Биологиялық жүйе ретінде ауэтэкология жекеленген тірі
Қоршаған ортаға адамнан тәуелсіз жерде пайда
Қоршаған ортаға бұл ағзаны қоршап жатқан
Тірі азаға әсер ететін ортаның элементтерін
Экологиялық фоктор дегеніміз - ағза бейімделушілік
1. Экологиялық факторлардың жіктелуі.
Кез келген ағзаға қоршаған ортада көптеген
Экологиялық фактор
Биотикалық
3-сурет. экологилық факторлардың жіктелуі
Абиотикалық факторлар - бұл тірі ағзаға
Биотикалық факторлар - бұл бір ағзалардың
Антропогенді факторлар - адам қызметінің қоршаған
Бнрілген жіктелу шартты болып табылады. Себебі,
Мысалы, ауаның температурасы +13 0С-дан төмендеген
Жоғарғыда келтірліген жіктеулерден басқа ағзалардың қоршаған
Экологиялық факторлар
1-ретті периодты
4-сурет. ағзалар қоршаған орта факторларының әсеріне
Ең алдымен тірі ағзаларда периодты факторларға
Аталған факторлардың тұрақты түрде қайталану циклдері
Температура, жарық толысуы мен қайту факторлары
Екінші ретті периодтық факторлардың өзгеру
Су ортасы үшін еріген оттегінің, еріген
Периодты емес факторлар ағза мекен ететін
Иесінің паразитке тигізетін әсерін екінші ретті
2. Абиотикалық факторлардың әсерінің жалпы заңдылықтары.
Мекен ету ортасында тірі ағзаға әсер
Ағзаның тіршілігі үшін анағұрлым қолайлы болатын
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай
Әр түрдің өкілдері оптимум шамасына және
Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобиотты (грек
Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай
1840 жылы Ю. Либих (1803-1873) ағзалардың
Қазірген Либих ережесі шектеуші факторлар заңы
Экологиялық фоктордың тек жетіспеуі ғана емес,
Минимуммен қатар максимумның да шектеуші әсері
Экологиялық фактордың минимумы ғана емес, оның
Салыстырмалы түрде тұрақты жағдайда ұзақ уақыт
Тірі ағзалардың жеке дамуында олардың қоршаған
Негізгі абиотикалық факторларға жарық, температура және
Жарық. Белгілі француз астрономы К. Фламмарион
Биосферадағы ең маңызды процесс-фотосинтез тек жарықта
Бактериялардың электрондардың доноры күкіртсутек, органикалық заттар
Тірі ағзалардың жарыққа қатынасын екі жақты
Көрінетін жарық ағзаларға әр түрлі әсер
Бұл факторға рельефтің ерекшеліктері күшті әсер
Жарықтың мөлшері радиация жиынтығымен анықталады. Поюстерден
Альбедо дегеніміз-әртүрлі денелердің бетінің шағылыстыстыруға қабілеті.
Экологиялық фактор ретінде жарыққа қатысты өсімдіктердің
Жарық сүйгіш түрлер-жарық жақсы түсетін ашық
Көлеңке сүйгіш өсімдіктер- күшті жарықты көтере
Көлеңке төзімді өсімдіктер – жақсы жарық
Көлеңкеге төзімді ағаштар мен шөптесін өсімдіктер
Ағаштардың жарықтық және көлеңкелік жапырақтары (ағаштың
Ормандарда көлеңкеге төзімді ағаштар қалың, бірігі
Кеңістікті бағдарлау құралы ретінде жарықтың жануарлар
Жануалар күндізгі, түнгі және қас қарайғанда
Биолюминесценция дегеніміз тірі ағзалардың жарық шығаруға
Температура. Тірі ағзалардың жер бетінде таралуын
Ылғалдылық жетіспейтін жоғары температуралы белдеулерде тарихи
Көптеген шөл өсімдіктерінде ақшыл-түкті жабыны болады.
Қолайсыз температуралардың зиянды әсерінен қорғауға бағытталған
Жануарларда ағзаны қолайсыз температуралардың әсерінен қорғауға
Бергман ережесі бойынша түрдің немесе біртекті
Термодинамика тұрғысынан ағзаның жылуды жоғалтуы оның
Неғұрлым жануар ірі және денесі шағын
Аллен ережесі бойынша дене температурасы тұрақты
Мысалы, экологиялық жағынан бір-бірінен жақын мына
Жануалардың жылу режиміне бейімделген денесін жеке
Жылу алмасу түрінде байланысты жануалардың экологиялық
Пойкилотермді ағзалардың зат алмасу ьдеңгейі тұрақсыз,
Гомойотермді ағзаларға –зат алмасу деңгейі жоғары
Пойкилотермді жануалардың өзін салыстырмалы түрде кең
Жылу реттеушінің механизмдері химиялық және физикалық
Жылу реттеуінің физикалық механизмін жылу сақтау
Салқынқанды жануарлардың зат алмасуының жылдамдығы сыртқы
Пойкилотермді және Гомойотермді жануалардың арасында аралық
Зерттеушілер біртіндеп, баяу салқындаған кезде жасушаларда
Осылайша, терең, бірақ жылдам салқындау уақытша
Анабиозды зерттеу әр түрлі криотехнологиялардың (грек
Температура жер бетінде ағзалардың таралуында маңызды
1918 ж. А. Хоцкинс биоклиматтық заңды
Қазіргі кездегі ағзалардың таралуының маңызды заңдылықтарының
Ылғалдылық. Су тірі ағзалардың өмірдегі маңызды
Өсімдіктердің әр түрлі түрлерінің, әр түрлі
Жануарлар үшін олардың су алмасуын реттейтін
Ылғалды қажетсінулеріне қарай өсімдіктер төмендей топтарға
1. Гидатофиттер (грек тілінен аударғанда hydor,
2.Гидрофиттер (грек тілінен аударғанда hydor-су )
3. Гигрофиттер (грек тілінен аударғанда hydros-ылғалды)
4. Мезофиттер (грек тілінен аударғанда mesos-орташа,
5. Ксерофиттер (грек тілінен аударғанда xeros-құрғақ)
А) Суккуленттер (латын тілінен аударғанда Succulentus-шырынды)
Ә) Склерофиттер (грек тілінен аударғанда skleros
Құрлық жануарларын ылғалға қатысты төмендегідей топтарға
Гидрофилдер-ылғал сүйгіш жануарлар (маса, құрлықтың былқылдақденелерлілері
Мезофилдер –орташа ылғалдылық жағдайында тіршілік ететін
Ксерофилдер – жоғарғы ылғалдылық жағдайында тіршілік
Климаттың факторлар және ағзалардың оларға бейімделуі.
Макроклимат (аймақтық климат) географиялық орналасудың нәтижесі
Мезоклимат – бұл орманның, егіс даласының,
Микроклимат – бұл ағзаның деңгейіндегі климат
Құстардың ұясында және жануарлардың ініндегі температура
3. Тіршіліктің бейімделушілік ырғақтары.
Биологиялық ырғақтар. Жануарлар мен өсімдіктердің өмірінде
Жануарлар мен өсімдіктерде ұзақ уақытқа созылған
Уақыт бойынша бірізділікпен кезектесіп келетін ағзаның
Ағзаның ырғақтары ішкі немесе физиологиялық және
Ішкі ырақтар тарихи қалыптасқан. Қалыпты өмір
Климатты факторлардың жануарлар мен өсімдіктердің өмірінде
Күн сәулесінің спектрінің әр түрлі бөліктері
Көптеген зерттеулер күннің белсенділігінің циклмен жануарлардың
Күн сәулесінің циклі адамның күйіне тікелей
Әр секунд сайын 1м2 жер бөлігіне
Олардың шығу тегі біздің Галактикадағы күшті
4. Негізгі тіршілік орталары.
Жердегі тіршілік пайда болған алғашқы орта-болып
Тірі ағзалардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде құрлықта
Топырақта су және құрлық ағзалары таралуы
Су тіршілік ортасы. Гидросфера жер бетінің
Тірішілік ортасы ретінде суға тән қасиет
Қоңыржай ендіктердің суларында мекендейтін су ағзаларының
Жаз кезінде судың ең жылы қабаттары
Су ортасының температуралық режимі.Әлемдік мұхиттағы су
Өте жоғары температурада ақуыздар ұйып тіршілік
Судың тұтқырлығы мен тығыздығы. Судың тығыздығы
Көптеген су өсімдіктеріне жүзгіштік және су
Әр түрлі тереңдікте жануарларға әр түрлі
Судың мөлдірлігі мен жарық режимі. Аталған
Олар күн сәулелерінің енуіне кедергі келтіреді.
Судың тұздылығы. Әлемдік мұхиттың суының құрамында
Теңіздердің тұздылығы жоғары (40-45%0-дейін), ағыс пен
Ерітінділердің тұздылығымен осмос құблысы байланысты. Осмос
Дененің ішкі жағы мен сыртындағы
Теңіз ағзаларының ұлпаларындағы тұздардың концептрациясы қоршаған
Судағы оттегі. Су ортасына оттегі екі
Судағы көмірқышқыл газы. Көмірқышқыл газы суда
Гидробионттардың экологиялық жіктеулуі. Гидробионттар –су
Нектон (грек тілінен аударғанда nektos –жүзетін
Нектонды ағзаларға балықтар, кальмарлар, ескекаятылар, киттер
Планктон (грек тілінен аударғанда planktos –қалықтаушылар
Фитопланктон – су қабатында тіршілікететін және
Зоопланктон мен бактериялар барлық тереңдіктерде кездеседі.
Бентос (грек тілінен аударғанда benthos –тереңдік
Су ағзаларының экологиялық жағынан бейімдеушілік қабілеті
Су ортасының тағы бір ерекшелігі –онда
Атмосфералық жауын-шашындар қар, жаңбыр, бұршақ түрінде
Қар түріндегі жауын-шашын қыс кезінде қыс
Топырақ ылғалдылығы. Өсімдіктер негізінен топырақтағы
Бос судың негізгі бөлігін гравитациялық
Капилярлық су топырақ бөлшектері арасындағы өте
Әрбір мекен ету ортасы белгілі бір
Жер-ауа тіршілік ортасына сулы ортадағы тәрізді
Топырақ тіршілік ортасы. Топырақтану ғылымының негізін
Қорытынды
Қорыта айтқанда тірі ағзалар –тіршілік
эктопаразиттер – иесінің денесінің бетінде мекендейтін,
эндопаразиттер – иесінің денесінде тіршілік ететін,
Сонымен қатар паразиттерді тұрақты, яғни бір
Паразиттер факультативті де болады. Бұлар үшін
Көптген бунақденелер-паразиттердің қанаттары жойылып кетеді (бит,
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Г.С. Оспанова
Г.Т. Бозшатаева. «Экология» Алматы «Эканомика» 2002ж
Жоспар:
І. Кіріспе..............................................................................................................2
ІІ. Негізгі бөлім
Экологиялық факторлардың жіктелуі.....................................................3
Абиотикалық факторлардың әсерінің жалпы заңдылықтары...............5
Тіршіліктің бейімделушілік ырғақтары................................................13
Негізгі тіршілік орталары.......................................................................15
ІІІ. Қорытынды..................................................................................................20
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.........................................................................21
Тақырыбы: Ағзалар экологиясы (аутэколология)
Орындаған:
Тапсырған студент:
Тексерген оқытушы:
Ақтау 2010ж