МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................4
1. ҚАЗАҚСТАНДА ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫН ұйымдастырудың ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.....................8
1.1 Қаржы нарығының құрылымы, инфрақұрылымы жөніндегі жалпы түсініктер..................8
1.2. Қаржы нарығының негізі - қаржы институттары мен делдалдар....................9
1.3. Кәсіпорынның қаржы нарығындағы қызметінің мазмұны
2. шаруашылық субъектілерінің қаржы НАРЫҒЫНДАҒЫ қызметін ұйымдастыруды ТАЛДАУ...........27
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпорындарының қаржы нарығындағы іскерлік
2.2 Кәсіпорынның қаржы нарығындағы және инвестициялық қызметінің жағдайы ("Петро
2.3 "Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ бағалы қағаздарының
3. ҚР ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫН ДАМЫТУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕТІКТЕРІ.............51
3.1 Нарықтық экономика жағдайында қаржы нарығының инфрақұрылымын дамыту мәселелері.....................51
3.2. Қазақстанда қаржы нарығын мемлекеттік реттеуді жетілдіру мәселелері...54
3.3. Қаржы нарығындағы кәсіпорындардың стратегиясын және тактикасын
ҚОРЫТЫНДЫ........................68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................70
Қосымшалар.....................72
КІРІСПЕ
Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы
Сонымен қатар Президентіміз осы Жолдауда: «2000 жылмен салыстырғанда 2008
Осы Жолдауда Президентіміз 2020 жылға дейінгі Даму стратегиясын орындауға
Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға әзірлеу;
Жедел индустрияландыру және инфрақұрылымды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсуіне
Адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді инвестициялау;
Қазақстандағы сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету;
Ұлтаралық келісімді нығайту, ұлттық қауіпсіздікті арттыру, халықаралық қарым-қатынасты одан
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев осы Жолдауында: «Қаржы
Бұдан туындайтын талаптар мен міндеттерді абыроймен орындап шығудың басым
Республикамызда кеңес үкіметі дәуірінде мемлекеттік кәсіпорындар, зауыттар мен фабрикалар
Еліміздің экономикасын қайта түлетш, әлеуметтік-экономикалық әлеуетті еселей дамытуда кәсіпорындардың,
Қазіргі жағдайда кәсіпкер нақты нәтиже қалыптастырудың әр түрлі әдістерін
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса
Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізуші
Нарық жағдайында кәсіпорындардың өміршендігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, обьективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
Отандық кәсіпорындардың қаржы нарығындағы стратегиясының мәселесі қазіргі кезде аз
Сондықтан менің диплом жұмысын жазуымның мақсаты — Қазақстанда қаржы
Қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтайды:
• Қазақстанда қаржы нарығының инфрақұрылымын ұйымдастырудың теориялық негіздерін оқып
• Ел экономикасындағы кәсіпорын қызметінің қаржы нарығындағы стратегиясының барысына
• Талдау нәтижелері бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық
Жұмыстың пәні және объектісі. Жұмыстың пәні ретінде кәсіпорынның қаржы
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, негізгі үш бөлімнен және қорытындыдан
1. ҚАЗАҚСТАНДА ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫ-МЫН ұйымдастырудың ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қаржы нарығының құрылымы, инфрақұрылымы жөніндегі жалпы түсініктер
Кез келген шаруашылық субъектісінің экономикалық проблемасы өзінің шектеулі ресурстарын
Жай айналым шегінде макроэкономиканың үш негізгі сұрақтары шешіледі: не
Кәсіпорындар айналымның қарапайым моделінде жұмыс күшін, капитал мен табиғи
Экономикалық жүйеде "қаржы нарығы" термині кең мағына ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтандырылған жоспарлы экономикадан қағидалы жаңа,
Қаржы нарығы- бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде
Экономикалық жүйедегі нарықтардың өзара байланысы
Сурет 1. Экономикалық жүйедегі нарықтардың өзара байланысы
1.2. Қаржы нарығының негізі - қаржы институттары мен делдалдар
Қазіргі кездегі қаржы нарығының негізін көптеген қаржы институттары мен
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайындағы қаржы нарығы қаржы ресурстарын үздіксіз
Экономикалық әдебиеттерде және шаруашылық практикада қаржы нарығы ұғымы ақша,
Қаржы нарығының жалпылама жіктемесін суреттен көре аламыз (сурет 2)
Экономикалық әдебиеттерде қаржы нарығының
Қаржы нарығының құрылымы
Сурет 3 . Қаржы нарығының құрылымы
Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығын дамытпай нарықтық экономиканы көтеру
• экономиканы және әлеуметтік жағдайларды қаржыландыру мақсатында қаржы ресурстарды
• бағалы қағаздар мемлекеттік ақша, несие
• бағалы қағаздар арқылы мемлекеттік меншік жеке меншікке өтеді.
Бағалы қағаздар нарығын дамытудың негізгі мақсаты-Қазақстанның экономикасының тиімді дамуына
Нарықтағы бағалы қағаздарды реттейтін заң дәл қазіргі кезде даму
Ертеректе, нарықтық қатынас алыптаспаған кезде, толық
Нарықтық қатынастың дамуына байланысты бағалы қағаздардың түрлері көбейш, қор
Жалпы түрде, бағалы қағаз нарығында бағалы қағаз шығарып, айналдырып,
Нарықтық экономикаға ауысқалы бағалы
Бағалы қағаздар—бұл құжжат иесінің басқа тұлғаға қатысты меншік құқығын
Бағалы қағаздар құжаттар немесе есеп-шоттарға жазылу формасында жүзеге асырылады.
Біздің елімізде акциялар шоттарға тіркелу арқылы орындалады. Акцияларды сақтайтын
Бағалы кағаздарға қаржылық және тауарлық құжаттар жатады. Шығарылу мақсатына
Бастапқы бағалы қағаздар нарығы—бастапқы бағалы қағаздарды орналастыру мен шығару
Бұдан кейінгі туынды (екінші) нарық—бұрын шығарылған бағалы қағаздар нарығы
Ұйымдастыру формасына қарай биржалық және биржадан тыс нарық болып
Биржадан тыс нарығы — қор биржаларында айналымға жіберілмеген, бағалы
Бағалы қағаздардың биржадан тыс нарығы телефон, телефакс немесе компьютерлік
Бағалы қағаздар операцияларымен қор биржалары мен инвестициялық институттар жұмыс
Қорлы биржа бағалы қағаздар бойынша тұрақты сауда-саттық жүргізетін нарық
Қор биржасы бағалы қағаздардың қалыпты айналысына қажетті жағдай жасайтын,
Қор биржасы жабық акционерлік қоғам формасында құрылады және кемінде
-қор биржасының оған
-қор биржасының мүшелерінен мүшелік жарналары;
-биржада жасалынған әрбір мәміледен алынатын биржа алымы;
-биржа қызметіне түсетін басқа табыстары.
Биржаның табыстары оның қызмет ауқымын ұлғайту мен жетілдіруге байланысты
Қорлы биржалардың қатысушыларына сатушы мен сатып алушы және делдалдар
Брокер — клиенттердің ұйғарымы мен қаржысы бойынша, келісім-шартқа тұрғызушы
Дилер — өз атынан, өз есебінен бағалы қағаздарды қайта
Дилердің кірісі сауда мен саттық айырмасынан құралады.
Қорлы биржаларда мынадай бағалы қағаздар айналымда жүреді:
1. Акция.
2. Облигация.
3. Мемлекеттің қазыналық міндеттемелері.
4. Сақтау мен депозиттік сертификаттары.
5. Вексель.
6. Варант.
7. Фьючерс.
8. Жекеменшік чек.
Сондай-ақ, брокерлік орындар және сол орындарды жалға беру. Брокерлік
Инвестициялық институт — бағалы қағаздар операциясымен жұмыс жасайтын шаруашылық
Қаржы брокері—бағалы қағаздар немесе валюта сауда-саттығы бойынша өз өкілеттілігі
Инвестиция компаниясы - тікелей және портфельді инвестициялар негізінде капитал
Холдинг компаниялары — басқа акционерлік қоғам акцияларының бақылау пакетін
Қаржы тобы бұл бір мақсатқа негізделген бірлескен кәсіпорындар. Бұлардың
Қаржы компаниясы бұл негізгі белгілеріне орай, корпорацияларды қаржыландыратын және
Инвестициялы қор -бұл кіші инвесторларды өзіне тарту арқылы жұмыс
Инвестициялық қорлар ашық, жабық және чекті болып бөлінеді.
Ашық қор — бұл бағалы қағаздарды шығарушы және иелеріне
Жабық қор — қайтарым міндеттемесін жүктемейтін бағалы қағаздар эмиссиясымен
Чекті қор—жекешеленген чектер операциясымен қызмет жасайтын, арнайы инвестициялық қор.
Негізінен, бағалы қағаздар мемлекеттік тіркемеден өтуі тиіс. Мемлекеттік тіркеуге
• акционерлік қоғамдардың құрылуымен;
• олардың капитал жарғысының өсуімен;
• облигацияларды және басқа да ұзақ
Бағалы қағаздардың алғашқы эмиссиясы келесі формалардан тұрады:
1. Бағалы қағаздардың ашық түрде орналасуы, оның ішінде:
а) эмитенттің бағалы қағаздарды шығару туралы шешімі;
б) эмитенттің бағалы қағаздар эмиссиясын дайындауы және бекітуі;
в) заңдастырылған құжаттар негізінде бағалы қағаздардың тіркелуі;
г) бағалы қағаздардың орналасуы.
2. Бағалы қағаздардың жабық түрде орналасуы жағдайында:
а) эмитенттің құнды қағаздар эмиссиясы жөнінде шешімі;
б) құнды қағаздардың тіркелуі;
в) олардың орналасуы (размещение).
Құнды қағаздар иелігінен келетін кіріс әртүрлі әдістермен түсуі мүмкін.
а) белгіленген пайыздық төлемді айқындау;
б) сатылық немесе кезеңдік пайыздық ставканы
в) пайыздық кірістің еркін ставкасын пайдалану;
г) құнды қағаздардың номиналды бағасын индексациялау;
д) олардың номиналды бағасына қарсы жеңілдетілген қарыздық міндеттемелерді
е) түсімдерді (дивиденттерді) қолдану.
Белгіленген пайыздық төлем — бұл төлемнің ең оңай формасы
Дегенмен, нарық коньюнктурасының тез өзгергіштігі мен инфляция жағдайында мұндай
Кейбір құнды қағаздар түрлеріне тұрақты түрде тираждық ойындар өткізілуі
Түсімдер- бұл акционерлік қоғамдардың акция шығаруы арқылы түскен табыстарынан
Құнды қағаздар иесі қорды нарықтағы олардың қозғалысын әр уақытта
Бағалы қағаз нарығы баетапқы және одан кейінгі, биржалы, биржадан
Бағалы қағаз—қарыз алу қатынасын немесе меншік құқығын білдіретін қаржы
Ең алғашқы уақытта бағалы қағаздар ақшаның жетіспеушілігінен немесе жоғынан
• ақшаларды экономика салаларында және аумақтардың, мемлекеттердің
• бағалы қағаздың иелеріне капитал құйған өндірістің мәселелерін шешуге
• бағалы қағаздың иесіне капиталдың өзін
Алғашқы кезеңдерде барлық бағалы қағаздар қағаз түрінде шыққан. Экономика
Мемлекеттің қазыналық міндеттемелері — бұл халық арасында ерікті түрде
Жинақ сертификаты — бұл белгілі бір мерзім өткеннен кейін
Депозиттік сертификаттар - бұлар қомақты номинадды мерзімді түрдегі сертификаттар.
Акция — бұл акциорнерлік қоғам табысының бір бөлігін түсімдер
Сондай-ақ, еңбек ұжымының акциясы, кәсіпорын акциясы және акционерлік қоғам
Акционер, кәсіпорын қүру барысында акцияны сатып алу кезінде, қаржы—қаражатты
Акционерлік қоғамның акциялары екі топқа бөлінеді:
Қарапайым және айрықша құқықтарға ие акциялар. Олардың ішінде жекелеген
Қарапайым акциялар өз иелеріне акционерлік қоғам ісін басқаруға қатысуға
Сондай-ақ, мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру кезінде, айрықша құқыққа ие А
Алтын акция өз иесіне үш жылға дейін акционерлік қоғам
Олар:
а) акционерлік қоғам жарғысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу;
б) оның қайта құрылуы мен жойылуы;
в) басқа кәсіпорын жұмысына қатысу;
г) жалға немесе кепілдікке беру;
д) мүлікті басқа әдістермен сату.
Акционерлік қоғам жиналысыңцағы қабылданған шешімдер, "алтын акция" иесінсіз жарамсыз
А типті акция иелері—жиналыстарда бір дауысқа құқылы. Дегенмен, акционерлік
Айрықша құқыққа ие Б типтері мүлік қорының жарғылық капитал
Жекеменшікке өткен кәсіпорындарда ашық акционерлік қоғам нысанындағы кәсіпорынның жұмысшыларын
• сол кәсіпорынмен қарым-қатынаста түрған тұлға (еңбек
• мұндай еңбек
Сонымен қатар, айтылатын мәселе—оның иесіне тиесілі барлық аьщияларға сертификат
Акцияның сертификаты—акционер иелігінде қанша көлемде акция бар екендігін көрсетш,
Акция номиналды (акцияда көрсетілген, баға ) және нарықты (акция
Дивиденд (үлес, түсім)
Акцияның бағамы = ---------------------------------х 100%
қарыздық пайыз
(несиелік)
Кірістің келш түсуіне байланысты, акция күнын белгілеу процесі кірістің
А
Б= --------
К
Мұндағы, Б — акцияның баланстық қүны, тенгемен;
А — акционерлік қоғамның таза активтері;
К — төленген акциялардың көлемі (дана);
Бұл орайда, баланстық қүн акцияның листингі " бойынша қолданылады.
Листинг — бұл эмитенттің қаржы шаруашылығын тексеру арқылы, бағалы
Нарыққа белгілеу парақшасы (котировогный лист) — қандай бағалы қағаздарға
Акцияның сапасы, басқа құнды қағаздар секілді өзінің өтімділігімен ерекшеленсе
Бағалы қағаздардың сапасы оларға төленетін дивиденттер мен пайыздарды облигациялармен
Облигация өз кезегінде, қарыздық құрал болып табылады, оларды несие
Акцияға деген сұраныс пен ұсынысты сарапқа салғанда, сұраныстың абсолютті
Спрэд — бұл ұсыныстың орташа бағасымен сұраныстың жоғары бағасының
Акционерлік қоғам өзінің жарғысына сәйкес, жеңіддетілген түрде белгілі мөлшерде
Егер, қарапайым акциялардың үлесі бір тұлғаның қолында шоғырланып және
Акционерлік қоғамдар—акцияларды шығаруға күқылы. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлігінің,
Акционерлік қоғамдар бүкіл әлемдегі қазіргі заманғы ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың
Қоғамдардың акдионерлік типінің негізгі сипаттамалары:
• акционерлік капиталды бірыңғай,
• қоғамның міндеттемелері бойынша қатысушылардың жауапкершілігін шектеу;
• акционерлік капитал мөлшері мен қатысушылардың санын
• нақты кәсіпорында баеқарудан жалпы басқаруды бөлу. Акционерлік
Акционерлік қоғамдардың басқа бір елеулі артықшылығы -шектеулі жауапкершілік. Акция
Акционерлік қоғам ашық және жабық болуы мүмкін. Бұл оның
Ашық акционерлік қоғамның акционерлер саны шектелмеген немесе ашық акционерлік
Акциялары тек құрылтайшылар, алдын —ала белгіленген тұлғалар арасында тарайтын
Қазақстан Республикасының зандарында белгіленген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
Облигация — иесіне қаржы қосқандығы туралы куәландыратын және оған
Облигация, мемлекетке немесе кәсіпорынға салымшының берген қарызын білдіреді. Облигация
Купон — өз иесіне пайыздық үлес алуға құқық беретін,
Мемлекет өз кезегінде келесі түрдегі облигацияларды шығарады:
- мемлекеттің республикалық ішкі заем облигациясы 1991 ж;
- мемлекеттік купонсыз, қысқа мерзімді облигациялар;
- мемлекеттік валюталық облигациялар.
Купон немесе купондық пайыз — бұл облигация эммисиясы кезінде
Осы орайда, айта кетерлік мәселе, мемлекеттік облигациялардың басқа түрлеріне
а) мемлекеттік бағалы қағаздарға деген кірістен салық алынбайды;
б) салық тек мемлекеттік бағалы
в) мемлекеттің бағалы
г) қарыздық облигациялар
Шаруашылық субъектілерінің облигациялары, негізінен, қосымша қаржы ресурстарын тарту үшін
Жалпы, облигациялар эмитенттің тұрақты қарыздық міндеттемесі болып саналады, сондықтан
1.3 Кәсіпорынның қаржы нарығындағы қызметінің мазмұны мен
Кәсіпорын— бұл кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру үшін құрылған шаруашылық субъект.
Кәсіпорын қандай да бір қызмет түрімен айналысуы мүмкін немесе
Кәсіпорын қаржысы дегеніміз - ол негізгі және айналым капиталдарының
Кәсіпкерлік қызмет процесінде ұйымдар немесе кәсіпорында өздерінің контрагенттерімен шаруашылық
Кәсіпорынның қаржы стратегиясы- бұл кәсіпорынның қаржы механизмінің қосалқы жүйесі,
Кәсіпорын қаржысының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсеңці
Қаржы көрсеткіштерін, белгіленетін қаржы операцяларын негіздеп дәләлдеуге, көптеген шаруашылық
Стратегия - бұл кәсіпорынның белгілі бір кезңге арналған қаржы
Стратегия жасау барысында қабылданатын экономикалық және әлеуметтік шешімдердің (оларды
Стратегия жасаудың тікелей объектісі табыстар мен қорланымдарды жасау және
Стратегия жасаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды жасау, бөлуді
Стратегия жасаудың міндеті жұмылдырылатын және пайдаланылатын қаржы ресурстарының үдайы
Стратегия жасаудың мақсаттары мыналар:
• қаржы ресурстарының қалыптастырудың көздерін және олардың жалпы
• орталықтандырылған және
• қаржы ресурстарын пайдаланудың нақтылы
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында стратегия жасау шаруашылық жүргізудің белгіленетін
Болжам-арнайы ғылыми зерттеудің негізінде болашақтағы кдндай болса да бір
Қаржылық болжау - кәсіпорынның мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын-ала
көрсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу). Болжамдар орташа мезгілді (5-10 жыл) және
Қаржылық болжау әр түрлі өдістерді қолдануды қажет етеді: экономикалық
Стратегия - іс-қимыддарды немесе шараларды жүзеге асырудың тәртібін, мерзімін,
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі өзінің өндірістік-экономикалық әлеуетін
Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеттері "Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау
Қаржы инвестицияларын жасау барысында кәсіпорын қаржы нарығындағы өзінің стратегиясын
Қаржы инвестициялары, яши кәсіпорындардың бағалы қағаздарды алуға кеткен шығындары,
Капиталды берудің формасы мен табысты бөлудің әдісіне қарай бағалы
Әдетте инвесторлар компанияның капиталына қатысу үшін бағалы қағаздарды —
Акция акционерлік қоғамдар, кәсіпорындар, банкілер, кооперативтер шығаратын, осы қоғамды
Қарыздық міндеттемелер инвестор мен қарыз алушының арасындағы қарым-қатынасты нақтылайды.
Туынды бағалы қағаздар иелерінің акцияларды және қарыздық міндеттемелерді сатып
Опцион - еңбек ұжымының мүшелеріне тегін берілген немесе жеңілдік
Қаржылық фьючерс — белгілі бір активтерді болашақта тіркелген бағамен
Бағалы кдғаздардың иелеріне акциялар мен облигациялардың орнына берілетін бағалы
Ақшаларды акцияларға, облигацияларға және басқа бағалы қағаздарға айналдыру қаржылық
Қаржы нарығындағы инвесторлардың негізгі мақсаттарына мыналар жатады:
• салымдарың қаушсіздігі;
• салымдардың табыстылығы;
• салымдардың өсуі;
• салымдардың өтімділігі.
Инвестициялық жобаларды орындап, есептеп, олардың тиімділігін жобаға кеткен шығындар
Нарыққа өту кезінде кәсіпорын қызметін тиімді басқарудың шешуші шарты
Бизнес-жоспар- бұл кәсіпкерлік қызметтің техникалық-экономикалық негізіне саймасай болатын құжат.
Қаржы бизнес- жоспары бірқатар кестелер мен баланстарды - өнім
Материалдық өндіріс сферасының , шаруашылық жүргізу субъектілерінің қаржы жоспарлары,
2. шаруашылық субъектілерінің қаржы НАРЫҒЫН-ДАҒЫ қызметін ұйымдастыруды ТАЛДАУ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпорындарының қаржы нарығындағы іскерлік
Өнеркәсш өндірісі Оңтүстік Қазақстан облысы экономикасының негізгі салаларының бірі
2008 жылы облыстың өнеркәсш кәсіпорындарында қолданыстағы бағамен 115847,1 млн.
Облыстағы белсенді өндірістік іскерлік келесідей кәсіпорындарға тиесілі; АҚ "Харрикейнойл
2007 жылы облыстық өнеркәсш өндірісімен 9566,2 млн. теңге көлемінде
2007 жылдың есебімен тауардың негізгі топтары бойынша тұтынылатын тауар
Тау-кен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарында 3225,3 млн. теңгенің өнімі өндіріледі,
Өңдеу өнеркәсібінде 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда өнім өндіру
Электр энергиясын, газ бен суды өндіру мен бөлу секторында
2008 жылы облыстағы өндірілген өнеркәсш өнімінің басым көпшілігінің өндеу
Түгыну тауарларының негізгі үлесін Шымкент қаласы (72. 9 %),
Облыстағы аудандар ішінен тұтыну тауарларын өндіру көлемінің 2007 жылмен
Соңғы жылдары жаңа өндіріс орындарын кұру мен бірқатар кәсіпорындардың
Бұдан бөлек ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдейтін көптеген кәсіпорындар құрылды:
2008 жылы облысты түтас алғанда ауыл шаруашылығының жалпы өнім
2006 жылдан бастап облыс аумағында 35 біріккен және шет
2007 жылы импорттық түсімдер көлемі ұлғайды. Импорттық тауар құрылымында
2007 жылдың жалпы экспорт көлемінде минералды өнімдердің көлемі 48.5
Импорттың жалпы көлемінде машина, құрал-жабдықтар және транспорттық құралдардың үлесі
Жалпы Оңтүстік Қазақстанның кәсіпорындарының іскерлігін дамытуда келесі мәселелерді қарастыру
Қорытындылай келе Оңтүстік Қазақстан облысының кәсіпорындарының жұмысы бір шама
Кәсіпорынның қаржы нарығындағы және инвестициялық қыз-метінің жағдайы ("Петро Қазақстан
Кәсіпорынның қаржы қызметі кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасында қалыптасатын
Қаржы қызметінің келесі түрлері бар:
1. жарғы капиталын қалыптастыру және
2. авансталған жарғылық капиталдың айналым және айналымсыз активтерімен байланысты
3. кәсіпорынның жалпы кірісін қалыптасуымен және үдайы
4. бюджет жүйесінің алдыңғы міндеттерін орындаумен байланысты іс-әрекет ету;
5. кәсіпорын иелерінің кірістерін төлеудің алдыңғы міндеттерін орындаумен байланысты
6. активтердің толығымен инвестициялық емес кіріске айналуымен байланысты
7. кәсіпорынның әртүрлі резервтік қорларын қалыптастырумен байланысты іс-әрекет;
8. жұмысшыларды әлеуметтік
9. қаржы нарығында қосымша қаржы ресурстарын тарту
Ю.қаржы ресурстарын аймақтық және салалық қайта бөлумен байланысты іс-әрекет.
Кәсіпорынның қаржы механизмі қаржы әдістерінің жиынтығын, рычагтарын білдіреді, сонымен
1. Құқықтық орта:
• кәсіпорынның қызметін іске асыратын
• салықтық реттеумен байланысты құқықтық актілер;
• қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және
• әлеуметтік қорғау және қамтамасыз
• кәсіпорынның ішкі экономикалық қызметімен
• кәсіпорынның қолма-қол және қолма-қолсыз есеп айырысуын реттеу туралы
2. Салықтық орта: кәсіпорын төлейтін негізгі салық
• корпоративті табыс салығы
• жеке табыс салығы
• косылған кұнға салынатын салық
• жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы
• әлеуметтік салық
• жер салығы
• автокөлік құралдарына салынатын салық
• мүлікке салынатын салық
3. Ақпараттық ортаға мыналар кіреді: Сыртқы ақпарат
• қаржы нарығында қалыптасатын ақпарат;
• салықтық ақпарат;
• әртүрлі нарықтығы ресурстардың қүны туралы ақпарат;
• бәсеке туралы ақпарат;
• кәсіпорынның шікі экономикалық қызметі туралы ақпаратпен
Ішкі ақпарат көздеріне мыналар жатады:
• қаржы есебі;
• статистикалық есебі,
• ішкі есебі;
• алғашқы бухгалтер есебінің мәліметтері. 4. Қаржы менеджментінің сфералары.
• Қаржылық болжау және жоспарлау, сонымен қатар қаржьшық
• активтерді талдау
• компанияның экономикалық шамасын ұстап
• қаржының қосымша көздерін бағалау;
• қаржы ресурстарын тиімді пайдалану
5. Кәсіпорынды қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету:
• қаржы ресурстарының көлемін бағалау;
• оны қолдануды таңдау;
• осы ресурстарды уақытылы қолдануды және жеткізуді бағалау
• нақты ресурс түрлеріне салу қүнын бағалау;
• нақты қаржы көздерін ассоцияциялау тәуекелін бағалау;
6. Қаржы ресурстарын пайдалану және бөлу:
• инвестицияның ұзақ және қысқа мерзімді шешімін
• қаржы ресурстарының басқа ресурс түрлерін
• айналым қорларын үйлесімді
• қаржы бөлу тиімділігін қамтамасыз ету;
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында,
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Алайда, кәсіпорын мүлік күнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі
инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық тәжірибеде инфляция есепке алу
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау
Кесте 1
2009 жыдцың басы мен соңының "Петро Қазақстан Ойл Продактс"
Көрсеткіштер Жыл басына Жыл соңына Жыл
Сомасы, мың
теңге Үлес салмағ ы, % Сомасы,
мың теңге Үлес салмағ ы, % Мың
1 2 3 4 5
1. Активтердің құны, барлығы соның ішінде: 32551
1.1
ә)қаржылық салымдар; 128 0,39 505
1.2.Ағымдағы активтер 13781 42,34 21956
а)өндірістік қорлар; 1501 4,61 1358
ә)дайын өнім 7652 23,51 1438
2.Көсшорынн ың өндірістік потенциалыны ң құны
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты қүнын көрсететін баланс валютасының есепті
Алайда активтерді таддай отырып, олардың қалай таратылғанын және есепті
Екінші әдістеме кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына жоғарыда
Бұл әдістеме кәсіпорындарда болып жатқан даму процесін әддеқайда дәл
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны біз талдау
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
Талдау жүргізш отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі келесі көрсеткіш
Бұл қатынастың қолайлы және қаушті көлемі, кәсіпорынның салалық еркешеліктеріне
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында-0,73=(13781:18770), ал
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын
Кәсіпорын мүліктік жалпы қүнындағы негізгі құралдардың нақты күнының (қалдық)
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық қүнының
Әрі қарай ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.
Кесте 2 келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды
Ағымдағы активтердің ең өтімді бөлігінің, олардың құнына қатынасы арқылы
Ең өтімді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттарының өтімділік
Кесте 2
2009 жылдың басы мен соңындағы "Петро Қазақстан Ойл Продактс"
Көрсеткіштер Жьш басында Жыл соңында өсуі (+), кемуі
%
Сомасы, мың тг үлес салмағы,
% Сомасы, мың тг үлес салмағы,
%
1 2 3 4 5
1. Ағымдағы активтер, соның ішінде.
1.1.Тауарлы-материалдық қорлар 1.2.Дебиторлық борыш
1.3.Ақша қаражаттары және қысқа
13781
11153
1165
1463
100
80,93
8,45
10,62
21956
17617
1671
1425
100
80,24
7,61
6,49
+59,3
+57,9
+43,4
-2,6
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 57,9 пайызға өсті
Есепті жылы дебиторлық борыштың өсімі байқалады. Егер оның көлемі
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оныңдамуы көбіне өзін-өзі
Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншіісгі қатыстырылған капиталдың көрсетілген
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге каиталдың
Кәсіпорын сырттан тартылған қаржыдан қаншалықты тәуелсіз екендігін және өз
Ктс=Мк:Ак
Мұндағы: Ктс — тәуелсіздік коэффициенті;
Мк — меншікті капитал
Ак — авансталған капитал (валюта балансының қорытындысы, яғни қаржыландырудың
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екеңцігін көрсетсе,
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу үшін
3 кестеден кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтердің қалыптасу көзі
Бүны тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатыстырылған капиталдың
КТ=КК:АК немесе КТ=1-КТС (4)
Мұндағы: Кт — тәуелділік коэффициенті;
Кк — қатыстырылған капитал;
Ак — авансталған капитал (валюта балансының қорытындысы);
Ктс — тәуелсіздік коэффициенті
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды.
Бұл үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерінен
Біздің кәсіпорынымызда оның деңгейі жылдың басыңда 0,143 (1-0,857), ал
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға
Кесте 3
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ-ның 2009 жылдың басы мен
Көрсеткіштер
Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгерістер Құрылы мының
(+,-)
Сомасы мың тг үлес салмағы
% Сомасы мың тг үлес салмағы
% Мың тг %
1. Авансталған капитал, соның ішінде: І.І.Меншіктік капитал 1.2.
4643 100
85,7
14,3 41957 32276
9681 100 76,9
23,1 +9407
+ 4368
+5048 +28,9
+ 15,6
+ 109,5 X
- 8,8 +8,8
Тәуелсіздік коэффициент X 0,857 X
Қаржыландыру коэффициенті X 6,011 X
Қатыстырылған капиталдың меншіктік капиталға қатынасы коэффициенті X
Инвестицилау коэффициенті X 1,497 X
КК=МК:КК (5)
Мұндағы: Кк — қаржыландыру коэффициенті;
Мк — меншікті капитал;
Кк — қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, согүрлым банктер мен инвесторлар
Бұл коэффициент кәсіпорын ьдызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал
Сонымен қатар мақсатты бағыттағы аквивтерінің айтарлықтай үлес салмағы (мысалы,
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсеткіші кеңінен қодданылады, қатыстырылған
Кк[м=Тк • Өк
Мұндағы: Кк[м — қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті.
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салынған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне
Жыл басында - 0,166 (4643:27909);
Жыл аяғында - 0,231 (9681.32276).
Бүның мәні кәсіпорын есеп беру кезеңінің басында активтерге салынған
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
Қарыздары үшін құралдардың айналымы кезінде ақшага айналуы керек дебиторлық
Қарыздарды өтеу үшін құралдар соиымен бірге кәсіпорында бар тауарлы-материалдық
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық ағымдағы
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы ағымдағы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады. Кәсіпорын жабдықтаушыларына,
Келешекке арналған төлем қабшеттілігі нақты мерзімдегі оның төлем құралдарының
Төлеу қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қрлдағы ақша сомасының жедел
Төлем қаражатының сомасын анықтау мәселесі бойынша әр түрлі көзқарастар
Төлем құралдарының ағымдағы міндеттемелерден асуы кәсіпорынның төлемге қабілетті екенін
Төлем қабілеттілігі оны қысқа мерзім ішінде (апта, жарты ай)
Есепті кезең ішіндегі ағымдағы төлем қабілеттілігі төлемдік күнтізбе көмегімен
Кәсіпорын өтімді қаржының болуы оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде реттеуі
• кәсіпорын және оның қызметінің көлемі, мөлшері
• өнеркәсш және өндіріс салалары (өнімге
• өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
• материал қорын қалпына келтіруге
• кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
• жалпы экономикалық коньюнктура.
Меншік, қарыз және жалпы капиталдың қатынасын әр түрлі түрғыдан
Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті капиталының құралу көздері болып
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы болған өзгерістерге ерекше
Жыл басында меншікті айналым қаражатының көлемі 9138 мың теңге.
Талдау кезінде бұл көрсеткіштің мөлшері меншікті айналым қаражаттарының мөлшеріне
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен қатар,
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды еркін
М,к.
Кж=----------- (7)
Мк
Мұндағы: Кж — жүмсау коэффициенті;
Ма.к — меншікті айналым капиталы;
Мк — меншікті капитал.
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі кәсіпорынның
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің күрамымен емес,
Қатыстырылған капиталцы талдау жүргізу үшін қарыз қаражаттарының әрбір баптарының
көрсеткіштерден ауыткуларын анықтап, қатысты өлшемдердщ өзгерістерін көрсету керек. Біздің
Нарықтық қатынастар кәсіпорынның қаржылық жағдайын басқаруда бухгалтерлік есептің ролінің
Бұл жағдайда кәсіпорында өз жұмысын бақылау, жетілдіру үшін бухгалтерлік
Басқару жүйесінде есеп маңызды орынға ие. Ол өндіріс процесін,
Бухгалтерлік есеп тек шаруашылық қызметті көрсетш кдна қоймай, оған
Қазіргі жағдайда кәсіпорын негізгі құралдардың есебіне ерекше көңіл аудару
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудағы қаржылардың құрамын, оларды бағалау тәртібін,
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" акционерлік қоғамының мәліметтері негізінде қаржылық
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" акционерлік қоғамы өз өнімдерін экспортқа
Кесте 4
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ қаржы-экономикалық қызметінің негізгі көрсеткіштері
Р[с Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2008
(+;-) Өсу қарқыны
%
1 2 3 4 5
1 Сатудан алынатын табыс Мың теңге
2 Өндірілген өнімнің өзіндік құны Мың
теңге 1473249 1689665 +216416 114,7
3 Жалпы табыс (1-2) Мың
теңге 129408 51549 -77858 39,8
4 Кезең шығындары
(3-5) Мың
теңге 38858 15465 -23393 39,8
5 Таза табыс Мың
теңге 90649 36094 -54465 39,8
6 Рентабельдік
(5[1) Пайыз 5,6 2,1 -3,5
7 Жұмысшылард ың
8 Еңбек өнімділігі
(1[7) Мың теңге 2257,26 2063,32
9 Негізгі қорлардың жылдық орташа құны Мың
10 Қор
қайтарымдылы -ғы (1[9) Теңге 8,26 8,44
Өндіріс процесі еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынатын шала
Жыл басында сатудан алынатын қаражатының көлемі 109,6 % құрады,
Талдау кезінде бұл көрсеткіштің мөлшері меншікті айналым қаражаттарының мөлшеріне
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықгаумен қатар,
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ бағалы қағаздарының
портфелінің қалыптасуын талдау
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, олар
Ақша қаражаттараның қозғалысы туралы есебі ҚР шаруашылық субъектілерінің қаржылық
Ақша кдражаттары — бұл кассадағы және банк шоттарындағы қолма
Операциялық қызмет деп субъектің табыс алу жөніндегі негізгі қызметін,
Қаржылық қызмет, бұл нәтижесінде меншікті капитал мен қарыз қаражаттарының
Сонымен, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаған кезде тек бухгалтерлік баланс
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ-ң 31.12.08.-01.07.09 жылғы корпорациялық бағалы
Кесте 5
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ 31.12.08.-01.07.09 жылғы корпорациялық бағалы
мың теңге
Көрсеткіштер 2008 2009 Ауытку
(+,-)
1 2 3 4
Касса 3584 5822 +2238
Басқа кәсіпорындарға берілген қарыздар мен қаржылар,
Өтелуге дейін үсталатын бағалы қағаздар. 220 314
Бағалы қағаздардың портфелі
Сатуға жарамды бағалы қағаздар 1219 169
Кері РЕПО операциялары бойынша сатып алынған
Кәсіпкерлерге берілген қағаздар, нетто 67090
Ассоцияланған компанияларға инвестициялар 2057 1774 -273
Негізгі құралдар, нетто 2021 2344 +323
Материалдық емес активтер, нетто 478 528
Баскдда активтер, нетто 4098 9231 +5133
Барлық активтер 124016 194344 70428
Міндеттемелер акционерлік капитал, резервтер
Басқа кәсіпорындардан алынған қарыздар мен қаржылар 23363
РЕПО операциялары бойынша
Клиенттердің қаржылары
Айналымға шығарылған бағалы қағаздар 14900 -
Басқа да міндеттемелер 4402 5222 +820
Басқа да міндеттемелер 7050 7093 +43
Қарыздар 2820 2942 + 122
Төленетін міңдеттемелер - 1236 + 1236
Барлық міндеттемелер: 107664 169921 63257
Акционерлік капитал 2932 3498 566
Резервтер 14420 20925 6506
Барлық акционерлер капитал мен
Барлық міндеттемелер, акционерлік
Активтердің үдайы өсуі тенденцияларын сақтай отырып 2009 жылы нәтижелері
2009 жылының ішінде активтердің көлемі 56,7% яғни, 70,3 млрд
Өтімділік көрсеткіші (өтімді активтердің міндеттемелерге қатынасы) 2009 жылдың аяғында
Жылдың аяғындағы мәліметтер бойынша "Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ активтерінің өсуінің серпіні
Сурет 4
*
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ активтерінің құрылымы
2006
Сурет 5
2009 жылы "Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ нақты валюта
Сатулар көлемінің ұлғаюын талдаудан біз нақты валюта бойынша кеден
Кесте 6
Нақты валютаны сатып алу операциялары
Көрсеткіштер 2009 2008 Ауытку
Валютаны сатып алудың жылдық көлемі, млн.теңге. 10606
Кеден бажын шегергенге дейінгі таза кіріс, млн.теңге 571
Кеден бажын шегергеннен кейінгі кіріс, млн,теңге. 442
Таза ьсіріс (сатып алулардың көлемі, %) 0,90
2009 жылдың 31 желтоқсаныда мәлімет бойынша құнды қағаздар портфелі
Кесте 7
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ-ң корпорациялық бағалы қағаздары мен
Бағалы қағаздар мен инвесторлар 2009 млн.теңге 2008 млн.теңге
Бағалы қағаздар 13,758 27,568
Ссуда портфелінің бағалы қағаздар 13,275 23,050
Кері РЕПО келісімі бойынша бағалы қағаздар
Сатуға жарамды бағалы қағаздар 169 1,219
Өтеуге дейін үсталатын бағалы қағаздар 314 220
Компанияларға салынған акциялар 1,774 2,057
Барлық
Теңгемен 2,688 14,880
Валютамен 12,844 14,735
Ассоциацияланған компаниялардың акцияларына инвестициялардың төмендеуі "Тенгизшевройл" компаниясының акциялар пакетінің
2008 жылы аяғындағы бағалы қағаздардың ссуда портфелінің құрылымындағы 6,0
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ-ның 2009 жылғы бағалы қағаздар
Сурет 7
Мұнай-газ секторының ұлттық компаниялары "Казахойл", "Казтрансойл", сонымен қатар "Қарасанмұнай".
2008 жылы "Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ жергілікті әкімшіліктермен
Кесте 8
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ бағалы қағаздардың ссуда портфелі
Көрсеткіштер 2009 2008
млн.теңге Табысты
лық, % млн. теңге Табысты
лық, %
1 2 3 4 5
МЕККАМ және МЕКАВМ 1,115 6,9 3,319
МЕОКАМ және МЕАҚАМ 329 9,2 22
ҚР ҰБ ноталары НСО 1,720 6,5
Корпоративтік облигациялар 1,881 11,1 209
Жергілікті атқару
ҚР ҚМ Евроноталары 2,722 12,9 -
Туркияның евроноталары 14 12,1 -
Францияның евроноталары 37 4,7 -
Кәсіпорынның евроноталары 2,937 13,5 8,072
Барлығы: 12,698 10,4 14,656 12,2
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ бағалы қағаздарының ссуда портфелінің
Басқа кәсіпорындарда орналастырылған қарыздар мен қаржылар 17,570 млн.теңге, яғни
Кесте 9
"Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ-ның басқа кәсіпорындарға қаржыларды салу
Көрсетісіштер 2009 ж. 2008 ж.
млн.теңге млн.теңге
1 2 3
Кәсіпорындағы қаржылар
теңгеде 2,193 143
валютада 15,123 15,118
Кәсіпорынға берілген қарыздар
теңгеде 0 0
валютада 548 544
Қарыздар бойынша резервте (294)
Кәсіпорынға берілген қарыздардың баплығы 17,570 15,712
2009 жылы "Петро Қазақстан Ойл Продактс" АҚ қарыз портфелінің
3. ҚР ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫН ДАМЫТУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕТІКТЕРІ
3.1 Нарықтық экономика жағдайында қаржы нарығының инфрақұрылымын дамыту мәселелері
Бағалы қағаз нарығы субьектілерінің қатынастары экономикалық— құқықтық механизмге негізделеді.
Ал қазіргі уақытта біздің елімізде Қаржы Министрлігінің несие құралдарына
Сондай-ақ, мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша жалпы кірістік
Бағалы кдғаздардың эмиссиясының төмендеуі Қаржы Министрлігі мамыр айымен салыстырғанда
Функционалдық түрғыдан қаржы нарығы — бұл кәсіпорындардың уақытша бос
Нарықтың барлық тұрпаттарының өзара байланысы қаржы нарығының жұмыс істеу
• реттелінетін тауар нарықтарының болуы;
• Ұлттық банк тарапынан ақша айналысын қалыпты реттеп отыру;
• несие нарығының жандандырылуы, оның
Кез келген субъектінің қаржы ресурстарына деген қажеттілігі және оны
Қаржы нарығының жұмыс істеуінің негізгі алғышарттарына мыналар жатады:
• бәсекені дамыту мен
• қаржы ресурстарын қайта бөлудегі мемлекет рөлінің қысқаруы:
• шаруашылық жүргізуші субъектілер
• бюджет тапшылықтарын қаржыландыру
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алу және оларды
Қаржы нарығы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен бизнестің нақты
Қаржы нарығының болуы инфляцияны тежемейді, өйткені бюджет тапшылығын жабу
Экономикалық реформа процесінде қаржы нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі экономиканың
Инфляция бағалы қағаздарға айтарлықтай шектеу жасайды — олар қысқа
Қаржы нарығының дамуы халықтың көпшілік бөлігінің түрмыс деңгейінің төмендігінен
Қаржы нарығының жұмыс істеуінің маңызды факторы сонымен қатар саяси
Қаржы нарығының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды — экономиканың нақты
Инвестициялық институттар, қор биржалары, биржадан тыс сауда, депозит мекемелері
3.2. Қазақстанда қаржы нарығын мемлекеттік реттеуді жетілдіру мәселелері
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 наурыздағы N 77 "Бағалы
бағалы қағаздар рыногы субъектілері қызметіне міндетті талаптар белгілейтін нормативтік
эмиссиялық бағалы қағаздар шығаруды тіркеу мен оларда көзделген шарттар
бағалы қағаздар рыногына кәсіптік қатысушылар және олардың өзін-өзі реттейтін
биржадан тыс рыноктағы айналыстағы бағалы қағаздардың бағасын белгілеуді және
бағалы қағаздар рыногында инвесторлардың құқықтарын қорғау жүйесін ұйымдастыру және
бағалы қағаздар рыногына кәсіптік қатысушылар қызметіне бақылау жасау және
бағалы қағаздар рыногында заңдарды бұзатын адамдарды анықтау және жауапкершілікке
бағалы қағаздар рыногына қатысушылардың кәсіптік және білім деңгейін арттыру
Аталмыш заңмен бағалы қағаздар рыногындағы қатынастарды реттеу жөніндегі мемлекеттік
Мемлекеттік орган арқылы мемлекет бағалы қағаздар рыногында қалыптасқан қатынастарды
Бағалы қағаздар рыногындағы қатынастарды реттеу мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті
Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздарды және басқа да бағалы
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Үкіметі 2002 жылғы 29 желтоқсан
Мәселен, аталмыш жобаға сәйкес, бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу
1) Қазақстан Республикасының Үкіметімен
2) Қазақстан Республикасында
3) өз құзыреті шегінде бағалы қағаздар рыногын
4) бағалы қағаздармен және туынды
5) мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздардың, туынды
6) эмиссиялық бағалы қағаздардың Мемлекеттік тізілімін және бағалы
7) Қазақстан Республикасының резиденті
8) мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар мен туынды
9) бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызмет пен басқа
бойынша есеп беру
10) бағалы қағаздар
11) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу
12) лицензиаттардың қаржы тұрақтылығының
13) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін лицензиялар
14) лицензиаттардың ішкі құжаттарын келіседі;
15) лицензиаттардың басшы
16) лицензиаттардың есеп беру тәртібін және есептердің нысандарын айқындайды;
17) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін мамандар дайындау
18) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін мамандар
19) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істегісі келетін жеке
20) эмитенттердің, лицензиаттардың және бағалы қағаздар рыногында жұмыс
11) бағалы қағаздар рыногында жұмыс
12) лицензиаттардың қаржы тұрақтылығының
13) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін лицензиялар
14) лицензиаттардың ішкі құжаттарын келіседі;
15) лицензиаттардың басшы қызметкерлерінің лауазымына
16) лицензиаттардың есеп беру тәртібін және есептердің нысандарын
17) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін мамандар
18) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істеу үшін мамандар
19) бағалы қағаздар рыногында жұмыс істегісі келетін жеке
20) эмитенттердің, лицензиаттардың және бағалы қағаздар рыногында жұмыс
21) біліктілік куәліктерін иеленушілердің қызметіне бақылауды жүзеге асырады;
22) өзінің қарамағындағы
23) бағалы қағаздар рыногын реттеу жөнінде қабылданатын шараларды
Мемлекет құнды қағаздар нарығына келесі бағыттарда ықпал жасайды:
1. Мемлекет
а) акционерлік
ә) құнды қағаздарды
б) құнды қағаздармен
г) биржаның қызметін
2. Мемлекет мекемелері нарық субъектісі ретінде
3. Орталық банкінің ақша-несие саясаты арқылы құнды қағаздар нарығына
Бұл облигацияларды Орталық банк сатып алғанда коммерциялық банкілердің резервтері
Құнды қағаздар нарығына Орталық банкінің есептеу проценті де әсер
Міндетті резерв қорларының нормасы
Несие кеңейгенде қарыз проценті төмендейді, ақша алу жеңілдейді. Осындай
Резерв нормасы өскен болса, онда ақша алу қиындайды, қарыз
Бірақ банк резервтерін өзгерту қаржы саясатының өте қуатты құралы
Орталық банктің құнды қағаздар нарығына ықпал жасау жолымен акцияларды
Құнды қағаздар нарығына мемлекет бюджетінің тапшылығы да әсер етеді.
Банкілердің, корпорациялардың және тұрғындардың қолында өзгермелі процентті облигациялар өте
Қазақстан жан-жақты дамыған жүйелі де мақсатты және белсенді қаржы
Мүлікті мемлекет иелігінен алып жекешелендіруге байланысты мемлекеттік кәсіпорындар акционерлік
Орташа кәсіпорындар қорының 30% акциялары мемлекет меншігінде қалдырылып, қалғандары
Кәсіпорындарды жаппай акционерлендіру Қазақстанның жекешелендіру және нарыққа көшу саясатын
Өндіріс сферасындағы жекешелендірілген кәсіпорындардың нақты активтері (өндіріс қорлары) қаржылай
Қазақстан жағдайында өндіріс орындарының тиімді қызмет атқаруы олардың сыртқы
Ұлттық экономиканың тарихи жағдайда қалыптасқан құрылымын қайта құру,
Сонымен, Қазақстанда құнды қағаздар нарығын қалыптастыру саясаты ұлттық кәсіпкерлікті
Қазақстанда 1991-1994 жж. қаржы нарығы, оның құрамында құнды қағаздар
1. Мемлекеттің ішкі
2. Ірі коммерциялық банктердің акциялары және басқа да
3. Мұнай-газ,
4. «Қазақтелеком», «КЕГОК», «Қазақойл» сияқты
Құнды қағаздар нарығын қалыптастыру мәселесі бойынша Қазақстанда негізінен екі
Құнды қағаздар нарығын қалыптастыру үшін, оның инфрақұрылымдарын құру және
Бірақ Республикада құнды қағаздар нарығы толық қалыптасып болды және
Қазақстан Үкіметі Батыс елдерінің бірқатар қаржы-инвестициялық құрылымдарымен келісімге келіп
Жалпы алғанда Қазақстанда ішкі ұлттық нарыққа қарағанда сыртқы нарық
Қазақстанда құнды қағаздар нарығын толық қалыптастыру үшін ұлттық өндіріс
Сонымен, тұрғындардың сақталған қорларын банк және құнды қағаздар арқылы
Қорытып айтқанда, құнды қағаздар нарығының қалыптасуы және оның тиімді
жұмсайды, яғни олар
Ұлттық экономиканың өсіп-өркендеуі ішкі өнімнен түсетін таза табыстың Қазақстан
Сонымен, құнды қағаздар нарығы ұлттық экономиканы дамытуда қолданылатын өте
Қазақстанның болашағы, экономикалық-әлеуметтік дамуы, түптеп келгенде, өзінің қолындағы табиғи
3.3 Қаржы нарығындағы кәсіпорындардың стратегиясын және тактикасын дамыту жолдары
Қазіргі кездегі инвестициялық жобаларды нақты активтерге топтастырудың түрлері көптеп
1. Тиімділікті арттыру; бұл
2. Өндірісті кеңейту; бұл жағдайда инвестициялаудың мақсаты бұрыннан
3. Жаңа өндірісті қүру;
4. Мемлекеттік басқару органдары үшін негізделген инвестициялық жобалар;
Мұндай топтастыру инвестициялық жобалардың әртүрлі деңгейдегі тәуекеліне байланысты. Жобаның
Жобаларды топтастырудың басты мақсаты инвестициялық жобаларды іске асырудан алынатын
Кесте 10
Инвестиция типтерінің топтамасы
Инвестиция типтері Пайданың ең аз мөлшері
Мәжбүрлі инвестициялар: экологиялық талаптарды орындауға және мемлекеттік реттеудің басқа
Нарықтағы орнын сақтау мақсатындағы инвестиция (өндірістегі тұрақтылық деңгейін үстап
Негізгі өндірістік қорларды жаңартуға инвестициялау (қызметін үзіліссіз үстап түру).
Ағымдағы шығындарды азайту мақсатында инвестициялау (шығындарды азайту). 15
Табысты ұлғайту мақсатындағы инвестициялау (қызметін кеңейту, өндірістік куатын ұлғайту).
Тәуекелді инвестиция (жаңа құрылыс, жаңа технологияны енгізу). 25
Тәжірибеде, пайданың мөлшері бойынша жобаларды топтастырудың бірыңғай жүйесі жоқ.
Қазіргі уақытта әлемдік тәжірибеде қаржы-ұйымдарының қызметі туралы жеткілікті түрде
Алғашқы кезде инвестициялық жобаның техникалық талдауы жүргізіледі. Бұл жерде
Бұл талдау жобаның нақты іске асуының кестесін және табыстың
Талдаудың нәтижесі фирманың мүмкіндігін дамытуға, ұсыныс жасауға мүмкіндік бере
Қазақстан Республикасында жұмыс жүргізш жатқан Эксимбанктегі инвестициялық жобалардың табысты
Әлеуметтік талдау әлеуметтік құрылымды жобаның іске асуына әсер ететін
Кесте 11
Қазақстан Республикасында жұмыс жүргізш жатқан Эксимбанктегі инвестициялық жобаларды табысты
Табыстың ең төменгі қойылымы (IRR) Несие түрі Бағыты Ескерту
10% Ұзақ мерзімді жеңілдікті несие (5 жылдан жоғарғы,
10% Ұзақ мерзімді жеңілдікті несие (5 жылдан жоғарғы,
10% Жобаны ұзақ мерзімді субсидтау (5 жылдан жоғары,
15% Орта мерзімді коммерциялық несие (1-5 жыл ,
15% Орта мерзімді коммерциялық несие (1-5 жыл ,
20-25% Қысқа мерзімді жобалар Айналыс құралдарын қаржыландыру
Коммерциялық талдаудың мақсаты инвестицияны шығарылатын өнім үшін қажетті нарықтық
Жобаны бағалаудың ең маңыздысы, оның іске асуы мен қаржыландыруының
"Көлеңкелі" бағалар әрқашанда нарықтық бағалармен бірдей бола бермейді. Өйткені
Қорыта айтқанда инвестициялық жобаларды топтастыру және оны талдау сатыларын
ҚОРЫТЫНДЫ
Корыта келе, нарықтық қатынастар кәсіпорынның қаржылық жағдайын басқаруда бухгалтерлік
Қаржы нарығының қосымша бөлігіне: валюта нарығы, ұлттық ақша қоры
Функционаддық тұрғыдан қаржы нарығы — бұл көсшорындардың уақытша бос
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алу және оларды
Қаржы нарығы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен бизнестің нақты
Қаржы нарығының болуы инфляцияны тежемейді, өйткені бюджет тапшылығын жабу
Экономикалық реформа процесінде қаржы нарығының қалыптасып, жұмыс істеуі экономиканың
Инфляция бағалы қағаздарға айтарлықтай шектеу жасайды — олар қысқа
Қаржы нарығының дамуы халықтың көпшілік бөлігінің тұрмыс деңгейінің төмендігінен
Қаржы нарығының жұмыс істеуінің маңызды факторы сонымен қатар саяси
Қаржы нарығының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды — экономиканың нақты
Инвестициялық институттар, қор биржалары, биржадан тыс сауда, депозит мекемелері
Қаржы нарығындағы стратегиялық мақсаттарға
- ұзақ мерзімді инвестиция мен басқа да сұранысты қанағаттандыру
- экономиканың барынша рентабельділік саласы мен қаржы көзі шоғырландыруды
- қосымша түсім табу мақсатында және капиталды инфляциядан қорғаудың
Алдын ала белгілі шектеулі инвесторлар шеңбері арасында құнды қағаздарды
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің 2010 жылғы 29
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару
3. Дюсембаев К.Ш. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы.,
4. "Оңтүстік Қазақстан облысының 2007-2008 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуы"
5. Агеев А. И. Предпринимательство: проблемы собственности и
6. Бусыгин А. Предпринимательство: Основной курс - М.,1997
7. Виленский А. Этапы развития
8. Грачев И. Развитие малого предпринимательства // Деньги
9. Грузинов В., Грибов В. Предпринимательство формы и
10. Иващенко А. А. Товарная биржа. -
11. Карлоф Б. Деловая стратегия. - М.,
12. Котлер Ф. Основы маркетинга. - М„ 1990, с.
13. Курс экономики: Учебник. Основы предпринимательства. -М.,1997
14. Кадзума Татеис "Вечный дух предпринимательства". Прак-тическая философия бизнесмена.
15. Маршалл А. Принципы политической экономии. - М., 1984,
16. Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары. Б.А. Көшенова, Оку
16. Агарков М.М. Учение о ценных бумагах. —
17. Алексеев М.И. Нарық ценных бумаг. —
18. Алехин Б.И. Нарық ценных бумаг. Введение в фондовые
19. Афонина С.Н. Нарық ценных бумаг. — М.:
20. Белов В.А. Практика вексельного права.- М: ЮнИнфор,
21. Бердникова Т.Б. Акционерное обшество на рынке ценных бумаг.
22. Буренин А.Н.
23. Бычков А.П. Мировой нарық ценных
24. Генкин А.С. Эффективный траст. Опыт Западной Европы—
25. Каменева Н.Г. Организация биржевой торговли: Учебник для
26. Ливингстон Г.Д. Анализ рисков операций с облигациями на
27. Миркин Я.М. Ценные
28. Павлова Л.Н. Корпоративные ценые бумаги. — М.І Бюллетень
29. Рынок ценных бумаг: Учебник /Под ред. В.А.
30. О рынке ценных бумаг: закон РК
31. Мельник В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. —
32. Статистический ежегодник Казахстана.
33. Казахстан 1991-2007г.
34. Алимбаев А.,
35. Чалов А.Н., Свиров С.А. Региональный фондовый нарық: состояние
Нормативтік-құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі, ерекше бөлімі). -
Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть), комментарий. Книга 1.
Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть), комментарий. Книга 2.
Гражданский кодекс
"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" ҚР Президентінің Заң күші
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" ҚР Президентінің
Қазақстан Республикасының 2004
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 наурыздағы N 77 "Бағалы
Қосымша-1
Қаржы нарығының жалпылама жіктемесі
Сурет 2. Қаржы нарығының жалпылама жіктемесі
4
Жер нарығы
Табиғи ресурстар нарығы
Қорланған инвестициялық ресурстардың нарығы
Материалдық нысанда
Ақшалай нысанда (несие рыногы)
Өнім және қызмет көрсету нарығы
Еңбек нарығы
Қаржы нарығы
Бағалы қагаздар нарығы
Қаржы нарығы
Айналыстағы қолма-қол ақша нарығы
Несие капиталының нарығы
Қор нарығы
Бағалы қағаздар нарығы
Туынды бағалы қағаздар нарығы
Қаржы нарықтары
Ақша нарығы
Бағалы қағаздар нарығы
Капитал нарығы
Қолма - қол ақшалар
Қысқа мерзімді банк салымдары
Ұзақ мерзімді бағалы кағаздар
Ұзақ мерзімді қағаздар
Қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер, вексельдер жөне
Облигациялар
Акциялар
Ұзақ мерзімді салымдар
Заемдар алу арқылы
қаржыландыру
Күрделі қаржы
Жанама қаржыландыру
Тікелей қаржыландыру
Жинақтар