КІРІСПЕ
Президентіміздің нақты тапсырмасына сәйкес, Республика Үкіметі орта білім беру
Мектепте информатиканы оќытудың маќсаты - әрбір оќушыға информатиканы ғылымы
Қазіргі заманда адам көп істі компьютерді пайдалану арқылы атқарады.
Алгоритм дегеніміз - іздеген нәтижеге жеткізетін әрекеттер тізбегі, яғни
Кез келген есепті компьютермен шешу үшін алдымен есептің математикалық
Соңғы төрт-бес жыл ішінде пайда болған жаңа программалық өнімдер
Менің бітіру жұмысым 3 бөлімнен тұрады.
І тарауда. Алгоритмнің программалау негіздеріндегі рөлі қарастырылған. Кез келген
ІІ тарауда. Орта мектепте программалау негіздерін оқытуды осы
ІІІ тарауда. Бұл тарау толығымен мектептегі Turbo Pascal программалау
Қорыта келе, менің бітіру жұмысымның негізгі мақсаты – орта
1 тарау. Алгоритмнің программалау негіздеріндегі рөлі
1.1. Алгоритм негіздерінің ерекшеліктері
А.Г.Кушниренконың оқулығында алгоритмдік тіл – ЭЕМ –дағы программалау тілі
Тәжірибеде мұндай тәсілдің негізінен жоғары математиканың дайындығы бар студенттер
есеп – сценарий – алгоритм – программа – ЭЕМ.
Жүйелік тәсілдердің авторлары В.А.Каймин және т.б.
Бұл тәсіл бойынша алгоритм мен программа құруда дербес ЭЕМ-мен
Орта мектепке арналған барлық информатика оқулықтарында мектептік алгоритмдік тіл
Информатикаға кіріспеде алгоритмдеуге есептер қарастырылған болатын, енді оны алгоритмнің
Алгоритмдік тілдердің құрылымы 1-суретте көрсетілген.
1 – сурет. Алгоритмдік тілдердің құрылымы.
Алгоритмдік тіл – алгоритмді бейнелеу әдісі. Ол табиғи немесе
Адамдар қатынас жасайтын тіл – табиғи тіл. Табиғи тілге,
Электрондық есептегіш машиналар – алуан түрлі есептерді шешуге арналған
Алгоритмдік тілді меңгеру ІХ сынып информатика курсының маңызды мәселелерінің
Алгоритмдік тілдің бірқатар әдістемелік артықшылықтары бар екенін атап өту
Алгоритмдік тіл ең алдымен табиғи тілге жақын, бұл жайт
Алгоритм түрліше жолмен мазмұндалады, ол үшін деңгейі әр түрлі
Алгоритмді жазу үшін қандай да болмасын тілді пайдалану қажет.
1. Командалар тұжырымдау кезінде атқарушыға белгілі операциялар орындалуына ғана
2. Командалар тек қана белгілі бір ережеге сай қолдану;
3. Ережеден тыс әрекеттерді пайдаланылған жағдайда атқарушы алгоримтді түсінбейді
1.2. Оқушылардың алгоритмдік мәдениеті.
Математиканы тереңдетіп оќытатын мектептерде программалауды оќыту арнайы жєне профессионалды-баѓытталѓан
ЭЕМ ‰шін программалау негізіне алгоритмдеу т‰сінігі жатады. Ол кењ
Алгоритмдік процестер туралы т‰сінік жєне оларды суреттеу єдістері иформатика
Төменде алгоритмдеу негіздерін жалпы оқыту анализі негізінде құрастырылған алгоритмдік
1. Алгоритм түсінігі және оның оның құрамы. Алгоритм түсінігі
2. Алгоритмдерді суреттеу тілінің түсінігі. Алгоритмді суреттеу мәселесі әрқашанда
3. Суреттеуді нақтылау деңгейі. Суреттеуді нақтылау деңгейі түсінігі тілдің
4. Суреттеудің дискретті принципі. Алгоритмді құру қажет ететін шешімдерге
5. Блоктау принципі. Алгоритмді құру үшін қолданылатын тілдердің мүмкіндіктері
Жалпы ойлау қабілеті болып табылатын блоктау принципі жалпы білім
а) жеке-жеке блоктарды көрсету алгоритм орнына сәйкес орналасады, ал
б) блоктардың мазмұны алгоритмге құрылмайды, ал оның сәйкестендірілген орындарында
6. Тармақталу принципі. Алгоритмдерді көрсеті үшін қолданылатын тілдердің алгоритмдік
а) суреттеу мәліметтердің шығу мәліметтер варианттарының барлық мүмкіндіктері қарастырылады
б) шығу мәліметтерінің нақты мағынасы үшін алгоритмдердің орындалуы нақты
7. Циклдеу принципі. Көп жағдайда алгоритмдік суреттеудің эффектілігі енгізілген
8. Алгоритмді орындау. Алгоритмдік мәдениеттің маңызды компоненті алгоритмдеу процесінде
9. Мәліметтерді ұйымдастыру. Алгоритм үшін берілген материал өңдеуді қажет
Мен алгоритмдік мәдениеттің компонентерін атап шықтым. Бірақ алгоритмдік мәдениетті
1.3. Алгоритм туралы ұғым
Алгоритмдер жазу үшін уақыт кетіріп ерекше тіл үйренудің қажетті
Әрине тілдің жан-жақтылығы, бір нәрсені алуан түрлі сөзбен жеткізе
Алайда, алгоритмдерге келгенде мәселе басқаша. Мәселе алгоритмдерді орындаушылардың басым
Литерлік шама деп мәндері сөздері немесе текст болып келген
Жаңа байқау оқу құралында мектептік алгоритмдік тіл қарастырылған. Бұдан
алг алгоритмнің атауы
арг алгоритмнің қолданылу шарты
нәт алгоритмді атқарудағы мақсат
басы
алгоритмнің денесі /командалар тізбегі/
соңы
Алгоритмдік тілде негізгі және қосалқы алгоритм деген ұғымдар енгізілген.
Қосалқы алгоритм пайдалану жаңа алгоритмді құрастыру процесін жеңілдетеді, әрі
Алгоритмдік тілде нақты сандардың орнына кейбір жағдайда сандық және
Арифметикалық өрнек деп арифметикалық амал белгілері және дөңгелек жақшалар
Арифметикалық өрнектердің алгоритмдік тілде жазылуының алгебрадағы жазылудан бірнеше өзгешіліктері
- арифметикалық өрнектер алгоритмдік тілде сызықты түрде, яғни бір
- арифметикалық амал белгілері: қосу/+/, азайту /-/, көбейту /*/,
- алгебрада көбейту амалы орынан ешнәрсе жазбауға болады, мысалы,
- қосалқы алгоритмдердің, фукнциялардың /стандартты, стандартты емес/ аргументтері дөңгелек
Математика курсындағыдай алгоритмдік тілдегі шамаларды тұрақты және айнымалы шамалар
Алгоритмдік тілде әр шаманың аты, мәні, типі және түрі
Алгоритмдегі пайдалануына сәйкес, атқаратын жұмысына байланысты шамаларды
Адам мен ЭЕМ арасындағы информация алмасуды қамтамасыз ету алгоритмдік
«Шығару t» командасындағы шығар қызметші сөз айнымалысының мәні экранға
Сонымен алгоритмдік тіл жай командалардың жазылу ережесін, құрама командалардың,
Алгоритмдік тілді анықтауда келесі ұғымдар:
Тілде қолдануға болатын символдардың (белгілердің) жиынтығы, яғни алфавит.
Тілдің конструкцияларының: айнымалының, өрнектердің, командалардың жазылу және алгоритмдік жазудың
Әр түрлі командалардың қызметі мен орындалу жолы, яғни семантика
берілуі керек.
Табиғи тілдерде бірмәнділік болмағандықтан осы тілдерде жазылған алгоритмдегі нұсқауладың
1.4. Блок-схема түрінде алгоритмдердің бейнеленуі
Блок-схема тілі алгоритмдегі әр түрлі әрекеттердің хронологиялық байланысын көрсете
Блок-схема - әрқайсысы қандай да бір іс-әрекеттерді немесе операцияларды
Блок-схема тілінде алгоритмдерді ќ±ру ережелері
Блок-схема жоѓарыдан тµмен ќ±рылады.
Кез келген блок-схемада алгоритмніњ басына сєйкес бір ѓана элемент
Блок-схеманыњ басынан кез келген элементке кем дегенде бір баѓыт
Блок-схеманыњ кез келген элементінен блок-схеманыњ соњына кем дегенде бір
Ќазіргі технологиялыќ алгоритмдерді жобалаудыњ негізгі єдістері
1. Қ±рылымдыќ жобалау єдісі. Кез келген алгоритм ‰ш ќ±рылымдыќ
2. Жинаќсыз жобаланѓан єдіс. Ењ алдымен негізгі функциялар екінші
3. Ќадам бойынша бµлшектеу єдісі.
4. Модульдік єдіс. Модуль – программаныњ логикалыќ байланысты бµлігі.
Блок-схема ќ±рмастан б±рын мына іс-єрекеттерді орындау керек:
1. Кіру жєне шыѓу ќ±рамын реттеу, яѓни енгізілген мєліметтердіњ
2. Негізгі программаѓа жєне ќосымша алгоритмге атау беру.
1.5. Алгоритмдегі басқару құрылымдары
Басқару құрылымдарының алгоритмді құруда маңызы зор. Сондықтан төменде басқару
Басқару құрылымдарын бейнелеу үшін блок- схема тілі, бұтақ тәрізді
1. Сызықтық басқару құрылымы бірнеше қарапайым әрекеттердің тізбегінен бір
2. Тармақталу басқару құрылымы белгілі шарт бойынша әр түрлі
Қарапайым тармақталу күрделі S әрекеті белгілі В шартына байланысты
Алгоритмдік тілде әр команданы әр жолға жазумен қатар, бір
егер а=0
онда егер в=0
онда у:= «кез-келген сан»
әйтпесе у:= «шешімі жоқ»
бітті
әйтпесе х:=в/а
бітті
2.1. Баламалы тармақталу күрделі S әрекеті белгілі В шартына
2.2. Көп мәнді тармақталу (таңдау) күрдел S әрекеті
3. Қайталау басқару құрылымы белгілі бір әрекеттің орындалуын бірнеше
Жалпы, белгл бр шартқа байланысты қайталаудың екі түр бар:
Егер қайталау саны алдын ала белгілі болса, онда оны
3.1. Алғышартты қайталау күрделі S әрекеті белгілі В шарты
3.1.1. Соңғы шартты қайталау күрделі S әрекеті қайталау денесі
3.1.2. Параметрлік қайталау басқару құрылымында қайталау денесінің орындау саны
Әдетте, параметрдің алғашқы мәні, соңғы мәні бүтін сандар болады.
Алгоритмдік тіл – алгоритмдерді біркелкі және дәл жазудың және
Алгоритмдік тілді анықтауда келесі ұғымдар:
І. Тілде қолдануға болатын символдардың (белгілердің) жиынтығы, яғни алфавиті
ІІ. Тілдің конструкцияларының: айнымалының, өрнектердің, командалардың жазылу және алгоритмдік
ІІІ. Әр түрлі командалардың қызметі мен орындалу жолы, яғни
берілуі керек.
2 тарау. Орта мектепте программалау негіздерін
2.1. Орта мектепте программалау тілін оқытудың
Қандай программалау тілін оқыту және сол кезде қандай әдістерді
Осы уақытқа дейін бұл мәселе негізінен төмендегідей жолмен шешіліп
мектепте қандай да бір нақты программалар тілі оқытылды;
тілді таңдау программаның талаптарымен анықталды( көп жағдайда бұл Бейсик
тиісті техникалық базасы бар және оқытушылары информатика оқытудағы өз
Қазіргі уақытта мектепке жаңа компьютерлер келген кезеңде программалау жүйелерін
Алайда мектепте оқыту үшін программалаудың қандайда бір жеке
Мұның шығар жолы - программалаудың қандай да бір жеке
Сонымен, орта мектепте информатика курсын оқытудың мақсатына сай, алгоритмдеу
ЭЕМ-ның көмегңмен шешуге арналған есептің қойылу техникасы жайлы ұғымды
әртүрлі мектеп пәндерінен қарапайым есептерді шешу әдісі мен моделін
физика, математика және басқа да сабақтар бойынша ЭЕМ-де есептер
қандай да бір программалау тілінде қарапайым программа құрып, оны
қазіргі есептегіш техниканың негізгі мүмкіндіктері мен оның даму болашағы
ЭЕМ-нан алынған нәтижені талдау іскерлігін қалыптастыру.
Мұндай программаны жүзеге асыруды әдістемелік негізі ретінде ЭЕМ-де есеп
есеп тәсіл
қойылымы әдіс
сценарий алгоритм
ЭЕМ программа
Кез келген есепті компьютер көмегімен шығару жұмысын келесі этаптарға
Есептің математикалық қойылымы;
Таңдалған есепті қалыптастыру;
Есептің алгоритмін құру.
Программалау тілінде программа құру;
Программаны тестілеу және тексеру;
Алынған нәтижелерді есептеу және сараптау.
Бұл тізбекті ЭЕМ-да есепті шығарудың технологиялық тізбегі деп атайды.
2.2. Орта мектеп оқушыларын компьютерде программалау дағдысына баулу.
Бұдан бірнеше жыл бұрын ғана программалауды сауаттылықпен салыстыру заңсыз
Егер сауаттылықтың өзіндік пайда болуы және дамуы бар тарихи
Алайда, осындай қарқында дамудың алдында бір маңызды кедергі бар.
Программалаумен де тура осылай болуға тиіс. Ғылымда, өндірісте және
Сонымен, біз машиналар әлемінен программалар әлеміне ауысамыз.
Француз жазушысы Мольердің кейіпкері месье Журден өзінің өмір бойы
Иә, біз программалар әлемінде өмір сүреміз, өзіміз сезбесек те
Осыған ұқсас, біздің организмде өтіп жатқан барлық физиологиялық процестер
Іс жүзінде кез-келген кәсіпорында барлық өндірістік процес – ол
Тіпті процесте кездейсоқ элемент бар болғанның өзінде, мысалы, аңшылық
Ақырында, оқып үйрену, яғни білім алу да - белгілі
Адамның күнделікті өмірі - ол да көбінесе программа бойынша
Сонымен программалар әлемі тіпті де ЭЕМ жадына салынған нәрсеге
Ал мұның бәрі осылай болса, онда біз, әрине программалау
Сонымен біз іс жүзінде электронды - есептеуіш техниканың қоғамда
Адам интелектінің даму процесінің маңызды жеделдеткіші ролінде болып, оның
Қазір барлығымыз бүкіл дүние жүзіндегі ауқымды саяси және экономикалық
Қалыпты орта мектептер аумағыңда компьютерлік сауаттылықты меңгеру біздің
Мұнымен есептеспеу - оқушыны жаңа, көпқырлы қызмет түрінде өзінің
Өзіміз байқап отырғанымыздай, қалыпты орта мектеп бағдаламасына программалау тілдерін
2.3. Қолданбалы есептерге (жүйеге) программа құру.
Модельдеуші жүйеге құрылған модельдің алгоритмі белгілі болуы да, болмауы
шешу алгоритмі белгілі, бірақ оған программа (стандартты) құруды қажет
шешу алгоритмі белгілі және оның программасы машина зердесінде бар
шешу алгоритмі жоқ, оны жаңадан құру қажет болатын есептер
математикалық моделін ізденіс және зерттеулер жүргізу арқылы құруға келетін
Көп жағдайларда есептің математикалық моделі белгілі болғанымен, ол моделді
Алгоритмдерді алдын – ала белгісіз есептерді проблемалық есептер деп
Орындаушы алгоритмнің дұрыстығын тексере алатын мүмкіндігі болатын еғсептер болады.
Дұрыс анықталған есептер проблемалық немесе проблемалық болмауы да мүмкін.
Егер есептің шешу алгоритмі есепті шешуден бұрын машина зердесіне
Ал, есептің алгоритмі есепті шешу барысында есептерді диалогтік есептер
Сонымен, жоғарыда айтылғандарды қорыта келгенде шешуші жүйенің схемасын төмендегідей
2 – сурет. Шешуші жүйенің схемасы
Егер барлық есептерді жалпы түрде классификацияласақ, онда төмендегідей схема
3 – сурет.
Ізденісті есептердегі І-және ІІ-және т.с.с. деңгей дегенді былай түсінуге
Егер есептерге есептелу жағынан көз жүгіртсек, оларды екі топқа
Есептелінетін есептер.
Берілгендерді өңдеу есептері.
Бұлардың ерекшеліктері:
1-типтегі есептерде берілгендер аз болады да, есептеу жұмысы көп
Қажетті кезеңнің бірі модельдеуші жүйеге құрылған математикалық моделінің шешу
Қолданбалы программалар пакеттеріне төмендегідей талаптар қойылуы қажет:
функционалдық толықтығы, яғни барлық есептеу процестерінің автоматты түрде орындалуын
проблемалық бағдарлылығы, яғни пайдаланылатын тілдің дейгейі профессионалдық тілге жақын
динамикалығы және икемділігі, яғни модельдеуші жүйенің жетілдіруге мүмкіндік болатындығы;
сенімділігі-компьютерде бар информацияларды, берілгендер базасы тиімді және дәл пайдалана
тұрақтылығы (устойчивость) – пакет мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін есептеу
орындаушының пайдаланылуына жеңілдігі. Бұған пакет жөніндегі құжаттардың дұрыс және
негізділігі (обоснованность). Программалар пакеті қарастырылып отырған проблемаға енетін есептердің
Талдау
Есептеу нәтижесінде алынған шешуге талдау беру, мүмкін болатын басқа
Есептің нәтижесін талдау кезінде құрылған модельдің әр түрлі кемшіліктері
Модельге артық шарттар еніп кетуі немесе кейбір қажетті шарттар
Шарттардағы теңдік, теңсіздік белгілері дұрыс қойылмауы;
Модельде пайдаланылатын параметрлер (коэффициенттер) дұрыс емес немесе дәл болмауы;
Модельде пайдаланылатын кейбір параметрлердің бір-бірімен байланыстары дұрыс анықталмауы және
Мұндай жағдайларда практикалық есептер бір емес бірнеше рет қайталанып
2.4. Программалау тілініњ ќ±рамы .
2.4.1. Синтаксисі жєне семантикасы.
Сµйлесу тілі тµрт негізгі элементтерден т±рады: символдардан (єріптерден), сµздерден,
Программалау тілініњ ќ±рамы.
Программалау тілдері тµмендегі элементтерден т±рады:
Символдар - б±л берілген тілде программаныњ барлыќ мєтінін ќ±райтын
Лексемдер - µзбетімдік маѓынысы бар алфавиттіњ символдардыњ бµлінбейтін тізбектері.
¤рнектер тілдіњ ережесіне сєйкес лексемдерден ќ±ралады. Олар кейбір мєндердіњ
Операторлар тілдіњ кейбір, іс-єрекеттеррдіњ толыќ сипаттамасын береді. К‰рделі єрекеттерді
Оператор берген єрекеттіњ деректер арќылы орындалады. Деректер туралы мєліметтер
Программалау тілдерініњ элементтерініњ жазылу ережелерініњ ж‰йесі оныњ синтаксисін
Тілдіњ ќ±ру маѓынасы – б±л оныњ семантикасы. Басќа сµзбен
Б±л жерде б±рыњѓы сыналѓан амалды- компьютерде ж±мыс, кµптеген мысалдарды
2.4.2. Тілдің сипатталуы.
Табиѓи тілден айырмашылыѓы єр программалау тілініњ ќатањ сипаттауы
Тілді сипаттау дегеніміз- оныњ негізгі элементтерін сипаттау. Тілдіњ єр
Тілдіњ ќалыпты емес сипатталуы.
Программалау тілін сипаттау ‰шін табиѓи тілді ќолдануѓа болады. Біраќ
Біраќ трансляторды ойлап табушылар (олар программистер, біраќ ќолданбалы
Тілді ќалыпты сипаттаудыњ єдістері.
Ќазіргі кезде тілдерді сипаттаудыњ бірнеше т‰рлері бар. Оларды программалау
Бірдей маќсаттар ‰шін жєне µзара толыќ байланысќан єрт‰рлі екі
Бэкус-Наур (БНФ) ќалыпты. Осы белгілі Аlgol тілін сипаттау ‰шін
Вирттіњ синтаксистік диаграмалары. Тілдіњ негізгі ќ±растырушыларыныњ графиктік бейнеленуі.
Бэкус–Наур ќалыпты бірнеше арнайы ќызметті символдарды – метасимволдарды пайдаланып,
Ењ ќарапайым т‰сініктер – б±л тілдіњ символдары мен арнайы
Барлыќ басќа т‰сініктер –терминалдар еместер – терминалдардан бірте-бірте арнайы
Кењейтілген БНФ таѓы да бірнеше пайдалы метасимволдармен толыќтырылѓан. {А}
Вирттіњ синтаксистік диаграммалары – б±л т‰зу сызыќтармен біріктірілген блоктарды
а) б)
4-сурет. {А} жєне (А) ќ±растырушыларыныњ
синтаксистік диаграммалары
Осы єдістердіњ ќолданылуын сипаттайтын мысал келтірейік. Кез келген
БНФ-ны пайдаланѓан сипаттауды т‰рі мынадай болады:
:=
< Белгісіз Б‰тін>: =< Цифр>
: : =+ -
< Цифр> : : = 0 1
РБНФ ќолданып:
Б‰тін=(Белгі) Цифр {Цифр}
Белгі = "+" "-"
Цифр = "0" "1" "2" "3"
5 - суретте сєйкес синтаксистік диаграмма келтірілген.
5 - сурет. Б‰тін санды сипаттаудыњ синтаксистік диаграммасы
Осы ќ±растырушыныњ ќалыпты емес сипатталуы: б‰тін сан- цифрлар тізбегі.
Ќалыпсыз сипаттау- тілді сипаттау єдістерініњ ењ ќиыны болса да,
Оныњ екі себебі бар:
Ќалыпсыз сипаттауда бастауыш ‰йренушілер жењіл ќабылдайды. Б‰тін санды кез
Ќалыпсыз сипаттауда бар к‰шті тілдіњ ќ±растырушысыныњ маѓынасына ж±мсауѓа болады.
2.4.3. Программалау тілдерініњ стандарты жєне іске асырылуы
Табиѓи тілдер ѓасырлар бойы ќ±рылѓан. Біраќ уаќыт µтуіне
Программалау тілдері де µзгерістерді ќажет етеді.
Программалау тілдерініњ стандартты американдыќтарѓа ѓана ќалыпты болды
Кµптеген ќазіргі программалау тілдерініњ стандарттары бар. Олар C/C++, C#,
Pascal тілі бойынша кµптеген єдебиеттерде Borland Pascal(Turbo Pascal) тілініњ
Ќазіргі уаќытта Pascal-дыњ екі халыќаралыќ стандарттары бар. Оныњ біріншісі
Тілдіњ соњѓы стандарты- обьектілі (Object-Oriented Extensions to Pascal). Алѓашќы
Object Pascal атауыныњ орнына біз Delphi атауын пайдаланамыз.
2.4.4. Программалыќ µнім жєне оныњ сипаттамасы.
Ќазіргі уаќытта программалыќ µнім термині ќолданылуда. Программалыќ µнім дегенді
Єдетте тираждыќ жєне тапсырыстыќ программалыќ µнімдер деп ажыратады. Тираждыќ
Мєтіндік процессорлар, электрондыќ кестелер, деректер базасын басќару ж‰йелері, электрондыќ
Тапсырыстыќ программалыќ µнім бір ќолданушы ‰шін жасалады.
Программалыќ µнімніњ негізгі мінездемелері:
наќтылыќ жєне ќатесіздік, яѓни есепті д±рыс шешу ќабілеті.
сенімділік, яѓни ж±мыс істемей ќалудан саќтау.
эксплуатацияныњ ќарапайымдылыѓы жєне икемділігі (басќаша айтќанда, б±л достыќ ќолданушы
эффектілік, ерекшеленген жадыныњ кµлемінде талап етілген дєлелденген нєтижені алу
Бір компьютердіњ платформасынан басќаѓа (“кросс- платформалыќ”) алмастыру деген, егер
Ашыќтыќ - б±л талап ќазіргі кезде мањызды, яѓни берілген
2.4.5. Программаныњ µмірлік циклы.
Айтылѓандарды ќорытындылай келе, программалыќ µнімді ќ±рудаѓы мањызды кезењдер алгоритмдерді
Тєжірибеде б±л іс одан сайын к‰рделірек: алгоритмдегі ќателер іске
¤њдеу процессініњ периодты ќайталанылуын, программалыќ µнімніњ енуін жєне эволюциясын
Программалыќ ќамтудыњ ќазіргі нарыѓы программаны ќ±ру процессі тез болуын,
¤мір циклдерініњ бірнеше кезењдерін (фазалар) ерекшелеу ќабылданѓан:
Есептіњ ќойылымы – табиѓи тілде (орыс, аѓылшын жєне т.б)
2. Есептіњ анализі жєне оны модельдеу - б±л кезењде
Программаныњ негізгі функцияларын іске асырудыњ алгоритмдерін µњдеу немесе тањдау
Программаныњ жалпы ќ±рылымын жобалау – б±л кезењніњ басында программалау
Кодтау – алгоритмді программалау тілінде жазу. ¤те к‰рделі кезењ.
Программаны тестілеу жєне оныњ ќатесін тузету (отладка). Ќатесін тузету
Ж±мыстыњ нєтижесініњ басылуы (публикация), нарыќта тираждыќ программалаудыњ µнімініњ жылжуы
Программаныњ жалѓастырылуы жєне модельденуі - программамен ж±мыс істеуде тапсырушылар
3 тарау. Turbo Pascal программалау тілін мектепте оқыту әдістері
3.1. Turbo Pascal программалау тілін оқыту
ЭЕМ үшін программа құру және орындау - өте күрделі
Паскаль тілі күрделі және қиын есептердің құрылымдық программаларын құруға
Паскаль тіліндегі программаның мәтіні MS DOS құрылымы үшін
1. Латының бас және кіші әріптері A-Z, a-z;
2. Араб цифрлары: 0-9- сандар және идентификаторларды жазу үшін.
3. 22 арнайы цифрлар.
а) математикалық: + | - | * | /
б) пунктер: | . | - программа соңында, |
в) т.б. | [ | ] | массивтерді және
3.1.1. Паскаль тілінің лексикалық құрылымы
Паскальдағы программа лексемдер тізбектерінен – тілдің минимальді
1. Кілтті (қызметші, резервтелген) сөздер. Интегралданған орта Borland
AND – логикалық көбейтінді (және),
BEGIN - басы,
CONST – константа (тұрақты),
DO - орындау,
бірлікке кеміту
ELSE - әйтпесе,
FILE - файл,
FUNKTION – функция, GOTO –
IF - егер,
LABEL – белгі (метка), MOD
қалдықты табу,
NOT – логикалық терістеу, OF
OR – логикалық қосу,
PROCEDURE - процедура, PROGRAM
бірінші сөзі,
RECORD - жазылым, REPEAT
SET - жиын,
TO – цикл параметрін бірлікке өсіру, TYRE
UNTIL - дейін,
WHILE - әзір және т.с.с.
2. Идентификаторлар екі түрге бөлінеді:
а) программистің қандай да бір айнымалыға, тұрақтыға, белгіге, процедураға
б) процедура немесе функция тілінде құрылған атаудың стандартты идентификаторы.
3. Операциялар белгілері - := | < >
3.2. Паскаль программасының жалпы құрылымы
Программа екі бөлімнен тұрады (6 сурет).
1. Программада қолданатын барлық объектілер мазмұнын көрсететін мәліметтер (хабарлама)
Міндетті түрде орындалатын жағдайлардың қатарлас жазылымы
(6 - сурет).
Хабарлама және келісім бөлімі Программаның негізгі блогы
3.2.1. Мәліметтер типтерінің классификациясы.
Программадағы іс-әрекеттердің объектілері - бұл мәліметтер. Олар сандармен, логикалық
Мәліметтердің қарапайым типтері.
Бүтін типтер
Byte (белгісіз қысқаша бүтін) -
Shontint (белгісіз қысқаша бүтін)-
Integer (белгісі бар бүтін) -
Word (белгісіз бүтін) -
Longint (белгісі бар ұзын бүтін) -
Бульдік (логикалық) тип. Boolean екі мәнге ие( яғни True
Символдық типтің (char) мәндері – ASCII жиынындағы символдар. Олар
Нақты типтер
Single –
Real –
Double –
Extended –
COMP (нақты форматтағы бүтін) –
Символдық, бүтін және логикалық типтер реттік типтерге жатады: жиынның
Мәліметтердің қолданбалы типтері – программист анықтайтын және қайтадан сипаттама
Мәліметтер өздеріне сәйкес типтерді қабылдайды: Color: (red, white, blue).
Диапазон-типі: - бұл базалық типтің ішкі жиыны.
3.2.2. Белгілердің, тұрақтылардың және айнымалылардың
сипаттамасы
Белгінің сипаттамасы:
Label M1, Met2;
Констант белгісі іс-әрекетті орындау үрдісінде программада өзгермейтін мәндерді сипаттау
Const
name = ’Таня’; r2 = 4.15; s t= ‘******’;
Pi = 3.1416, Maxint = 32767, True және False
Типтерді сипаттау:
Type
Dip =1..20; {Диапазон-типі}
Let = ’a’..’z’; {Диапазон-типі}
Month = (jan, feb, mar); (Kезекті тип)
Ms = array[1..4] of real; {Mассив типі}
Айнымалыларды сипаттау. Программада өзгермелі мәндерді жазу үшін қолданылады. Атауды
Var a, b, c: integer;
S, name: Char; k, s: Let;
a12: Boolean; x1, x2: real;
Mes: Month;
Massiv1: Ms;
3.3. Паскаль тілінің операторлары
Операторлар функционалдық қызметтеріне қарай келесі топтарға бөлінеді: меншіктеу, енгізу/шығару,
Меншіктеу операторы өрнекті есептеуді және нәтиже атына мәнді меншіктеуді
: =
С: = A/B; D: = (32*S-(18+с)*F); S: = S+Un;
Енгізу/шығару операторы. Паскaльда арнайы енгізу/шығару операторлары жоқ. Программада қоpшаған
Процедура – бұл Паскаль тіліндегі қандайда бір операторлар тізбегі.
Мәліметтерді енгізуде келесі операторлар қолданылады:
Read (A, B, C); мұндағы А, В, С
Readln (A, B, C); енгізгенне кейін курсор жаңа
Readln; пернесін басылуын тосуды білдіреді. Әдетте программа мәтініндегі
Монитор экранына мәліметті шығару үшін мына операторлар қолданылады:
Write (‘a = ’, a:7:3, ’_b =’, b:6:3) –
Мысалы: а =3,14744 енгізгенде экранға а =_
Writeln (‘ПИ санының мәні =’, pi); pi санының мәнін
Writeln; бір жолды өткізуді және жаңа жолдың басына
Шартсыз өту операторы. Goto операторы. Операторлардың орындалу стандартты тәртіп
Құрамды оператор – бұл программаның операторлық жақшаларға алынған
Шартты оператор кейбір шарттарды тексеруде және тексеру нәтижесіне байланысты
Шартты оператор - бұл есептеулі процессті тармақтау құралы.
Шартты оператордың құрылымы:
If then else ,
Ескерту: Кез-келген бірінші немесе екінші операторлардың
Циклдық операторлар (қайталау операторы). Паскаль тілінде программаның қайталанатын
1( Параметрлік оператор:
For : = To
шартты тексеру: цикл параметрі соңғы мәнге тең немесе
цикл денесін орындау:
цикл параметрін бірлікке арттыру.
For операторының басқа қалыпы бар:
For: = Downto Do;
2( Шарты алдын-ала берілген циклдық оператор While.
Циклдық оператордың құрылымы:
While Do; әзір шарт ақиқат болса, цикл денесі
Егер цикл денесі бірнеше операторлардан тұрса, олар жақшаға алынады.
3( Шарты соңынан берілген циклдық оператор Repeat… Until.
Циклдық операторлардың құрылымы:
Repeat until ; цикл денесіне кіретін операторларды
Таңдау операторы программадағы мүмкін әрекеттердің бірнешеуінің бірін
Таңдау операторының құрылымы:
Case Of ELSE
таңдау констандасы – константа өрнегі сияқты типті.
Таңдау операторының жұмыс барысы. Басында мәнi есептелiнедi;
3.4. Амалдар және өрнектер
Программаның негізгі блогы операторлар тізбегінен тұрады. Қойылған есептiң шешiмін
Іс-әрекеттерді анықтау үшін математикада формулалар, ал программалауда өрнектер
Өрнектер - өзара амалдармен және дөңгелек жақшалармен бай ланысқан
Операнд санына байланысты унарлы және бинарлы болып бөлінеді.
7 - кесте
Арифметикалық амалдар
Амалдар Іс-әрекеттер Операндтар типі Нәтиже типі
+ Қосу integer,real integer, real
- Азайту integer, real integer, real
* Көбейту integer, real integer, real
/ Бөлу integer, real real
Div Бүтінге бөлу integer integer
Mod Бөлендегі қалдық integer integer
Мысалы: С: = А mod B; A: = 34;
С: =A div B; A: = 34;
Логикалық өрнек айнымалылардан және қарапайым логикалық операциялардан тұрады:
Мысалы A 0 Then Write (‘файл
end
Else {Егер файл болса}
While not Eof(F1) do Read(F1, X);{мегзегіш файл соңында тұр}
{$I+} {енгізу/шығару қателерін бақылауды қосу}
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл дипломдық жұмысымның мақсаты – орта мектептегі алгоритмдеу негіздерінің
ЭЕМ үшін программа құру және орындау - өте күрделі
Паскаль тілі күрделі және қиын есептердің құрылымдық программаларын құруға
Жұмысымда алгоритмдеу негіздері туралы түсінік, блок-схемалардың қызметтері және Паскаль
Программалау программа құру процессі сияқты программалау тілін таңдаудан
Қазіргі уақытта мектепке жаңа компьютерлер келген кезеңде программалау жүйелерін
Оқушыларға таныс алгоритмдік тілдің көмегі арқылы программалаудың әдістерімен таныстырған
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Семакин И.Г., Шестаков А.П.
2. Лавров С. Программирование. Математические основы. СПб.:Петербург,2001
3. Давыдов В.Г. Программирование и основы алгоритмизации. М.:Высш.шк, 2003
4. Иванова Г.С. Основы программирования. М.:Изд.МГТУ им Н.Э.Баумана, 2002
5. Рапаков Г.Г., Ржеуцкая С.Ю. Программирование на языке
Уч.пособие.СПб: БХВ-Петербург,2004
6. Фаронов В.В. Turbo Pascal 7.0 Практика программирования. Учебное
7. Немнюгин С.А. TurboPascal. Практикум.-СПб.:Питер, 2001
Ж.Қ. Масанов, Б.А. Бельгибаев, А.С. Бижанова, Қ.Қ. Мақұлов. Turbo
Кнут Д. Искусство программирования для ЭВМ. Т.1. Основные алгоритмы:
Шәріпбаев А. Информатика (оқу құралы). –Астана, Нұржол, 2003.
Под ред. В.А.Острейковского. Лабораторный практикум по информатике: Уч.пособие для
С.И. Молчанов. Основы программирования. –М.: Высшая школа, 2000.
“Информатика негіздері” журналы, №1, 2002
1 қосымша
1. Сегізінші сынып оқушысының достарының әрқайсысының жасы көрсетілген тізімі
Program drug;
uses crt;
Var a,b,n,max:longint ;
kol:integer;
s:array[1..500] of longint;
Begin
clrscr;
writeln('введите кол-во друзей');
readln(n);
writeln('введите возраст первого друга');
readln(max);
kol:=1;
for a:=2 to n do
begin
writeln('Введите возраст',a,'-го друга');
readln(s[a]);
if s[a]>max then
begin
max:=s[a];
kol:=1
end
else if max=s[a] then kol:=kol+1
end;
writeln('Друзей с максимальным возростом ',max,'=', kol); readln;
end.
Нәтижесі:
введите кол-во друзей
5
введите возраст первого друга
21
Введите возраст 2-го друга
20
Введите возраст 3-го друга
24
Введите возраст 4-го друга
22
Введите возраст 5-го друга
24
Друзей с максимальным возростом 24=2
2 қосымша
10 символдан тұратын мәтін берілген. Бас әріптерді ығыстырып, тек
Program symbol;
uses crt;
Type massiv=array[1..100] of char;
Var A,B: massiv;
sym: char;
i,t,k:integer;
Begin
clrscr;
writeln('Введите символ ');
for i:=1 to 10 do
read(A[i]);
k:=0;
for i:=1 to 10 do
for sym:='a' to 'z' do
if A[i]=sym then
begin
B[k]:=A[i];
k:=k+1
end;
for k:=0 to 10 do
write( B[k])
end.
Нәтижесі:
Введите символ
CinemaThen
inemahen
73
Алгоритмдік тілдер
Жасанды тіл
Табиғи тілдер
Графикалық тілдер
Блок-схема тілі
Бұтақ тәрізді тіл
;
end.
Операторлар
Begin
Функциялар
Процедуралар
Айнымалылар
Типтер
Тұрақтылар
Белгілер
Кітапханалар
Программа аты
Цифр
-
+
А
A
Қайталау
Өзгерту
Орындау
Құрастыру
практикалық
теориялық
Статикалық
Ізденісті емес
Ізденісті
Динамикалық
II- деңгей
I-деңгей
Есептер
Проблемалық
Дайын
программаларды
пайдалану
Дұрыс
анықталмаған
Проблемалық емес
Модель
құру
Диалогтік
Алгоритм іздеу және
программа құру
Дұрыс
анықтал-
маған
Алгоритм
таңдау,
программа
құру
Диалогтік емес
Есептер