзімнің барлық әдеттерімді жақсы деп есептеймін.
0 1 2 3 4 5 6
Маған мүлдем қатысы жоқ Маған ұқсамайды Маған ұқсамайды ғой
ТІРКЕМЕ Л
Өзін-өзі қабылдау межесі
Егер менің жеке мәселелерімді шешуге кеңес бере алатын адам
Басқалар көп мән бермесе де, мен өзімнің керек адам
Адамдар мен туралы жылы лебіз айтқанда, олардың сөзіне маған
Мен туралы сыни пікірлерді қабылдай алмаймын.
Мен жиналыстарда көп сөйлемеймін, себебі сынға және мазаққа ұшыраймын
Мен дұрыс өмір сүріп жатпағанымды түсінемін, алайда басқа нәрсе
Мен адамдарға деген сезімдерім мен ойларымның көбінесе дұрыс, орынды
Қандай жұмыспен айналыссам да риза болуға бір нәрсе кедергі
Мен басқаларға ұқсамайтынымды сеземін. Басқалардан көп айырмашылығым жоқ екеніне
Мен ұнататын адамдар, шын мәнінде менің қандай екенімді біліп,
Көбінесе өзіме риза болмайтыным мені мазалайды.
Басқа адамдар менің мақсатыма жетуіме кедергі жасайды.
Көпшілік арасында қысылып, қымтырылымын.
Жұртқа ұнау үшін бәрін істеймін.
Өз ішкі әулетімді іс барысында сезінемін. Мен аяғымда нық
Жұмыста, оқу орнында өзімді жоғарғы позициядағы адамдармен салыстырғанда олардың
Мен өзімді невротик немесе соған іспеттес деп ойлаймын.
Көбінесе мен өзімнің достық сезімімді байқатпаймын, өйткені мен адамдарға
Мен өзімнің басқа адамдардан кем емес екенімді сеземін.
Мен кейбір адамдарға деген көзқарастарым үшін кінәлі сезімнен арыла
Мен жаңа таныстықтан қашпаймын. Мен басқаларға керек екенімді сеземін
Мен өзіме толық сенбеймін деп айтуға болады.
Мен сондай сезімталмын. Кейде маған бір нәрсе айтқанда, адамдардың
Мен өзімнің қабілеттерім бар екенін білемін және оны адамдар
Шұғыл шаруалар болғанда оның шешімін табамын деп ойлаймын.
Мен өзімді жақсы жағынан көрсетуге ұмтыламын. Өзім ойлағандай адам
Егер мені біреу кінәласа, мен оған бола өзімді кінәламаймын.
Мен өзімнің сонша қарапайым емес екенімді сеземін, басқалардай
Көпшіліктің арасында ақылсыз көрінбес үшін көп сөйлемеймін.
Өз мәселелерімді шешуді кейінге қалдыруға бейімдімін.
Адамдармен қарым-қатынас жақсы да, бірақ ол кейде оларды ақымақ
Мен басқа адамдармен бірдей деңгейде екенімді білемін және ол
Басқаларға қарағанда маған басқаша әсер ететінін сеземін.
Бөтен біреулердің пікірлері менің өмірімдегі мәселелерді шешеді.
Көпшілік алдында қысылғандықтан жақсы сөйлей алмаймын.
Сәтсіздіктерге жиі ұшырамағанда көп нәрсеге қол жеткізер едім.
133